VII guruxning P-elementlari - Kimyo - Referatlar

VII guruxning P-elementlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.5 KB

Ko'chirib olish

VII guruxning P- elementlari Reja: 1. Umumiy xarakteristika 2. Ftor, olinishi, birikmalari, xossalari 3. Xlor, olinishi, birikmalari, xossalari 4. Brom,olinishi, birikmalari, xossalari 5. Yod, olinishi, birikmalari, xossalari

II gruppa r-elementlariga ftor F, xlor CI, brom Br, yod J va astat At kiradi. VII guruxning tipik elemenlari gruppasi F 2 , CL 2 , brom guppachasi (Br 2 , J 2 , At). Galogen suzi yunoncha «golos» (tuz) va «genodos» (tugdiruvchi ) suzidan kelib chiqqan. Galogenlarning dastlabki to'rttasi tabiatda anchagina tarkalgan. Oxirgi galogen - astat esa tabiiy radioaktiv yemirilishlarning oralik maxsulotlari tarkibida uchraydi; u sun'iy ravishda, yadro uzgarishlari yordami bilan xosil qilinadi. Galogenlar atomlarining sirtki qavatida yettitadan elektron (s 2 p 5 - elektronlar) bo'ladi. Shu sababli, galogen atomi o'ziga yana bitta elektron biriktirib olib, o'zining sirtki qavatini sakkiz elektronli (ya'ni S 2 P 6 ) oktet konfigurasiyaga utkazishga intiladi. Galogenlarning xammasi xam erkin xolatda kuchli oksidlovchilar bo'lib, ayniqsa, ftor bizga ma'lum bo'lgan barcha oksidlovchilar orasida eng kuchligi xisoblanadi. Galogenlar gruppasining birinchi a'zosi ftor boshqa galogenlardan birmuncha farq qiladi. U faqat - 1 ga teng bo'lgan oksidlanish darajasiga ega. Uning kislorodli birikmasi -F 2 O da xam ftor - 1 valentlidir; shuning uchun F 2 O ning nomi kislorod ftorid deyiladi. Ftorning vodorodli birikmasi vodorod ftorid H 2 F 2 suvda yaxshi eriydigan suyuqlik. Vodorod ftorid suvdagi eritmada ikki boskichda ionlarga ajraladi. Uning birinchi boskichi, xuddi o'rtacha kuchdagi kislotalarning ionlarga ajralishidek bo'lib, ikkinchi boskichi esa kuchsiz kislotalarning dissosilanishi kabidir. Shu sababli ftorid kislotani o'rtacha kuchdagi kislotalar qatoriga kiritish mumkin. CI 2 , Br 2 , va J 2 uzlarining kupchilik birikmalarida - 1 valentli bo'ladi. Bu elementlar yana boshqa valentliklarni xam namoyon qila oladi. HCI, HBr, HJ ning suvdagi eritmalari kuchli kislotalar bo'lib, HCI dan HJ ga utgan sayin kislotaning kuchi ortib boradi, chunki C1 -1 , Br -, J -1 qatorida chapdan ungga utgan sayin ionning zaryadi uzgarmagan xolda radiusi kattalasha boradi. Shu sababli HCI, HBr, HJ ning kaytaruvchilik xossalari xam HCI dan HJ ga tomon kuchayib boradi. CI 2 , Br 2 , J 2 uz birikmalarida - 1 dan tashqari +1 dan +7 ga kadar oksidlanish darajalarini namoyon qila oladi. +1 HCIO, HBrO, HJO

