Oshlovchi moddalar kimyosi va texnologiyasi - Kimyo - Referatlar

Oshlovchi moddalar kimyosi va texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

138 KB

Ko'chirib olish

Oshlovchi moddalar kimesi va texnologiyasi Reja: 1. Oshlovchi moddalarga xarakteristika bering. 2. Oshlovchi moddalarni tasnifi. 3. Oshlovchi moddalar fizikaviy va kimeviy xossalari. 4. Oshlovchi moddalarning tibbiyotdagi axamiyati. 5. Tanin olish texnologiyasi.

Xayvonlarning xom terisini oshlash xususiyatiga ega va kup atomli fenollar unumidan tashkil topgan xamda usimliklardan olinadigan yukori molekulali zaxarsiz murakkab organik birikmalarga usimliklarning oshlovchi moddalari – tanidlar deb ataladi. Oshlash jarayonida oshlovchi moddalar terining oksil moddalari bilan birikib, erimaydigan birikma xosil kiladi. Natijada xayvonlar terisi uzidan suv utkazmaydigan, chirimaydigan, elastik va shu kabi xususiyatlarga ega buladi. Tanidlar tabiatda keng tarkalgan bulib, ayniksa ikki pallali usimliklar sinfiga kiruvchi oilalarda, masalan, ra’noguldoshlar – Rosaceae, dukkakdoshlar – Fabaceae, korakatdoshlar – Saxifragaceae,, torondoshlar – Polygonaceae, toldoshlar – Salicaceae, korakayindishlor – Fagaceae, pistadoshlar – Anacardiaceae va boshka oilalarda kup uchraydi. Tanidlar, ayniksa gallalarda, usimliklarni patologik usimtalarida kup (ba’zan 70% dan oshadi) buladi. Oshlovchi moddalar usimliklarni xamma organlarida tuplanishi mumkin. Ular daraxt va butalar pustlogida, yogoch xamda kup yillik ut usimliklarni er ostki organlarida kup buladi. Ba’zan tanidlar daraxt va butalar er ustki kismida tuplanadi. Oshlovchi moddalar asosan ikkita katta guruxga – gidrolizlanuvchi va kondensatsiyalanuvchi tanidlarga bulinadi. Ular kimyoviy tuzalishiga kura bir- biridan katta fark kiladi. Oshlovchi moddalarning fizik va kimyoviy xossalari. Usimliklardan ajratib olingan oshlovchi moddalar tanidlarning bir kancha formalari aralashmasidin iborat, shu sababli ular amorf poroshok xolida buladi. Sof xolda ajratib olingan ba’zi komponentlar (masalan, katexinlar) esa kristall xolda buladi. Tanidlar suvda, xar xil darajadagi spirtlar va sirka kislotaning efirida yaxshi, boshka organik eritmalarda yomon eriydi yoki butunlay erimaydi. Oshlovchi moddalarning suvdagi eritmasi och kungir rangli, xidsiz va burishtiruvchi mazali, kuchsiz kislotali xossaga ega bulgan kolloid eritma. Suvda eritilgan oshlovchi moddalarni oksil modda, ogir metallarning tuzlari, alkaloidlar va glikozidlarning eritmalari yordamida chuktirish mumkin. Tanidlar kup atomli

