Donli ekinlar hosilini yig’ish mashinalari - Mashinasozlik - Referatlar

Donli ekinlar hosilini yig’ish mashinalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1115 KB

Ko'chirib olish

Donli ekinlar hosilini yig’ish mashinalari Reja: 1. G’alla yig’ishtirish texnologiyasi. 2. Don kombaynlari. 3. O’rish apparatlari.

G’alla hosilini yigishtirish texnologiyasi Respublikamizning don mustakilligini ta`minlashda yetishtirilgan g’alla hosilini tez va nobud kilmasdan yigishtirib olish muximdir. Buning uchun urim- yigimni maxalliy sharoitga moslab tashkil etish, mavjud texnikani ishga sifatli tayyorlab, undan unumli foydalanish kerak. Urim-yigim usulini xujalikning tuproq-iklim sharoitiga, hosilni yetishtirish usuliga, mavjud texnikaning turi va sonini e`tiborga olgan hol da kuyidagicha tanlanadi: 1. Xujalikda g’alla kombaynlari yetarli bo’lsa, sugoriladigan yerlarni takroriy ekinlarga tez bushatib berish talab qilinmasa, g’alla to’liq pishib yetilgandan keyin keng tarkalgan bir fazali usul, ya`ni hosil kombayn bilan urib olinib, bir yula donga ajratiladi, somoni esa dala chetiga chiqariladi. 2. Namgarchilik ko’p bo’ladigan regionlarda esa ikki fazali usuldan foydalanish mumkin. o’alla dumbul davridan utib yetilgan davrda, ya`ni boshokdagi don namligi 20 ѕ 25 % gacha kamayganida, g’alla urgich yordamida urilib, katorlarga uyumlar hol ida tashlab ketiladi. Bir necha kundan sung donning namligi 16...18% gacha kamaygan da kombaynga yiggich o’rnatilib uyumlar yigish tiriladi, yanchiladi va don ajratib olinadi. Bu esa don nobud garchiligini birmuncha kamaytiradi. Respublikamiz shimolida sholi urimida mazkur usuldan foydalanilsa, urim-yigim kuzgi yogingarchilik bosh lan mas dan tug’alla nadi. 3. Xujalikda g’alla ni tez yigishtirib olish uchun texnika yetishmasa va sugoriladigan yerlarni takroriy ekinlarga tezda bushatib berish kerak bo’lsa, ko’p fazali usuldan foydalanish maksadga muvofikdir. Bunda: — boshokdagi don dumbullik davridan utib, yetilayotgan vaqtida, ya`ni namligi 20...25 % gacha kamayganida uriladi; — urilgan Kalla imkoniyat kadar tezroq transportga ortilib, xir monga yetkaziladi; — xirmonga keltirilgan g’alla garamlanib boshokdagi donning namligi 16....18 % ga kamaygunga kadar texnik vositalar yordamida kuritiladi; — kuritilgan g’alla statsionarda ishlayotgan kombayn yordamida yanchiladi.

Agar uchinchi texnologiyadan foydalanilsa: 1. Urilgan g’alla olib ketilganidan sung, dalani takroriy ekin ekishga tayyorlashni 15...20 kun ertarok boshlash mumkin. 2. Don dumbullik davrida boshokdan tuqilishi oz bo’ladi, demak, nobudgarchilik keskin kamayadi. 3. o’allani kombaynda emas, nisbatan arzonrok bo’lgan urgich yordamida urish mumkin. 4. Hosil kuritilgandan sung, garamlangan g’alla ni xirmonda kuzda muayyan fursatda (iyul -sentyabr oylarida) statsionar kombaynda yanchish mumkin. Statsionar kombaynni uzluksiz ishlati lishi e`tiborga olinsa, xujalikdagi kombaynlarning soni ham keskin kiskaradi. Kombaynlardan tukiladigan don esa xirmonda koladi, demak, don nobudgarchiligi kamayadi. G’alla urgichlarda urilib, sungra tirkalma-yigishtirgich yordamida tezda daladan olib chikib ketilib, xirmonda maxsus tayyorlangan joyga uyumlanadi. Xirmonga keltirilgan g’alla ning eni 4,0...5,0 m, balandligi 3,0...4,0 m, buyi esa cheklanmagan hol da garam shaklida tuplanishi kerak. Iyun -iyul oylarida havoning tabiiy harorati yuqori, namligi past bo’lganligi sababli don yanchish uchun tez yetiladi. Agrotexnik talablar. Ikki fazali yigish usulidan foydalanish uchun balandligi 60 sm, zichligi har bir m 2 ga kamida 250—300 tup o’simlik ekilgan dala ajratiladi. Bunday usul bilan urilgan ekin massasi tezroq shamollab kurishi uchun anKiz balandligi 12....25 sm, har metr uyumdagi g’alla ning massasi kamida 1,5 kg, qalinligi 15...20 sm, kengligi esa 1,4...1,6 m bo’lishi kerak, aks hol da uni yigishtirgich bilan yigib olish kiyinlashadi. Urgich tik turgan ekinni urganda, don isrofgarchiligi 0,6 % dan, yotib kolgan ekinni urganda esa 5% dan oshmasligi kerak. Yigishtirgich o’rnatilgan kombayn bilan kator uyumlarini yigib olishda don isrofgarchiligi 1% dan oshmasligi lozim. o’allani bir fazali usul bilan urib-yigib olganda, don isrofgarchiligi 1% gacha, yotib kolgan g’alla ni yigishtirishda esa 1,5% gacha yo’l kuyiladi. Kombayn yanchish apparatida boshoklarning chala