+5 HCIO 3 , HBrO 3 , HJO 3 +7 HCIO 4 , H 5 JO 6 Bu yerda keltirilgan gorizontal qatorda kislotalarning kuchi kamayadi, vertikal qatorda esa ortib boradi. Keyingi xolat, ayniqsa xlorning kislorodli kislotalarida kuchli ifodalangan, chunonchi HCIO 4 nixoyat kuchli kislota; HJO - amfoter xossalarni namoyon qiladi. Ftor F 2 tartib nomeri Z=9, atom og'irligi 18,998 izotopining massa soni 19, elektron konfigurasiyasi IS 2 2S 2 2P 5 . Ftor barcha elementlar ichida eng katta elektrmanfiylik namoyon qiladi; uning nisbiy kiymati NEM=3,95 ga teng. Ftorning uz birikmalaridagi oksidlanish darajasi - 1 ga teng. Ftorning axamiyatga sazovor minerallari kalsiy ftorit CaF 2 (plavik shpak) va kriolit Na3AIF6 dir. Tarkibida ftor bo'lgan minerallardan appatitlar Ca 5 (PO 4 ) 3 , (CL, F) 2 ni xam kursatib utish mumkin. Ftor Yer kobigida og'irlik jixatdan 2,7 x 10 -2 % tarkalgan. Tabiatda ftorning birgina izotopi F - 19 uchraydi. Uning massa sonlari 16 dan 21 gacha bo'lgan izotoplari sun'iy yullar bilan olingan. Ftor 2170S da suyuqlanadigan KF ( HF dan yoki 72 o S da suyuqlanadigan KF x 2HF tarkibli tuzdan foydalanib olinadi. Bu usul labaratoriya va texnika uchun katta axamiyatga ega. Endilikda bu maqsad uchun platina idish urnida mis va nikel kotishmalardan idishlar qullaniladi. Anod sinfatida grafit ishlatiladi. Ftor, och sarik-yashil tusli utkir xidli gaz, nafas yuli shillik pardalarini achitadi va nafasni bugadi. Ftor -188 o S da och-sarik tusli suyuqlikka aylanadi, - 220 o S da qattiq xolatga o'tadi, erkin ftor F 2 molekulalaridan iborat. Ftorni suvda eritib bo'lmaydi, chunki u suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib ketadi. F 2 benzol, xloroform kabi erituvchilarda eriydi. Ftorning elektronga moyilligi 82,8 kkal/g - atom; ionlanish energiyasi 390,7 kkal/g -atom; elektromanfiyligi 390,7+82,8=473,5 kkal/g - atom. Elementlarning nisbiy elektromanfiylik jadvalida F 2 birinchi uringa joylashgan. Ftor atomining radiusi kichik bo'lganligi sababli, uning yadrosi elektronlarini juda kuchli tortib turadi. Shuning uchun ftor atomining

tashki qavatidan bironta elektronni chikarib yuborish nixoyatda kiyin. Ftor eng kuchli metalloid. Ftor eng kuchli oksidlovchi. Kislorod va azot bilan ftor bevosita birikmaydi; kolgan barcha elementlar bilan muvofiq reaksiya sharoitda bevosita birikadi. Ftorning vodorodli birikmasi HF plavik shpat - CaF 2 ga konsentrlangan sulfat kislota H 2 SO 4 ta'sir ettirilsa gazsimon vodorod ftorid xosil bo'ladi. CaF 2 + H 2 SO 4 --> CaSO 4 + 2HF HF asosan ana shu reaksiya buyicha olinadi. HF shishaga ta'sir etadi; shuning uchun bu reaksiya platina yoki kurgoshindan yasalgan idishlarda utkaziladi. Ftor, vodorod bilan nixoyatda shiddatli ravishda birikadi. H 2 +F 2 =2HF Uta toza HF olish uchun MeF ( HF tipidagi nordon ftoridlarni kizdirishdan foydalaniladi. KF * HF=HF+KF Toza HF 19,5 o S dan past xaroratda rangsiz xavoda kuchli tutaydigan suyuqlik, 19,5 o S dan yuqori xaroratda esa rangsiz nixoyatda utkir xidli va zaxarli gaz. Uning muzlash xaroratsi - 83,1 o S. HF molekulalari vodorod bog'lanish orqali o'zaro birikib (HF)x ni xosil qiladi, X=2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 bo'lishi mumkin. HF buglarida xam deyarli assosilanish mavjud ekanligi aniqlangan; lekin 90 o S dan yuqori xaroratda HF faqat yakka-yakka molekulalar (HF) dan iborat bo'ladi. HF zaxarli modda, agar kulga tomsa uzoq vaqt tuzalmaydigan yara xosil qiladi. Vodorod ftoridning suvdagi eritmasi o'rtacha kuchdagi kislota xossasiga ega. Umum e'tirof etgan tasavvurlarga muvofiq, HF ning suvdagi eritmasi bir asosli kislota xossalarini namoyon qiladi. Suvda HF dissosilanishidan xosil bo'lgan ftor ioni HF ning dissosilanmagan molekulasini o'ziga qushib olib, murakkab ion HF 2 -- ga aylanadi. Bu tasavvurga muvofiq, HF ning bir molyar eritmasida 10% ga yaqin HF2 -- ionlari va taxminan 1% F - ionlari bordir. Buni kuyidagicha tenglama bilan tasvirlash mumkin:

