Millatlararo munosabatlarda barqarorlik taraqqiyot omili. Etnomadaniy jarayonlarda tolerantlikning ifodasi - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Millatlararo munosabatlarda barqarorlik taraqqiyot omili. Etnomadaniy jarayonlarda tolerantlikning ifodasi

Yuklangan vaqt:

30.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107.5 KB

Ko'chirib olish

Millatlararo munosabatlarda barqarorlik taraqqiyot omili. Etnomadaniy jarayonlarda tolerantlikning ifodasi Millatlararo munosabatlar dunyodagi har bir davlatda o‘zining tarixi, xususiyatlariga ega bo‘lgan, jamiyatning eng nozik va murakkab ijtimoiy-siyosiy muammolaridan biridir. Jumladan, milliy masala davlatlarda milliy xavfsizlik tushunchasini shakllantiruvchi ta’sirchan omillardan biri bo‘lib, bu masalalarning ba’zi davlatlarda o‘z yechimini topa olmayotganligi davlatlarning milliy xavfsizligiga putur yetkazuvchi omilga aylanib borayotganligi sir emas. Zero, O‘zbekiston birinchi Prezidenti Islom Karimov bu masala xususida to‘xtalib, shunday degan edilar: “Millatlararo munosabatlarda uyg‘unlik bo‘lmasligi nafaqat ayrim davlatlarning,balki butun mintaqalarning ham ichki siyosiy barqarorligi va milliy xavfsizligiga putur yetkazuvchi bosh omilga aylangan.” O‘zbekistonda mustaqillik qo‘lga kiritilgandan so‘ng milliy munosabatlardagi totuvlik ijtimoiy adolat mezonlari asosida amalga oshirilmoqda. Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq har bir xalqning madaniyati, o‘ziga xosligini saqlab qolish va rivojlantirishga millatlararo munosabatlarni takomillashtirishning muhim omili sifatida qaraldi. Shu nuqtai-nazardan hozirgi kunda milliy munosabatlar tarixini keng o‘rganish,ilmiy taxlil etish,kerakli xulosalarni chiqarish ham maqsadga muvofiq. O‘zbekistondagi millatlararo munosabatlarga 1989 yilda saylangan Respublikaning yangi rahbariyati alohida e’tibor qaratganini ta’kidlash lozim. Respublikamizda mavjud bo‘lgan ko‘p millatli tarkibni saqlab va mustahkamlash muhim vazifalardan biriga aylandi. Bu vazifani amalga oshirishda barcha xalqlarning teng huquqliligini ijtimoiy adolat asosida ta’minlashga katta e’tibor berildi. Turli millatlar, elatlar o‘rtasidagi hamkorlik mustaqillikni mustahkamlash,ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashning asosiy yo‘llaridan biri sifatida qaraldi. Dastlabki vaqtdanoq O‘zbekiston Prezidenti Kengashida milliy- madaniy markazlar va ularning ishini takomillashtirish to‘g‘risidagi masala

muhokama qilindi. 1990-1991yillardan millatlararo munosabatlar sohasida yuksak madaniyatni shakllantirish uchun yaxlit tizim yaratila boshladi. Davlat va jamoatchilik asosida milliy va turli ijtimoiy harakatlar tashkil etilishi millatlararo munosabatlarni takomillashtirishda, mavjud muammolarni yechishda katta rol o‘ynadi. Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, “Ular O‘zbekistonning ko‘p millatli jamiyatini siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ma’naviy jihatdan qayta qurish jarayonida ijobiy rol o‘ynamoqda” Zero, O‘zbekistonda millatlararo munosabatlarni izga solish respublikada istiqomat qilayotgan turli elat va millat vakillari o‘rtasidagi birdamlik, do‘stlik rishtalarini mustahkamlashga harakat qilar ekan,bu boradagi vazifalarni hal etishda tarix saboqlaridan xolisona xulosa chiqarishning ham ahamiyati kattadir. Davrlar tajribasi ko‘rsatishicha,har bir davlat o‘zining taraqqiyot yo‘lida jamiyatning g‘oyaviy,mafkuraviy birligiga tayangan. Olamshumul tarixiy jarayonning bir bo‘lagi O‘zbekiston tarixini barcha tarixiy davrlarda uning hududida yashagan qabila va xalqlar tarixidan ajratib bo‘lmaydi. Hozirgi O‘zbekiston hududida qadim zamonlardan beri bugunga qadar turli-tuman etnoslar yashab kelgan.Uzoq davr mobaynida bu hududda hukmdorlar, sulolalar va davlatlar almashinib turgan.Shu bilan birga ushbu hududda mavjud bo‘lgan an’naviy mahalliy etnoslar bilan bir qatorda,ularga tashqaridan doimiy kelib qo‘shiluvchi etnoslarning aralashuvi va uyg‘unlashib ketishining uzoq davom etgan jarayoni ham tarixiy voqelikka aylangan. Masalan, yaqin sovet davrida O‘zbekistonga jalb qiluvchi omillarning asosiysi – bu hududning qulay tabiiy va iqlimiy sharoiti, Respublikaning strategik iqtisodiy-geografik joylashuvi edi. Mamlakat aholisining 84 foizini mahalliy millatlardan o‘zbeklar, qozoqlar, qirg‘izlar, tojik va turkmanlar tashkil etadi. Tub millat bo‘lganlarningorasida 8,3foiz ruslarbor. Ma’lumki, davlatimizning suverenitet haqidagi deklaratsiyasid amilliy siyosatimiz tamoyillari shakllantirilgan bo‘lib, ularda jamiyatimizning murakkab ijtimoiy munosabatlarga doir maqsad va vazifalar, O‘zbekistondagi barcha xalqlar

va ellatlarning milliy tiklanishni ta’minlashga, huquqiy, demokratik davlat va fuqarolik jamiyati qurishda xalqlarning kuch-qudratini, intilishlarini birlashtirishga yo‘naltirilgan muayyan amaliy chora tadbirlarga oid ustivor masalalar qamrab olingan. Binobarin, O‘zbekiston davlatining milliy siyosati moxiyatini quyidagi masalalar tashkil qiladi: -barcha millatlarning ma’naviy va moddiy madaniyatini rivojlantirish uchun qulay shar tsharoitlar yaratish; -O‘zbekistonda yashayotgan har bir fuqaro milliy ko‘pchilikka yoki milliy ozchilikka mansubligidan qat’iy nazar, teng huquqlilik, erkinlik, yuridik maqom asosida o‘zaro munosabatlarni uyg‘unlashtirish. O‘zbek xalqi shovinizm, natsionalizm, boshqa xalqlar va millatlarga ola qarash yoki ularni behurmat qilish kabi illatlar xaligacha mamlakat tarixida biron marta bo‘lsin uchramaganligi bilan haqli ravishda faxrlanadi. Millatlararo totuvlikning haqiqiy barometri-xalk fikri. O‘zbekiston-tarixan teng huquqli xalqlardan tashkil topgan ko‘p millatli mamlakat. Davlat shu mamlakatda yashayotgan barcha milliy guruhlarning huquqlari, siyosiy va madaniy jabhalarda ishtirok etishimkoniyatlari saqlanishi, ularning qonuniy manfaatlarini amalga oshishini o‘z madaniyati, tili, o‘ziga xosligi saqlanishini kafolatlaydi, turli madaniyatlar gullab yashnashi uchun shart sharoit hozirlaydi. Mana shunday amaliy asosdagina mamlakatda xalqlar taraqqiyotining milliymadaniy rivojini, ko‘ngilli ravishdagi hamkorliklarni, siyosiy -iqtisodiy jipslikni, milatlararo kelishimlarni ta’minlash mumkin. Xo‘sh sohaga xos xususiyatlar va millatlararo munosabatlar holatini belgilaydigan jarayonlar nimadan iborat? Avvalo, shuni qayd etish o‘rinliki, O‘zbekistondagi qariyib barcha millat va ellatlarning milliy o‘z-o‘zini anglash darajalari, milliy madaniyat, tarix, til, ta’lim masalalariga bo‘lgan yalpi qiziqishlari, umuman olganda millatlararo jipslashuv jarayonining mustaxkamlanishiga xizmat qiladi. Mana shunday jipslashuv o‘zining mustaxkam iqtisodiy tarixiy va ijtimoiy asoslariga ega bo‘lib, aynan ana shu asoslar jamiyatda

