Gazsimon yonilg`ilardan foydalanish va ularning ekspluatatsion xossalari. Kattik va boshka turdagi yonilg`ilar - Mashinasozlik - Referatlar

Gazsimon yonilg`ilardan foydalanish va ularning ekspluatatsion xossalari. Kattik va boshka turdagi yonilg`ilar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131 KB

Ko'chirib olish

Gazsimon yonilg`ilardan foydalanish va ularning ekspluatatsion xossalari. Kattik va boshka turdagi yonilg`ilar Reja: 1. Gazsimon yonilg`ilarning turlari, ularning xossalari, afzalliklari. 2. Sikilgan, suyultirilgan va generator gazlari, ulardan foydalanish. 3. Kattik yonilg`ilar va ularning turlari, ishlatilishi. 4. Yonilg`ilarning alternativ turlari va ulardan foydalanish. 5. Gaz kondensatlari va ularning xossalari. 6. Keng fraksiya tarkibli yonilg`ilardan foydalanish.

1. Gazsimon yonilg`ilarning turlari, ularning xossalari, afzalliklari Uzbekiston respublikasi juda xam kup gaz konlariga ega. Shuning uchun kishlok xujalik mashinalari va avtomobil transporti dvigatellarida gazdan foydalanish katta tejamkorlikka olib keladi. Gazsimon yonilg`ilar boshka yonilg`ilarga nisbatan kuyidagi afzalliklarga ega. 1. Nazariy mikdordagi xavoda yonadi, shuning uchun yukori issiklik, f.i.k, va xaroratga ega. 1. Yonganda zaxarli moddalar, oltingugurt aralashmasi xosil kilmaslik, tutun chikarmaslik xususiyati. 2. Uzok masofalarga trubalar orkali yuborilishi mumkinligi sababli, tashish xarajati kam bulishi. 3. Xar kanday xaroratda xam bir tekis yonish xususiyatiga ega ekanligi. 4. Kazib olinishiga xarajat kam sarflanishi sababli tannarxi pastligi 5. Suyultirilgan va sikilgan xolatda ishlatilishi mumkinligi. 6. Detonatsiya bilan ishlash xususiyati kamligi. 7. Yonganda xar xil smola va zanglatish xususiyatlari pastligi sababli detallarning yeyilishi kamligi bilan ajralib turadi. Shu bilan birgalikda, ular kamchiliklarga xam ega, ya’ni zaxarlash xususiyatiga egaligi, xavo bilan kushilganda portlovchi aralashmalar xosil kilishi mumkinligi, trubkalarni ulangan joylaridan gazlarning chikib turishi xavfi borligi. Shuning uchun, gazsimon yonilg`ilardan foydalanishda texnika xavfsizligi koidalariga tuligicha rioya kilinishi lozim. Gazdan shuningdek, xar-xil ximiyaviy xom-ashyolar xam olish mumkin. Masalan, Muborakdagi gazni kayta ishlash zavodida oltingugurt olinadi, yoki Shurtandagi kurilayetgan ximkombinatda gazdan etilen va polietilen olinadi. Gazsimon yonilg`ilar tabiiy va neftli yulovchi gazlarga bulinib, neft yoki gaz konlaridan, xamda neftni kayta ishlash zavodlarda olinadi. Gazsimon yonilg`ilar asosan 4-ta komponentdan (metan, etan, propan, butan va ularning kushilmalaridan) tashkil topgan bulib, bir-birlaridan molekulalari,