HF = H + +F - HF+F - =HF 2 - [H + ][F - ] [HF 2 - ] K 1 =————------=7,2x10 -4 K 2 =-------————=5 [HF] [HF] [F - ] Plavik kislota xlorid kislotaga qaraganda (va boshqa vodorod gologenid kislotalariga qaraganda) juda kuchsiz. Plavik kislota Au va Pt dan tashqari boshqa kupgina metallarni uzida eritadi. U Pb ning faqat sirtiga ta'sir etadi. Plavik kislota shishani yemiradi; bu vaqtda shisha tarkibidagi SiO 2 plavik kislotada erib gazsimon SiF 4 xosil bo'ladi: SiO 2 + 4HF = SiF 4 + 2H 2 O SiF 4 suv tomchisi bilan kamalsa, gidrolizlanib ortosilikat kislota xosil qiladi. SiF 4 +4H 2 O = H 2 SiO 4 + 4HF Plavik kislataning tuzlari NaF, KF va CaF 2 suvda yomon eriydi, lekin uning AgF tuzi suvda yaxshi eriydi. Fe, Al, Sr, Ti va boshqa metallarning ftoridlari ishqoriy metallarning ftoridlari bilan kompleks ftoridlar xosil qiladi:KTi 5 , KCrF 4 Ftorni kislorodli birikmalari uchta: OF 2 - kislorod ftorid: O 2 F 2 - kislorod diftorid; O 3 F 2 - ozon diftorid. OF 2 kuyidagi reaksiya orqali olinadi: 2F 2 +2NaOH=2NaF+OF 2 +H 2 O OF 2 rangsiz, nafas organlariga kuchli ravishda ta'sir etadigan gaz.Uning qaynash xaroratsi -145 o S, kotish xaroratsi -223,8 o S; suyuq xolda sargish tusga ega. Suvda eriganida kuyidagi reaksiya boradi: F 2 O+H 2 O --> O 2 +2HF kislorod diftorid O 2 F 2 kuyidagi reaksiya orqali olinadi:

F 2 +O 2 --> O 2 F 2 O 2 F 2 faqat past xaroratlarda barkaror modda; u kizgish rangli qattiq jism: uning qaynash xaroratsi -57 o S ; muzlash xaroratsi -163,5 o S qaynash xaroratsidan salgina yuqorirokda O 2 va F 2 ajralib ketadi. Ozon diftorid O 3 F 2 past xaroratda olinadigan kuk-qizil suyuqlik; uning -183 o S dagi zichligi 1,74 g/sm 3 . U xam endotermik modda bo'lib, uning xosil bo'lish issiqligi - 6,24 kkal/mol ga teng. O 3 F 2 -5 o C da parchalanadi. Xlor CL 2 , tartib nomeri Z=17, atom og'irligi 35,5 izotoplarning massa sonlari 35 va 37. Elektron konfigurasiyasi 1S 2 2S 2 2p 6 3S 2 3r 5 Xlorni 1774 yili Sheyele xlorid kislotaga MnO 2 ta'sir ettirish yuli bilan kashf etgan. Faqat 1810 yilda Devining xizmatlari tufayli, xlor ximiyaviy element sifatida tanilgan (yunoncha «xloros»-yashil-sarik) Xlor tabiatda keng tarkalgan; Yer kobigida og'irlik jixatidan 4,8*10 -2 % tarkalgan. Xlor tabiatda birikmalar xolida bo'ladi: NaCI, NaCI*KCI, MgCI 2 *6H 2 O, MgSO 4 *KCI*3H 2 O. NaCI tuzi xlor sanoati uchun zaruriy xom ashyodir. Inson organizmida kariyb 0,25% gacha xlor bo'ladi. Nixoyat, oshkozon suyuqligida 0,3- 0,4% HCL ning bo'lishi juda katta fiziologik axamiyatga ega. Inson va xayvonlar organizmida NaCI ning borligi organizm xujayralarida «suv balansini» boshqarib turadi. Tabiiy birikmalarda xlor ikki izotop xolida uchraydi: 35 17 Cl, 37 17 Cl. Xlorning tabiiy izotoplaridan tashqari 5 ta sun'iy radioaktiv izotoplari 33 17 Cl, 34 17 Cl, 36 17 Cl, 38 17 Cl, 39 17 Cl lar olingan. Laboratoriyada xlor asosan xlorid kislotaga oksidlovchilar ta'sir ettirish yuli bilan olinadi. 4HCI+MnO 2 =CI 2 +MnCI 2 +2H 2 O 16 HCI +2KMnO 4 =5CI 2 +2MnCI 2 +2KCI+8H 2 O