barqaror taraqqiyot muammolarini xal qilishda birgalikda hattiharakatga ehtiyoj kuchliligini namoyon etmoqda, ushbu soxadagi ishlarning holati millatlararo munosabatlarmasalasining dolzarbligi hayotiy jarayonning nazariy va amaliy jihatlari nihoyatda muhim. Millatlararo munosabatlarning sotsiologiya fani nuqtai nazaridan o‘rganilishi turli darajalarda-umumdavlat, mahalliy va shaxslararo darajada amalga oshiriladi. Sotsiologiya fanida millatlararo munosabatlarning quyidagi muammolari muhim sanaladi, bular milliy o‘z-o‘zini anglash va milliy psixologiyaning shakllanishi, an’analarning, urfodatlar va tillarning rivojlanish qonuniyatlari asosida hal qilish. O‘zbekiston aholisining 8.3% ni rusiyzabonaholi-ruslar, ukrainlar, beloruslar, polyaklartashkilqiladi. Ular bilan yonmayon ozarbayjon, tatar, turk, dungan, koreys, gruzin, moldavan, armanlar va boshqa milliy guruxlar yashab mehnat qiladilar. Bular baynalminallik tuyg‘usining amalda o‘ziga xos ravishda namoyon bo‘lishi turli millatlar va milliy etnik guruhlar millatlararo muammolarning o‘zaro o‘zaro munosabatga kirishishidir. Shuning uchun ham ular alohida ijtimoiy voqe’liklar tarzida namoyon bo‘ladi va ijtimoiy munosabatlar tarkibini hosil qiladi, shu bilan birga mazkur munosabatlar Respublika aholisining o‘zaro ahilligini hamkorligini namoyon qiluvchi faoliyatdir. O‘zbekistonday ko‘p millatli mamlakatda ko‘p narsa millatlararo munosabatlarning qay darajadaligiga bog‘liq. Turli milliy guruhlarga mansub odamlar yuz yillar mobaynida davomida janjallarsiz yashab kelayotgan kishilar endilikda o‘zaro munosabat va aloqalarda muomala jarayonlarida ishonchsizlik yoki boshqa noqulayliklar sezmasligi juda muhimdir. Jamiyat hayotini demokratlashtirish sharoitdagi mamlakatdagi barcha 130 ga yaqin millat va madaniy markazlar o‘zlari uchun zarur bo‘lgan madad va qo‘llab quvvatlashlarga ega bo‘ladilar, zero ularning faoliyati mustaqil O‘zbekiston madaniy hayotida eng yorqin sahifalar bo‘lib hisoblanadi. Ularning har tomonlama faoliyatlarini yangi asoslarga kengaytirish davlatlararo munosabatlar tizimidagi vazifalarni bosqichma-bosqich amalga oshirishda ham muhim ehtiyojdir. Bu O‘zbekistonning biron bir xorijiy davlat bilan madaniy va iqtisodiy hamkorlik

aloqalarini yo‘lga qo‘yishda mamlakatimizda yashab turgan milliy diaspora bajara oladigan xizmatlar diasporasida ayniqsa yorqin ko‘rinadi. Milliy diasporalar o‘zlarining ta’rixiy vatanlari bilan aloqalarni mustaxkamlashni milliy madaniy markazlar miqiyosida delegatsiyalar vizit almashuvlari natijasida fanta’lim, madaniyat, san’at, biznes va tadbirkorlik sohalarida muayyan vazifalarni hal qilishlari mumkin. Istiqlol yillarida amalga oshirilgan madaniy tadbirlar xalq diplomatiyasi asosida yo‘lga qo‘yilgan hamkorliklar bunga misoldir. Tahlil qilinayotgan masalalarni yana bir jihati mavjud jamiyatni demokratlashtirish sharoitida ayniqsa ijtimoiy madaniy hayotda erkin mustaqil mulohazalar va o‘z o‘zini iroda etishning o‘sishi kuzatilmoqda. Ular O‘zbekistondagi ijtimoiy –siyosiy va millatlararo xayotga nisbatan odamlarning dunyoqarashini o‘zgartirishga ham ta’sir etayotir. Binobarin boshqaruv organlari ham endilikda o‘zlarining ish usullari va shakllarini yanada takomillashtirmoqda, ular jamiyatdagi ijtimoiy,demografik siyosiy, iqtisodiy, satsiomadaniy, millatlararo kechayotgan jarayonlar haqida aniq ma’lumotlarni jamoatchilik fikrini o‘rganib bormoqdalar. Zero, jamoatchilik fikrini o‘rganishda hodisalar mohiyatini taxlil qilish juda muhim negaki tahlil materiallari boshqaruv qarorlarini qabul qilishda bashorat qilishda bebaho o‘rin tutadi. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, mustaqil O‘zbekistonda jamoatchilik fikrini o‘rganish va inobatga olish mamlakatdagi modernizatsiya va demokratlashtirishning asosiy omillaridandir. Markaziy Osiyoni XXasrning 60-yillarida zo‘ravonlik bilan bosib olib xalqlarni mustamlakaga aylanganiga qaramasdan chor Rossiyasi ham bu yerdagi an’anaviy hayot tarzini keskin o‘zgartira olmadi. Jumladan, Buxoro amirligi va Xiva xonliklari amalda saqlab turildi. Bolsheviklar hokimiyat tepasiga kelgandan so‘ng esa Markaziy Osiyoning etno siyosiy xaritasida keskin o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Bu yerda bo‘lib tashla hukmronlik qil tamoyiliga amal qilinib O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston va Qiriziston milliy respublikalari tashkil qilindi. Lekin, Markaziy Osiyoda milliy respublikalarning tashkil etilishi bu yerdagi hayotda ham ijodiy ahamiyat kasb etdi. Bir tomonda umummilliy jipslashish jarayonlarini tezlashtirdi, milliy davlatchilik qurishda tajriba to‘plandi, mahalliy xalq ongida

