logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Mashinasozlik
  4. Geometrik yasashlar

Geometrik yasashlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB
Ko'chirib olish
Geometrik yasashlar Reja: 1. Parallel to`g`ri chiziqlar o`tkazish 2. To`g`ri chiziq kesmasini teng bo`laklarga bo`lish. (Fales teoremasi) 3. Qiyalik va konusliklarni yasash 4. Muntazam kupburchakliklar yasash 5. Tutashmalar 6. Sirkul va lekalo egri chiziqlarining yasalishi 1. Parallel to`g`ri chiziqlar o`tkazish. Geometrik yasashlar: reysshina, chizmachilik uchburchakliklari (45  burchakli, 30  va 60  burchakli), gotovalnaya, po`lat lineyka va boshqa moslama hamda mashinalardan foydalanib bajariladi. Reysshina yordamida gorizontal parallel to`g`ri chiziqlar o`tkaziladi. Vertikal va qiya chiziqlarni esa chizmachilik uchburchaklari vositasida o`tkaziladi (1-shakl). 1-shakl. 2. To`g`ri chiziq kesmasini teng bo`laklarga bo`lish. (Fales teoremasi). Berilgan AV kesmani teng bo`laklarga bo`lish uchun uning bir uchida ixtiyoriy burchak ostida yordamchi AK kesmani o`tkaziladi. AK ga ixtiyoriy uzunlikda, lekin o`zaro teng qilib talab qilingan miqdordagi kesmalar (masalan, 6 ta kesma, 41-shaklda) qo`yib chiqiladi. AK dagi 6  nuqtani V nuqta bilan tutashtiriladi. Bo`luvchi nuqtalar (1  , 2  , 3  va h.k.) orqali 6  B ga parallel chiziqlar o`tkaziladi. Ular AB ni 1, 2, 3 va h.k nuqtalarda kesadi. Bu nuqtalar AB ni teng bo`laklarga buluvchi 1, 2, 3 va h.k. nuqtalardir. 2-шакл. 3. Qiyalik va konusliklarni yasash. AB to`g`ri chiziqning AG chiziqqa nisbatan qiyaligi i bilan belgilanadi va u h BC i=  =  = tg  ifoda bilan aniqlanadi, bu yerda  - qiyalik burchagi. l AC qiyalikni yasash. Berilgan iq1: n qiyalikda to`g`ri chiziq o`tkazish uchun berilgan kesmaning A uchidan to`g`ri chiziq bo`ylab o`zaro teng bir nechta (n ta) kesim o`lchab qo`yiladi. M nuqtadan uzunligi bitta kesma uzunligiga teng bo`lgan perpendikulyar MS o`tkaziladi. Qurilgan  MAS ning AS gipotenuzasi izlangan qiyalikni beradi (3-shakl). Konuslik deb konus ikki ta kundalang kesimidagi diametrlar ayirmasining ular orasidagi masofaga bo`lgan nisbatiga aytiladi (44-shakl). Konuslik K bilan belgilanadi va u quyidagicha aniqlanadi: D - d K =  = tg  K = 2 i l Konuslikni yasash. Berilgan o`qqa nisbatan 1: n konuslikni yasash, konus o`qining har bir tomonida 1:2 n qiyaliklarni yasashdan iboratdir. Birordetallarning konusligini yasash uchun uning diametrlaridan biri va konus uzunligi l berilishi lozim. Masalan: konusligi Kq1:5, katta diametri Dq40 mm va uzunligi lq60 mm bo`lgan konussimon detalning (45-shakl) kichik diametri d konuslik formasiga binoan quyidagicha aniqlanadi: 1 d =D - Kl = 4a -   60 =28 mm 5 4. Muntazam kupburchakliklar yasash. Muntazam kupburchaklilar yasash aylanarli teng bo`laklarga bo`lish qoidalariga asoslangan: 1 Uchta va to`rtta bo`lakka bo`lish D nuqtadan radiusi R ga teng hamda aylanini 1 va 2 nuqtalarda kesib o`tuvchi yoy chiziladi.12 kesma uchburchaklikning bir tomonini, AS esa turtburchaklikning bir tomonini beradi. 