fenollarning unumlari bulib, boshka fenollar singari temirning uch valentli tuzlari eritmasi bilan rangli (kora-yashil va kora-kuk rangli) chukma xosil kiladi. Tanidlar xavo kislorodi va fermentlar ta’sirida oksidlanib, kungir rangli xamda sovuk suvda erimaydigan birikma-flobafenlarga aylanadi. Turli usimliklardan olingan oshlovchi moddalar kimyoviy tarkibi buyicha bir-biridan fark kiladi. SHunga karamay, ularning tanidlarga xos umumiy belgilari bor. Barcha tanidlar molekulasida doimo bir nechta oksi gurux (ON) saklovchi benzol yadrosi buladi. Boshkacha kilib aytganda, barcha oshlovchi moddalar kup atomli fenollar – polifenollar unumidir. Benzol yadrosidagi oksi guruxlar soni kamida ikkita, kator-urta xolatda (pirokatexinga uxshash) yoki uchta bulib, kator – vitsinal (pirogallolga uxshash) joylashadi. Tanidlarni ishkorlar ishtirokida 180-200 0 S gacha kizdirilsa, ulardan pirokatexin yoki pirogallol ajralib chikadi. SHuningdek ular pirogallol va pirokatexin guruxlariga bulinadi. Bu tasnif tanidlarning eng oddiy va eski tasnifidir. Ana shu tasnif buyicha oshlovchi moddalarning ayrim guruxlarini aniklashda kuyidagi reaksiyadan foydalanilgan: agar oshlovchi eritmasiga uch valentli temir tuzlarining eritmasi ta’sir ettirilsa, pirokatexin guruxiga kiruvchi tanidlar kora-yashil, pirogallol guruxiga kiruvchi tanidlar esa kora-kuk chukma xosil kiladi. Agar oshlovchi moddalarga kislotalar xamda boshka reaktivlar ta’sir ettirib isitilsa, ularning bir kismi gidrolizlanib, birmuncha oddiy komponentlarga parchalansa, ikkinchisi esa murakkablashib yukori birikma xosil kiladi. SHunga kura G. Povarnin va Freydenberg barcha oshlovchi moddalarni ularning kimeviy tarkibiga va ayrim molekulalari orasidagi boglanishlarga karab ikkita katta guruxga buladi. 1. Gidrolizlanuvchi (estro) tanidlar . Bu guruxga kiruvchi tanidlar glikozidlar xususiyatiga ega bulib, ular molekulasida efirlarga xos boglanish bor. SHuningdek ular fermentlar, suyultirilgan kislotalar ta’sirida gidrolizlanib oddiy komponentlariga parchalanadi. Asosan, bu tanidlar pirogallol unumlaridan iborat.

Ular uch valentli temir eritmasi bilan kora-kuk rangli birikma (chukma) xosil kiladi. Gidrolizlanuvchi tanidlar uz navbatida kuyidagi guruxlarga bulingan: 1. Depsidlar – aromatik oksikarbon (fenil-karbon) kislotalarning uzaro xosil kilgan murakkab efirlari. Gidrolizlanuvchi tanidlar didepsidi – metagallat kislotadir. Metadigallat kislota Xlorogen kislota (dedipsid) (didepsid) Depsidlar xakikiy oshlovchi moddalarga kirmaydi. Ular jelatin bilan chukmaydi va terini oshlash xususiyatiga ega emas. Depsidlar didepsid (ikki molekula oksikarbon kislotadan), tridepsid (oksikarbon kislotalarning uch molekulasidan xosil bulgan) va boshkalardan tashkil topadi. O C O OH OH OH OH OH HOOC HOOC OH H OH H HO O C O CH CH OH OH O OH HO C CH 3 O OH CH 3 O C O OH CH 3 COOH

Girofor kislota (tridepsid) 2. Gallotaninlar (galloilgeksozlar) asosan kislotaning (ba’zan boshka oksikarbon kislotaning xam) uglevodlar (yoki kup atomli spirtlar) bilan bergan murakkab efirlari bulib, xakikiy glikozidlarga kiradi. Gallotaninlar gidrolizlanganda gallat kislota va geksozlarni (glyukoza, gamameloza va boshkalar) ajratadi. Eng oddiy gallotaninga dorivor ravochdan ajratib olingan gallat kislota bir molekulasining glyukoza bilan birikishidan tashkil topgan glyukogallin kiradi. Gallotaninlardan xitoy gallotanini, turkiya gallotanini, gamamela tanin va boshkalarning tarkibi yaxshi urganilgan. Xitoy gallotanini Turkiya gallotanini. R-H Olimlarning olib borgan tajribalari asosida olgan ma’lumotlariga karaganda sumax o‘simligining bargidan olingan tanin glyukozaning 6 ta kislota (4 tasi didepsid, 2 tasi monogalloil xolida), skumpiya o‘simligining tanini va xitoy gallotanini glyukozaning 7 ta gallat kislota (3 tasi tridepsid, 2 tasi didepsid va 2 tasi monogalloil xolida) va Turkiya gallotanini glyukozaning 5 ta gallat kislota (3 ta tridepsid va 2 tasi didepsid xolida) bilan birikishidan tashkil topganligini aniqlagan. 3. Ellagotaninlar – o‘zidan ellag kislota ajratadigan oshlovchi moddalar. Ilgari ellagotaninlar ellag kislotaning uglevodlar yoki kup atomli spirtlar bilan xosil kilgan murakkab efirlaridan tashkil topadi deb xisoblanar edi. Keyinchalik SHmid va shogirdlari utkazgan tekshirishlarga karaganda ellag kislota oshlovchi moddalarning gidrolizlanishi natijasida geksaoksidifen kislotaninig laktoni sifatidaOH O C OH OH R