atomlari bilan fark kiladi. Tabiiy gazlarning tarkibi 82…98% metan, 6% gacha etan, 1,5% gacha propan va 1,0% gacha butandan tashkil topgan. Yulovchi neftli gazlarda esa metan 40…85% va etan-propan xar kaysisi 20% gacha bulishi mumkin. Zavodlardan chikkan gazlarda parafin va olifen uglevodorodlari kup bulganligi sababli ulardan plastik massa sintez kilinib xom-ashyo olinadi. Yonuvchi gazsimon yonilg`ilarda yukorida kursatilgan uglevodorodlardan tashkari boshka komponentlar: vodorod, uglerod oksidi, azot, kislorod, serevodorod, suv buglari bulishi mumkin. Shuning uchun, bu komponentlar keraksizligi sababli tozalanadi. Gazsimon yonilg`ilar issiklik berishiga karab 3-ta guruxga bulinadi: 1. Yukori kaloriyali gazlar 20.000 kDj/m 3 issiklik beradi (tabiiy gazlar, neft konlaridan olinadigan gazlar yoki ularni kayta ishlash jarayonida olinadigan gazlar 2. Urta kaloriyali gazlar 10.000…20.000 kdj/m 3 issiklik beradi (koks gazlari va boshkalar). 3. Past kaloriyali gazlar 10.000 kdj/m 3 gacha issiklik beradi (domna pechlaridan chikadigan va generator gazlari). 2. Sikilgan, suyultirilgan va generator gazlari, ulardan foydalanish Gazsimon yonilg`ilar fizik xolatiga karab, sikilgan va suyultirilgan xolda bulishi mumkin. Ba’zi bir xil gazlar juda xam past kritik xaroratga ega bulganligi sababli normal xaroratda yukori bosimda xam suyuk xolatga utmaydi. Masalan, metan-82 0 S gacha gaz xolatda turadi, undan past xaroratga utgandan keyin past bosimda xam suyuklasha boradi, -161 0 S ga yetganda atmosfera bosimida xam suyuk xolatga utadi va 1,5…2,0 MPA bosim ostida ishlatiladi. Sikilgan gazlar 20 MPA gacha bosim ostida ishlatiladi.

Sikilgan gazlar kuyidagi kurinishlarda: tabiiy, koksli, metanli va boyitilgan koksli buladi. Ammo respublikamizda asosan tabiiy sikilgan gazlar ishlatiladi. Sikilgan gazlarning asosiy komponenti metan xisoblanadi. Suyuk yonilg`ilardagi kabi gazsimon yonilg`ilar tarkibida xam serovodorod bulmasligi kerak. Uning tarkibida vodorod kup bulganligi sababli yonish jarayoni juda xam yaxshi kechadi, shuningdek xamma silindrlarga bir xil mikdorda yuboriladi. Silindrlarga bir tekis tarkalmaslik darajasi suyuk yonilg`ilarda 35% gacha bulsa, gazsimon yonilg`ilarda 20% gacha bulishi mumkin. Demak, dvigatelning bir tekis ishlashini ta’minlaydi. Shuningdek sikilgan gazlarda ishlaganda dvigatel kambagallashgan ozikada (  =1,2…1,3) ishlaydi, natijada uning tarkibida bulishi mumkin bulgan zaxarli gazlar yonib, atmosferaga chikarib yuborilishi benzinda ishlagandagiga karaganda uglerod oksidlari 2…3 barobar, azot oksidi 1,2…2, uglevodorodlar 1,1…1,4 barobar kamayadi. Sikilgan gazlar A va B markada ishlatilib, ularning asosiy kursatkichlari kuyidagicha. Sikilgan gazlarning asosiy kursatkichlari Asosiy kursatkichlar Markasi A B Komponentlari tarkibi% xisobida metan 95  5 90  5 etan 4 4 propan 1,5 1,5 butan 1 1

pentan 0,3 0,3 uglerod ikki oksidi 1 1 kislorod 1 1 Tarkibida xar-xil moddalar, g/m 3 azot 0…4 4…7 serovodorod (kuli bilan) 0,02 0,02 merkaptonli oltingugurt 0,016 0,016 mexanik zarrachalar 0,001 0,001 namlik (kuli bilan) yonish xarorati 0 S 0,009 0,009 oktan soni 624,7 608 nisbatan zichligi 108 100 xavo (20 0 S xaroratda) kg/m 3 0,5864 0,6005 issiklik berishi kdj/m 3 3500 3383 Gazlar tarkibida sian SN bulmasligi kerak, sababi sian bulsa suv bilan kushilib sinil kislota xosil kiladi va ballonlarda yorilish (treshina) bulishiga olib keladi. Shuningdek smola birikmalar va mexanik zarrachalar bulsa chukindilar xosil kilishi va gaz apparatlarining kirlanashiga olib ketishi mumkin. Asosan avtomobillarda ishchi bosimi 20 MPA gacha bulgan silindrik ballonlar ishlatiladi.