2 Beshta va o`nta bo`lakka bo`lish В nuktadan R radius bilan yoy o`tkaziladi. Bu yoy aylanani Ye va F nuqtalarda kesadi.EF kesma A В ni K nuqtada kesib o`tadi; K dan radiusi SK ga teng bo`lgan va A В ni M nuqtada kesuvchi yoy o`tkaziladi; MS chiziq besh burchaklikning bir tomonini, MO - o`n burchaklikning bir tomonini beradi. 3 Oltita bo`lakka bo`lish Muntazam oltiburchaklikning tomonlari aylana radiusiga teng. 4 Yettita bo`lakka bo`lish Aylananing istalgan, masalan, D nuqtasidan R radius bilan yoy o`tkaziladi. Bu yoy aylanani EF vatarning yarmi (FK kesma) taxminan muntazam yetti burchaklikning bir tomoniga teng. 5. Tutashmalar. Bir chiziqdan ikkinchisiga arvon o`tkazilgan egri tutashma deb ataladi. Tutashmalarni yasash uchun avvalo tutashtiruvchi yoy markazi va tutashish nuqtasini Aniqlash, so`ngra tutashma yoyini o`tkazish kerak. Tutashuvchi chiziqlardan barobar uzoqlikda turgan nuqta tutashish markazi deb ataladi. Ikki tutashuvchi chiziqning o`rinish nuqtasi tutashish nuqtasi deb ataladi. Tutashish yoyining markazini va tutashishi nuqtasini yasash to`g`ri chiziqning aylanaga ko`rinishiga va aylanalarning o`zaro ko`rinishi xususiyatlariga asoslangan. _uyida turlicha tutashmalarning yasalish usullari bilan tanishtirib chiqiladi. 1 kesuvchi ikki to`g`ri chiziqni R radiusli yoy vositasida tutashtirish. Tutashma markazi O berilgan to`g`ri chiziqlarga parallel va ulardan tutashma yoyning radiusi R ga teng masofada o`tuvchi yordamchi kesmalarning kesishgan nuqtasida yotadi. O markazdan, berilgan to`g`ri chiziqlarga perpendikulyar tushirib, tutashish nuqtalari K 1 va K 2 aniqlanadi, so`ngra tutashma yoyi o`tkaziladi. 2 Aylana bilan to`g`ri chiziqning tashqi tutashmasini R radiusi yoy yordamida yasash. Tutashma markazi O radiusi R Q R 1 yordamida chizilgan yoy bilan R masofada berilgan kesmaga parallel o`tuvchi to`g`ri chiziqning kesishgan nuqtasida yotadi.O va O 1 nuqtalarni birlashtirib, berilgan kesma K 2 va O dan perpendikulyar o`tkazib, tutashish nuqtasi K 1 topiladi. 3 berilgan ikki aylanaga ichki urinma o`tkazish. O markaz orqali radiusi berilgan aylanalar radiuslarining yig`indisi RQR 1 ga teng bo`lgan yordamchi aylana o`tkaziladi. 4 ikki aylananing tashqi tutashmasini R radiusli yoy vositasida yasash. O tutashma markazi O 1 va O 2 lardan RQR 1 va RQR 2 radiuslar bilan o`tkazilgan yoylarning kesishga nuqtasida yotadi. 5 Ikki aylananing ichki tutashmasini R radiusli yoy vositasida yasash. O tutashma markazi O 1 va O 2 markazlardan R 1 - R 2 raduslar bilan o`tkazilgan, yordamchi yoylarning kesishgan nuqtasida yotadi. 6 Ikki aylananing tashqi va ichki tutashmalarini R radiusli yoy vositasida yasash. O tutashma markazi O 1 markazdan R 1 QR 2 radiusi va O 2 markazdan R 1 -R 2 radius bilan o`tkazilgan yordamchi yoylarning kesishgan nuqtasida yotadi. 