Texnikida Cl 2 faqat osh tuzini suvdagi eritmasini elektroliz qilish yuli bilan olinadi. elektroliz Texnikada 2NaCI+2H 2 O = H 2 +CI 2 +2NaOH Shunday qilib, bu reaksiyadan asosiy maqsad NaOH olish bulsada, qushimcha maxsulot sifatida juda kup miqdorda Cl 2 olinadi. Xlor sarik-yashil tusli gaz, uning qaynash xaroratsi-34 o S; kotish xaroratsi - 102,4 o S. Xlor molekulasi 727 o S da 0,03%, 1727 o S da esa 52% parchalanadi. Uy xaroratsida bir xajm H 2 O da 2,3 xajm CI 2 eriydi. Xlorning suvdagi eritmasi «xlorli suv» dan + 8 o S dan past xaroratlarda CI 2 x 8H 2 O tarkibli xlor gidrat ajratib olinishi mumkin. Xlor kuchli oksidlovchi, kupchilik metallar va metallmaslar bilan birikadi. 2Na+CI 2 =2NaCI 2Fe+3CI 2 =2FeCI 3 H 2 +CI 2 =2HCI 2S+CI 2 =S 2 CI 2 Xlor suv va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi. CI 2 +H 2 O=HCI+HCIO CI 2 +2NaOH=2NaCI+NaCIO+H 2 O CI 2 +2Ca(OH) 2 =CaCI 2 +Ca(CIO) 2 +2H 2 O Xlorning vodorodli birikmasi vodorod xlorid, vodorod bilan xlor aralashmasiga kuyosh nuri ta'sir ettirish yoki bu aralashmani yokish orqali sintetik usulda olinishi mumkin: H 2 +CI 2 =2HCI Bu reaksiya fotoximiyaviy reaksiyalar qatorga kiradi. Cl+hv --> 2Cl ClH 2 --> HCl+H HQ Cl2 --> HCl+Cl Cl + H 2 --> HCl+H va xokazo

Vodorod xlorid olishning yana bir usuli-osh to'ziga konsentrlangan H 2 SO 4 ta'sir ettirishdir. Reaksiya ikki boskichda boradi: NaCI+H 2 SO 4 =NaHSO 4 +HCI (odatdagi xarorat) NaCI+NaHSO 4 =Na 2 SO 4 +HCI (800 o C da) Vodorod xlorid odatdagi sharoitda gaz, uning qaynash xaroratsi -84,90S, muzlash xaroratsi - 114,8 o S, 20 o S da 1l suvda 450 litr HCI gazi eriydi. HCI ning suvdagi (37,29%) eritmasi kuchli kislota bo'lib, xlorid kislota (tuz kislotasi) nomi bilan yuritiladi. Xlorid kislota eritmasi past xaroratlarga kadar sovitilganda HCI*H 2 O, HCI*2H 2 O, HCl*3H 2 O tarkibli kristallgidratlar xosil bo'ladi. Aktivlik qatorining chap tomonidagi metallar xlorid kislotadan H 2 sikib chikarib, tuz xosil qiladi. Fe+2HCI=FeCI 2 +H 2 Zn +2HCI= ZnCI 2 +H 2 Misga xlorid kislota xavo kislorodi ishtirokida ta'sir eta oladi: 2Cu+4HCI+O 2 =2CuCI 2 +2H 2 O Kumushga xavo ishtirokida konsentrlangan HCI sekin ta'sir etadi: 4 Ag+4HCI+O 2 =4AgCI+2H 2 O Metall xloridlar xlorid kislotaning tuzlaridir. Kupchilik metallarning xloridlari suvda yaxshi eriydi. Lekin kumush xlorid AgCI, mis(I)-xlorid CuCl, simob(I)- xlorid Hg 2 Cl 2 , talliy (I)- xlorid TLCl, kurgoshin (II)-xlorid PbCl 2 yomon eriydi. Xlor bilan kislorod bevosita birikmaydi, lekin bilvosita yullar bilan xlorning kuyidagi oksidlari olingan: Cl 2 O, ClO 2 , CI 2 O 6 (yoki ClO 3 ), Cl 2 O 7 Shuningdek, ClO 2 va Cl 2 O parchalanganda oralik maxsulot sifatida ClO xosil bo'lishi xam isbot qilingan. Cl 2 O-xlor(I)-oksid, kuruk simob(II)- oksidga 0 o S da xlor yuborish yuli bilan xosil qilinadi: 2Cl 2 +HgO=HgCl 2 +Cl 2 O Cl 2 O- sarik kungiz gaz, u bekaror modda bo'lganidan salga portlaydi. Bu moddaning dipol momenti 1,96 debay, xlor atomi bilan kislorod atomi orasidagi