Bitta gaz balloniga 20 0 S xaroratda 101,08 KPA bosimda 10m 3 gaz ketadi. Agarda uni suvga tenglashtirsak 50l suv ketadi. Gaz tuldirilgan ballonning ogirligi 65 kg gacha buladi, ya’ni 1m 3 gazga 6,5 kg ogirlik tugri keladi. Ammo gazda ishlaganda avtomobilning yuk kutarish kobiliyati (gaz ballonlarning ogirligi xisobida) 12…20% ga, bosib utish masofasi benzinga karaganda 200 km-gacha kamayadi. Gazsimon yonilg`ida avtomobillar dvigatelining kuvvati xam oz mikdorda kamayishi mumkin. Unga issiklik berish kobiliyati pastligi va tuldirilish koeffitsiyenti kam bulishi sabab buladi. Shuningdek gazoballonli avtomobillarni neftning propan-butan fraksiyasidan olingan suyultirilgan gazlarda ishlatish mumkin. Uning issiklik berishi 46055 kdj/m 3 , oktan soni 85…100 birlikgacha buladi. Suyultirilgan gazlarda ishlaganda motor moyining ishlash muddati, xar-xil zararli zarrachalar kamligi sababli oshadi. Suyultirilgan gazlar ikki xil markada buladi: SPBTZ (texnik, kishki propan- butanli aralashma) va SPBTL (texnik, yozgi propan-butanli aralashma). Asosiy kursatkichlari jadvalda kursatilgan. Suyultirilgan gazlarning asosiy kursatikichlari Asosiy kursatkichlar Markalari SPBTZ SPBTL komponentlar tarkibi % xisobi (kuli bilan) metan, etan va etilen 4 6 butan va butilen 20 60 propayen va propilen 75 34 massa xisobida suyuk koldiklar (shu 1 2

xisobida S 5 uglevodorodi) 293 0 K da %xisobida tuyingan buglarning oshikcha bosim, MPA, 318 0 K xaroratda 253 0 K xaroratda 1,57 0,157 1,57 - Serovodorodlar mikdori g/100m 3 5 5 oltingugurt mikdori kuli bilan 0,015 0,015 Suyultirilgan gazlarning tarkibiga oz mikdorda tetrametil kushilsa yonilg`ining okton soni oshadi. Ballonlar xajmiga nisbatan 90% gacha tuldiriladi. Ballonlar massasi 1,6 MPA bosimda, 1 litr gaz 20 0 S xaroratda 0,64…0,7 kg xisobida xisoblanadi. Benzinga nisbatan ekvivalent deb 1 kg benzin yonganda beradigan issiklik mikdorining 1 m 3 gaz yongandagi beradigan issiklik mikdoriga nisbati bilan belgilanib, bu birlik sikilgan gazlarda 0,71…0,83 urtasida buladi. Suyultirilgan gazlarda ishlayetganda dvigatelning kuvvati sikilgan gazlarda ishlagandagiga karaganda biroz kamayadi. Shuningdek dvigateldan chikayotgan tovush 7…8 bal kamayadi. Generator gazlari gazogenerator kurilmalarida kattik yonilg`i (yogoch, torf, kumir, koks, antratsit) bilan kislorodni uzaro ta’sirida termoximiyaviy jarayonlar amalga oshirilishi natijasida xosil kilinadi. Ularning tarkibida SO, N 2 SN 4 , SO 2 , N 2 0 va smolali moddalar buladi.