6. Sirkul va lekalo egri chiziqlarining yasalishi. Egri. Chiziq bir necha nuqtalar orqali berilgan b o` lib, bir-biriga ravon o` tadigan radiusining uzunligi h ar xil b o` lgan va sirkulda chizib b o` lmaydigan turli xil yoylar k o` rinishidagi egri chiziq - lekalo egri chizig`i deyiladi va lekalo yordamida chiziladi. Lekalo egri chiziqlariga-mashinasozlikda ko`p uchraydigan-eppips, parabola, giperbola, sinusoido, Arximed spirali, sikloidosimon egri chiziqlar kiradi. Ellips, parabola va giperbola to`g`ri doiraviy konusni turlicha joylashgan tekisliklar bilan kesishuvidan hosil bo`ladi. Ellips - tekis kavariq egri chiziq, uni katta o`qi A В va kichik o`qi SD bo`yicha ham yasash mumkin. Bu usul texnikada keng tarqalgan. O-markazdan A В =D va SDq d diametri 2 ta konsentrik aylanalar chiziladi va aylanlardan biri bir necha teng buo`aklarga bo`lib chiqiladi. Bo`lish nuqtalari orqali diamet nurlari o`tkaziladi, nurlarning aylanalar bilan kesishgan nuqtalari orqali ellips o`qlariga parallel to`g`ri chiziqlar chiziladi, ularning kesishgan nuqtalari ellipsga tegishli nuqtalar bo`ladi (6-shakl). Parabola - tekis egri chiziq bo`lib, uning har bir nuqtasi DD 1 -direktrissadan va simmetriya o`qidagi F -fokusdan barobar uzoqlikda yotadi. KF masofa parabolaning R parametri va O nuqta esa uning uchi deyiladi. Berilgan R parametr bo`yicha parabola yasash uchun simmetriya o`qi o`tkaziladi va unga RFqP masofa qo`yiladi. K nuqta orqali simmetriya o`qiga perpendikulyar qilib DD, direktrissa o`tkaziladi. KF kesma teng ikkita bo`linadi va parabolaning uchi O hosil qilinadi. O da simmetriya o`qi bo`ylab oralig`i bir tekis kattalashib boruvchi bir necha nuqtalar I- В I belgilanadi va tik to`g`ri chiziqlar o`tkaziladi. Direktrissadan tugri chizikkacha teng masofadagi radiusda F fokusdan yoy chizib yordamchi chiziqlar kesiladi, chizmani bajarilishi 7-shaklda tasvirlangan. Giperbola. Teng tomonli giperbola yasash (8-shakl).Asimptotalari o`zaro perpendikulyar bo`lgan giperbola teng tomonli yoki teng yonli giperbola deb ataladi. Teng yonli giperbolaning OX va OZ asimptotalari hamda giperbolaga tegishli A nuqta berilgan. A nuqta orqali asimptotalarga parallel MN va CD chiziqlar o`tkaziladi. MN da ixtiyoriy 1, 2, 3, 4, 5, 6 nuqtalar tanlab olinadi va ular orqali gorizontal chiziqlar o`tkaziladi. Koordinatalar boshi O nuqtadan boshlab, MN da tanlab olingan nuqtalar orqali o`tuvchi va S D ni 1, 2, 3 vax. Nuqtalarda kesuvchi nurlar o`tkaziladi. SD chiziqdagi nuqtalardan bir xil nomerli gorizontal chiziqlarga perpendikulyar tushiriladi. Perpendikulyar va gorizontal chiziqlarning kesishuvidan hosil bo`lgan I, II, ..., VIII nuqtalar lekalo yordamida birlashtirilsa, izlangan giperbola hosil bo`ladi. Cinusoida yasash (9-shakl). berilgan aylana ixtiyoriy teng, masalan, 12 bo`lakka bo`linadi. Aylana uzunligi  d ga teng bo`lgan AV kesma ham shunday teng bo`laklarga bo`lib chiqiladi. Bo`linish nuqtalaridan vertikal va gorizontal chiziqlar o`tkaziladi, ularning ksishuv nuqtalari lekalo yordamida birlashtirilsa, sinusoida