yanchilishi natija sida bo’ladigan don isrofgarchiligi g’alla uchun 1,5% va sholi uchun 2% dan oshmasligi kerak. Urug’lik donning shikastlanishi 1%, ozikbop don uchun 2%, dukkakli va yirik don uchun 3%, sholi uchun 5% dan oshmasligi kerak. G’alla kombaynining umumiy tuzilishi Har qanday g’alla kombayni urgich, yanchish apparati, somon elagich, don tozalagich, don bunkeri va somon tuplagich kabi qismlardan iboratdir. g’alla kombaynining texnologik ish jarayoni kuyidagi tartibda bajariladi (113- rasm). 113-rasm. G’alla kombaynining umumiy sxemasi Bulgich 2 kombayn kamrov kengligiga teng keladi gan g ’ alla ni urilmagan daladan urgichga ajratib beradi . Urgich motovilosi 3 ning parraklari poyalarni tuplab, urish apparati 1 ga engashtirib beradi. Urish apparati 1 ning segmentlari urgandan sung, poyalar urgich tubiga tushadi. Urilgan g’alla ni shnek 4 kurakchalari yordamida ikki chetdan urtaga surib, tuplab, moslanuvchan transportyor 5 ga uzatadi. Transportyor esa g’alla ni qabul biteri 6 ga yetkazadi. Biter g’alla ni yanchish apparatining barabani 7 bilan uning tagligi (deka) 25 orasidagi tirkishga uzatib beradi. Baraban g’alla ni katta tezlikda tor tirkihdan sikib olib utayotib, taglik ustida intensiv ravishda sidirib yanchadi. Natijada donning 80...85%i boshoklardan ajralib, aralashma hol ida taglik teshik laridan utib, suruvchi transport taxtasi 24 ga tushadi. Yanchilgan somon don qoldiqlari bilan birgalikda baraban tagidan otilib chiqayotib kaytaruvchi biter 11 ga uriladi, natijada don qoldiqlarining bir qismi ajralib tushadi. Somon elagich 14 ning somonni silkitib orqa tomonga surishida don va boshok qoldiqlari ning kolgan qismi ham elanib, ajralib pastga, transport taxtasiga tushadi. Elangan somon tuplagich 16 da zichlanib tuplanadi.

Transport taxtasining ilgarilanma-kaytarma harakati natijasi da uning ustiga tushgan don aralashmasi galvirlarga surib kelti riladi. Transport taxtasining taroksimon qismi don va chorini ustki galvir 19 sirtining birinchi yarmiga bir tekis taksimlab tushiradi. Ustki 19 va pastki 20 galvirlar donni elash uchun tebranma harakat kiladi. Ustki galvirning kuzlaridan don va mayda xas-chuplar pastga tushadi, chorining yirigi ustki galvirning uzaytir gichida qo’shimcha elanadi va undan boshoklar ajratib olinib, pastga — boshoklar shnegi 18 ga tushiriladi. Bu shnek boshoklarni kombaynning chap chetiga surib, boshoklar elevatori 21 ga yunaltiradi. Elevator boshoklarni kayta yanchish uchun kaytaruvchi biter 11 ning ustiga eltadi. Pastki va ustki galvirlar ustidagi chorining yengil bulaklari pastdan yuqoriga ventilyator 23 ning havo okimi ta`sirida uchirilib, somon tuplagichga yetkaziladi. Pastki galvirdan tushgan don elevator 12 yordamida don bunkeriga tushadi. Bunker tulgach, undagi don maxsus shnek 10 yordamida transport vositasiga orti-ladi. O’rgichlar. Urgichlar boshokli va dukkakli ekinlarni urish uchun mo’ljallan gan bo’lib, ular kuyidagi turlarga bulinadi: katorga uyumlovchi va kombayn urgichi. Katorga uyumlovchi urgichlar traktorga o’rnatilgan bo’lib, g’alla ni dumbul davrida urib, uyumlab, katorga angiz ustiga yotkizib ketadi. Katorga uyumlovchi urgichlarning tirkalma va osma xillari bo’ladi. Ayrim osma urgichlar faqat traktorlarga o’rnatilsa, boshkalari esa uziyurar shassilarga va kombaynlarga o’rnatiladi.

114-rasm. Kombayn o’rgichi. K o mbayn urgichi k o mbaynga uziga o ’ rnatildi . Urgichning (114-rasm) korpusi 1 ga urish apparati 3 , motovilo 4 o’rnatiladi. Urgichni aynan yer rel yefiga moslab yurituvchi tayanch boshmok 2 , osish moslamasi 11 , kompensatsion prujinalar 10 va shnek 9 ko’rinishi dagi transport vositasi kabilar o’rnatilgan. O’rish apparatlari Urish apparatlari tirakli va tiraksiz qirqish printsipiga asoslangan. Tiraksiz o’rish (qirqish) apparatlari rotatsion-diskli va rotatsion-barabanli (115- rasm) bo’lishi mumkin. Bu apparatlarning qirqish elementlari — pichoq 2 va 3 lar sharnir yordamida disk 1 va baraban 4 ga biriktirilgan. Bunday apparatlarda katta tezlik bilan harakatlanayotgan pichoqlar zarbasi ta`sirida poyalar uzib olinadi. Disk yoki baraban bilan aylanma harakati natijasida pichoqning chizikli tezligi 50....60 m/s bo’lishi talab qilinadi. Bunday apparatlar bilan ishlaydigan urish mashinalarining tezligini oshirish imkoniyati mavjud. Ularning tuzilishi sodda bo’lib, puxta ishlaydi, ammo poyalarni maydalab yuboradi, shuningdek, ko’p energiya sarflaydi. Poyalar qo’shimcha maydalanishi sababli kuprok isrofgarchilikka yo’l kuyiladi.