Bu gazlar silindrga berilishidan oldin tozalanadi. Generator gazlari (xavo gazi, aralashgan gazi, suv gazi) dvigatellar ishlatilganda, sikish darajasi oshirilishiga karamasdan uni kuvvati 15…30% kamayadi. 3. Kattik yonilg`ilar va ularning turlari, ishlatilishi Kattik yonilg`ilarga kislorod va uglerodni termoximik ta’siri natijasida, uning yonuvchi kismlaridan generator gazi olinadi. Ammo, bunday gazlardan foydalanish anchagina kimmatga tushishi, zararli komponentlar kupligi sababli kup foydalanilmaydi. Kattik yonilg`ilarga, asosan, yerdan kazib olinadigan toshkumir,torf, slanets va utinlar kiradi. Bu yonilg`ilar juda xam katta axamyatga ega. Bular ichida eng asosiysini toshkumir tashkil etadi.Toshkumir asosan,usimliklarni yemirilishidan yoki tarkibida yeg kup bulgan usimlik va xayvonotning chirishidan xosil buladi Bular asosan,korakumir, toshkumir, xamda antratsitlarga bulinadi.Korakumir kora rangda bulib, 10..25%, zola,15…50% namlikka ega. Issiklik berishi juda xam yaxshi bulib,8400…18800 kDj/kg atrofida buladi. Korakumir tez, uzun olov shaklida yonadi. Undan termik ishlov berish natijasida kimmatbaxo smola olinadi. Smola esa, kuyuk motor yegini olish uchun mazutni xaydashda ishlatiladi. Korakumir tez oksidlanuvchi bulganligi sababli, uni bir oydan kup saklash mumkin emas. Toshkumir tarkibida organik uglerod kup mikdorda buladi. Zola mikdori kam 6…10 %, namligi 5…11% bulib, issiklik berishi 29400 kDj/kg atrofida buladi. Korakumir asosan, metallurgiyada foydalaniladigan koks olish uchun ishlatiladi. Antritsit kumirning bir kurinishi bulib, tarkibida uglerod (96,5%gacha), suv (3…5 %), zola (10 %) gacha buladi. Issiklik berishi kumirlar urtasida eng yukori (27200… 30600 kDj/kg). Antritsit asosan, yonilg`i sifatida ishlatiladi. Slanets kumirga yakin yonilg`i bulib, tarkibida zola juda xam kup (40…70 %) buladi. Shuning uchun, neftga uxshab tez yonadi, yonuvchi massa 80 % ni tashkil etib,

namligi 10…20 % ga teng buladi. Oltingugurt mikdori 1,5…6 %, issiklik berishi 6300…11700 kDj/kg.Tarkibida zola kupligi va issiklik berishi pastligi sababli, slanetsdan fakatgina maxalliy utin sifatida foydalanish mumkin. Torf asosan, usimlik koldiklarining namgarchilikdan, xavoning namligi natijasida chirishdan xosil buladi. Torf massasining uglerod 54…60 %, vodorod 5…6,5 %, kislorod 30…40 %, azot 0,5…3 %, oltingugurt 0,12…1,5 % ni tashkil etaib, uning issiklik berish darajasi 12600 kDj/kg ga teng.Torfdan maxalliy sharoitda utin yoki ugit sifatida foydalaniladi. Yogoch utinlar 60 % sellyuloza, 30 % pignin, 1,0 % mineral kismlardan tashkil topgan. Elementar tarkibi 50 % uglerod, 6 % vodorod, 43 % kislorod, 0,7…1,0 % azotdan iborat bulib, issiklik berishi 8400…14700 kDj/kg ga teng. Namligi esa daraxtni kesish mavsumiga boglik buladi. Yogoch utinlar kattikligiga karab 4 ta guruxga bulinadi. 1- dub, grab, yasen, buk. 2- ok kayin, listvinnitsa 3- olxa, sosna, kedr, pixta 4- topol, lipa, osin, iva. Kishlok xujalik ekinlaridan chikadigan chikindilarga soya, guzapoya va boshkalar kiradi. Bulardan asosan, yem-xashak tayyorlash, maxalliy ugit sifatida, xamda utin sifatida xam foydalanish mumkin. Tabiiy kattik yonilg`ilarga fizik- mexanik ta’sir kursatib kerakli yonilg`ilarni olish mumkin. Yogoch kumir, asosan yogochni xavosiz 400…450 0 S kizdirish orkali olinadi. Bu xolatda undan yengil buglanuvchi gazlar, uksus kislota, skipidor, metil spirti, smolali aralashmalar chikib ketadi, natijada 1m 3 yogochdan 110… 140 kg yogoch kumiri olinadi. yogoch kumir 75 % uglerod, 4 % vodorod, kislorod va azot birgalikda 20%, zololalar 1 % yakin bulib, 27000 kDj/kg issiklik beradi. Yogoch kumir asosan, temirchilik ustaxonalarida, rangli metallarni eritishda foydalaniladi. Issiklik berishi asosan yogochning naviga boglikdir. Toshkumirni