masofa(CI-O-masofasi) 1,6 8 A o ga teng. CIO- gipoxlorit- ion nomi bilan yuritiladi masalan, NaCLO- natriy gipoxlorit deyiladi. Gipoxlorit kislota (HCLO), u xlorning gidrolizi natijasida xosil bo'ladi:CL 2 +H 2 O --> HCLO + HCL. HCLO juda kuchsiz kislotalardan xisoblanadi:uning dissosilanish konstantasi Kq3 * 10 -8 ga teng. Gipoxlorit kislota parchalanib, atomar kislorod chikarib turadi. HCLO=HCL+O Shu sababli nam xlor okartirish xossasiga ega bo'ladi.Gipoxloritlarni olish uchun ishqorlarning eritmalariga xlor ta'sir etiriladi: CL 2 +2NaOH=NaCL+NaCLO+H 2 O Bu reaksiya natijasida xosil bo'lgan suyuqlik kup vaqtlardan beri Laborak suvi nomi bilan okartirish maqsadlari uchun ishlatilib keladi. Kaliy gidroksid eritmasiga CL yuborilishidan xosil bo'lgan suyuqlik javel suvi deyiladi va matolarni okartirish uchun ishlatiladi. Gipoxlorit kislota to'zining okartirish xossasi kuyidagi reaksiyaga asoslangan: KCLO+CO 2 +H 2 O=HCLO+KHCO 3 HCLO=HCL+O Okartirish, shuningdek, dizenfeksiya qilish uchun xlorli oxak keng ishlatiladi, modda Ca(OH) 2 ga CL 2 ta'sir etirib olinadi. 2Ca(OH) 2 +2CL 2 =CaCL 2 +Ca(CLO) 2 +2H 2 O Ca(CLO) 2 +CO 2 +H 2 O=CaCO 3 +2HCLO Xlorit kislotaning angidridi CL 2 O 3 olingan emas. Xlorit kislotaning HCLO 2 uzi xam faqat suyultirilgan suvdagi eritmalarda bo'ladi xolos. Urtacha kuchdagi kislota uning dissosilanish konstantasi odatdagi xaroratda 5*10 -3 ga teng. Xlor (IV)- oksid CIO 2 ga muvofiq keladigan kislota olingan emas. Xlor (IV) - oksid olish uchun xloratlarni sulfat kislota bilan parchalash yoki ularni biror kaytaruvchi ta'sirida kaytarish kerak: 2KCLO 3 +C 2 H 2 O 4 +2H 2 SO 4 =2KHSO 4 +2H 2 O+2CO 2 +2CLO 2 Texnikada CLO 2 olishda kaytaruvchi sifatida SO 2 qullaniladi: 2NaCLO 3 +H 2 SO 4 +SO 2 =2NaHSO 4 +2CLO 2

CIO 2 - utkir xidli, yashil - sarik tusli, uz-uzidan portlaydigan gaz. Uning qaynash xaroratsi 11 o S, muzlash xaroratsi -59 o S. U sovitilganda kungir tusli suyuqlikka aylanadi. CIO 2 ishqorlar bilan xlorit va xloritlar xosil qiladi: 2CIO 2 +2NaOH --> NaCIO 2 +NaCIO 3 +H 2 O Suv bilan esa xlorit va xlorat kislotalarning eritmalarini xosil qiladi: 2CIO 2 +H 2 O --> HCIO 2 +HCIO 3 Xlorat angidrid CI 2 O 5 olingan emas; xloratlar gipoxloritlarning 50-60 o S da parchalanishidan xosil bo'ladi. 3KCIO --> KCIO 3 +2KCI Qaynoq ishqor eritmasiga CI 2 yuborish yuli bilan bertole tuzi KCIO 3 olinadi: 6KOH+3CI 2 =5KCI+KCIO 3 +3H 2 O Xlorat kislota xosil qilish uchun Va(CIO 3 ) 2 ga sulfat kislota ta'sir ettiriladi. Ba (CIO 3 ) 2 +H 2 SO 4 =BaSO 4 +2HCIO 3 Xlorat kislota barkaror modda, erkin xolatda parchalanadi, lekin uning konsentrlangan (suvdagi 40% li) eritmalari olingan. Eritmaning konsentrasiyasi yanada oshirilganda HCLO 3 parchalanib ketadi. HCLO 3 bir negizli va kuchli kislota. Uning 1N eritmasining effektiv dissosialanish darajasi 79% ga teng . U kuchli oksidlovchi. Xlorat kislota o'zining kup xossalari bilan nitrat kislota HNO 3 ni eslatadi; xususan xlorat kislotaning xlorit kislota bilan aralashmasi xuddi zar suvi singari nixoyatda kuchli oksidlovchi xisoblanadi: 2HCLO 3 +2HCL=2CLO 2 +CI 2 +2H 2 O Xlorat kislotaning tuzlari metall xloratlar MeCIO 3 odatdagi xaroratda tamomila barkaror, suvda yaxshi eriydigan rangsiz moddalar bo'lib, kizdirilganda (katalizator ishtirokida) kislorod ajratib parchalanadi: 2KCLO 3 =2KCI+3O 2 Katalizatorsiz kizdirilganda parchalanish kuyidagicha boradi.

