logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Kimyo
  4. IV guruxning P-elementlari

IV guruxning P-elementlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.5 KB
Ko'chirib olish
IV guruxning P-elementlari Reja: 1. Umumiy xarakteristika 2. Uglerod birikmalari, xossalari 3. Kremniy, xossalari birikmalari 4. Germaniy, Kalay, Kurgoshin.           IV guruxning r-elementlarini uglerod - C, kremniy - Si,   germaniy- Ge, kalay Sn va kurgoshin- Pb tashqil qiladi.         Bulardan uglerod va kremniy metallmaslar, germaniy, kalay va kurgoshin metallar jumlasiga kiradi. Bu elementlar uz birikmalarida ikki xil +2, +4 ga teng oksidlanish darajasini namoyon qiladi.   Ugleroddan kurgoshinga utgan sayin, bu elementlarning +2 ga   teng   oksidlanish darajasi mustaxkamlana boradi.   Uglerod va kremniy faqat CO va SiO dagina +2 ga teng oksidlanish darajasiga   ega.   Bu   ikki element uzlarining kupchilik birikmalarida +4 ga   teng   oksidlanish darajasini namoyon qiladi.   Bu gruppacha elementlari vodorod   bilan RH4 tipidagi gazsimon birikmalar xosil qiladi.   Bu birikmalarning barkarorligi ugleroddan kurgoshinga utgan sayin kamayib boradi.         Uglerod   -   tartib   rakami   6,       elektron       konfigurasiyasi 1s 2 2s 2 2p 6 . Barkaror   izotoplari   12 C (tabiiy   uglerodning   98.89%) 13 C (tabiiy uglerodning 1.11%), 14 C uglerodning radioaktiv   izotopi   bo&#39;lib, uning yarim yemirilish davri   5600   yil.   Uglerodning   bu izotopi xavoning ustki qavatlarida azotning neytronlar bilan tuknashuvi natijasida xosil bo&#39;ladi:                             14 N + 1 n ---> 1 H + 14 C         Uglerod tabiatda kalsiy va magniy karbonat minerali   xolida xamda, kumir, neft va tabiiy gazlar tarkibida uchraydi.         Erkin xoldagi uglerod ikki xil allatropik shakl uzgarish:   olmos va grafit   xosil qiladi.         Olmos rangsiz tinik modda bo&#39;lib, uning zichligi   3.5g/sm 3 ga teng. U tabiiy moddalarning eng kattigidir.   Olmosning shishani kesishi, tog jinslarini burgilaydigan   asboblar   sifatida   ishlatilishi uning qattiqligiga asoslangan. Olmosning juda qattiq bo&#39;lishiga   sabab: kristall panjaradagi uglerodning xar bir atomi   uzidan   teng oralikda va muntazam tetraedrning uchlarida   turgan   boshqa   to&#39;rtta uglerod atomi bilan kovalent bog&#39;langandir.   Xozirgi vaqtda   olmos sun&#39;iy yul bilan 2000°S ga yaqin xarorat va 100000 atm bosim ostida grafitdan xosil qilinadi. Olmos kimyoviy ta&#39;sirlarga juda chidamli, 800°S da kislorod ishtirokida kizdirilganda yonib   CO 2 ga o&#39;tadi. U xavosiz joyda kizdirilganda grafitga aylanadi.         Grafit to&#39;q kul rang tusli, kristallar ichida eng yumshoq   modda bo&#39;lib, olmosdan 1.5 marta yengil U juda yaxshi   issiqlik   va   elektr utkazuvchidir. Sunggi vaqtda grafit yadro   reaktorlarida   neytronlar xarakatini susaytiruvchi vosita xamda elektrodlar tayyorlashda ishlatilmokda.         Uglerodning allotropik kurinishlari kimyoviy jixatdan inertdir. Masalan, olmos oddiy sharoitda kimyoviy reagentlar bilan   reaksiyaga kirishmaydi.   Yukori xaroratda unga kuchli oksidlovchilar; kislorod, zar suvi, nitrat kislota ta&#39;sir etib, uni CO 2 ga   kadar   oksidlaydi. Grafit olmosga nisbatan kimyoviy ta&#39;sirlarga chidamsiz.         Sanoatda uglerodning metallar bilan   birikmalari   - karbidlar katta axamiyatga ega. Metallar bilan uglerod faqat yuqori   xaroratda reaksiyaga kirishadi.   