115- rasm. Tiraksiz o’rish (qirqish) apparati. Rotatsion-diskli (115- a rasm) apparatlar gazonlarni o’radigan maxsus urish mashinalarida ishlatiladi. Rotatsion-barabanli (115- b rasm) qirqish apparatlari esa silosga uradigan kombaynlarda ishlatiladi. Tirakli urish apparatlari segment-barmokli va ikki segmentli bo’ladi. Bunday apparatlarda poya kuzgalmas barmok tigi 1 bilan kuzgaluvchan segment tigi 2 orasida sikilib, oddiy kaychi kirkkandagidek kesiladi (116- rasm). 116- rasm. Tirakli urish apparati. Kombayn urgichlarida segment-barmokli (116- a rasm) va ikki segmentli (116- b rasm) urish apparatlaridan foydalaniladi. Segment-barmokli urish apparatlari tiraksiz urish apparatlariga karaganda o’simlik poyalarini maydalab yubormaydi va isrof kilmaydi, energiyani ham kam sarflaydi. Lekin segmentning ilgarilama-kaytarma harakatidagi inertsiya kuchining o’zgaruvchanligi tufayli urish mashinalari tezligini oshirish imkoniyati kamrok bo’ladi. Barmoksiz, ikki segmentli apparatlar bir tomonga yotib kolgan g’alla ekinlarini yoki aykash bo’lib kolgan sholi va dukkakli ekinlarni urishda kullaniladi. Ikki segmentli urish apparatlarida faqat past ki segmenti yoki ham

pastki, ham ustki segmentlari kuzgaluvchan (bir-biriga karama-qarshi harakatlanadi) bo’lishi mumkin (205-rasm). Ikkala segment harakatlanganda har bir segment uradigan maydon, bir segmenti harakatlanadigan apparat uradigan maydonga nisbatan ikki marta kam bo’ladi. Bu holda segmentga bo’lgan qarshilik kuchining miqdori kamayadi. Shu sababli bunday apparatlar o’rnatilgan urgichlarni yuqori tezlikda ham ishlatish mumkin. Segment-barmokli apparat turlari. Segment-barmokli urish apparatlari kuyidagi geometrik va kinematik parametrlar bilan tavsiflanadi: segmentlar orasidagi masofa t , barmoklar orasidagi masofa t 0 , segmentning katnash yuli S (segment bir chetdan ikkinchi chetga siljigandagi bosgan yuli). Yuqoridagi ko’rsatkichlarga bog’liq hol da: — segmenti bir katnashda bir joydagi ekinni uradigan baland uruvchi apparat (117- a rasm) tavsifi kuyidagicha ifodalanadi: t = t 0 = S. g’alla, texnik ekinlar va utlarni uradigan mashina yoki urgichlarda S = 76,2 mm; makkajuxori, kungabokar va boshqa yugon poyali ekinlarni uradigan urgichlar uchun S = 90 mm. 117- rasm. Segment-barmokli urish apparati. — Segmenti bir katnashda ikki joydagi ekinni uradigan baland uruvchi apparat tavsifi kuyidagicha ifodalanadi: 2 t =2 t 0 = S. bu yerda, S = 152,4 mm yoki 101,6 mm bo’ladi. Baland uradigan urish apparatining tuzilishi sodda, quvvatni kam sarflaydi, ishga chidamli, ammo urish balandligi katta bo’lgani uchun poyaning ko’p qismi kolib ketadi. Bunday apparat bilan ozika utlarni urish maksadga muvofik emas.