milliy manfaat, milliy an’ana, milliy -madaniy o‘ziga xoslik kabi tushunchalar shakllanishiga yordam berdi. Darhaqiqat, yer yuzidagi har bir inson millat yoki kichik bo‘lsa ham ma’lum bir etnik guruhning vakilidir. Dunyoda turli millatlar mavjudligi insoniyat taraqqiyoti va birlashishi yo‘lidagi tabiiy to‘siq emas, balki u bebaho boylikdir. Insoniyat har tomonlama yuqori cho‘qqiga olib chiqadigan birgina to‘g‘ri yo‘l milliy o‘sish rivojlanish va milliy yaratuvchanlikni umuminsoniy manfaatlarga yo‘naltirishdan iborat. Sovet davlatchiligi shakllanishi jarayonida boshqacha tamoyillar joriy qilindi. Milliy siyosat millatchilikning jamiyatdagi roli inkor qilinadi va uning o‘rniga sinfiylikka urg‘u beradi. Ittifoqda yashovchi boshqa milatlarning ayniqsa kam sonli xalqlarning o‘z tillarida o‘qitish, milliy an’analarni rivojlantirish, milliy qadriyatlarni hurmat qilish lozimligi to‘g‘risidagi qonuniy talablari umumdavlat manfaatlaridan kelib chiqib siyosiylashtirildi va ular millatchilikni keltirib chiqaruvchi omil deya baholandi. Mahalliy milliy kadrlar asossiz ravishda millatchilikda ayblanib qatag‘on qilindi. Buning tub zaminida millatichidan yetishib chiqqan yetakchilarni yo‘qotish va shu orqali o‘z hukmronligini uzoq vaqt ushlab turishga qaratilgan edi. O‘zbekistonda ruslashtirish asosan Rosiyaning turli burchaklaridan ko‘chirib keltirilgan rus tilida so‘zlashuvchi aholi vakillari yordamida rus madaniyati va urf- odatlarini kiritish hisobiga amalga oshirilgan bundan tashqari mazkur madaniyatni qabul qilganlarga keng imtiyozlar berildi. Jumladan, o‘sha paytlarda rus tilidagi o‘rta va oliy ta’lim muassasalarini bitirish kelajakda amal pillapoyalaridan ko‘tarilish va boshqa imtiyozlarga tamal toshi qo‘yardi. Rus yoki Rossiyadan ko‘chib kelgan slavyan qizlariga uylanish yaxshi yashash va raxbarlik lavozimlariga to‘g‘ridan to‘g‘ri yo‘l ochish hech kimga sir emas edi. Shu tariqa respublikamizga aholining alohida qatlamlari vujudga kela boshladi. YA’ni, Rus va O‘zbek madaniyatining o‘rtasida turuvchi ikkisiga ham chala amal qiluvchi shaxslar guruhi shakllandi. Ularning aksariyati o‘z ona tili, o‘z vatani tarixi va madaniyatini yaxshi o‘zlashtirmay turib rus tilida so‘zlashadigan bo‘ladilar. Bu

milliy tanazzulning boshlanganligidan dalolat beradi. Aynan mana shu narsa markazningmilliy qiyofasiz sovet halqini yaratish yo‘lidagi strategik maqsadlariga to‘la mos keladi. Ittifoqda jumladan, O‘zbekistonda oddiy fuqarolarning ijtimoiy jihatdan himoyalanmaganligi ular ongida ma’muriy-buyruqbozlikdan qutulishning iloji yo‘q ekanligi to‘g‘risidagi fikrning shakllanishi va boshqa yuzaga kelgan murakkab vaziyatlar aholi o‘rtasida ijtimoiy loqaydlikni keltirib chiqaradi. Shuningdek, ko‘plab o‘ta zarur muammolarning o‘z vaqtida yechilmaganligi milliy ong kelajakka ishonchsizlikni yuzaga keltiradi bu esa asta sekin milliy ekstremizmning o‘sib chiqishiga turtki bo‘ladi. Migratsiya tufayli nomahalliy aholi sovetning tobora ortib borishi turli millat vakillarining ongida milliy davlat chegaralarining noto‘g‘ri o‘tkazilganligi haqida fikrlarningrivojlanganligi til va madaniyat, siyosatdagi xatoliklar, maishiy millatchilik fan va madaniyatda ma’muriy organlarga turli millat va elat vakillari sonining nomutanosibligi, butun bir xalq muammolarining hal etilmaganligi ittifoqda ijtimoiy siyosiy vaziyat va shu kabi omillar yashirin yoki millatlararo ziddiyatlarning rivojlanishiga sabab bo‘ladi. O‘zbekiston ko‘p millatli davlat bo‘lib, unda nafaqat sobiq ittifoq hududida joylashgan millat vakillari balki uzoq xorij mamlakatlari aholisi ham istiqomat qiladi. Bizlarda 130 dan ortiq millat va ellat vakillarining mavjudligi emas, balki ko‘p millatlilik asosan umumiy 15% dan ortig‘ini tashkil etadigan tojik, rus, qozoq, qirg‘iz, qoraqalpoq va koreyslar kabi ko‘p sonli millat vakillari istiqomat qilayotganligi bilan belgilanadi. O‘zbekiston ko‘p millatlilikni bu yerda yashovchi turlimillat vakillarining yagona davlat hududida o‘zaro madaniy aloqalar bilan ham anglash mumkin. Agar butun respublika aholisining milliy va insoniybelgilariga qarab umumiy tarzda ajratadigan bo‘lsak ko‘p millatli O‘zbekiston fuqarolariuchun madaniy birlikka kirishish mumkin: turkiy musulmonlar, eroniy musulmonlar va slavyan xristianlari. Turkiy musulmonlar umumiy bir tilda so‘zlashuvchi umumiy an’analarga ega yagona islom diniga e’tiqod qiluvchi o‘zbek, qozoq, qirg‘iz, qoraqalpoq,turkman, tatar va boshqa halqlarni kiritishimiz mumkin .Bizning hisob-kitoblarimizcha, ular 14 turkiy xalqlardan iborat bo‘lib umumiy respublika aholisining qariyb 83% ni