hosil bo`ladi. Aylana evolventasini yasash (10-shakl). Avval berilgan aylanani ixtiyoriy teng (masalan, 12) bo`lakka bo`linadi. Bo`linish nuqtalari orqali aylana radiusiga perpendikulyar va bir tomonga yo`nalgan urinmalar o`tkaziladi. Oxirgi nuqtasidan o`tkazilgan urinmada aylana uzunligi  d ga teng bo`lakka bo`lib chiqiladi. Birinchi urinmaga urinish nuqtasidan boshlab aylana uzunligining bir bo`lagi - 01  qo`yilsa, ikkinsiga 02  , uchinchisiga - 03  va x. bo`laklar qo`yilishi natijasida 0, 1, ... XII nuqtalar hosil bo`ladi. Ularni lekalo yordamida ravon tutashtirilsa aylana evolventasi hosil bo`ladi. Sikloida yasash (11-shakl). Aylana nuqtalaridan birining qo`zg`almas to`g`ri chiziq bo`ylab, sirpanmasdan yumalashi natijasida hosil bo`lgan tekis ravon egri chiziq - sikloida deyiladi. Sikloida yasash uchun A nuqtadan boshlab yo`naltiruvchi chiziq OX bo`yicha aylana uzunligi  d ga teng bo`lgan AA 1 kesma qo`yiladi. Yasovchi aylanani va AA 1 kesmani teng, 12 bo`lakka bo`lib chiqiladi. OX da olingan 1, 2, 3, ... nuqtalardan O 0 O 12 ga perpendikulyarlar chiziladi. O`tkazilgan perpendikulyar to`g`ri chiziq bilan O 1 , O 2 , O 3 va x. nuqtalarda kesishib, aylana markazining ketma-ket o`zgargan vaziyatini hosil qiladi. Bu markazlardan d radius yordamida chizilgan aylana yoylari bilan 2 1 АА ga parallel o`tkazilgan kesmalarning kesishgan tegishli nuqtalari belgilab chiqiladi. Bunda aylananing I nuqtasi orqali o`tuvchi gorizontal chiziq bilan O 1 markazdan chizilgan yoy kesishgan joyda siklondaning l nuqtasi hosil bo`ladi. Epitsikloida va gipotsikloidalar yasash. Epitsikloida va gipotsikloidalarni yo`naltiruvchi aylana yoyidan iborat bo`lgan sikloidaning xususiy hollari deb qarash mumkin. Radiusi 2 d bo`lgan yasovchi aylanadigan ixtiyoriy biror nuqtaning R radiusli qo`zg`almas yo`naltiruvchi aylana tashqi tomoni bo`yicha sirpanmay yumalashidan hosil bo`lgan tekis, ochiq va ravon egri chiziq - epitsikloida deyiladi (12-shakl). Yasovchi aylanadagi nuqtaning yo`naltiruvchi aylana ichki tomoni bo`yicha sirpanmay yumalashidan hosil bo`lgan tekis, ochiq va ravon egri chiziq - gipotsikloida deyiladi (13-shakl). AA 1 yoyning uzunligi markaziy burchak  orqali aniqlanadi: Epitsikloida va gipotsikloidalarning nuqtalari ham aynan sikloida singari yasaladi. Fakat bu yerda AA 1 ga parallel tugri chiziqlar konsentrik yoylar bilan, AA 1 ga perpendikulyar chiziqlar esa radius chiziqlari bilan almashtiriladi. Yo`naltiruvchi aylanasining radiusi 2 d R  ga teng bo`lgan epitsikloida - kardioda deb ataladi. Yo`naltiruvchi aylananing radiusi R q 2 d ga teng bo`lgan gipotsikloida - astroida deb ataladi. Radiusi R q d bo`lgan gipotsikloida yo`naltiruvchi aylana diametrini ifodalovchi to`g`ri chiziqqa aylanadi.

O'xshashlar

Mashina detallari sirtining sifati yuzaning geometrik tuzilishi va fizik
Evolventa va uning xossalari tslindrik tishli g’ildiraklarning geometrik parametrlari
Parmalar
Keskichlar
Mashinasozlikda aniqlik