Jin va linter kolosniklarini tayyorlash texnologik jarayonlari - Mashinasozlik - Referatlar

Jin va linter kolosniklarini tayyorlash texnologik jarayonlari

Yuklangan vaqt:

17.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3093.9736328125 KB

Ko'chirib olish

Jin va linter kolosniklarini tayyorlash texnologik jarayonlari Reja: 1. Jin va linter kolosniklar va ularga quyiladigan asosiy texnik va texnologik talablar. 2. Jin va linter kolosniklarni tayyorlash texnologiyalarini umumiy tavsifi, o’ziga xos xususiyatlari va ularni takomillashtirish yo’llari. 3. Qo’llaniladigan texnologik vositalar-dastgoh, moslama, kesuvchi va o’lchov asboblari

1. Jin va linter kolosniklar va ularga quyiladigan asosiy texnik va texnologik talablar. Jin va linter kolosniklarini ishlatilishi. Kolosnikli panjara arrali val bilan birgalikda jin va linter mashinalarini asosiy ishchi qismlari xisoblanadi. Arra tishlari tolani chigitdan ajratishda va keyingi tolani kolosnikli panjarani tashqarisiga olib chiqishda chigit ushlab qolinadi. Bu funktsiyadan tashqari kolosnikli panjara zich paxta yoki chigitli go’lachalarni xosil qilishda ishchi kamerani bir qismini shakllantiradi, shuningdek tozalangan chigitni o’z o’qi bo’ylab sirpanib, mashinadan chiqishiga yordam beradi. Buning uchun kerakli egrilik radiusi bo’yicha kolosnikli panjaraga ma’lum bo’ylama shaki beriladi. Jinni kolosnik panjarasi shemasi 1-rasmda keltirilgan. 1-rasm. Jinning kolosnik panjara shemasi 1-kolosnik, 2 quyi brus, 3- va yuqori brus Jin mashinalarini kolosnikli panjarasi aloxida kolosniklardan tashkil topib, ikkita vint yordamida yig’iladi, linter mashinalarining kolosniklari sektsiyali xamda brusdagi tishli reykaga o’rnatilib, umumy planka yordamida siqiladi. Jin kolosniklari ikki turda DP-130 va 4DP-130 jin mashinalari ishchi kamerasida ishlatiladigan DP.AN.005 rusumli oddiy va 5DP-130 jin mashinalarida ishlatiladigan 5DP703.003 konsolli (2 a,b-rasmlar) shaklda tayyorlanadi.

1.1 -rasm. Kolosniklar a- oddiy DP.AN.005 b –konsolli 5DP.03.003 Jin kolosniklarining yuqori qismida, kaftgacha o’tish joyida «sovutgich»ga ega bo’lishlari kerak. Kolosnikli panjarani yig’ishdan avval har qaysi DP.AN.005 kolosnigiga qo’shimcha ishlov beriladi–orqa tomon o’tkir qirralari R=10 mm bo’yicha yumaloqlanadi. Ishlov berish charxlash dastgohida silliqlash toshi bilan qo’lda amalga oshiriladi. Bu joylarda kolosniklar oralig’i 6-7 mm ni tashkil etishi kerak, natijada kolosniklar oralig’iga tortib ketilgan, ammo arra tishlari bilan hali uzib olinmagan tolalarning chiqishini osonlashadi va kolosniklar oralig’i tiqilishining oldi olinadi. Chigitlar kolosniklardan o’tib ketmasligi kerak va tirqishni bunday kengayishi chigitni o’tib ketishiga yo’l qo’yilmaydi. Jin kolosnikiga qo’yiladigan texnik talablar. 1. Jin kolosniklari SCh15 (GOST 1412-85) markali kulrang cho’yandan quyish yo’li bilan tayorlanadi. 2. Kolosnikni ishchi qismida, ya’ni tolani chigitdan ajratadigan joyida maxsus sovutgichlar yordamida 2 mm. chuqurlikda cho’yan oqartiriladi, natijada kolosnikni ish qismini qattiqligi oshadi (HRC41).