tashkil qiladi. Albatta, ularning har biri o‘ziga xos madaniyat, so‘zlashish tili,turmushtarzi, urfodatlariga ega. Ammo ularning barchasida islom dini ta’sirida musulmon madaniyati, umumiy dunyoqarash, yashash tarzi kabi umumiy o‘xshashliklar shakllangan. O‘zbekiston sharoitida shubhasiz o‘zbeklar ushbu birlikka kiruvchi xalqlar orasida juda katta salohiyatga egadir. Zero, o‘zbeklar respublikada istiqomat qiluvchi millat bo‘lib turkiy musulmonlarning qariyb 80% nitashkil etadi. Eroniy musulmonlar madaniy birligiga tojiklar va forslar kiradi, ular mamlakat aholisi salmog‘ida49 % ulushga ega Mamlakatimizga ushbu madaniy birlikka munosib millat vakillarining kelib qolishi Rossiya imperiyasining Markaziy Osiyoni bosib olishi va keyingi davrda komunistlarning O‘zbekistonni sovetlashtirish siyosati bilan bog‘liq, ular ichida ruslar salmoqli o‘rinni egallaydi (4.0 % ) 1989 yilda o‘tkazilgan aholi ro‘yxatida ular umumiy aholining 8.3 % ni tashkil etgan. O‘zbekistonda mustaqillik yillarida boshqa millatlar salmog‘i asta -sekin kamayib bormoqda. Buning o‘ziga xos sabablari bor. Jumladan , birinchidan sobiq ittifoq parchalanib ketgandan so‘ng bu yerga majburan ko‘chirib keltirilganlarning o‘z ona yurtlariga qaytish imkoniyati vujudga kelishi. Ikkinchidan, Respublikada yuzaga kelgan millatlararo nizolarning to‘qnashuvga aylanib ketganligi uchinchidan, tabiiy ko‘payishning o‘ziga xosligi, mahalliy millat vakillari o‘rtasida urbanizatsiyalashuvning kuchayishi va boshqalar. Mustaqillikdan keyin davlatimizning miliy siyosati respublikada yashovchi turli millat va elat vakillarining huquq hamda manfaatlarini bir xilda himoya qilishga yo‘naltirildi o‘tish davrida yuzaga kelgan qiyinchiliklarga qaramasdan respublikamizda millatlararo munosabatga daxldor etnik ziddiyatlar kuzatilgani yo‘q. Buning asosiy sabablaridan biri o‘zbek xalqining o‘zi bilan uzoq vaqtlardan beri birga yashab kelayotgan boshqa millat vakillariga nisbatan har tomonlama bag‘rikenglikka asoslangan munosabatidir. Ko‘p millatli davlatlarda millatlararo munosabatlar ko‘proq mamlakatdagi asosiy millat vakillarining kam sonli millat vakillari madaniyati, urf-odati, tili,

an’analariga qanday munosabatda bo‘lishiga bog‘liq. Ko‘p millatli jamiyatda boshqa millatdan boshqa millat va elat vakillari fuqarolik mas’uliyati va vatanparvarlik hissini shakllantirish hamda ular manfaatlarini uyg‘unlashtirish talab etiladi. Turli millat va elat vakillarining o‘zaro hamkorlikda ishlashi birbirini hurmat qilgan holda munosabatda bo‘lishi, yagona maqsad sari intilishi jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti va siyosiy barqarorligini ta’minlaydi, aynan mana shundan kelib chiqib O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan milliy siyosat jamiyatimizning barqaror rivojlanishiga zamin yaratmoqda. O‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo‘lidagi bosh g‘oyasiozod va obod vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdan iborat.Bu g‘oya xalqimizning azaliy ezgu intilishlari, bunyodkorlik faoliyatining ma’no-mazmunini belgilaydi va har bir inson uchun muqaddas bo‘lgan yuksak gumanistik qadriyatlarni o‘zida mujassam etadi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgan kundan boshlab mamlakatimiz rahbariyati milliy masalaga,millatlararo munosabatlarga va bu sohada sobiq ittifoq davrida yig‘ilib qolgan va o‘z yechimini talab qilgan murakkab muammolarga o‘z diqqat-e’tiborini qaratdi. Va bu bejiz emas edi,chunki O‘zbekiston ko‘p millatli davlat edi.90yillarning boshlarida mamlakatimizda yuzdan ortiq millat vakillari yashar edi. Ko‘p millatli O‘zbekistonda millatlararo totuvlikni ta’minlash,xalqlar o‘rtasidagi do‘stlikni yanada mustahkamlash muhim va ustivor vazifa deb belgilandi hamda siyosiy,iqtisodiy,madaniy vaboshqa sohalardagi islohotlarni muhim sifatlaridan biri sifatida tan olindi. O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A. Karimov mazkur masalaning muhimligi xususida to‘xtalib,quyidagilarni qayd etadi: “O‘zbekiston aholisining ko‘pmillatliligi,o‘zbek xalqining milliy o‘zligini anglashi va ma’naviy qayta tiklanishining o‘sishi bilan chambarchas bog‘liq holda jamiyatni yangilash, uni demokratlashtirishga undovchi zo‘r kuch bo‘lib xizmat qilmoqda. Bu respublikaning jahon hamjamiyatiga qo‘shilishi uchun qulay shart-sharoit yaratmoqda”. O‘zbekistondagi millatlararo munosabatlar barqarorligining qator sabablari mavjud. Birinchidan, millatlararo munosabatlarni barqarorlashtirishning asosiy

sharti sifatida O‘zbekiston hukumati mazkur masalani qonuniy-huquqiy jihatdan ta’minlay oldi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Oliy Majlis va hukumatning qator qaror va farmoyishlarida bir millatning ikkinchisi ustidan huquqiy ustivorligining amalda yo‘qqa chiqarilganligi mamlakatimizda milliy masalani to‘g‘ri hal etishga kafolat yaratdi. Jumladan, Konstitutsiyada O‘zbekistonning barcha fuqarolari millatidan, dinidan va boshqa farqlaridan qat’i nazar teng huquqlarga egadirlar va davlatning Konstitutsiyasi hamda qonunlari himoyasidalar, deb ta’kidlangan Ikkinchidan, O‘zbekiston hukumati o‘z siyosatini millatlararo munosabatlarning ma’muriy-buyruqbozlik tizimi davrida shakllangan nazariy- metodologik jihatdan xato asnoda yurgizishdan voz kechib, uni jahonning yirik ko‘p millatli davlatlarida qaror topgan nazariy-amaliy asosda olib borayotganligi hududda milliy masalani adolatli tarzda hal etishga ko‘mak bermoqda. Uchinchidan, mamlakatimiz siyosiy rahbariyatining bozor munosabat-lari sharoitida kuchli ijtimoiy siyosat yurgizayotganligi hamda bunday siyosatning asosini millatlararo barqarorlik, totuvlik tashkil etganligi yurtimizdagi barcha millat, elatlar ijtimoiy taraqqiyotiga kafolat yaratmoqda. Prezidentimiz ta’kidlaganidek: “Islohotlarning mazmuni va maqsadi O‘zbekistonning har bir fuqarosi millatidan qat’iy nazar,shaxs sifatida namoyon bo‘lish,o‘z qobiliyatini,iste’dodini namoyish etish,o‘z hayotini yaxshiroq,munosibroq ma’naviy boyroq qilish imkoniga ega bo‘ladigan zarur shartlarni yaratishdan iboratdir” To‘rtinchidan, o‘zbek xalqining ma’naviy-ma’rifiy dunyosi, ruhiya- tidagi ijobiy holatlar, millatimizning azaldan erksevar hamda kuchli qo‘ni- qo‘shnichilik munosabatlari, boshqa millat,dinlar, dunyoqarashlar, qadriyatlarga bo‘lgan xayrixohlik munosabatlarining avvaldan ijobiy hal bo‘lishga kafolat yaratmoqda. 90-yillarning boshlarida mamlakatimizda istiqomat qilayotgan barcha millat, elatlarning madaniy-ijtimoiy jihatdan uyg‘onishi jamiyat taraqqiyotining muhim omillaridan biriga aylandi va hukumat tomonidan har tomonlama qo‘llabquvvatlandi. Bu ijobiy munosabat bir tomondan u yoki bu millat, elatning