Aktiv metall karbidlaridan amalda eng kup uchraydigani CaC 2 . U kalsiy oksidi va kumir   aralashmasini   elektr   toki   yordamida kizdirish natijasida xosil bo&#39;ladi:                   CaO + 3C = CaC 2 + CO         Kalsiy karbid suv bilan reaksiyaga kirishib   muxim   uglevodorodlardan biri - asetilenni xosil qiladi.                   CaC 2 + 2H 2 O = Ca(OH) 2 + C 2 H 2         Alyuminiy karbidi suv bilan reaksiyaga kirishganda metan   xosil bo&#39;ladi:                   Al 4 C 3 + 12H 2 O = 4Al(OH) 3 + 3CH 4   Karbidlar kimyoviy xossalari jixatidan uch gruppaga bulinadi. 1) Suv yoki suyultirilgan kislotalar ta&#39;sirida parchalanadigan   karbidlar (ularning eng muxim vaqili kalsiy karbiddir). Bunday   karbidlarni metallarning kuchlanish qatorida AL dan oldin turgan aktiv metallar xosil qiladi. 2) Suv xamda suyultirilgan kislotalar   ta&#39;sirida   parchalanmaydigan karbidlar. Bu gruppa karbidlariga Al va Ve karbidlari kiradi. 3) Bu gruppacha parchalanganda turli modda xosil qiladigan   karbidlar kiradi.   Ularga lantanoidlar va marganes karbidlari misol bula oladi.         Uglerod kislorod bilan uchta oksid xosil qiladi:   a)   uglerod (II)-oksid CO (yoki   monooksid),   b) uglerod   (IV)-oksid   CO 2   (yoki dioksid), va v) uglerod suboksid C 3 O 2 .         Uglerod (IV)-oksid CO 2 (uni karbonat angidrid   deb   yuritiladi), uglerodning kislorod atmosferasida to&#39;lik yonishidan xosil   bo&#39;ladi.   Tabiatda CO 2 organiq moddalarning chirishi, bijgishi va kuyishi kabi sust   oksidlanish   prosesslari   natijasida   xosil   bo&#39;ladi. Laboratoriyada   CO 2 CaCO 3 bilan HCL ning o&#39;zaro ta&#39;siridan olinadi:         CaCO 3 + 2HCL = CaCL 2 + CO 2 + H 2 O         Bu reaksiya Kipp apparatida amalga oshiriladi.         Texnikada CO 2 oxaktoshni kuydirib oxak olishda qushimcha   maxsulot sifatida xosil bo&#39;ladi.         CaCO 3 --> CaO + CO 2           Uglerod (IV)-oksid rangsiz gaz bo&#39;lib,   uning   salgina   shirin mazasi va o&#39;ziga xos xidi bor. CO 2 osonlik bilan suyuq xolatga o&#39;tadi, suyuq CO 2 tez buglanganda qattiq CO 2 xosil bo&#39;ladi.   Qattiq CO 2 ni &#34;kuruk muz&#34; deb ataladi.           CO 2 odatdagi sharoitda boshqa moddalarning yonishiga yordam bermaydi.   Lekin aktiv metallar CO 2 atmosferasida yonishni davom ettiradi; Masalan:                             2Mg + CO 2 ---> 2MgO + C           Chug xolatdagi kumir bilan CO 2 reaksiyaga kirishib CO ga   aylanadi.         CO - juda zaxarli, rangsiz, xidsiz gaz.   CO farqsiz   oksidlar qatoriga kiradi.   U suvda yomon eriydi, ishqorlar   bilan   reaksiyaga kirishmaydi, tuzlar xosil qilmaydi, lekin oksidlanadi:         2CO + O 2 --> 2CO 2   + 135.0 kkal   Xlor ta&#39;sirida CO oksidlanib fosgen COCL 2   ga aylanadi. Laboratoriyada CO olish uchun   chumoli   yoki   oksalat   kislotaga   konsentrlangan H 2 SO 4 ta&#39;sir ettiriladi:                               +H 2 SO 4         HCOOH ---------> CO + H 2 O           Sarik kon to&#39;ziga konsentrlangan sulfat kislota qushib kizdirilganda xam CO xosil bo&#39;ladi.         Texnikada CO ni kup miqdorda generator   gazi,   suv   gazi   va aralash gaz tarzida olinadi.         a) generator gazi olish uchun   kumir xavoda chala yondiriladi:                             C + CO 2 <==> 2CO + H 2         b) suv gazi olish uchun chug xolatdagi kumirga suv bugi   yubori- ladi.                             C + H 2 O <==> CO + H 2         v) agar chug xolatdagi kumirga xam xavo, xam suv bugi yuborilsa, aralash gaz xosil bo&#39;ladi.         Uglerod (IV)-oksid kislotali oksid.                           CO 2 + H 2 O = H 2 CO 3           Karbonat kislota kuchsiz va bekaror kislota.   Ammo uning tuzlari bekaror moddalardir.   