3. Kolosnikni ish qismlarini yuqori panjalarini yon yuzalariga nisbatan simmetriyalikdan og’ish joizligi 120 mkm dan oshmasligi kerak. 4. Panjalarni yon tomonlarini asos yuzalarga nisbatan perpendikulyarlikdan og’ish joizligi 100 mkm ni tashkil etadi. 5. Kolosnikni yon yuzalarini tekislilikdan og’ishi 120 mkm dan oshmasligi kerak. 6. Kolosnikni panjaraga maxkamlash teshiklarini o’qini kolosnik panjarasini yon yuzasiga nisbatan simmetriyalikdan og’ish joizligi 160 mkm ni tashkil etadi. 7. Kolosnik ishchi yuzalarining g’adir-budurligi Ra=2,5 mkm, qolgan ishlov berilgan yuzalar g’adir-budurligi Rz=40mkm. (GOST 2789- 73) 8. Kolosnik ishchi yuzalarining qattiqligi HRC41 birlikdan kam bo’lmasligi kerak. 9. Kolosnikni qiyshiq yuzasini shaklini shablon shaklidan og’ishi: ish qismida 1 mm dan, boshqa qismlarida esa 1,8 mm dan oshmasligi kerak. 10. O’lchamlarni mexanik ishlov berish uchun ko’rsatilmagan og’ishlari Linterning ishchi kamerasi sxemasi esa 3-rasmda keltirilgan. Linterning ishchi kamerasidagi linter kolosnigi jin kolosnigiga o’xshash vazifasini bajaradi, ya’ni paxta chigitini kolosniklararo tirqishdan o’tishiga yo’l qo’yilmaydi. Linter kolosnik panjarasi aloxida kolosniklardan yig’ilib, linterni ishchi kamerasi katta axamiyatga ega bo’lgan qismini tashkil etadi. Xozirda ishlatilib kelinayotgan 5LP linterlarda kolosnik panjarasiga 161 kolosnik o’rnatiladi, shulardan ikkitasi yon kolosniklar bo’lib kamera yonboshlariga zich va aniq o’rnatiladi. Umuman olganda konstruksiya bo’yicha linterning kolosnik panjarasi arrali jinnikiga yaqin.

3-rasm. Linterning ishchi kamerasi sxemasi 1-oldingi fartuk, 2-to’zitgich, 3-orqa fartuk, 4-zichlik dastasi, 5-kolosnik panjarasi, 6-arrali silindr, 7-chigit tarogi Linter kolosniklari ikki rusumda chiqariladi: cho’yandan EH109-67B rusumli va po’latdan EH109-67D rusumli (4 v, g-rasm). Kolosniklarni yigish o’rnatilgan maxsus dastgoxlarda standart arrali silindrlar bo’yicha va kolosniklar ramasini standart arrali silindrga nisbatan tekshirishdan boshlanishi kerak. 4- rasm. Linter kolosniklar a –cho’yandan EN 109-67B b– po’latdan EN 109 – 67D

Linter kolosniklariga qo’yiladigan texnik talablar. 1. Kolosniklarni yigish o’rnatilgan maxsus dastgoxlarda standart arrali silindrlar bo’yicha va kolosniklar ramasini standart arrali silindrga nisbatan tekshirishdan boshlanishi kerak. 2. Kolosnikli panjaralarni yig’ishni boshlashdan avval yon brus mashina ishchi kamerasini shabloni bilan tekshirilishi kerak. 3. Chetki arra bilan yondor oraligi ikkala tomondan bir xil bo’lishi kerak, yuqorigi va pastki kolosnik bruslari arrali val o’qiga nisbatan parallel bo’lishi kerak. 4. Yuqorigi va pastki bruslar sirti tozalanishi shart. 5. Jin va linterlarning kolosnikli panjaralarini yig’ish chetki kolosniklardan boshlanib, ular ishchi kamera yonboshlariga zich o’rnatilishlari kerak. 6. Kolosniklarning holatlari ishchi kamera shabloni bo’yicha tekshirilishi kerak. Bir vaqtni o’zida kolosniklarning ikkala kaftchalarni bruslarga tegib turishi ham tekshirilishi kerak. 7. Kolosnikni ustki kaftchasi yon brus qirrasi bilan bir balandiikda bo’lishi va har qanday holatda ham qirradan past bo’lmasligi kerak. 8. Kolosniklar kaftchalari oralig’iga surikli kartondan qistirgich qo’yishga ruxsat etiladi. 9. Kolosniklarni yig’ishda ularni o’rnatish vintlari oxirigacha tortib qo’yiladi. Ular kolosniklar sirtidan chiqib turmasliklari kerak. 10. Boltlar boshchalaridagi, shuningdek ichki sirtidagi qirralar yo’qotilishi kerak. 11. Qo’l bilan kolosniklarga bosilganda kolosniklar qo’zg’almasliklari kerak. Kolosniklar tayanch bruslarda mustaxkam o’rnashishlari kerak. Lyuftlar va qiyshayishlarga yo’l qo’yilmaydi. Ular shunday o’rnatiladiki, arralar kengligi

quyidagi 1-jadvalda ko’rsatilgan o’lchamlarda bo’lgan oralig’ning o’rtasida bo’lsin. 1-jadval Arralar kengligi oralig’ining o’lchamlari Jin Linter Eng kichik oraliq, mm Eng katta oraliq, mm Eng kichik oraliq, mm Eng katta oraliq, mm Kolosniklarning ishlash joyida 2,6 3,2 2,4 3,0 Kolosniklarning yuqori qismida 4,5 5,0 2,4 3,0 Kolosniklarning pastki qismida 4,5 5,0 4,2 5,2 Kolosnikli panjaralarning ish joyidagi oralig’i kengligi 30 mm uzunlikda bir xil bo’lishi kerak, ulardan 15 mm arraning kolosniklar oralig’iga kirishdan yuqori qismida va 15 mm- pastki qismida. Kolosniklar oralig’idagi tirqishni o’zgarishi ish joyidan yuqori va pastki tomonlarga bir tekis o’zgarishi kerak. Ishchi tirqishlar maxsus chekli kalibrlar bilan tekshiriladi. Kolosnik kaftchalari va yon brus orasida hosil bo’lgan barcha tirqishlar maxsus qoplama bilan yaxshilab yopilishi kerak. Kolosniklar yig’ilgandan so’ng kolosniklarning ishchi sirtlari nazorat chizigichi bilan tekshiriladi. Ba’zi kolosniklarni to’g’ri chiziqliligidan chiqishi ishchi qismda 0,6-0,8 mm dan, qolgan qismlarda 2 mm dan oshmasligi kerak. Ish joyida edirilishi sezilgan holda kolosnik darxol bilan yangisiga almashtirilishi kerak. Kolosniklarning eyilishi oqibatida arra tishlari o’tish joyida kolosniklar oralig’ini kengayishi jinlarda 3,2 mm gacha, linterlarda 3 mm gacha bo’lishiga ruxsat etiladi. Arra tishlarini o’tishi oqibatida oraliqning kengayishida kolosnik almashtirilguncha ishchi kamera shunday pastga tushirilsinki, kengaygan oraliq arraning kameraga chiqish joyidan pastda qolsin.