o‘z madaniyati,qadriyatlari, urf-odatlarining tiklanishidan ruhiy-psixologik qoniqish hosil qilishga imkon bersa va bu narsa jamiyatda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni yuzaga keltirishga ko‘maklashsa, boshqa tomondan ularning ushbu mamlakat iqtisodiy va siyosiy hayotida faol ishtirok etishga, o‘z madaniyatini oshirishga undadi. Mamlakatimizda mustaqillikdan oldin maktablarda uch, to‘rtta milliy tilda o‘qitilgan bo‘lsa,1999yilga kelib respublikamizda9ta milliy tildagi maktablar ochilgan. Bundan tashqari respublikamiz oliy o‘quv yurtlarida yoshlar o‘zbek, rus, tojik, qoraqalpoq, qozoq, koreys tillarida bilim olmoqdalar. Mustaqillik sharofati bilan O‘zbekistonda yashovchi qozoqlar, tojiklar, qirg‘izlar, turkmanlar, ukrainlar, koreyslar, gruzinlar, ozarbayjonlar, armanlar, beloruslar, ruslar va boshqalar o‘z madaniyati, urf-odatlari,ona tilini chuqurroq bilish maqsadida xilma-xil uyushmalar tashkil qila boshladilar.Hayot jarayonida ular ichidan milliy guruhlarning talabiga to‘laroq javob beradigan uyushmalar milliy-madaniy markazlar ajralib chiqdi. Siyosiy tashkilotlar bo‘lmagan holda,birinchi milliy-madaniy markazlar Toshkent shahrida va ayrim viloyat markazlarida tashkil topdi. 1991yili mamlakatimizda 12 ta milliy-madaniy markaz mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 1999yilning boshida O‘zbekistonda 100 dan ortiq milliy-madaniy markaz faoliyat ko‘rsatardi. Millatlararo totuvlik g‘oyasi – umumbashariy qadriyat bo‘lib,turli xalqlar birgalikda yashaydigan mintaqa va davlatlar milliy taraqqiyotini belgilaydi,shu joydagi tinchlik va barqarorlikning kafolati bo‘lib xizmat qiladi.Mazkur g‘oya – jamiyatda yashab,yagona maqsad yo‘lida mehnat qilayotgan turli millat va elatlarga mansub kishilar o‘rtasidagi o‘zaro hurmat,do‘stlik va hamjihatlikning ma’naviy asosidir. Milliy istiqlol g‘oyasida ta’kidlanganidek, muayyan mamlakatga nom bergan millat bilan unda yashaydigan boshqa xalqlar o‘rtasidagi hamjihatlik ijtimoiy taraqqiyotning eng muhim omillaridan biridir O‘zbekiston hududida qadim- qadimdan ko‘plab millat va elat vakillari bahamjihat yashab keladi. Ular o‘rtasida

asrlar osha milliy nizolar, kelishmovchilik bo‘lmagani xalqimizning azaliy bag‘rikengligini namoyon etadi. Tajovuzkor millatchilik va shovinizm hamda milliy biqiqlik millatlararo totuvlikka, o‘zaro hamjihatlikka xavf soladi. Agar o‘z vaqtida oldi olinmasa, bularning har biri ham salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. XX asrda Yevropa xalqlarini asoratga solgan hamda qator davlatlarning inqirozga yuz tutishiga sabab bo‘lgan fashizm g‘oyasi,keyingi paytlarda dunyoning ayrim nuqtalarida u yoki bu ko‘rinishda paydo bo‘layotgan neofashizmdek illatlarni bunga misol qilib ko‘rsatish mumkin. O‘z millatini o‘zga millatlardan uzoqlashtirish, uning o‘ziga xosligini himoya etishni tor tushunib, milliy xudbinlikni joriyqilish, o‘z millatining o‘zga millatlar bilan erkin aloqada bo‘lishiga putur yetkazish milliy biqiqlik deb ta’riflanadi. E’tiborli jihati shundaki, bugungi kunda mamlakatimizda yashab kelayotgan turli millatlarni o‘zaro hamjihatlik, birbirini hurmat qilish ruhida tarbiyalash istiqlol mafkurasining asosiy maqsadlaridan biri hisoblanib, u xalqimizga xos bo‘lgan olijanoblik va insonparvarlik fazilatlariga tayanadi. Bag‘rikenglik yoki tolerantlik g‘oyasining amal qilishida bir millatning ikkinchi bir millat yoki boshqa millatlarning tili, urf-odati, o‘ziga xos madaniyatini, turmush-tarzini o‘zligicha e’tirof etishi,unga e’tiborli,toqatli, bardoshli bo‘lishi va hurmat qilishi muhim rol’ o‘ynaydi hamda milliy qadriyatlar va umumbashariy qadriyatlarning uzviylik, ushqoqlik asosida rivojlanib borishiga zamin yaratadi Prezidentimiz “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida ta’kidlaganidek, “Xalqimiz ma’naviyatini yuksaltirishda milliy urf-odatlarimiz va ularning zamirida mujassam bo‘lgan mehr-oqibat, insonni ulug‘lash,tinch va osoyishta hayot, do‘stlik va totuvlikni qadrlash turli muammolarni birgalikda hal qilish kabi ibratli qadriyatlar tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda”. Masalan, har yili Navro‘z va Mustaqillik bayramlari arafasida o‘tkaziladigan umumxalq hashari buning yorqin tasdig‘idir. Bunday ommaviy tadbirlar ko‘p millatli xalqimizni ezgu maqsadlar yo‘lida yanada jipslashtirishga xizmat qiladi.

Millatlararo totuvlik g‘oyasi umumbashariy qadriyat hisoblanib, tinchlik va barqarorlikning kafolati bo‘lib xizmat qilmoqda Mamlakatimizda millatlararo totuvlikning quyidagi tamoyillariga amal qilinmoqda: - barcha millatlarning teng huquqliligi; - millatlararo hamkorlik va hamjihatlikka tayanish; - turli milliy madaniyatlar rivoji uchun yo‘l ochib berish; - boshqa millat va elat vakillariga hurmat bilan qarash; - milliy va umumbashariy qadriyatlarning o‘zaro uyg‘unligi va birligini ta’minlash. Mustaqillik yillarida demokratik, huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etishda, odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlashda tarixiy an’analarimiz, milliy xususiyatlarimiz hamda milliy qadriyatlarimiz yanada boyibbormoqda va hayotimizga keng joriy etilmoqda. O‘zbekistonda davlat tomonidan turli millat va etnik guruhlarning rivojiga mustaqillikning birinchi kunlaridan boshlab katta e’tibor berilmoqda. Bu yo‘nalishdagi milliy siyosat quyidagi prinsiplar asosida olib borilmoqda: - O‘zbekiston Respublikasi hududida istiqomat qiluvchi millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analariga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo‘lib, ularning rivoji uchun sharoit yaratildi; - millatidan qat’i nazar barcha fuqarolarning qonun oldida tengligi ta’minlandi. (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18-moddasi); - davlat va jamiyat boshqaruvining barcha bo‘g‘inlarida etnik o‘ziga xosliklar hisobga olindi; - millatchilikning har qanday ko‘rinishlariga nisbatan murosasozlik muhiti shakllandi; - ijtimoiy va siyosiy hayotda barcha millat va elat vakillarining har tomonlama ishtiroki ta’minlandi;