Eng muxim karbonatlar qatoriga   Na 2 CO 3 (soda), K 2 CO 3 (potash), CaCO 3 (oxaktosh, ok bur, marmar) va   boshqalar kiradi.   Gidrokarbonatlardan NaHCO 3 (ichimlik soda), Ca(HCO 3 ) 2 kalsiy gidrokarbonat va boshqalarni kursatish mumkin.         Gidrokarbonatlar kuruk xolatda bulmasin, eritmada   bulmasin, kizdirilganda parchalanib karbonatlarga aylanadi: Masalan;         Ca(HCO 3 ) 2 ----> CaCO 3 + H 2 O + CO 2           Kremniy - tartib rakami   Z=14.   elektron   konfigurasiyasi   KL 3s 2 3p 2   Uning   barkaror   izotoplari   28 Si   (tabiiy kremniyning 92.2%), 29 Si (tabiiy kremniyning 4.7%), va 30 Si (tabiiy kremniyning 3.09%),         Kremniy og&#39;irlik jixatidan Yer pustlogining 28% ini tashqil qiladi; u asosan, kremniy (IV)-oksid va silikatlar xolida   uchraydi; Masalan, albit NaALSi 3 O 8         Texnikada kumni yuqori xaroratda koks bilan kaytarish   orqali amorf kremniy olinadi.   Yarim utkazgichlar sanoati uchun   kerak bo&#39;lgan toza kremniy olishda,   avval   yaxshi   tozalanmagan   kremniyga xlor ta&#39;sir ettirib SiCL 4 xosil qilinadi; bu modda uchuvchan bo&#39;lgani sababli uni fraksion xaydash yuli bilan   yaxshi   tozalanadi,   so&#39;ngra uni issiq nayda vodorod bilan kaytariladi:                   SiCL 4 + 2H 2 --> 2HCL + Si           Laboratoriyada kremniy xosil qilish   uchun   kremniy   (IV)-oksid magniy bilan kaytariladi.                   SiO 2 + 2Mg ---> 2MgO + Si           Kremniy ikkita allotropik shakl   uzgarishi   xosil   qiladi.   a) kristall kremniy, b) amorf kremniy.         Kristall kremniy juda qattiq va murt kul rang tusli   yaltirok oktaedr shaklidagi kristallardan iborat; d=2.328 g/sm 3 .         Amorf kremniy kungir tusli kukun bo&#39;lib, kremniy   (IV)-oksidning kaytarilishidan xosil bo&#39;ladi.   Amorf kremniyni biror suyuq metalldagi eritmasini sovitish yuli bilan kristall kremniy olinadi.         Kristall kremniy murt bo&#39;lganligi uchun maydalanganda   osonlik   bilan amorf kremniyga aylanadi.         Kremniy nisbatan inert modda.   U kuchli   oksidlovchilar   bilan xam reaksiyaga kirishadi.   Amorf kremniy oddiy   xaroratda   ftor bilan birikib SiF 4 ni, 400°S da xlor bilan SiCL 4 ni, 600°Sda kislorod bilan SiO 2 ni, 1000°S da azot bilan Si3N4 ni, 2000°S da kumir bilan SiC ni, bor bilan SiB 3 va SiB 6 ni xosil qiladi. Kremniy (HF + HNO 3 ) aralashmasidan tashqari   boshqa   kislotalarda   erimaydi.       Lekin ishqorlarning suyultirilgan eritmalari   kremniy   bilan   reaksiyaga kirishadi. Natijada metall silikat va vodorod xosil bo&#39;ladi:                   Si + 2NaOH + H 2 O ---> Na 2 SiO 3 + 2H 2           Silikat kislota erkin xolda tabiatda uchramaydi, uning   faqat tuzlari ma&#39;lum.   Ularning eritmalari suyuq shisha deb ataladi.   Ular yelim sifatida ishlatiladi.   Natriy silikatlarga   kuchli   kislotalar ta&#39;sir ettirib suvda erimaydigan silikat kislotani olish mumkin:                   Na 2 SiO 3 + 2HCL ---> 2NaCL + H 2 SiO 3           Germaniy tarkok element.   U tabiatda nodir minerallar - germaniy Cu 3 (Fe,Ge)S 4 va argirodit GeS 2 4 Ag 2 S tarkibida xamda   silikatli, sulfidli rudalarda va ba&#39;zi kumirlar tarkibida uchraydi.         Bu rudalarni kayta ishlash natijasida chiqadigan qushimcha maxsulotlar sanoatda germaniy olish uchun xomashyo vazifasini utaydi. Germaniyni toshkumir kulidagi germaniy, germaniy (IV)-oksidi   -   GeO2 ga aylantiriladi, bu oksid esa vodorod yordamida kaytariladi.                   GeO 2 + 2H 2 = Ge + 2H 2 O           Suv, suyultirilgan kislotalar, zar suvi germaniyga ta&#39;sir   etmaydi, chunki uning sirtida ximoya qiluvchi oksid parda xosil   bo&#39;ladi.   