Kolosnikli panjaraning to’g’ri yig’ilishi butun chigitlar va tolali mahsulotlarning chiqindilarga o’tishini yo’qotib, kolosniklarning ishlash muddatini uzaytiradi. Kolosniklar ramada taroq xamda siqib turuvchi plankalar yordamida maxkamlanadi. Yuqori va quyi taroqlar po’latdan aloxida seksiyali qilib tayorlanadi va kolosniklarni yuqori va quyi bruslarga maxkamlash uchun ishlatiladi. Kolosniklarni ish qismidagi eni yuqori aniqlik bilan bajariladi, chunki bu qismda kolosniklar orasidagi tirqish 2,5-3,1 mm ni tashkil etadi. Arra diskining qalinligi 0,95+-0,05 mm ga teng. SHuni xisobga olgan xolda arra diski bilan kolosnikni ish qismidagi yon yuza orasidagi tirqish 0,75-0,85 mm ni tashkil etadi. Kolosnik barmoqlari eni bo’yicha yuqori aniqlik bilan tayyorlanadi (7,1+0,05 0,09)mm. Bu o’lcham 7,1 mm dan kichik bo’lsa, taroqcha o’rnatilgan kolosnik u yoki bu tomonga og’adi va arra diskiga tegib kolosnik bilan arra diskining eyilishi jadallashadi. Kolosnikni yon yuzalarini ish qismida tekislilikdan og’ishi 0,25 mm. dan oshmasligi kerak va shu bilan birgalikda shu yuzalarni barmoqni tagidagi asos yuzasiga nisbatan perpendikulyarlikdan og’ishi 0,1 mm. dan oshmasligi kerak. Xamma yuqoridagi talablar kolosniklarni kolosnik panjarasida bir tekis joylashishini ta’minlaydi. 2. Jin va linter kolosniklarni tayyorlash texnologiyalarini umumiy tavsifi, o’ziga xos xususiyatlari va ularni takomillashtirish yo’llari. Paxta tozalash sohasida yangi texnologiya va mashinalar yaratish bo’yicha ish olib boradigan har bir izlanuvchi turli xil hisob-kitoblarni (mustahkamlikka, puxtalikka, eyilishga chidamlikka, bikrlikka va hokazolar) bajarishni, detalni turli xil shart-sharoitlarni hisobga olgan holda to’g’ri loyihalashni, iqtisodiy talablarni bajarilishini bilishi bilan bir qatorda albatta, yaratilayotgan mashina va mexanizmlarni xam nazariy, ham tajribaviy tadqiqot etishni rejalash va o’tkazishni yaxshi bilishi kerak, bu esa zamonaviy raqobatbardosh texnika va texnologiyalarni yaratishda muhim omillardan biri sanaladi.