4KCLO 3 --> KCL+3KCLO 4 Xlor(VI) oksid odatdagi xaroratda koramtir- qizil tusli suyuqlik. Xlor (VI) - oksidning suyuq xolatdagi molekulyar og'irligi CL 2 O 6 formulaga, bug xolatdagisi esa-CIO 3 formulaga muvofiq keladi. Xlor (VI) - oksid asta - sekin suvda erib, xlorat va perxlorat kislotalarning aralashmasini xosil qiladi: CL 2 O 6 +H 2 O=HCLO 4 +HCLO 3 CL 2 O 7 rangsiz, moysimon suyuqlik, u kuyidagi reaksiya orqali olinadi. 4HCLO 4 +P 2 O 5 =CL 2 O 7 +2HPO 3 Perxlorat kislota HCIO 4 esa perxloratlarga konsentrlangan H 2 SO 4 ta'sir ettirishdan xosil bo'ladi: KCLO 4 +H 2 SO 4 =KHSO 4 +HCLO 4 Perxlorat uz navbatida xloratlarning katalizatorsiz sharoitda parchalanishidan xosil bo'ladi. Perxlorat kislota nixoyatda kuchli kislotadir . Perxlorat kislota suv bilan bir necha gidratlar xosil qiladi, chunonchi: HCLO 4 *H 2 O, HCLO 4 *2H 2 O, HCLO 4 *3H 2 O Xlorning kislorodli kislotalarining kuchi xlorning oksidlanish darajasi ortishi bilan, lekin ularning oksidlash kobiliyati xlorning oksidlanish darajasi ortgan sayin kamayadi: Kislota kuchini ortishi HCLO-HCLO 2 -HCLO 3 -HCLO 4 Oksidlanish kobiliyatining pasayishi Bu qatorda chapdan ungga tomon kislotalarning barkarorligi xam ortadi. Gipoxlorit anion CLO -- ning xosilalari xar kanday muxitda xam oksidlovchi bula oladi; KCLO+2KJ+H 2 O=KCL+J 2 +2KOH Xlorat anion CLO 3 ning xosilalari ancha barkaror; ular faqat kislotali muxitda oksidlovchi sifatida reaksiyaga kirishadi; KCLO 3 +KJ+H 2 O --> reaksiya bormaydi KCLO 3 +6KJ+3H 2 SO 4 =KCL+3K 2 SO 4 +3J 2 +3H 2 O

Perxlarat anion CLO 4 ning xosilalari odatdagi xaroratda, xatto kislotali muxitda xam, oksidlovchi sifatida reaksiyaga kirishmaydi: KCLO 4 +KJ+H 2 SO 4 --> reaksiya bormaydi Brom Br, tartib nomeri Z=35, tabiiy izotoplari, bromning elektron konfigurasiyasi 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2 4p 5 . Brom 1826 yilda Ballar tomonidan kashf etilgan. romning Yer pustlogida umumiy miqdori og'irlik jixatdan 1,6*10 -4 %. Brom tuz konlarining ustki qavatida karnalit KBr*MgBr 2 *6H 2 O xolida uchraydi. NaBr va KBr dengiz suvida va tuz konlarda topiladi. Ba'zi neft konlaridan chiqadigan suvlarda xam bir oz miqdorda brom birikmalari uchraydi. Brom olishning eng orzon usuli bromidlarga xlor ta'sir ettirihdir. Bunda xlor bromidlardan bromni sikib chiqaradi. 2KBr+CL 2 =2KCL+Br 2 Brom odatdagi sharoitda shotut rangli suyuq metallmas bo'lib, uning buglari utkir yokimsiz xidlidir. Brom suvi sovitilganda Br 2 *8H 2 O tarkibli kristallgidrat ajralib chiqadi (-10 o S dan pastda) Bromning elektronga moyilligi xlornikidan kichik, shu sababli brom bilan bo'ladigan reaksiyalar xlor bilan bo'ladigan reaksiyalarga qaraganda sustrok. Vodorod bromid HBr vodorod bilan bromning bevosita birikishidan xosil bo'lishdan tashqari, yana kaliy bromidga H 2 SO 4 ta'sir ettirish yuli bilan xam HBr olinishi mumkin: KBr+H 2 SO 4 =HBr+KHSO 4 boradi: masalan, brom vodorod bilan faqat kizdirilganda yoki katalizator ishtirokida reaksiyaga kirishadi: H 2 +Br 2 =2HBr Lekin bu reaksiya uchun qullaniladigan H 2 SO 4 ning konsentrasiyasi u kadar yuqori bulmasligi ( uning solishtirma og'irligi 1,4 ga teng bo'lishi) kerak. Aks xolda xosil bo'ladigan HBr oksidlanib brom ajrala boshlaydi: 2HBr+H 2 SO 4 =Br 2 +SO 2 +2H 2 O