termik parchalash orkali koks olinadi. Koks tosh- kumirni xavosiz 900…1000 0 S xaroratda termik parchalash orkali olinadi. Koks yonganda 29300 kDj/kg issiklik beradi. Koksdan asosan, sanoatda yonilg`i sifatida foydalaniladi. 4. Yonilg`ilarning alternativ turlari va ulardan foydalanish Neftdan olinadigan yonilg`ilarni sarflanishi va narxining tez oshib borishi, ularning zaxiralarini tobora kamayib borayotganligi boshka turdagi yonilg`ilarni kidirib topish va ulardan foydalanishni takozo etadi. Dvigatellarni konstruksiyalariga uzgartirishlar kiritib ularda yokilig urniga spirtlar, ammiak, biogaz, vodorod va boshkalar ishlatib kelinmokda. Dizel dvigatellarining umumiy energetik foydali ish koeffitsiyenti neft yonilg`isida 15%, yonuvchi slanetslarda 11%, kumir yonilg`isida 9% ga teng, karbyuratorli dvigatellarda esa mos xolda 13, 10 va 8% ga teng. Keyingi yillarda neft yonilg`ilarini urnida metanol (metil spirti) va etanol (etil spirti) ni ishlatishga xarakat kilinmokda. Chunki bir xil xarorat va bosimda metanol bilan xosil kilingan ishchi aralashma benzin aralashmasi bilan teng yonish xararoratiga ega, undan tashkari, metanol-xavo aralashmasi zichrok va foydali ish koeffitsiyenti ancha yukori. Sof metanolni oktan soni 92 ga teng (tadkikot usulida), bu esa dvigatelni sikish darajasini 14 gacha kutarib dvigatelni samarali kuvvatini 20% gacha oshirish mumkin. Metil va etil spirtlarining oktan sonlari yukoriligiga karamasdan seton sonlari past, shuning uchun ularni karbyuratorli dvigatellarda ishlatilishi maksadga muvofikdir. Ba’zi sharoitlarda ularni dizel yonilg`isi kushib, dizel dvigatellarida ishlatish mumkin. Spirtlarni yonilg`i sifatida keng kulamda ishlatishni cheklayotgan omillardan biri ularni korrozion xususiyati bulib, dvigatel detallariga salbiy ta’sir kursatadi,

ular yonilgi Filtrlari va karbyurator jiklyorlarini berkitib kuyadi, zichlovchi rezina materiallari spirt ta’sirida shishib ketadi, yonish issikligi pastligi tufayli ular uchun yonilg`i baklarini xajmi ikki marta katta bulishi kerak. Chet ellarda neft yonilg`isi urnida usimlik moylari (kungabokar, loviya, paxta va boshkalar) dan foydalanishga urinilmokda. Usimlik moylarini issiklik berish kobiliyati ancha yukori, lekin ularning yukori kovushokligi tufayli dvigatellarni ishi kiyinlashadi (yonilgi uzatish karshiligi oshadi, yonilg`i nasosini ish unumi pasayadi, purkash va aralashma xosil kilish jarayonlari yomonlashadi). Bularning xammasi yonilgini tula yonmasdan detallarni spirtlarida kurum xosil bulishi va yonilg`ini solishtirma sarfini oshishiga sabab buladi. Alternativ yonilg`i turlarining ayrim fizik kursatkichlari 1-jadvalda keltirilgan. Alternativ yonilg`ilarning kursatkichlari Kursatkichlar Metanol Etanol Ammiak Gidrozin Vodorod Kimyoviy formulasi SN 3 ON S 2 N 5 ON N N 3 S 2 N 4 N 2 Zichligi, kg/l 0,8 0,8 0,68 1,008 0,09 Yonish issikligi, MJ/ kg MJ/ kg 19,97 15,98 26,80 21,44 18,62 12,67 16,70 15,83 121,0 10,89 Xarorat, 0 S kaynash kotish 64,7 -98 78,3 -115 -33 -78 113,5 -2 -253 -259 Tuyingan buglar bosimi, KPa 12,67 5,87 800 2,67 - Stexeometrik koeffitsiyent 6,51 9,06 6,15 4,36 34,8 Gaz kondensatlarining xossalari Kursatkichlar nomi Gaz kondensatlari DAST 302-82 buyicha yozgi L dizel yonilgisiI II III Setan soni 43 53 52 Kamida 45