Texnologik, shu jumladan, jinlash jarayonlarini tadqiq qilishini tashkil etish va o’tkazish murakkab texnik va tashkiliy masala bo’lib, u katta mehnat, vaqt va vositalar harajatini talab etadi. SHuning uchun bunday tadqiqotlar oldidan o’z ichiga bu yo’nalishda bajarilgan ishlar bilan chuqur va xar tomonlama birlamchi tanishishni o’z ichiga oladigan keng ko’lamdagi tayyorgarlik ishlarini bajarish kerak bo’ladi. Jin va linter kolosniklarini tayyorlashda ularni tayyorlamasini tayyorlash texnologik jarayoni alohida o’rin tutadi. Kolosnik panjaralarini paxta tozalash korhonalarida yig’ish, yuqori tajribaga ega bo’lgan ishchilarni, hamda sermehnatni tashkil etadi, har bir kolosnik joyiga moslashtirib, talab qilinganda qo’shimcha ishlov berib, joyiga moslashtirib o’rnatiladi. Zamonaviy kolosniklarni konstruksiyasi hamda kolosnik panjarasini yig’ish tehnologiyasi kolosniklar orasidagi tirqishni nafaqat aniqlik darajasini balki kolosniklarni, kolosnik panjarada nisbiy joylashishiga qo’yilgan talablarni ham taxminlashga imkon beradi. Kolosnik panjarasini konstruksiyasi zamonaviy talablarga javob beradi. Qachonki ularni elementlarini tayyorlanishiga minimal mehnat sarflanishi bilan birgalikda kolosnik panjarasini yig’ish to’liq o’zaro almashinuvchanlik qoidasi ostida amalga oshiriladi. Mavjud kolosniklarni tayyorlash texnologiyasida quyish jarayonida 30-40% kolosniklar yaroqsiz holatga keladi (kolosniklar ichida turli xil g’ovaklar, kolosniklarni yorilishi, qiyshayishi). Kolosniklarni po’latdan tayyorlash yaroqsiz kolosniklarni foizini nolgacha tushirishga imkon beradi. Bu holda kolosniklar prokatlash yoki shtamplash yo’li bilan olinishi mumkin. Undan tashqari shakl bo’yicha talabga javob bermaydigan kolosniklarni to’g’rilash mumkin. Bu po’lat tayyorlamalar qiyshiqligini ortishi paydo bo’ladi va uni rixtovka qilish mumkin bo’ladi. SHunga qaramasdan xozirgi kunda kolosniklar cho’yandan tayyorlanadi. Bu shunday bir fikr bilan bog’liqki, kolosniklarni po’latdan tayyorlash, uni uchqundorligi tufayli paxta tozalash korhonalarida qayta ishlanayotgan paxtalarni

yonishiga olib keladi. O’ta muxim talablardan biri-bu kolosnikli panjarani yig’ishda kolosniklar orasidagi masofani bir xil ushlash xamda bu oraliq markaziga arralarni bir xil joylashishini ta’minlashdir. Xar qanday boshqa joylashish arrani kolosnikni yon yuzasiga tegishiga olib keladi va kolosnikni ikki yon tolonidan birini edirilib ketishiga xamda tolani mexanik zararlanishiga sabab bo’ladi. Bu talabni qondirish uchun kolosnikni tepa qismini (kaftcha) eniga berilgan yuzani 0,11 mm gacha kamaytirish oqibatida erishish mumkin. Linter kolosniklarini yig’ishda maxkamlash yuqori brusdagi tishli reykaga o’rnatish orqali amalga oshiriladi. SHuning uchun yuqoridagi talabni qondirish tishli reykani qadamini tayyorlash aniqligiga bog’liqdir. SHuni qayd qilish kerakki, kolosniklarga bo’lgan talab kattadir. Paxta tozalash sanoatini bir me’yorda ishlashini ta’minlash uchun xar yili juda ko’p miqdorda jin va linter kolosniklari extiyot qismlar ko’rinishida talab qilinadi. Kolosniklar shakli va o’lchamlarini talab etilgan aniqlikda olish uchun, ularni tayyorlashda maxsus ishlab chiqilgan kolosniklarga mexanik ishlov texnologik jarayonidan foydalaniladi. SHuning uchun kolosniklarni tayyorlash texnologik jarayoni ommaviy ishlab chiqarish turidagi texnologik jarayon ko’rinishida tuziladi (2- jadval). Arrali jin kolosnigini ishchi sxemasi 5-rasmda keltirilgan.

5-rasm Jin kolosnik ishchi sxemasi 2-jadval

Arrali jin kolosniklarini mexanik ishlov berishdagi texnologik jarayon Operatsiya va o’tishlar mazmuni Dastgoh Moslama Asos Asboblar kesuvchi O’lchov 1 2 3 4 5 6 7 8 I I Jilvirlash 1-ulchamni ushlagan xolda B- yuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita A- kora yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 II I Jilvirlash 2-ulchamni ushlagan xolda A- yuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita V- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 III I Jilvirlash 6-ulchamni ushlagan xolda V- yuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita A- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 IV I Jilvirlash 10-ulchamni ushlagan xolda Ayuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita V- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03Operatsiya O‟tishlar

GOST 2424-80 GOST 166-82 V I Jilvirlash 12-13-ulchamni ushlagan xoldaL- Kyuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Maxsus tiski Lapk a yuza lari Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 VI I Frezalash 15-16-ulchamni ushlagan xolda Gyuzani frezalash Vertikal frezalash dastgoxi Maxsus tiski Lapk a yuza lari YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 VII I Parmalash G-yuzadan 47-50 ulchamni ushlagan xolda parmalash Vertikal parmalash Kondukto r Lapk a yuza lari Parma 2300-0187 GOST 10902-77 SHtangen sserkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 VIII I Parmalash 48-49 ulchamni ushlagan xolda parmalash Vertikal parmalash Kondukto r Lapk a yuza lari Parma 2300-0187 GOST 10902-77 SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 IX I Zenkerlash G-yuzadan 51-52 ulchamni ushlagan xolda zenkerlash Vertikal parmalash Maxsus tiski Lapk a yuza lari Zenker 2353-0123 GOST 14953-80 Faska ulchagich X I Jilvirlash Charxlash Maxsus Lapk Doiraviy SHablon