Olingan eritmani fraksion xaydash orqali HBr ning konsentrasiyasini 48% gacha yetkazish mumkin. Vodorod bromid olish uchun asosan PBr3 gidrolizidan foydalaniladi: PBr 3 +3H 2 O=H 3 PO 3 +3HBr Vodorod bromid utkir xidli rangsiz gaz; xavoda xuddi HCL kabi tutaydi. Vodorod bromidning suvdagi eritmasi juda kuchli kislota. U metallarga, metall oksidlariga va gidroksidlariga xlorid kislota kabi ta'sir etadi. Bromid kislotaning tuzlari metall bromidlar suvda yaxshi eriydi: faqat ba'zi og'ir metallarning bromidlari (masalan AgBr va PdBr 2 ) suvda oz eriydi. Brom oksidlari kiyinchilik bilan xosil bo'ladigan moddalar bo'lib ular nixoyatda bekaror. Xozirgacha bromning kuyidagi oksidlari olingan:BrO 2 - brom dioksid, Br 2 O - dibrom oksid va BrO 3 - brom trioksid. Bromning kislorodli kislotalari ikkita: HBrO - gipobromit kislota va HBrO 3 bromat kislota. Birinchi kislotada bromning oksidlanish darajasi +1 ga, ikkinchisida esa +5 ga teng. Gipobromit kislota bromning suv ta'siridan parchalanganida oz miqdorda xosil bo'ladi: Br 2 +H 2 O --> HBrO+HBr Muvozanatdagi sistemadan HBr ni yukotish uchun bromli suvga simob(II)- oksid qushiladi: 2Br 2 +HgO+H 2 O=HgBr 2 +2HBrO Xosil bo'lgan HBrO eritmasini vakuumda 30 0 % da buglatish yuli bilan gipobromit kislotaning konsentrasiyasi 6% yetkaziladi. Gipobromit kislotaning tuzlari metall gipoxloritlar kabi xosil bo'ladi. Gipobromitlar bekaror moddalar bo'lib, xuddi gipoxloritlar kabi kizdirganda disproporsiyaga uchraydi: 3KBrO=2KBr+KBrO 3 Bromat kislota HBrO 3 bariy bromatga suyultirilgan H 2 SO 4 ta'sir ettirib olinadi. Bundan tashqari, bromli suvga xlor yuborilganda xam bromat kislota xosil bo'ladi: Br 2 +6H 2 O+5CL 2 =2HBrO 3 +10HCL