Fraksiya tarkibi, 0 S kaynay boshlash xarorati 50 foiz kaynash xarorati kaynash oxiridagi xarorat 103 151 292 111 201 350 140 208 345 280 dan past 360 dan past 20 0 S dagi kinematik kovushkokligi, mm 2 /s 1,2 1,7 2,1 3,0…6,0 Oltingugurt mikdori, foiz umumiy merkaptanli 0,02 0,0001 0,02 0,0001 0,02 0,0001 Kupi bilan 0,2% Kupi bilan 0,01% Yonilg`i sifatida vodorodni ishlatish eng istikbolli xisoblanadi. Bunda dvigatelning energetik, ekologik kursatkichlari yaxshilanadi. Vodorodning yukori yonish issikligi 120 mj/kg, benzinniki 45 mj/kg, dizel yonilg`isiniki esa 42,7 mj/kg ga teng. Ammo vodorod – xavo aralashmasining issiklik chikarish kobiliyati benzin- xavo aralashmasinikidan 15% va spirt xavo aralashmasinikidan 10 foiz pastdir. Xozirgi kundagi eng istikbolli usul bu vodorodni suvdan 4000…5000 0 S da atom reaktorining issikligidan foydalanib termodissotsiatsiya asosida olish xisoblanadi. Bunda eng ogir muammo vodorodni eng kam buglanishini ta’minlab saklashdir. Agarda 50…55 kg benzinni (450…500 km ga muljallangan) saklash uchun bakni massasi 13…15 kg bulsa, shuncha yul yurish uchun muljallangan 13,4 kg sikilgan vodorodni saklash uchun idishning massasi 1361 kg, suyuk vodorod uchun esa 181 kg ga teng buladi. Bir kancha xorijiy mamlakatlarda (Germaniya, Chexiya, Slovakiya, Niderlandiya, Rossiya va boshkalar) biogazlardan foydalanish (kishlok xujalik chikindilari biomassasini anoerob usulda – xavo kirgizmasdan chiritishdan olinadi) ustida faol ishlar olib borilmokda. Bulardan tashkari slanetslar va bitumlardan, kumirdan xam yonilg`ilar olish mumkin. Kumirning yonish issikligi neft bilan gazning birgalikdagi yonish issikligidan 2,8 marta yukori. Kumirni gidrogenizatsiya usulida kayta ishlab suyuk yonilg`i olinishi oldindan ma’lum.