36-37-38-39 ulchamni ushlagan xolda arikchani jilvirlash dastgoxi tiski a yuza lari jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 XI I Jilvirlash 22-ulchamni ushlagan xolda Myuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita D- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 XII I Jilvirlash 23-ulchamni ushlagan xolda Dyuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita M- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 XIII I Jilvirlash 25-26-ulchamni ushlagan xolda kiya S-yuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita D- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 XIV I Jilvirlash 27-28-ulchamni ushlagan xolda kiya B-yuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita M- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 XV I Jilvirlash 30-31-ulchamni Yassi jilvirlash Maxsus tiski Kaft chala Doiraviy jilvir tosh SHtangens serkul

ushlagan xolda Kyuzani jilvirlash dastgoxi r PP500X10 0X305 SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 XVI I Jilvirlash 33-34-ulchamni ushlagan xolda Eyuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Maxsus tiski Kaft chala r Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 XVI I I Jilvirlash 18-ulchamni ushlagan xolda shakldor yuzani jilvirlash Maxsus dastgox Maxsus tiski Kaft chala r Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHablon XVI II I Jilvirlash 20-ulchamni ushlagan xolda shakldor yuzani jilvirlash Maxsus dastgox Jilvirlash 20ulcham ni ushlagan xolda yuzani jilvirlash Kaft chala r Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHablon Jin kolosnigi murakkab shaklga ega bo’lganligi, uni ishchi qismlari yuza va shakliga, o’lcham aniqliklariga yuqori talablar qo’yilishi sababli, bunday talablarni bajarish uchun kolosnikka mexanik ishlov berish texnologik jarayoni xam ko’plab turli xil operasiyalardan, asosan jilvirlash operasiyalaridan tashkil topgan, buni keltirilgan texnologik jarayon taxlilidan ko’rish mumkin.

Arrali jin kolosnikalardan olingan detal uchun texnologik jarayonni, xamda bir yoki ikki operasiya va o’tishlar uchun tanlangan kesuv asbobi va o’lchov asbob ishlov berish eskizlari quyidagi sxemalarda keltirilgan (6-rasm).

5-rasm. Jin kolosnikalrini mexanik ishlov berish sxemasi

Og’irlikni xosil qilishdan maqsad kolosnikni yuqori qismida oraliqni biroz kengaytirish bilan jinlashda tolani ishchi qismda tiqilib qolishini oldini olishdir. Pastki qismda esa kolosniklarni oraliqlarini kengayishi arrani kolosnikka tegishini olidi olinadi. Xozirgi kunda kolosnikli panjaralarni konstruktsiyalarlini va texnologiyasini kamchilligi:  Kolosnik tayyorlanmalarni tayyorlash texnologiyasi kolosnikli panjaralarni konstruktsiyalariga qo’yilgan talabni qoniqtirmaydi.  Quyish jarayonida sezilarli qiyshayish xosil bo’lib, qaysiki mexanik ishlov berish yo’li bilan xam to’g’rilab bo’lmaydi.  Ishchi qismni oqartirish chuqurligi bir xil xosil buladi. SHuning uchun ba’zi kolosniklar quyishdan keyin yaroqsiz bo’lib, qaytadan quyishga yuboriladi. Bundan qutilish uchun quyidagi imkoniyatlar qidirilgan: kolosniklarni kokil usuli bilan quyish, bunda katta ichki kuchlanishlar xosil bo’lishi oqibatida kolosniklar mexanik ishlov berishda yoki yig’ishda singan. Alyuminiy qotishmasidan yuqori bosim quyma kolosnik tayyorlangan. Lekin ular tolani ko’rinish sifatiga yomon ta’sir etib, paxtani kolosnikni ishchi qismi bilan o’zaro ta’sirida alyuminni uzluksiz oksidianishi oqibatida tolani bog’liq rangga bo’yalishiga sabab bo’lgan. Mexanik ishlov berishda egri chiziqli radiusni aniq xosil qilish juda qiyin bo’lib, ruxsat etilgan ± 0,5mm o’rniga ± 0,7 mm dan ± 1,5mm oraliqda xosil bo’ladi. Ishchi qismni enini ruxsat etilgan ijozat oralig’i 40-45% kolosniklarda xosil bo’ladi. Kolosniklar orasidagi tirqish faqatgina 35-40% ijozat oralig’ida bo’ladi. Bunga sabab kolosniklar konstruktsiyalarini mukammal emasligi, tayyorlash va yig’ish ishlarini aniqligi pastligidir. Ekspulatatsiya qilish jarayonida ishchi qismning yon tomonlarini tirqishlarini edirilishi kattalashadi. 3-4 oylik ekspuluatatsiya qilishdan keyin kolosnikli panjaralarda 70-80% tirqishlar ruxsat etilgan ijozatlardan chiqib ketadi. YUqorida qayd qilingan kamchiliklar kolosnikli panjarani konstruktsiyasini texnologiyasini o’ta past darajadaligini ko’rsatadi. Xozirgi kunda bir qator yangi

konstruktsiyalar tavsiya etilgan. Ishchi qismi almashtiriladigan kolosniklar, bunda metallokeramikali plastinka o’rnatish mumkin. Linter kolosniklarni tayyorlash texnologik jarayoni ommaviy ishlab chiqarish turidagi texnologik jarayon ko’rinishida tuziladi (3- jadval). Bular ichida keyinchalik qo’llanilishi mumkin shtamplash yoki shakllantirish yo’li bilan olinadigan po’latli kolosniklardir (7-rasm). 6-rasm. Linter kolosnigini ishchi chizmasi 3-jadval Linter kolosniklarini tayyorlash texnologik jarayoni