- mamlakatimizda ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ‘ib qiladigan partiyalar va jamoat birlashmalari tuzilishiga, ularning faoliyatiga yo‘l qo‘yilmadi. O‘zbekistonda 137 dan ortiq millat va elat vakillari istiqomat qiladi. O‘zbekistonda jamiyatni tubdan yangilash, bir holatdan ikkinchi bir holatga o‘tkazish osonlik bilan ko‘chmadi. Mustaqillik qo‘lga kiritilgan dastlabki kunlardayoq millatlararototuvlikni ta’minlash asosiy masalalardan biri bo‘lib turardi. Mamlakat rahbariyati milliy masalani millatlararo muammolarni oqilona, qonuniy yo‘l bilan hal qilish choratadbirlarni ko‘rdi. Bu borada hukumat eng avvalo konstitutsiyaviy talablar asosida ish tutdi. Aholining barcha tabaqasi va turli millat vakillari diqqati bir nuqtaga qaratildi, qonun oldida hamma teng qilib qo‘yildi. Har bir fuqaro qalbiga yagona zamin,yagona makon,yagona vatan uchun javobgarlik hissi singdirila borildi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 8- moddasida “O‘zbekiston xalqini millatidan qat’i nazar, O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi,” – deyiladi. Bunday qoida jahondagi biror-bir konstitutsiyada uchramaydi. Konstitutsiyamizda “O‘zbekiston xalqi” tushunchasining ta’rifi bayon etilgan.O‘zbekistonda yashab,mehnat qilayotgan har bir fuqaro,millati va irqiy mansubligidan, diniy e’tiqodidan qat’iy nazar,O‘zbekiston xalqiga mansubdir. O‘zbekiston fuqarolari milliy tengligi tamoyili inson huquqlariga oid barcha xalqaro hujjatlarga,jumladan, O‘zbekiston Respublikasi nomidan uning Prezidenti imzolagan Parij xartiyasi talablariga to‘la mos keladi. Teng huquqlilik tamoyili mamlakatimizdagi tinchlik,siyosiy barqarorlik va millatlararo totuvlikning huquqiy kafolati bo‘lib xizmat qilmoqda. O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolar saylov huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuni respublikaning barcha fuqarolariga“Ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy mavqei, irqiy va milliy mansubligi, jinsi, ma’lumoti, tili, dinga munosabati, mashg‘ulotining turi va xususiyatidan qat’iy nazar”teng saylov huquqini beradi. O‘zbekiston hududida yashaydigan etnik ozchilikning huquqlarini himoya qilish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. O‘zbekistonda istiqomat qiluvchi barcha

millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analari qonunan himoya etiladi, ularning rivojlanishi uchun barcha sharoitlar yaratilgan. O‘zbekistondadavlatning etnik siyosati shaxs huquqlarini himoya qilishning ustivor bo‘lishiga asoslanadi. O‘zbekistonda yuritilayotgan ijtimoiy himoyalash siyosati respublika hududida yashayotgan barcha millatlarga mansub aholining manfaatlariga mosdir. O‘zbekistonda millatlararo totuvlikning ta’minlanishi respublika ijtimoiy va siyosiy barqarorligini muhim omili bo‘lib xizmat qilmoqda. Xalqning birligi, jipsligi va osoyishtaligi O‘zbekistonning bebaho boyligidir Hozirgi paytda mamlakatimizdagi millatlararo ahillik va totuvlikni ta’minlashda xizmatlari katta bo‘lgan 27millat vakillari tomonidan tuzilgan 150 ga yaqin milliy-madaniy markaz faoliyat olib bormoqda. Ularning 14 tasi esa respublika milliy madaniy markazi maqomiga ega. O‘zbekistondagi milliymadaniy markazlarning 31 tasi koreys, 23 tasi rus, 10 tasi tojik, 9 tasi tatar, 8 tasi ozarbayjon, 7 tasi turkman, 6 tasi ukrain, 6 tasi qirgiz, 5 tasi turk, 5 tasi Yevropa yahudiylari, 4 tasi nemis, 4 tasi arman, 4 tasi polyak, 3 tasi uyg‘ur, 3 tasi Buxoro yahudiylari, 2 tasi belorus, 2 tasi qrim-tatar millatlari vakillariga tegishlidir. Shu jumladan, Buxoro viloyatida quyidagi milliy-madaniy markazlar faoliyat ko‘rsatmoqda: Ozarbayjon milliy-madaniy markazi; Buxoro Yahudiylari “Shalom” madaniy markazi; O‘zbekiston nemislari “Vidergburg” madaniy markazi; Respublika “Svetlana Pol’ska” polyak madaniy markazining viloyat filiali;rus milliy-madaniy markazi; tatar-boshqird milliy-madaniy markazi; “Oftobi So‘diyon” tojik-fors milliy-madaniy markazi;turkman milliy-madaniy markazi;Buxoro koreys milliy madaniymarkazi; Buxoro turk milliy madaniy markazi. O‘zbekiston Respublikasida yashovchi turli millat vakillarining respublika ijtimoiy, ma’naviy-ma’rifiy hayotida faol ishtirok etishini ta’minlash milliy- madaniy markazlar faoliyatining muhim yo‘nalishlaridan biridir. Shuningdek,xorijiy mamlakatlardagi turdosh tashkilotlar bilan

do‘stlik,hamkorlik,madaniy-ma’rifiy aloqalar o‘rnatish va hamdo‘stlik aloqalarini rivojlantirish, respublika Baynalmilal madaniyat markazi, manfaatdor vazirliklar,idoralar,davlat va jaomat tashkilotlari hamda ijodiy uyushmalar bilan hamkorlikda fuqarolar hamjihatligi va millatlararo totuvlikni mustahkamlashga ko‘maklashish markazning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Milliy madaniy markazlar muayyan millatga xos bo‘lgan milliy madaniyat, til, urf-odat,an’ana va taomillarni o‘rganish,saqlab qolish va rivojlantirishdan manfaatdor O‘zbekiston fuqarolarini ixtiyoriy ravishda birlashtiradi va O‘zbekiston Respublikasining “Nodavlat va notijorat tashkilotlar to‘g‘risida” gi(1999yil14aprel’) Qonuniga asosan tashkil etiladi. Mustaqillik yillarida Respublika baynalminalmadaniyat markazi va faollaridan 71 kishi yuksak davlat mukofotlari bilan taqdirlangan. Shu jumladan, 32 kishi “Do‘stlik” ordeni bilan, 2 kishi “Mehnat shuhrati” ordeni bilan, 13 kishi “Shuhrat” medali bilan mukofotlangan. 7 kishiga faxriy unvonlar, 17 kishiga O‘zbekiston Respublikasining Faxriy yorliqlari berilgan. Mukofotlanganlar orasida 24 millat vakillari bor. O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining teleradiokanallari orqali 10 ta tilda (o‘zbek,qoraqalpoq, rus, uyg‘ur va ozarbayjon tillarida) ko‘rsatuv va eshittirishlar olib borilmoqda.Mamlakatimizdagi gazetalar10 ta tilda(o‘zbek, qoraqalpoq, rus, tojik, qozoq, qirg‘iz, turkman, koreys, ukrain va ingliz tillarida), jurnallar esa 8 ta tilda (o‘zbek, qoraqalpoq, rus, tojik, qozoq, qirg‘iz, turkman va ingliz tillarida) bosilmoqda.Shu bilan birga, yurtimizda o‘rta va oliy ta’lim 7tilda:o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, tojik, turkman tillarida amalga oshirilmoqda Millatlararo totuvlik g‘oyasi azal-azaldan ezgu umumbashariy qadriyatlardan biri bo‘lib,turli xalqlar birgalikda ,yonma-yon istiqomat qiladigan mintaqa va davlatlar rivojlanishida hal qiluvchi o‘rintutadi,ularning barchasi birday huquq va imkoniyatlarga egaligi uchun zarur mustahkam qonuniy kafolatlar yaratilganligi tinchlik va barqarorlikning muhim sharti bo‘lib xizmat qilib keladi.Bugungi