Shuning uchun ham baland uruvchi apparatlar don ekinlarini urishda ishlatiladigan urgich larga o’rnatiladi. Past uradigan apparatning (118 - rasm) tavsifi kuyidagicha ifodalanadi: t = 2 t 0 = S. Bu yerda, S =76,2 mm yoki 101,6 mm bo’ladi. Ozika ekinlarini yigib olishga mo’ljallangan urish mashinala riga (kosilkalar) urilmasdan koladigan anKiz balandligini kamaytirish maksadida past uradigan urish apparatlari o’rnatiladi. Urta balandlikda uradigan urish apparatining (118- v rasm) tavsifi kuyidagicha: t = kt 0 = S. Bu yerda, S = 76,2 mm yoki 101,6 mm. k — proportsionallik koeffitsienti bo’lib, 1,2 < k < 1,4. Urish apparatining bu turidan kamrok foydalaniladi. O’rish apparatini rostlash. O’simlik poyasini kam quvvat sarflab sifatli kesish uchun urish apparati tegishli ravishda rostlanadi. Segmentning 25....30 mkm qalinlikdagi tigi 19°….25° burchak ostida charxlanadi. O’simlik poyasini segment va barmok tiglari orasidan sirpanib chikib ketishini yo’qotish uchun segment tiglarida kertiklar hosil qilinadi. O’simlik poyasi segment va barmok tiglari orasida “chaynalib” kolmasdan, yaxshi kirqilishi uchun ular orasidagi tirkish 0,5...1 mm dan oshmasligi kerak. Tirkishni sozlash uchun kisgich 5 ning holati o’zgartiriladi (119- rasm). Shu maksadda bolga bilan kisgichlarga yengil uriladi yoki kisgich ostiga kuyiladigan kistirmalar soni o’zgar tiriladi. Singan segmentlarni almashtirganda shatun 3 uzunli gi ni o’zgartirib, pichoqning chetki kuzgalmas nuktadagi holatida segment va barmoklarning simmetriya uklari bir-birining ustiga tushishi rostlanadi. Urish apparatini kerakli urish balandligiga o’rnatish uchun urgich korpusi dala yuzasiga nisbatan zarur balandlikda o’rnatiladi. Urgichning dala yuzasiga nisbatan balandligini o’zgartirish uchun gidrotsilindr 12 , muvozanatlovchi prujina 10 va aynan dala yuzida sirpanib, unga moslanib yuruvchi tayanch boshmogi 2 dan iborat bo’lgan sozlovchi mexanizm xizmat kiladi. Urish balandligi 120—240 mm

bo’lib, bu ekinning buyi va dala rel yefiga kura urgich korpusini dala yuzasiga moslab parallel olib yuruvchi tovon 2 ning balandligini o’zgartirish xisobiga erishiladi. Urish apparati urgich kengligi bo’ylab bir xil balandlikda urishni ta`minlashi uchun urgich korpusi yer yuzasiga parallel sirpanib kuchadigan kilib o’rnatiladi. Bunga esa muvozanatlovchi prujinaning tarangligini o’zgartirish bilan erishiladi. Dala rel yefiga moslanib, unga parallel sirpanib yurish uchun urgich tovonining yerga bo’lgan bosimi 250—300 N dan oshmasligi kerak. Nam va toshlok dalalarda ishlaganda urgichning dala rel yefiga moslanishi kiyinlashadi, chunki tayanch boshmoklari tuproqqa botib yoki toshlar ustiga ko’tarilib kolishi mumkin. Bunday hol da bosh moklar olinadi yoki korpus tubiga tirab kuyiladi, urish balandligi esa gidrotsilindr 12 yordamida boshkariladi. O’rish apparatining harakat yuritmasi. Ish jarayonida urish apparatining yuritish mexanizmi segmentni ilgarilanma-kaytarma harakatini amalga oshiradi. Shu maksadda fazoviy krivoship-shatunli, ba`zan esa yassi mexanizmlar ishlatiladi. 119- rasmda aksial, dezaksial va obkashli krivoship-shatunli mexanizm chizmasi keltirilgan. Aksial va dezaksial krivoship-shatunli mexanizm (119- a , b rasm) val 1 , krivoship 2 va shatun 3 lardan tashkil topgan. Aksial mexanizmda pichoq va krivoship vali 0 yerga nisbatan bir xil h s a balandlikda o’rnatiladi. Dala sharoitida ishlayotganda krivoship kesaklarga tegmasligi uchun yerga nisbatan transport tirkishi h ta koldirilishi kerak. Aksial mexanizmda poyalarni urish baland-ligining minimal miqdori h s a transport tirkishidan katta, ya`ni h s a > h t a bo’ladi. Dezaksial mexanizmda 0 nuktasi S ga nisbatan h  masofa (dezaksial) yuqorirok o’rnatiladi. Bu mexanizmda h  t va p  s bir-biridan kam fark kiladi. 119- a va b rasmdagi sxemalardan kurinib turibdiki, krivoship lari bir xil h t a q h t balandlikda o’rnatilsa ham dezaksial mexanizmi aksialga nisbatan sezilarli darajada pastrok urish imkonini beradi, ya`ni h s < h s a bo’ladi. Dezaksial mexanizmining bu xususiyati, ayniksa, yem-xashak urishda katta ahamiyatga ega. Shu sababli pichan urgichlarda aksial mexanizm deyarli ishlatilmaydi.

Dezaksial mexanizmda val O shatun AV ni pichoqlar dastasi bilan birlashtiradigan V nuktasiga nisbatan yon tomonga surilganligi sababli shatun katta uzunlikka ega bo’lib koladi. Mashinani kupol kilib kuyadi. Shuning uchun urilmagan bugdoy poyalarini shikastlan tirmaslik uchun kombaynlarda obkashli krivoship-shatun mexanizmi ishlatiladi. Obkashli krivoship-shatun mexanizmi (119- v rasm) shatun 3 ning segmentga beradigan ilgari lanma-kaytarma harakatini obkash 5 va zveno 6 orqali o’zgartiradi. Yuritish mexanizmining u yoki bu turidan foydalanish, urgichning tuzilishi va uzatmani kay darajada kulayrok joylashtirishga bog’liqdir. O’rish apparati yuritmasining kinematik parametrlari Segmentning siljish yuli. Ishlash sharoitiga qarab, segment-barmoqli o’rish apparati harakat yuritmasining krivoship-shatunli, aksial va dezaksial, tebranuvchan shaybali, tebranuvchan obkashli turlari mavjud. Quyida tuzilishi eng sodda va keng tarkalgan krivoship-shatunli (120- rasm) yuritmalarning kinematik tavsif lari bo’lgan segmentning siljish yuli S , tezligi V va tezlanishi a kabi parametrlar to’g’risida kiska ma`lumotlar keltirilgan. 120 – rasm. Sigmentni siljish yo’lini aniqlash. Agar krivoship va shatun bir chizikda yotadigan holatlariga kelib qolishsa, segment chetki S yoki S  nuktalarda bo’ladi, ya`ni segment ning siljish yuli: S = 2 r , mm bo’ladi,