Operatsiya va o’tishlar mazmuni Dastgoh Moslam a Asos Asboblar kesuvchi O’lchov 1 2 3 4 5 6 7 8 I I Jilvirlash 16-ulchamni ushlagan xolda Byuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita A- kora yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 II I Jilvirlash 16-ulchamni ushlagan xolda A- yuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita V- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 III I Jilvirlash R241.5, R258, R128 va 16-ulchamni ushlagan xolda V- yuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita A- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 IV I Jilvirlash 10-ulchamni ushlagan xolda Ayuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita V- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03Operatsiya O‟tishlar

GOST 2424-80 GOST 166-82 V I Frezalash 343-ulchamni ushlagan xolda Kyuzani frezalash Vertikal frezalash dastgoxi Maxsus tiski Lapka yuzal ari YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 VI I Frezalash 17,1-ulchamni ushlagan xolda Gyuzani frezalash Vertikal frezalash dastgoxi Maxsus tiski Lapka yuzal ari YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 VII I Frezalash 8+0,5 -ulchamni ushlagan xolda Gyuzani frezalash Vertikal frezalash dastgoxi Maxsus tiski Lapka yuzal ari YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96 SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 VIII I Jilvirlash 21,36, 4.37 ulchamni ushlagan xolda orqa yuzasini jilvirlash Charxlash dastgoxi Maxsus tiski Lapka yuzal ari Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHablon IX I Jilvirlash R124, 32.06ulchamni ushlagan xolda orqa yuzasini Charxlash dastgoxi Maxsus tiski Lapka yuzal ari Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST SHablon

jilvirlash 2424-80 X I Jilvirlash 5.72 ulchamni ushlagan xolda ikkinchi yon tomonini jilvirlash Charxlash dastgoxi Maxsus tiski Lapka yuzal ari Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80 SHablon XI I Jilvirlash 22-ulchamni ushlagan xolda Myuzani jilvirlash Yassi jilvirlash dastgoxi Magnit plita D- toza yuza Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82 Keltirilgan linter kolosnigini tayyorlash texnologik jarayoni taxlili shuni ko’rasatadiki, u jin kolosnigini tayyorlash texnologik jarayoniga o’xshash, bu erda xam asosan jilvirlash operasiyalaridan foydalaniladi. Linter kolosnigini tayyorlash texnologik jarayon asosida ishlab chiqilgan ishlov berish eskizlari 7-rasmda keltirilgan.

7-rasm. Linter kolosnikalrini mexanik ishlov berish sxemalari 3. Qo’llaniladigan texnologik vositalar-dastgoh, moslama, kesuvchi va o’lchov asboblari Jin va linterlarni ishlatish tajribasi shuni ko’rsatadiki, faqat to’g’ri yig’ilgan arrali silindr, kolosnikli panjaralar va yaxshi sozlangan texnologik tirqishlarga ega

bo’lgan mashinalar uzoq vaqt to’xtamay ishlaydi xamda yuqori sifatli paxta mahsulotini beradi. Arra ta’mirlash bo’limida arrali silindr va kolosnikli panjaralarni yig’ishga ajratilgan joy bo’lishi kerak. Bu erda zaxiraga: a) jinlar qatori uchun arrali silindr (1 ta) linterlarga (2-4 ta), tola tozalagichlarga (komplekt-birinchi, ikkinchi va uchinchi silindrlarga); b) jinlar qatori uchun kolosnikli panjaralar (1 komplekt) hamma linterlarga (2 komplekt), tola tozalagichlarga (1 komplekt, uch kolosnikli panjaradan) quyish tavsiya qilinadi. Bundan tashqari yig’ilgan arrali silindrlarni tekshirish uchun nazorat reykalari va kolosnikli panjaralar qo’yiladi. Ikkita yoki uchta DP-130 jinlar qatori bilan jihozlangan paxta tozalash korxonalarida ichki diametri 100 mm bo’lgan arralardan foydalanish tartibi: - birinchi jin 320 mm li yangi arralarni ishlatishga sozlanadi; - ikkinchi jin 310 mm li birinchi qayta tish chiqarilgan arralarni ishlatishga sozlanadi; - uchinchi jin 300 mm li ikkinchi qayta tish chiqarilgan arralardan foydalanishga sozlanadi. Har qaysi jin o’ziga mo’ljallangan diametrdagi arraga sozlanadi. Bu talablarga rioya qilish majburiy hisoblanadi, bu korxonada DP-130 jinlari uchun yangi arralar sarfini 3 marta kamaytirishni ta’minlaydi. DP-130 jinlarida foydalanilgan arralarni ishlatish uchun 1- yoki 2- bosqich linterlari qatoridan bitta mashina shunday arralardan foydalanishga moslanadi.