O‘zbekiston misolida bu haqiqat yana bir bor o‘z isbotini topayotgani xorijlik mutaxassislar tomonidan ham haqli ravishda e’tirof etilmoqda. Etnomadaniy jarayonlarda tolerantlikning ifodasi Bag‘rikenglikni yoritish bo‘yicha ijtimoiy-gumanitar fanlarda turlicha yondashuvlar mavjud. Bu hodisaga berilgan ta’riflarda umumiylik bilan bir qatorda tafovutlar, ba’zan esa jiddiy ziddiyatlar ham ko‘zga tashlanadi. Ijtimoiygumanitar fanlar bag‘rikenglikning turli jihatlarini o‘rganadi. Masalan, bag‘rikenglikni talqin qilishda pedagokolimlar o‘z nuqtai nazaridan yondashadilar. Shuningdek, faylasuflar, psixologlar, siyosatshunoslar va dinshunoslarning ham bu hodisaga o‘z qarashlari mavjud. Turli fanlarda bag‘rikenglikka yondashuvning turlichaligi unga berilgan ta’riflarda xam o‘z aksini topgan. Biz bu ta’riflarning qaysi biri haqiqatga yaqinrog‘u, qaysi biri uzoqroq ekani to‘g‘risida hakamlik qilmokchi emasmiz.Bizning fikrimizcha, bu fanlarning bag‘rikenglikka berilgan ta’riflarida ziddiyatga qaraganda umumiy jihatlar ko‘proq. Bu fanlar bag‘rikenglikni turli jihatdan yoritar ekanlar,sirtdan qaraganda bir-biriga mos kelmaydigan fikrlar bildirishayotganga o‘xshasa ham aslida ular bir-birlarini to‘ldirishadi. Nazarimizda bag‘rikenglikning eng umumiy jihatlari unga falsafa fanida berilgan ta’riflarda aks etgan. Shuni ham afsus bilan qayd etish kerakki,mamlakatimizdafalsafa bo‘yicha chiqarilgan qomusiy va qomusiy bo‘lmagan lug‘atlarda bu tushunchaga o‘rin berilmagan. Rossiyada va boshqa xorijiy mamlakatlarda chiqarilgan lug‘atlarda bag‘rikenglik o‘zgalarning manfaatlariga, e’tiqodlari va urf-odatlariga sabr-toqat bilanmunosabatda bo‘lish ekani bayon qilinadi. Bunday ta’riflarga, umuman olganda, qo‘shilish mumkin. Mamlakatimizdagi va xorijiy adabiyotlarda bag‘rikenglikning turlarini tasnif qilishga maxsus bag‘ishlangan tadqiqotlarni biz uchrata olmadik.Bag‘rikenglikning mohiyatini chuqurroq anglash uchun,avvalo uning turlari mavjudligi va bu turlar o‘rtasida qanday bog‘liqlik borligini o‘rganish lozim. Bizningcha,bag‘rikenglikning quyidagi asosiy turlari bor:

A) diniy bag‘rikenglik ; B) siyosiy bag‘rikenglik; V) irqiy bag‘rikenglik; S) etnik bag‘rikenglik. Bag‘rikenglikning ziddi murosasizlikdir. O‘zbek tilida ishlayotganimiz «bag‘rikenglik” atamasi ilmiy adabiyotlardan “tolerantlik” so‘zining tarjimasi orqali kirib keldi. “Tolerantlik” so‘zining lug‘aviy ma’nosi, lotin tilidan tolerantia – chidamlilik ma’nosini berib, o‘zgacha turmush tarzi, xatti-harakat, urf-odat, hissiyot, fikr, g‘oya, e’tiqod kabi tuyg‘ularga nisbatan chidamli, yanada aniqroq aytiladigan bo‘linsa, bag‘rikeng bo‘lishlikni bildiradi . Shuningdek, tolerantlik kishidan salbiy hissiy (emotsional) omillarga nisbatan imkon qadar chidamli, bag‘rikenglik holatida bo‘lishni, mabodo o‘zgacha noqulay jarayonlar yuzaga kelgan taqdirda hissiyotlarga berilish yoki moyillik sezishdan o‘zini chegaralashni taklif etadi. Ba’zi mualliflar, bag‘rikenglik holatining ijtimoiy turmush tarzimizda quyidagi keng tarqalgan turlarga xam bo‘ladilar: • etnik (milliy) bag‘rikenglik; • diniy bag‘rikenglik; • gender bag‘rikenglik; • madaniyatlararo bag‘rikenglik; • tillararo bag‘rikenglik; • demografik, yoshga oid bag‘rikenglik; • ijtimoiy holatiga oid (ma’lumoti, tug‘ilgan joyi, ijtimoiy ahvoli) bag‘rikenglik. Ushbu sanab o‘tilgan omillarga nisbatan kishi o‘zida aqliy va hissiy jihatdan kuch topa olsa, zamonaviy jamiyatga nisbatan unda ijtimoiylashuv (sotsializatsiya) sur’ati yuqori darajada bo‘ladi. Endi bevosita etnomadaniy bag‘rikenglik munosabatlari va uning tarixiy va zamonaviy asoslariga to‘xtalib o‘tsak. Mutaxassislarning e’tirof etishlariga ko‘ra,