Xozirgi kunga kelib bu texnologiya yaroksiz xisoblanadi. Xozirgi kunda kumirdan 85% gacha suyuk yonilg`i olish texnologiyasi ishlab chikilgan. Istikbolli yonilg`ilarga kuyiladigan asosiy talablardan biri zaxirasining kupligi, ishlab chikarishga keng joriy kilish mumkinligi, transport kurilmasining iktisodiy va texnologik kursatkichlariga mos kelishi va xokazo. Benzol – aromatik uglerod bulib, toshkumirni kayta ishlash yuli bilan olinadi. Yukori antidetonatsion sifatlarga ega va shu sababli benzinlarga oktan sonini oshirish uchun kushimcha sifatida kushiladi. Metanol (metil spirt) – neft yonilg`ilari urniga ishlatilishi mumkin. U past sifatli toshkumir va yogochdan kam xarajat kilib kup mikdorda olinishi mumkin. Yukori antidetonatsion xossaga ega. Lekin u zaxarli moddadir. Xozirgi kunda metanol neftdan olinadigan yonilg`ilarga kushimcha sifatida (10…20%) kullaniladi. Kumirdan olingan benzinda avtomobil ishlaganda ishlatilgan gazlar tarkibidagi zararli chikindilar nisbatan kup bulishi mumkin. Etanol (etil spirti) – asosan usimliklardan olinadi. U yukori antidetanatsion xossalarga ega. Spirt zaxirasi tuganmasdir, metanolni kumirdan, tabiiy gazdan, oxakdan, maishiy chikindilardan, urmon xujaligi chikindilaridan va boshka ashyolardan xam olish mumkin. Metanol, benzinga nisbatan tulik yonadi. Metanolda dvigatelning kuvvati benzinga nisbatan 10…15% ga oshadi. Etanol gazlardan, shakar kamishdan va boshka usimliklardan olinadi. Spirtlarning kamchiligi yonish issikligining pastligi (benzinga nisbatan 2 marta kam), uchuvchanligi, detallarni korroziyalanishga moyilligi yukori. Efirlar – toshkumir, yogoch va usimliklardan olinadi. Spirtlarga nisbatan afzalliklarga ega, birok ishlab chikarish kimmatrok. Efirlar neft yonilg`ilari urnida ishlatiladigan istikbolli yonilg`i deb xisoblanadi. Gaz kondensatlari va ularning xossalari Gaz konlaridan olingan gaz yonilg`ilari tarkibida uglevodorodlarning ancha ogir fraksiyalari kupincha mavjud buladi, ular gaz bosimi ortganda va xarorati pasayganda oson suyuklanadi. Gaz kondensatlari, neftdan olinadigan standart

suyuk yonilg`ilar urnida, yonilg`ilar kamyob bulganda ishlatilishi mumkin. Urta Osiyo gaz konlaridan olinadigan 1 m 3 gazning tarkibidan 15…170 sm 3 suyuk gaz kondensatlari olinadi. Gaz kondensatlarining muxim tomoni ishlab chikarish arzonligi, saklaganda xossalarining uzgarmasligi, xossasi va tarkibining doimiyligidir. Urta Osiyo bu yonilg`ilarni eng kup yetkazib beradigan region bulib, nafakat uz talabini, balki Kozogiston, Ural va markaziy rayonlarni xam ta’minlaydi. Turli gaz konlaridan olinadigan gaz kondensatlarining tarkibida yengil (karbyuratorli dvigatellar uchun) va ogir (dizellar uchun) gaz kondensatlari mavjud. Gaz kondensatlari uncha yukori bulmagan antidetanatsion xususiyatlarga ega bulib, ularning oktan soni 54…58 gacha buladi. Ularga tetroetilkurgoshin kushish yuli bilan oktan sonini urta sifatli benzinlarnikiga tenglashtirish mumkin. Gaz kondensatlarini yukori oktanli benzinlar bilan aralashtirib, ularning detonatsiyaga chidamliligini oshirish mumkin. Bunda gaz kondensatlaridan foydalanish sof benzinga bulgan talabni 50…60% ga kamaytiradi. Yengil gaz kondensatlari Muborak, Gazli va Uchkir konlaridan olinadi. Ular benzinlarga nisbatan past xaroratda kaynay boshlaydi, bu uz navbatida dvigatellarning ta’minlash sistemasida bug tikinlari paydo bulishiga moyilligini kuchaytiradi. Ogir gaz kondensatlari Shoxpaxti, Achak, Shatli, Karim, Kora-Chop, Rovot, Gugurtli gaz konlaridan olinadi. Gaz kondensatlari tarkibida, dizel yonilg`isiga karaganda yengil fraksiyalar kuprok buladi. Bu jixat dizelning ishga tushish xususiyatlarini yaxshilaydi va uz- uzidan alangalanishgacha bulgan davrda yonish kamerasida buglanishni tezlashtirishga olib keladi. Kupgina gaz kondensatlarining seton soni 40...65 oraligida buladi. Bu jixat dvigatellarning ancha ravon ishlashini ta’minlaydi. Gaz kondensatlarining ba’zi xossalari 2-jadvalda keltirilgan. l Gaz kondensatlarining xossalari