8-rasm. Arrali silindrlarni yig’ish uchun standart reykaning o’lchamlari a) 86 va 130 arrali jinlar uchun b) 160 arrali linterlar uchun Arrali silindrni yig’ish standart reyka kengligi (1,5 ± 0,1) mm bo’yicha amalga oshirilishi kerak. Reykadagi kesiklar qadami: 86 va 130 arrali jinlarga 18,00 ± 0,05 mm, 160 arrali linterlarga 9,7 ± 0,05 mm bo’lishi kerak. Yig’ib bo’lingandan so’ng arra vali zich qilib gaykalar bilan siqib qo’yilishi kerak, bo’lmasa zich qilib siqilmagan arralar kuchli silkinishlar hosil qilib valning egilishiga olib keladi. Ikki chetdagi arralarning oralig’i tashqarisidan o’lchanganda quyidagicha bo’lishi kerak (nazorat reykasi bilan aniqlanadi): a) 86 arrali jinlarniki 1533,55 mm, b) 130 arrali jinlarniki 2322,95 mm, v) 160 arrali linterlarniki 1543,85 mm. Arrali silindrlar o’zaro almashinadigan bo’lishi kerak, shuning uchun yig’ilgandan so’ng standart kolosnikli panjarada tekshiriladi. Arrali silindr standart kolosnikli panjarada erkin, kolosniklarga tegmay aylanishi kerak. Arralar kolosniklar orasidagi tirqishning o’rtasida turishi kerak. Arralarning kolosniklarga tegishi aniqlanganda arralar maxsus moslama «vilka» bilan to’g’rilanishi kerak. Arra tishlarining radius bo’yicha urishi 2 mm dan oshmasligi, yon tomonga urishi esa 0,2 mm dan ko’p bo’lmasligi kerak.

Almashtirish uchun yig’ilgan va balansirovka qilishan holda keltiriladigan tayyor Arrali silindr lardan foydalaniladi. Arrali silindrlarni jinda o’rnatishda quyidagi o’lchamlarga rioya qilish kerak: a) arralarning kolosnikdan chiqqan joyidan kolosnik burilishigacha 50÷2 mm bo’lishi kerak. b) arraning kolosnikdan chiqqan joylardan 100 ± 2 mm masofada o’lchangan arraning kolosnikdan ishchi kameraga chiqishi 47-55 mm ga teng. Arralarning kolosniklardan chiqish joyi va ularning kolosniklardan chiqib turishining nazorati shablon bilan amalga oshiriladi (9-rasm). 9-rasm. Jinning arrali silindri to’g’ri o’rnatilganligini tekshirishda shablon holati v) arrali silindr tishlari va havo kamerasining soplosi oralig’i 1,5 ± 0,5 mm ga teng bo’lishi kerak. Arrali silindrni momiq ajratgichda o’rnatilayotganda quyidagi o’lchamlarga rioya qilinishi kerak: a) arrali silindr va aylantirgich kuragining qirrasi oralig’i 10-14 mm ni tashkil

etishi kerak. b) siqish plankasidan 126 ± 2 mm masofada arralarning kolosniklardan chiqib turishi 25-30 mm ni (10-rasm) tashkil etishi kerak. 10-rasm. Linterning arrali silindri to’g’ri o’rnatilganligini tekshirishda shablon holati v) arrali silindr tishlari va havo kamerasini soplosi oralig’i 0,5-3,0 mm ga teng bo’lishi kerak. g) bir xil diametrdagi arralarni aniq linterga biriktirib qo’yish tavsiya etiladi, bu tegishli o’lchamlarni qayta o’rnatish zaruratidan ozod qiladi. Jin va linterlarning kolosnikli panjaralari ko’tarilgan holda bironta ham arra kolosnikli panjaradan chiqib turmasligi kerak. Aloxida ta’kidiash joizki, xozirda paxtatozalash mashinalari detallari, jumladan jin va linterlarni detallarini tayyorlashda, kulrang cho’yandan bolgan detallar po’lat detallarga almashtirilmoqda. Bunday detallarni tayyorlashda esa lazer dastgoxidan samarali foydalanilmoqda. Xozirda ana shunday Lazer dastgoxlaridan biri, “DURMA” rusumidagisi “Paxtamash” OXJ da o’rnatilgan (11-rasm).