bu yerda, r — krivoship radiusi. O’simlik poyasini pastrok urish uchun urish apparati yerga yakinrok o’rnatilishi kerak (ayniksa, pichan urgichlarda). Bunday vaziyatda krivoship yerga tegib kolmasligi uchun uning ukini segmentlar tekisligidan majburan yuqorirok h balandlikda o’rnatilib, yuritma dezaksial krivoship-shatunli mexanizmga aylanadi va S kuyidagicha aniqlanadi (120- rasm): g’alla kombayni urish apparati uchun h = (2...3)r, l =(9...10) r urgichlar uchun esa h = (9…11) r , l = (15…25) r . Shatunning engashish burchagi kancha katta bo’lsa, shuncha ko’p quvvat sarflanadi. Shunga kura h kattalashsa, burchakni kichraytirish uchun shatun uzunligi ham orttiriladi. Segmentning siljish yuli S o’simlik poyasining yugonligi, qirqishga qarshiligi, ishkalan ish burchagining kattaligi va boshqa ko’rsatkichlarga qarab moslanadi. Segmentning tezligi. Poyalarni kesish jarayoni segment tiggi tezligi V ga bog’liqdir. 120- a rasmda ko’rsatilganidek, krivoship burchak tezligi bilan t vaqt ichida t burchakka burilganda, segment x = r (l – cos t ) (131) masofaga siljiydi.Bu garmonik tebranish tenglamasi bo’lib, uning t buyicha dif ferentsiali pichoqning tezligi V c = r sin t (132) ni beradi.

121 –rasm. Sigmentni tezligi (a) va tezlanishi (b) o’zgarish qonuniyati Garmonik tebranma harakat tezligi V sinusoida buyicha noldan maksimum ( V max = r ) gacha o’zgaradi (121- a rasm). Segmentning eng kichik tezligi 1,5 m/s dan kam bul masligi kerak. Aks hol da o’simlik poyalari «chaynalib», to’liq qirqilmay, ko’p quvvat sarflanadi. Urish apparatiga barmokni o’rnatganda cegmentning joiz minimal tezlikka ega bo’lgan chegaralarini xisobga olish lozim. Amalda ishkalan ish koeffitsientlarini xisobga olgan hol da, bugdoy urimida segmentning tezligi V c > 1,5 m/s, pichan urimida esa nam pichanning ishkalan ish koeffitsienti kichik bo’lganligi sababli V c >2,15 m/s deb qabul qilinadi. Kesuvchi tiglar orasidagi tirkish kancha katta bo’lsa, segment tezligini shuncha oshirish kerak. Segmentning tezlanishi. Yuqorida bayon qilinganidek, segment tezligi keskin o’zgarishi bilan tezlanish sodir bo’ladi. Tezlikni t buyicha differentsiallab tezlanishning miqdori aniqlanadi: a = r 2 cos t. (133) Segment tezlanishining miqdori 121- b rasmda ko’rsatilganidek, kosinusoida buyicha o’zgarib, urish apparati qismlariga ta`sir kiladigan inertsiya kuchlarini vujudga keltiradi va uning harakat yuritmasi ishiga katta ta`sir ko’rsatadi. Segment tig’ining traektoriyasi. Urish apparatining segmenti ish jarayonida murakkab harakat kiladi. Mashina bilan birgalikda ilgarilanma-kuchirma, harakat