Bromat kislota faqat suvdagi eritmada barkaror modda; uning kislotalik kuchi xlorat kislotaniqidan birmuncha pastrok, lekin HCLO 3 ga qaraganda HBrO 3 ancha barkaror, uning suvdagi konsentrasiyasini 50% ga yetkazish mumkin. Bromat kislotaning uzi xech kayerda ishlatilmaydi, lekin uning tuzlari oksidlovchi sifatida qullaniladi. Bromatlar bilan bromidlar orasida kislotali muxitda boradigan reaksiya dikkatga sazovordir: KBrO 3 +5KBr+6HCL=3Br 2 +6KCL+3H 2 O Bu reaksiyada xosil bo'ladigan brom kaytaruvchilar miqdorini aniqlashda qullaniladi. Bu metod analitik ximiyada bromatometriya nomi bilan yuritiladi. Yod, tartib nomeri Z=53 atom og'irligi 126,9044, barkaror izotopi 53 127 J elektron konfigurasiyasi 12753 J KL M 4s 2 4p 6 4d 10 5s 2 5p 5 Yodni fransuz olimi Kurtua 1811 yili dengiz usimliklarining kulini tekshirish natijasida kashf etdi. Yodning mustaqil element ekanligini esa 1813 yilda Gey-Lyussak isbot qildi va yod nomi berishni taklif etdi. Yodning Yer kobigidagi miqdori og'irlik jixatidan 3  10 -5 % ni tashqil qiladi. Yod odatda brom uchraydigan joylarda bo'ladi. Yodning tabiatda tarkalganligi katta axamiyatga ega. Yod birikmalari organizmda modda almashinuvini yulga solib turishda muxim rol uynaydi. Organizmda yod yetishmay kolganda endemik bukok deb ataladigan kasallik vujudga keladi. Yod toza element xisoblanadi, chunki tabiatda uning faqat bir izotopi -J uchraydi, lekin yodning juda kup sun'iy izotoplari olingan. Yod yodidlarga xlor ta'sir ettirish yuli bilan olinadi. 2KJ+CL 2 =2KCL+J 2 Yod olishda yana kuyidagi usuldan foydalaniladi, ya'ni Chili silitrasidan NaNO 3 kristallanganida ortib koladigan eritma tarkibida natriy yodat bo'ladi. Bu eritmadan yod olish uchun eritmaga SO 2 yuboriladi (yoki H 2 SO 4 ning tuzlari qushiladi). Bu vaqtda natriy yodat yodga kadar kaytariladi: 2NaJO 3 +5SO 2 +4H 2 O=J 2 +4H 2 SO 4 +Na 2 SO 4

Ishlab chikarishda olinadigan yod uncha toza bo'lmaydi; u albatta, tozalanishi kerak. Yodni tozalash uning sublimatlanish xossasiga asoslangan. Yod odatdagi xaroratda kungir tusli rombik, metall yaltirokligiga ega bo'lgan kristall modda. Yod buglari ikki atomli molekulalardan iborat. Yod molekulalarining atomlarga ajralishi 927 o S da 13% ga yetadi. Yod suvda juda oz eriydi; bu vaqtda yodning oksidlanish darajasi 0 dan +1 ga va -1 ga kadar uzgaradi: J 2 +H 2 O --> HJ+HJO Yodning gidrolizlanish konstantasi K gid =5*10 -13 . Lekin yod molekulalari kutbsiz bo'lganligi sababli yod organiq erituvchilarda ( spirt, benzol, efir, xloroform kabi erituvchilarda) yaxshi eriydi. Yod bilan erituvchi orasida o'zaro ta'sir borligi tufayli eritmalarning rangi gunafsha yoki kungir tusli bo'ladi. Agar bu o'zaro ta'sir kuchsiz bulsa (masalan, CCL 4 ), eritma gunafsha yoki kungir tusli bo'ladi. Uzaro ta'sir kuchlirok bulsa, (masalan, asetonda) eritma kungir tusni egallaydi. Ximiyaviy jixatdan yod oksidlovchilar jumlasiga kiradi. Lekin uning oksidlash xossalari xlor va bromnikiga qaraganda kuchsizrok ifodalangan. Galogenlar va ularning birikmalari ximiya sanoatida, medisinada, ozik-ovkat sanoatida, gazlamalarni okartirishda, vodoprovod suvini tozalashda va boshqa soxalarda ishlatiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. N.S.Axmetov. Obhaya i neorganicheskaya ximiya. M. «Vo'sshaya shkola». 1998. 2. X.R.Raximov. Anorganiq ximiya. Toshkent. «usituvchi». 1984. 3. N.A.Parpiyev, X.R.Raximov, A.G.Muftaxov. Anorganiq kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «uzbekiston». 2000. 4. T.M.Mirkomilov, X.X.Muxitdinov. Umumiy ximiya. Toshkent. «usituvchi». 1987. 5. R.A.Lidin, L.YU.Alikberova, G.P.Logipova. Neorganicheskaya ximiya v voprosax. M.Ximiya. 1991. 6. N.B.Lyubimova. Voproso' i zadachi po obhey i neorganicheskoy ximii. Uchebnoye posobiye. M. Vo'sshaya shkola. 1990. 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

IV guruxning P-elementlari

V guruxning P – elementlari

VI guruxning p-elementlari

VIII guruxning D-elementlari

Даврий системанинг кушимша гурух элементлари vi guruxning d-elementlari