xosil bular, ellagotaninlarni esa uglevodlar (geksozlar) geksaoksidifen kislota bilan birikib tashkil etar ekan. Ellag kislota Geksaoksidifen kislota Eng oddiy ellagotaninlarga divi-divi (Caesalpinia coriaria Willd,mevasi), mirobalan (Terminalia chebula Retz.), kvebraxo (Schinopsis turlaridan) va Eucalyptys sieberiana dan ajratib olinib, yaxshi o‘rganilgan korilagin xamda Geranium thubergii Sieboid. Et Zucc/dan ajratib olingan geraniinlar kiradi. Geksaoksidifen kislota optik faol bo‘lib, korilaginda (  ) formasida, yuglaninda (korilaginning izomeri, yongoq mevasining po‘stidan ajratib olingan) esa o‘zining (--) – formasida uchraydi. Keyin ma’lumotlarga karaganda ellagotaninlar tarkibida gallat va geksaoksidifen kislotalardan tashkari, tuzilishi buyicha bu moddalarga ancha yakin bulgan boshka birikmalar xam uchraydi. Ulardan xelulin (mirobalar ekstraktining asosiy komponenti), xebulag (mirobalan ekstraktining ikkinchi komponenti) kislotalari, brevilagin I va brelagie II, brevifolinkarbon kislota, degidrodigallat kislota, valoniv kislota va boshkalar ajratib olingan xamda yaxshi urganilgan. Xebulin kislota esa birinchi marta kristall xolda ajratib olingan tanin xisoblanadi. YUqorida kursatilgan o‘simliklardan tashqari anor mevasining pustida, oddiy dub daraxtining pustlog‘ida xamda turkiya gallasining tarkibida xam ellagotanilar bo‘ladi.OH HO C O O C O HO O OH HO OH OH OH OH HO COOH COOH

II. Kondensatsiyalanuvchi tanidlar (kotanidlar). Bu guruxdagi tanidlar molekulasida efirlarga xos boglanish bulmaydi, ular uzaro difenil tipida birlashadi. SHuning uchun xam bu tanidlar suyultirilgan kislotalar tas’sirida oddiy birikmalarga parchalanmaydi. Aksincha, ular kuchli kislotalar va boshka birikmalar ta’sirida (yoki uzi oksidlanib) rangli birikmalar – flobafenlarni xosil kiladi. Kondansatsiyalanuvchi tanidlar uch valentli temir tuzlari bilan kora-yashil rangla chukma xosil kiladi. Ishkorlar ishtirokida yukori xaroratda kizdirilgan kondensatsiyalanuvchi tanidlar, uzidan pirokatexin bilan bir katorda ba’zan floroglyusin xam ajratadi. Kondensatsiyalanuvchi tanidlarni ba’zan kuyidagi guruxchalarga buladilar: 1.Flavan unumlari. Kondensatsiyalanuvchi tanidlarning asosiy kismini flavan unumlari – flavolanlar: flavan-3-ollar va kisman flavan-3,4-diollar tashkil kiladi. Flavonlar flavanlarga yakin birikmalar bulib, keyingi vaktda ularning bir kanchasi tanidlar tarkibidan sof xolda ajratib olindi va yaxshi urganildi. CHoy usimligi bargidan olingan tanin tarkibida katexinlarning turli birikmalari uchraydi. Epikatexin tanidlar tarkibida kuprok uchraydigan katexinlar jumlasidandir. 2. YUkori darajada kondensatsiyalashgan (jipslangan) tanidlar va flobafenlar. Bu tanidlar yaxshi urganilmagan. 3. Oshlovchi moddalar xossasiga ega bulgan ba’zi bir aromatik birikmalar. Bu gurux xam yaxshi urganilmagan. Bulardan maklyura daraxtidan ajratib olingan sarik rangli modda-maklyurin tulik tekshirilgan. Oshlovchi moddalar va tarkibida tanidlar bulgan maxsulotlardan tayyorlangan dorivor preparatlar tibbiyotda me’da-ichak (ich ketishi, kolit), ogiz va tomok shillik kavatlarining yalliglanishi (stomatit, gingivit) kasalliklarini, teri kuyishi, surunkali ekzema xamda yaralarni davolashda kon okishini tuxtatish uchun ishlatiladi. Tanidlarning bunday ta’siri ularning oksil moddalar bilan chukma berishiga xamda fenol gidroksil guruxlarining bakteritsid xossalariga 2