yuritmasi krivoship-shatunli mexanizm bo’lgani uchun ilgarilanma-kaytma (garmonik tebranma) nisbiy harakat kiladi. t vaqt ichida krivoship yarim aylanganda (180°) mashinaning bosib utgan yuli L=vt , m, yoki t qbo’lsa, u vaqtda L= V yoki L qm. V — mashinaning tezligi, m/s; n kr — krivoshipning aylanish soni, ayl/min; kr — krivoshipning burchak tezligi, rad/s. Segment tigining qandaydir nuktasi, absolyut harakatining traektoriyasi uning nisbiy va kuchirma harakatlarining grafik kushilishidan kelib chiqadigan sinusoida ko’rinishidagi egri chizikdir. Egri chizikni kurish uchun 0 markazdan ma`lum masshtabda krivoship radiusi r bilan yarim aylana chiziladi. Y uki buyicha t = vaqtda  mashinaning bosib utgan yuli, L masofa kuyiladi. Yarim aylana va yulini bir nechta o’zaro teng bulaklarga bo’lib, 1, 2, 3, 4 ѕ rakamlari bilan belgilanadi. Bir xil rakamli bulaklardan o’tkaz ilgan tik va gorizontal chiziklarning kesishgan nuktalarini o’zaro birlashtirib, segmentni o’simlik poyalarini kirkayotgan tigi A nuktasining traektoriyasi hosil qilinadi. Shu traektoriyani parallel ravishda kuchirib, V nuktasining traektoriya si chiziladi. Agar K—K chizigi barmok tigini bildirsa, qirqish G nuktada boshlanib, ye nuktada tugaydi. O’rish apparati ishiga ta`sir ko’rsatuvchi omillar O’rish apparatining ish sifatiga o’simlik poyalarining texnologik xususiyati, ish sharoiti, kesuvchi tiglarning o’tkirligi, kesuvchi juftlar orasidagi tirkishning katta- kichikligi, segmentning kesish tezligi va har bir pichoq uradigan maydon yuzasi kabi asosiy omillar ta`sir ko’rsatadi. O’simlikning texnologik xossalari, poyalarning biologik va fizik-mexanik xususiyatlari bilan tavsiflanadi: boshokli don ekinlari poyasi pastki qismining diametri 3...5 mm, makka juxoriniki 20…32 mm, kungaboqarniki 22…33 mm, boshoqli don ekinlari uchun ekinning buyi 70...100 sm, makkajuxoriniki 150...300

sm bo’ladi. Pulat bilan o’simlik poyalari orasidagi ishkalanish koeffitsienti boshokli don ekinlari uchun 0,25...0,35, ozika utlar uchun 0,30...0,55 bo’lishi kuzatiladi. Kungabokar poyalarini qirqish uchun 210...800 N, makkajuxori poyalari uchun 700 N va boshokli ekin poyalarini qirqish uchun esa 350—400 N kuch sarf bo’ladi. Segment tig’i qancha o’tkir bo’lsa, uning kesish imkoniyati shuncha yuqori bo’ladi, ammo tez yeyiladi. Pichan o’rgich o’rish apparati segmenti tig’ining joiz qalinligi 80 mkm., kombayn urish apparati segmentiniki 120—130 mkm. Utmas tig’lar kayta charxlanadi, kertik tigli segmentlar esa almashtiriladi. O’simlik poyalari urilayotganda «chaynalmasdan» yaxshi kesilishi va kam quvvat sarflash maksadida qirquvchi juftlar orasidagi tirqish kichikrok qoldiriladi. Poyalarni toza kesishni kam quvvat sarflagan holda bajarish uchun segment (pichoq) tezligining nominal miqdori (2,0...2,5 m/s) ni ta`minlashga intilish kerak. Shu maksadda g’alla urayotgan kombayn motorini nominal tezlikda ishlatish talab qilinadi. O’tmas bo’lib kolgan segment tig’lari 22…23° burchak ostida charxlanadi. O’tkirlash burchagi 20°dan kamrok qilinsa, segment tez o’tmas bo’lib koladi. G’alla ekinlarining yug’on (3...4 mm) va naysimon poyalarini kesishda segment tiglarida kertiklar yasalishi maksadga muvofikdir. Poyani uchratgan kertik tishlari avvaliga uni teshadi, keyin tolalarini bulaklab ajratadi va ularni barmok tigiga kisib turib navbatma-navbat sindirib uzadi. Shu sababli kertilgan tishlar oraligi poya diametriga nisbatan bir necha marta kichikrok qilinadi. Lekin mayda kertiklar oraligi kirlanib tulib kolishi mumkin. “Keys” g’alla kombayni urish apparatining segmentlaridagi kertiklar yirik (2,0...2,5 mm) qilingan. Kertiklar tigning ustki (“Keys” kombayni) yoki pastki yonlari da yasalishi mumkin. Ustki kertikli segment ishiga kamrok quvvat sarflanadi. Ammo ularni charxlab o’tkirlash murakkab bo’ladi.

Poyalarning kesuvchi juftlar orasida siqilib to’xtashi Poyalar kesuvchi tig’lar jufti orasida sikilib tuxtagandagina, ular qirqiladi (122- rasm), aks hol da poyalar sirpanib kirkuvchi juftlar orasidan chikib ketadi. Poyalar sirpanib chikib ketmasligi uchun kuyidagi shart bajarilishi kerak:       21 1  — segment tigi bilan poyalar orasidagi ishkalan ish burchagi; 2 — barmok tiKi bilan poyalar orasidagi ishkalan ish burchagi;   — segment va barmok tiglarining mashina harakati yunalishi bilan hosil kilgan burchagi. Ma`lumki, kesilayotgan poyaga nisbatan segment tigi sirpanib harakatlansa, qirqishga sarflanadigan kuch sezilarli darajada kamayadi. Shu nuktai nazardan, aslida   burchagi katta bo’lgani ma`kul. Ammo =40°...60°, ya`ni 90° dan ancha kichik bo’lganligi tufayli  ham majburan kichikrok qilinadi. 1  va 2 — poyaning namligiga bog’liq bo’lib, don ekinlarini urishda = 20°....35° bo’lgani uchun 1  burchagi yanada kichikrok olinishi kerak. Ammo bu hol da sirpanib kesish bo’lmaydi va qirqishga qarshilik kupayadi. Shu sababli 1  burchagini kattalashtirish uchun g’alla kombaynida ishlatiladigan urish apparati segmenti tiglari kertiklanadi. Demak, kombayn va pichan urish mashinasi urish apparati segmentlarini o’zaro almashtirib ishlatish tavsiya etilmaydi.