Kursatkichlar nomi Gaz kondensatlari DAST 302-82 buyicha yozgi L dizel yonilgisiI II III Setan soni 43 53 52 Kamida 45 Fraksiya tarkibi, 0 S kaynay boshlash xarorati 50 foiz kaynash xarorati kaynash oxiridagi xarorat 103 151 292 111 201 350 140 208 345 280 dan past 360 dan past 20 0 S dagi kinematik kovushkokligi, mm 2 /s 1,2 1,7 2,1 3,0…6,0 Oltingugurt mikdori, foiz umumiy merkaptanli 0,02 0,0001 0,02 0,0001 0,02 0,0001 Kupi bilan 0,2% Kupi bilan 0,01% Kupgina gaz konlaridan olinadigan gaz kondensatlari tarkibida eng zararli modda – oltingugurt buladi. Ba’zi xollarda ularning mikdori 3% gacha yetadi, bu esa gaz kondensatlarini dvigatellarda yonilg`i sifatida ishlatishni cheklab kuyadi. Gaz kondensatlari tarkibidagi oltingugurtni kamaytirish uchun maxsus texnologiya kullash talab etiladi, bu esa gaz kondensatlari ishlab chikarishni kimmatlashtiradi. 6. Keng fraksiya tarkibli yonilg`ilardan foydalanish Dvigatellarning texnik-tejamkorlik va ekspluatatsiya kursatkichlarini takomillashtirish, birinchidan, dvigatellarni konstruksiyasini va ishlash jarayonlarini yaxshilashni kuzda tutadi. Ikkinchidan unda ishlatiladigan yonilg`i tarkibini tanlash va yaratishga boglik. Shuning uchun xam xozirgi yonilg`i ishlab chikarish strukturasini kaytadan kurib chikish maksadga muvofikdir. Bu muammoni xal etish yullaridan biri dizel yonilg`ilarini fraksion tarkibini ularga xam yengil va xamda ogir neft fraksiyalarini aralashtirish yuli bilan kengaytirishdan iborat. Keng fraksiya tarkibi (K.F.T.) va ogirlashtirilgan fraksiya tarkibi (O.F.T.) yonilg`ilar sinovdan utkazilmokda. Shuni aytish kerakki, yonilgi tarkibining yengil fraksiyalari tez, tula va yengil buglanib, yonilg`ini tejamkorligini pasaytiradi, ishlab chikarilgan gazlarni tutunligini

oshiradi. Buning uchun dvigatellarning ish jarayonlarini takomillashtirish va ratsional yonilg`i yaratish bir-biriga boglik muammo xisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Vasilyeva L.S. «Avtomobilniye ekspluatatsionniye materiali». M.: Transport, 1986. 2. Lishko G.P. «Toplivo i smazochniye materiali». M.: Agropromizdat, 198 3. Itinskaya N.I., Kuznetsov N.A. «Avtotraktorniye ekspluatatsionniye materiali». M.: Agropromizdat, 1987. 4. Kuznetsov A.V., Kuznetsov N.A. «Praktikum po toplivu i smazochnim materialam». M.: Agropromizdat, 1987.

O'xshashlar

Dizel dvigatellari uchun yonilg`idan foydalanish va ularning ekspluatatsion xossalari

Karbyuratorli dvigatellarda ishlatiladigan yonilg`idan benzin foydalanish va uning ekspluatatsion xossalari

Texnik suyukliklardan foydalanish va ularning ekspluatatsion xossalari

Yonilg`ilarning umumiy xossalari, tarkibi va klassifikatsiyasi. Yonilg`ining yonishi uchun kerakli havo miqdori

Ichki yonuv dvigatellari uchun yonilg`i va moylash materiallarini olish