asoslangan. Bulardan tashkari, tanidlar ogir metallarning tuzlari, alkaloidlar va glikozidlar bilan zaxarlanganda antidot sifatida xam ishlatiladi. Tanin pirogallol guruxiga kiradigan oshlovchi moddalardan bulib, uziga xos xidni va kuchli birishtiruvchi mazali, och sarik yoki kungirsarik rangli amorf kukundir. Suvda va spirtda yaxshi eriydi. Taninning burishtiruvchi, antiseptik va yalliglanishga karshi ta’siri bor. U me’datchak kasalliklari (me’da-ichak katari, enterit, kolit, ich ketganda), ogiz buligi, burun va tomokning yalliglanishi xamda kuyganni, surunkali ekzemalar va turli yaralarni (nam yara, yiringli yara) davolashda ishlatiladi. SHuningdek, tanin ogir metall tuzlari va ba’zi alkaloidlar (morfin, kokain, antropin, nikotin, fizotigmin) bilag zaxarlanganda zaxarga karshi (ularni chuktirish uchun) kullaniladi. Dorivor preparatlar. Ogiz chayish uchun suvdagi 1-2% li eritmasi, ogizga surtish uchun 5-10%li eritmasi, kuygan va yaralarni davolash uchun 3-5-10% li surtmalari va eritmalari, ichak yalliglanishida klizma kilish uchun 0,5-1%li eritmasi ishlatiladi. Alkaloidlar va ogir metallar bilan zaxarlanganda 0,2-2%li eritmasi ichishga beriladi yoki 0,5%li eritmasi bilan me’da yuviladi. Me’da va ichak kasalliklarida ichish uchun tanindan tanalbin, tannoform va boshka dorivor preparatlar tayyorlanadi. Tarkibida oshlovchi moddalar saklovchi usimliklar va maxsulotlar. Usimlikning uzbekcha va lotincha nomi Usimliklarning oilasi Usimliklarning ishlatiladigan organi Turkiya gallasi Gallae turcicae Turkiya gallasi ayrim eman (dub) daraxtining (Quercur.lusitanica Lam.var. infectoria D.C) barg kurtagini – Cynaps avlodiga kiruvchi xashoratlar teshib tuxum kuyishi natijasigi paydo buladi. Xitoy gallasi – Gallae chinensis Pistadoshlar – Anacardiaceae oilasiga kiradi. Usimlikning shoxchalarini Schechtendalia chinensis Pass, xashorati teshib, tuxum kuygan erida paydo buladi.