Segmentning poyalarni kesish tezligi Segment tigi poyalarni ura boshlagandagi va urishni tugatayotgandagi tezliklarini aniqlash uchun grafoanalitik usuldan foydalaniladi. Buning uchun harakat yuritmasini masshtabda chizilgan sxemasining yoniga (123- rasm) 90° ga burilgan tezliklar planini kurish maksadga muvofikdir. kutbdan OA ga parallel V a = r tezligi masshtabida chizilsa (soddalashtirish maksadida) uning uzunligi r / = V ga teng bo’ladi, ya`ni q r deb qabul qilinadi. Segmentning tezligi V c ni aniqlash uchun kutbidan BC ga perpendikulyar v chizigi, ning uchidan AV shatunga parallel chizik o’tkaz ilib, topiladi. Shatun AV ning engashish burchagi ning kiymati oz bo’lgani uchun q deb qabul qilish mumkin. Uar doim yuqoridagi tezliklar planini kurib, segmentning tezligini aniqlash murakkabrok bo’lgani uchun segment va barmok konturlari masshtab bilan chizib olinadi (124- rasm) va tanlangan a nuktadan ao = r kesmani kuyib, O nuktadan r krivoship radiusi bilan yarim aylana chiziladi. a 1 nukta segmentning barmok tigi bilan tuknashgan joyi bo’lib, shu nuktadan boshlab o’simlik poyasi qirqila boshlaydi. a 1 nuktadan yuqoriga perpendikulyar chizik o’tkaz ib, s 1 nukta hosil qilinadi va a 1 s 1 ni masshtab ga ko’paytirib, segment tigi poyalarni kirka boshlagandagi tezligi V = , m/s topiladi. Segment tigi qirqishni tugatayotgandagi tezlik V t esa a 2 V 2 tigini V 2 nuktasi barmok tigi bilan tuknashganda (124- a rasm), ya`ni V t q , m/s aniqlanadi. 124- b rasmdagi bir katnashda ikki joyda uradigan apparat segmenti ura boshlaydigan a 1 va a 3 nuktalardagi tezliklar:

Vb va V t ning tengsizligi ( V b V t ) shuni ko’rsatadiki, segmentning poyalarni qirqishdagi tezligi o’zgaruvchandir. Tezlik me`yoridan kam bo’lsa, poyalar yaxshi urilmay, urish apparatida ular tikilib koladi. Buni bartaraf =ilish uchun esa kirkuvchi juftlar oraligi va tishlar o’tkirligini talabga javob beradigandek kilib kuyish kerak. O’rish apparati ishining asosiy parametrlari Segment-barmokli apparatlar ishi quyidagi ikki ko’rsatkich bilan tavsiflanadi: — segment bir tomonga harakatlangandagi umumiy uriladigan maydon F c sm 2 ; — segment bir barmok yordamida uradigan maydon f b , sm 2 . Segment uradigan maydon F c va bir barmokda uriladigan maydon f b  uzapo kuyidagicha boglanadi: f b = kF s , (136) k — proportsionallik koeffitsienti (segmentlar oraligi t c va barmoklar oraligi t s larning kiymatiga bog’liq). Baland uradigan urish apparatida segment uradigan maydon F c (215- a rasm) segment chetki nuktalarining traektoriyasi ( SDF ) va birinchi barmokning uk chizigi I—I bilan chegaralanadi. Pichoq 2- holatdan 3- holatga utganda uning AV tigi CF barmokka tuknashib, poyalarni urish boshlanadi. Bunday apparatlarda t c q t b bo’lgani uchun k q1 ga teng, demak, f b = F c bo’lib, bu yerda, F c = LS , sm 2 ;

L — krivoship yarim aylangandagi mashinaning bosib o’tgan yuli, sm; S — segmentning qatnov yuli, sm. Past uradigan apparatlarda ham segment uradigan maydon F s = LS ga teng bo’lib, ammo urtadagi barmok F c (125- b rasm) maydonni bir-biriga teng bulmagan f b1 va f b2 bulakka bo’ladi. f b1 = 0,68 F s va f b2 = 0,32 F s ekanligi aniqlangan. Demak, k = 0,68 va k = 0,32 ga tengdir. Pichoq bir katnashida ikki joyda kirkadigan baland uradigan apparatda (125- v rasm) segment uradigan maydon (segmentning AV tiui 2- holatdan 3- holatga utganda) birinchi va ikkinchi barmoklarda uriladigan maydon f b1 = 0,32 F c , f b2 = 0,18 F s , demak, k = 0,32, k = 0,18 ga tengdir. Bundan f b = f b  Q f b q 0,32 +0,18 =0,5 F c ; f b = 0,5 F s . Poyani sifatli qirqish uchun har bir barmokka f b q 60...80 sm 2 maydondagi boshokli ekin poyalari urilishini rejalashtirish kerak. Ishlayotgan mashinaning tezligi V M esa yuqorida aniqlangan f b , n kr , S va K parametrlarining miqdoriga moc hol da bo’lishi kerak, ya`ni:

O’rish apparatiga ta`sir etuvchi kuchlar va uning ishiga sarflanadigan quvvat Urish apparatining ish jarayonida segmentga (pichoqqa) kuyidagi kuchlar ta`sir kiladi: R k — poyalarni qirqishga qarshilik kuchi, N; R K — pichoqning inertsiya kuchi, N; F — pichoqning ishkalan ish ku chi, N. Yuqoridagi qarshilik kuchlarini yengish uchun shatunga ta`sir kilayotgan R sh ning gorizontal tashkil etuvchisi T yuqoridagi kuchlarning yig’indi sidan kam bulmasligi kerak (126- rasm). Ya`ni: T = P k + P K + F . (138) P K ning miqdori pichoq uradigan maydon yuzasiga, ekin qalinligi va uning texnologik xususiyatlariga bog’liq bo’lib, baland uradigan apparat uchun kuyidagi formula yordamida aniqlanadi:

k — proportsionallik koeffitsienti; F c — segment uradigan maydonning yuzasi, m; z — segmentlar soni; X s — segmentning siljish yuli, sm. Segmentning inertsiya kuchi kuyidagi formula yordamida aniqla nadi: Bu kuch segmentning massasi va tezlanishidan kelib chikib, uning siljishiga bog’liqdir. X s = 0 yoki X s = 2 r ga teng bo’lganda inertsiya kuchi juda katta bo’ladi, ya`ni P K max = m c r 2 . X c = r bo’lganda — R K = 0 (10 - rasm); bu yerda, a s — segmentning tezlanishi, m/s; m s — segmentlar massasi, kg; r — krivoship radiusi, sm; — krivoshipning burchak tezligi, rad/s. Harakatdagi segmentning ishkalan ish kuchi F uning ogirligi va shatun hosil kiladigan bosim ta`sirida paydo bo’ladigan ishkalan ish kuchlarining yig’indi siga tengdir: F = F 1 + F 2 , (141) bu yerda, F 1 = f/G c , f — ishkalan ish koeffitsienti, 0,25—0,3 ga teng, G s — segmentning og’irlik kuchi, 20—22 N ga teng. F 2 = fN , H. N — shatun hosil kiladigan bosim, N.  — shatunning gorizontga engashish burchagi.

T ning kiymatini urniga kuyib: yuqoridagini yechib demak, ishkalanish kuchi Demak, T kuchi kuyidagi kuchlarning yig’indi siga teng: T = P K + P K + fG c + F 2 . T ma`lum bo’lsa, kuchlar diagrammasini chizib, krivoship barmogidagi buralish momentini, maxovikdagi inertsiya momentini, yuritish mexanizmi zvenolarining parametrlarini va segmentni yuritishga sarf bo’ladigan quvvatni aniqlash mumkin. Masalan, segment dastasini mustaxkamlikka xisoblashda kuyidagi kuchdan foydalanish mumkin: l — segmentlar dastasining uzunligi, m; q 0 — qirqish va ishkalan ishdagi solishtirma qarshilik, 750 N/m deb qabul qilingan; m sh — shatunning massasi, kg. Ekin poyasini qirqishga, ishkalan ish kuchi va pichoqning inertsiya kuchini yengishga sarf bo’ladigan quvvat: N=TV c , (143) T — segmentlar harakatiga ko’rsatiladigan qarshilik kuchi, N; V s — segmentning tezligi, m/s. Segmentni harakatlantirishga sarflanadigan quvvat (ishkalan ishni xisobga olganda) o’simlik poyalarini qirqishga sarflanadigan quvvatdan ortiqdir. Segment ishiga sarf bo’ladigan quvvat, tezlik va tezlanishni xisobga olgan hol da kuyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Inertsiya kuchi R K ning maksimal kiymati uchun: bo’ladi. O’rish apparati ishiga ta`sir etadigan hamma ko’rsatkichlarni xisobga olganda, uning ishiga sarflanadigan quvvatning miqdori o’zgaruvchandir. Vaqt birligi ichida segment uradigan maydonning yuzasi ortishi bilan quvvat sarfi ham oshadi. Bir katnovda ikki joyda kirkadigan baland uradigan apparat boshqa apparatlarga karaganda 30...40% kam quvvat sarflaydi. Past uradigan apparatda urta barmokda tezlik kam bo’lgani uchun ko’p quvvat sarflanadi. Bundan tashqari, quvvat sarfiga segment tigining o’tkirligi ham ta`sir kiladi. Agar ti...ning qalinligi 30 mkm dan 130 mkm gacha ko’paysa, quvvat sarfi 20...50% ga oshadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. A. Xamidov. Qishloq xo’jalik mashinalarini loyixalash. Toshkent, 1994 2. M.Shoumarova, T. Abdillaev. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2002. 3. M.Sh o umar o va, T. Abdillaev. G’alla k o mbayni va paxta terish mashinalari. Toshkent, 2000 4. Listopad G.E. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1989 5. Shoumarova M, Abdillaev T. Qishloq xo’jalik mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2000 6. Klenin N.I. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1980 7. Karpenko A.N., Xalanskiy V.M. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, 1989 8. Komaristov V.E., Dunay N.F. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, Kolos, 1984

O'xshashlar

Donli ekinlar hosilini yig’ish mashinalari

Paxta hosilini yig’ish mashinasi

Mashinalarni yig’ish texnologiyasi

O’g’itlash mashinalari

Melioratsiya mashinalari