U konsentrlangan sulfat kislotada asta-sekin eriydi.                   Ge + 4H 2 SO 4 = Ge(SO 4 ) 2 + 2SO 4 + 4H 2 O           Germaniy ishqor eritmalarida juda sekin, H 2 O 2 ishtirokida   tez erib ketadi.                   Ge + 4H 2 O + 2KOH = 2H 2 + K 2 [Ge(OH) 6 ]                     Ge + 2H 2 O 2 + 2KOH =   K2[Ge(OH) 6 ]           Germaniy asosan yarim utkazgich tayyorlashda ishlatiladi.         Kalay-tabiatda asosan kalaytosh SnO 2 xolida uchraydi va shu birikmadan yuqori xaroratda kumir bilan kaytarib olinadi.           2C + SnO 2 = 2CO + Sn           Kalayga oddiy xaroratda kislorod ta&#39;sir   etmaydi.   Yukori xaroratda kuchli oksidlovchilar kalayni oksidlab, uni   ikki   va to&#39;rt valentli birikmalarini xosil qiladi:         2Sn + O 2 = 2SnO         Sn + O 2 = SnO 2           Kalay kislorod bilan ikki   xil   birikma   xosil   qiladi;   kalay (II)-oksidi - SnO va kalay (IV)-oksidi – SnO 2 .         Kalay (II)-oksidi - SnO kora   tusli   kukun,   asos   xossasiga ega, kalay (IV)- oksidi esa qattiq, ok   rangli   modda   (kalay   toshi)dir, u amfoter xossaga ega.         Kurgoshin tabiatda erkin xolda uchramaydi.   Uning asosiy rudalaridan biri kurgoshin yaltirogi PbSdir.   Sanoatda kurgoshin, kurgoshin yaltirogini kuydirib olinadi:                   2PbS + 3O 2 = 2PbO + 2SO 2                   2PbO + 2C = 2Pb + 2CO           Kurgoshin kislorod bilan to&#39;rt xil birikma xosil qiladi;   kurgoshin (II)-oksidi - PbO, kurgoshin (IV)-oksidi - PbO 2 va   bu ikki oksiddan xosil bo&#39;lgan: kurgoshin (III)-oksidi   Pb 2 O 3   va kurgoshin qush oksidi Pb 3 O 4   (2PbO PbO)         Kurgoshin (II)-oksidi sarik yoki qizil rangli qattiq modda. PbO ning suvdagi eritmasi ishqoriy reaksiyaga ega va unda qizil   lakmus kuk ranga o&#39;tadi:                                         PbO + H 2 O = Pb(OH) 2         PbO optik shisha va xrustal ishlab chikarishda   xamda   fosfor   va lak buyok sanoatida ishlatiladi.         PbO 2 - jigar rang kukun, suvda erimaydi, kizdirilganda   parchalanadi.                                       2PbO 2 = 2PbO + O 2             PbO 2 kuchli oksidlovchilar yordamida   ikki   valentli   kurgoshin tuzlarini oksidlab olinadi. Masalan;       Pb(CH 3 COO) 2 +CL 2 +4KOH=PbO 2 +2CH 3 COOK +2KCL+ 2H 2 O           Turli buyoklar, gugurt, optik shisha   ishlab   chikarish   sanoatida kurgoshin (IV)-oksidi asosiy xomashyo xisoblanadi.         Surik - Pb 3 O 4 - to&#39;q qizil rangli kukun. 500°S gacha kizdirilganda parchalanadi:                                       2Pb 3 O 4 = 6PbO + O 2           Surik kuchli oksidlovchi, u temir tunuka va trubalarni   korroziyadan saklash uchun ishlatiladi.   FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.       N.S.Axmetov. Obhaya i neorganicheskaya ximiya. M. «Vo&#39;sshaya   shkola». 1998. 2.       X.R.Raximov. Anorganiq ximiya. Toshkent. «usituvchi». 1984. 3.     N.A.Parpiyev, X.R.Raximov, A.G.Muftaxov. Anorganiq kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «uzbekiston». 2000. 4.     T.M.Mirkomilov, X.X.Muxitdinov. Umumiy ximiya. Toshkent. «usituvchi». 1987. 5.       R.A.Lidin, L.YU.Alikberova, G.P.Logipova. Neorganicheskaya ximiya v voprosax. M.Ximiya. 1991. 6.       N.B.Lyubimova. Voproso&#39; i zadachi po obhey i neorganicheskoy ximii. Uchebnoye posobiye. M. Vo&#39;sshaya shkola. 1990.   7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

VII guruxning P-elementlari
V guruxning P – elementlari
VI guruxning p-elementlari
VIII guruxning D-elementlari
Anorganik kimyo. IV guruhining P elementlar yarim o`tkazgichlari