11-rasm. “DURMA” rusumida Lazer dastgoxi Kesilayotgan metalni xossalariga bog’liq holda gazolazerli kesimini ikki mexanizmidan foydalaniladi. Birinchisida umumiy issiqlik balansiga metalni yonish reaksiyasi issiqligi xissa qo’shadi. “DURMA” rusumidagi lazer dastgoxining texnik tasniflari quyidagi 4- jadvalda keltirilgan. 4-jadval Texnik xarakteristkalari ChPU nazorati birligi O’q (X) 3100 mm O’q (Y) 1550 mm O’q (Z) 125 mm List o’lchamlari qalinligi 3000x1500 mm List vazni 200 kg/m 2 Tishli gildirak va tishli reyka O’q (X) 85 m/min O’q (Y) 85 m/min Sinxronaya 120 m/min Tezlanish 10 m/c2 Aniqlik ±0.005 mm Quvvat 4.0 kvt Ishlab chiqarish unumdorligi 2500 m 3 /c Kesimdagi lazerli nur taratishni metallga ta’siri nur taratishni yutish va qaytarish, issiqlik o’tkazuvchanlik hisobiga yutilgan energiyani materlal hajmi

bo’yicha taqsimlanishi va boshqalar, hamda qator o’ziga xos xususiyatlari kabi umumiy holatlar bilan tasniflanadi. Lazer nuri ta’sir etayotgan joyda metall buzilishini birinchi temperaturasigacha, ya’ni eriguncha qiziydi. Nur taralishini keyingi yutilishlarida metalni erishi ro’y beradi, hamda erishni fazali chegarasi materlal ichiga siljiydi. Bu vaqtda lazer nurini energetik ta’siri temperaturasi yanada oshishiga olib keladi va buzilishni ikkinchi temperaturasigacha – qaynashga etib boradi, bunda metall faol bug’lana boshlaydi. Shunday qilib, lazerli kesishni ikki mexanizmi mavjud – eritish va bug’lantirish bilan. Ammo oxirgi mexanizm yuqori energiya sarfini talab etadi va faqat etarlicha ingichka metall uchun amalga oshirilishi mumkin. Shuning uchun amaliyotda kesishni eritish orqali amalga oshiradilar. Bunday energiyani sezilarli tarzda iqtisod etish, ishlov berilayotgan metall qalinligini va kesish tezligini oshirish uchun kesish doirasiga metalni buzilish maxsulotlarini chiqarib yuborish maqsadida purkaladigan yordamchi gaz ishlatiladi. Odatda yordamchi gaz sifatida kislorod, havo, inert gazi yoki azot ishlatiladi. Bunday kesish gazolazerli deyiladi. 12-rasm. Lazerli kesish sxemasi Masalan, gazolazerli kesishda kislorod uchta funksiyani bajaradi: boshida metalni birlamchi kislotalanishiga yordam beradi va uni lazerli nurlanishini qaytarish qobiliyatini pasaytiradi; so’ngra metall kislorod oqimida yonadi, natijada nurlanishi ta’sirin oshiruvchi qo’shimcha issiqlik ajralib chiqadi; kislorod oqimi kesish doirasidan erigan metalni, uni yonish mahsulotlarini olib

ketadi, yonish doirasiga gaz oqimini bir vaqtda kelishini ta’minlaydi. Bunday kesish mexanizmi erish temperaturasidan quyi nuqtada yonib ketadigan va suyuq oquvchan oksidiar hosil qiluvchi metallar uchun ishlatiladi.

NAZORAT SAVOLLARI: 1. Jin kolosnigini vazifasi 2. Jin kolosnigini turlari 3. Jin kolosnigiga asosiy texnik talablar 4. Linter kolosnigini vazifasi 5. Linter kolosnigini turlari 6. Linter kolosnigiga asosiy texnik talablar 7. Jin kolosnigini tayyorlashda ishlatiladigan asosiy operasiyalar 8. 8. Linter kolosnigini tayyorlashda ishlatiladigan asosiy operasiyalar 9. Lazerli kesishning mohiyati. 10. Lazerli kesish texnologiyasini izohlang. 11. Lazerli kesish mexanizmlarini izohlang.

АDABIYOTLAR RO’YHATI 1. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantrishning beshta ustuvor yunalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi PrezidEНtinig 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 2. F.B.Omonov “Paxtani dasttlabki ishlash spravochnik” “Voris nashriyot” ToshkEНt-2008 3. С otton Ginners Handbook Agricultural Handbook Numer 503 2014 г . 4. Samuel Jackson Gin EfciE Н cy Handbook Tird Edition 2015 5. Э . Зикриёев “ Пахтани дастлабки қайта ишлаш ” Ўқув қўлланма . Тошкент-Меҳнат-2002. 6. Mario Lucertini. Technological Concepts and Mathematical Models in the Evolution of Modern E Н gineering Systems. Germany, 2012 7. Hans-Joachim Bungartz. Einführung in die Computergraphik. Germany, 2013 8. Grous, Ammar, Applied Metrology for Manufacturing e н gineering, John Wiley & Sons, UK 2011. 9. М .Acar, Mechatronic Design in Textile E Н gineering, Germany, 2012 10. А.А.Сафоев ва бошқалар. “Машинасозлик технологияси ва лойихалаш асослари” Дарслик. Тошкент., 2014й. “Сано-стандарт” нашриёти.

O'xshashlar

Jin va linter arralarini tayyorlash texnologik jarayonlari

Paxtani mayda iflosliklardan tozalash mashinasini ishchi qismlarini tayyorlash texnologik jarayonlari

Arrali silindrlar uchun tiqinlar tayyorlash texnologiyasi

Paxta tozalash sanoati mashinalari detallariga termik ishlov berish

Paxta sanoati mashinalarini ishlab chiqarish