bugunga kelib yer yuzida 1600 dan ortiq millat va elatlarning vakillari istiqomat qiladilar. Geografik xaritaga diqqat bilan nazar tashlaydigan bo‘lsak, unda bor- yo‘g‘i 250 ta atrofidagina davlatlarning ro‘yxati keltirilganligini ko‘rish mumkin. Agarda, ulardagi diniy e’tiqod holatini kuzatadigan bo‘lsak, raqamlar yanada qisqaradi, balki u bor-yo‘g‘i bir necha o‘ntani yo tashkil qiladi, yoki yo‘q. Bag‘rikenglik qoidalari birdaniga paydo bo‘lmagan, balki har bir xalq tarixiy tajribasining mahsuli o‘laroq, vorislik asosida avloddan-avlodga o‘tib kelgan ichki yuksak madaniyat shakli sanaladi. Bag‘rikenglikshaxs va millatning ma’naviyati va tamaddun darajasini bildiruvchi mezon, ko‘rsatkichdir. Shu sababli ham fanda bag‘rikenglikni inson fazilatining tarkibiy qismi sifatida olib o‘rganiladi. Lekin aytish mumkinki, bag‘rikenglik – bu yon berish, andisha yoki xushomad emas. U, eng avvalo, insonning barcha huquqlari va asosiy erkinliklarini tan olish asosida shakllangan faol munosabatdir. Har qanday vaziyatda ham bag‘rikenglik tuyg‘usi jamiyat hayotidagi asosiy qadriyatlarga tajovuzlarning bahonasi bo‘lib xizmat qilmaydi. Madaniy saviya darajasidan kelib chiqib, bag‘rikenglikni yuksak didli alohida shaxslar, guruhlar vadavlatlar namoyon qilishi lozim. Markaziy Osiyo, xususan, O‘zbekiston hududi qadim zamonlardan boshlab turli madaniyat, til, urf-odat, xilma-xil turmush tarzi va dinlarga amal qilgan etnoslar, xalqlar va millatlar yashab kelgan o‘lka hisoblanadi. O‘zbekistonda madaniy, diniy va milliy xilma-xillikning tabiiy holat va insoniy boylik ekanligi ijtimoiy ongda ustuvor mavqe kasb etadi. Shuning uchun ham milliy va diniy mansubligidan qat’iy nazar, har bir inson o‘zini O‘zbekiston fuqarosi deb bilib, jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotida bir xil teng imkoniyatlarga egadirlar. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida bu holat aniq va ifodali qilib bitib qo‘yilgan. Unga ko‘ra, «O‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar qonun oldida tengdirlar”. BMT Bosh Assambleyasining qaroriga muvofiq 1997 yil 16 noyabrdan boshlab butun dunyoda «Xalqaro bag‘rikenglik” kuni nishonlanadi. Bag‘rikenglik prinsiplari deklaratsiyasida «bag‘rikenglik – bu bizning dunyomizni,

bizning o‘zimizni ifodalash shakllarimizni va inson individualligi namoyon bo‘lish usullarini hurmat qilish, qabul qilish” – deyiladi . Ayni paytda respublikamizda ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar, jumladan, uzluksiz ta’lim tizimida etnik, gender va diniy bag‘rikenglik haqida ma’lumot beruvchi darslarning kiritilishi, fuqarolarda bag‘rikenglik madaniyatini kamol toptirish sohasidagi ustuvor vazifalar tadqiq qilib borilmoqda. O‘zbekiston zaminida etnomadaniy bag‘rikenglik masalalarini yoritish jarayonida o‘zbek mentaliteti va o‘zbek xalqi turmush tarziga sotsiologik yondashuv muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbek xalqining aqliy-ruhiy qiyofasi, ya’ni milliy mentaliteti o‘ziga xos tarixiy, etnik, tabiiy-iqlimiy shartsharoitlar doirasida shakllanganligi bois, uning jamiyatda sodir bo‘layotgan ijtimoiy-siyosiy hodisalar, tarixiy jarayonlarga bo‘lgan munosabati ham turlicha bo‘lishi, shubhasiz. Zero, milliy o‘ziga xosliklar uzoq tarixiy davrdagi ijtimoiyiqtisodiy, siyosiy jarayonlar, tabiiy geografik o‘rnashuv, o‘zaro etnomadaniy aloqalar, diniy mansubliklar asosida qaror topadi va aynan mana shular hamda xalqning ruhiy- psixologik qarashlari negizida qadimiy an’analar, urf-odatlar va marosimlar shakllanadi. Tabiiyki, mentalitet biz sanab keltirgan xususiyatlardan tashqari millatlarning aqliyintellektual imkoniyatlari va ruhiy-psixologik o‘ziga xosliklarini qamrab oladi. Xarakterdagi o‘ziga xosliklarning negizini esa shu xalqning tarixiy tajribalari, urf-odatlari, marosim va marakalarining yaxlit tizimi tashkil etadi. Boshqacha qilib aytganda, ular mentalitetning harakatlantiruvchi kuchlari vazifasini o‘taydi. O‘zbek xalqidagi etnomadaniy bag‘rikenglikni bevosita uning o‘z ijtimoiy tarixiy rivojlanish bosqichidagi to‘rtta katta diniy-mafkuraviy bosqichni kechirganligida kuzatish mumkin. Bular, buddaviylik, zardushtiylik, islom va kommunistik . Bu holat esa ushbu xalqning tadrijan tashkil topishida to‘rt o‘zakli madaniyat turkumini o‘zida mujassamlashtirgan desak, balki xato qilmagan bo‘lamiz. Demak, bular: •qadimiy va o‘rta asrlar turkiy madaniyati; •arab islom madaniyati;

•mumtoz fors madaniyati; •sovetlar davrida yevropa turmush tarzini o‘zida mujassamlashtirgan madaniyat. O‘zbek xalqi mentalitetiga xos qotar fazilatlar borki, ularni milliy qadriyatlar sifatida e’zozlaymiz. O‘zbek etnomadaniy bag‘rikengligidagi o‘zlikni anglash va his etish omilining bir ildizini xalqimizning mazkur hududda yashagan tub yerli etnoslardan tomir olgan va ikkinchi ildizini esa qadimiy turkiy xalqlardan boshlangan tarixiy guvohlik bilan yakunlashni lozim deb topdik. Har ikkala asosiy ildizlarning birikishi – o‘zaro sintezi o‘zbek elatini va keyinchalik o‘zbek millatini tashkil etdi.

Adabiyotlar : 1. O‘zbekiston Respublikasining“Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. 1997 yil 29 avgust. / “Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori” – T.: “Sharq” nashriyoti, 1998 yil. 2. O‘zbekiston Respublikasining“Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonuni. 1997 yil 29 avgust. / “Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori” – T.: “Sharq” nashriyoti, 1998 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”(Yangi tahrirda)gi Qonuni. – T.: “Adolat” nashriyoti 1998 yil 4. SH.M.Mirziyoyev Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak T. O‘zbekiston. 2017. 5. SH.M.Mirziyoyevning O‘zbekiston Respublikasi Parlamentiga Murojaatnomasi. (2017-yilda amalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va O‘zbekiston Respublikasini 2018-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan murojaatnoma).Xalq so‘zi.2017.23 dekabr Darslik va qo‘shimcha adabiyotlar 1. Imomnazarov M. Milliy ma’naviyatimizning takomil bosqichlari. T.: 1996 yil. 2. Abdullayev M. Madaniyatshunoslik. Farg‘ona,1998 yil. 3. Abdullayev M. Abdullayev A. Ma’naviyat va madaniyat tarixi. Farg‘ona, 1998 yil. 4. Etnomadaniyatfanidan ma’ruzalar matni. 1-qism. Farg‘ona, 2001 yil. 5. Shoniyozov K. O‘zbek xalqining shakllanish jarayoni. T.: Sharq, 2001yil.

O'xshashlar

Madaniyatlararo muloqot mintaqaviy konfliktlarni yechish omili. Etnoetiketda axloqiy tasavvurlarning ifodalanishi

Etnomadaniyat va milliy g‘oya mushtarakligi

Mustaqillik va madaniy taraqqiyot

Muomala madaniyati jamiyat taraqqiyotining muhim omili sifatida

Milliy istiqlol va O’zbekiston madaniy taraqqiyot