Pista gallasi (buzguncha, bujguncha)- Gallae pistaciae Pista – Pistacia vera L.; pistadoshlar – Anacardiaceae oilasiga kiradi. Buzguncha Slavum lentiscoides xashorati pista daraxt bargini yaralgan, tuxum kuygan erida xosil buladi. Oshlovchi skumpiya– Cotinus coggygria Scop.; Pistadoshlar – Anacardiaceae Skumpiya usimligining bargi – Folia cotini coggygriae Oshlovchi sumax – Rhus coriaria L.; Pistadoshlar Anacardiaceae Sumax usimligining bargi – Folia rhus coriariae Kalin bargli bergeniya – Bergenia crassiofolia (L) Frilsch,; Korakatdoshlar Saxifragaceae Bergeniya usimligini ildizpoyasi Rhizomata bergeniae Oddiy eman (dub) (kungir eman, bandli yoki yoz dubi) - Quercus robur L. (Quercus pedunculata Ehrh.) va bandsiz gulli eman (kish dubi) – Quercus petraea Liaebl. (Quercus sessiliflora Salisb.) ; Korakayindoshlar – Fagaceae Dub daraxtining pustlogi – Cortex quercus Ilonsimon toron (erkunok) – Polygonum bistorta L., Torondoshlar - Polygonaceae Ilonsimon toron usimligining ildizpoyasi Rhizomata bistorlae Dorivor zangvizorba (dorivor kukat)– Ra’noguldoshlar - Rossaceae Zangvizorba usimligining ildizi va ildizpoyasi Rhizomata et radices sangisorbae

Sanguisorba officinalis L., Tik usuvchi gozpanja – Potentilla eracta (L.) Rauch ; Ra’noguldoshlar Rossaeceae Gozpanja usimligining ildizpoyasi Rhizomata tormentillae Oddiy shumurt (cheremuxa) – Padus avium Mill. (Padus racemosa Gilib Prunus padus L.) va Osiyo shumurti – Padus asiatica Kom.; Ra’noguldoshlar – Rossaceae SHumurt (cheremuxa) usimligining mevasi – Fructus pruni padi (Fructus padi) Oddiy chernika – Vaccinium myrtillus L., Erikadoshlar – Ericaceae CHernika usimligining mevasi – Fructus myrtilli (Baccae myrtilli) Kulrang olxa – Alnus incana Moench., kora (yopishmok) olxa – Alnus glutinisa Gaertn., Kayindoshlar – Betulaceae Olxa usimligini gudda mevasi – Fructus alni Oshlovchi moddalarni taxlil kilish usullari. Usimlik tarkibidagi oshlovchi moddalarni aniklash. Odatda skumpiya barglariga tanidlardagi sifat analizi uchun 10% li suvli ajratma tayerlab, 5ta probirkaga 3 ml dan kuyiladi va ular ustiga temir – ammoniyli achchiktoshning va temir xloridning xamda alkaloidlar, usimlik shillik moddalari va jelatinining 1% li eritmasidan kushiladi. 10

Temir tuzlari kushilgan probirkada tanidlar bulsa, kora-kuk (pirogallol guruxi) yoki kora-yashil (pirogallol guruxi) rang va shu rangdan chukma, shillik moddalar, jelatina xamda alkaloidlar eritmasi kushilgan probirkada esa rangsiz chukma xosil buladi. Oshlovchi moddalarning tasnif reaksiyalari. Oshlovchi moddalarni kaysi guruxga mansubligini aniklash. Oshlovchi moddalarning kaysi guruxga mansubligini xlorid kislota va formalin ishtirokida olib boriladigan klassifikatsiya reaksiyasi erdamida aniklash mumkin. Buning uchun 200-250 ml xajmli tagi tekis kolbga skumpiya barglarida tayyorlagan 10% li tanid ajratmasidan 50 ml solinadi va ustiga 10 ml konsentratlarga (1:1) xlorid kislota va formalinning 40% li eritmasidan 15 ml kushiladi. Sungra kolbani tik turuvchi shisha nay bilan birlashtirib, elektr plitka ustida to gisht rangli kizil chukma (tanidlarning kondensatsiyalanuvchi guruxi kondensatsiyalanishdan vujudga kelgan chukma) xosil bulguncha kadar asta-sekin kizdiriladi. Xosil bulgan chukma filtrlansa, filtratda gidrolizlanuvchi guruxning parchalangan maxsulotlari koladi. Bu gurux mavjudligini aniklash uchun 5 ml filtrat olib, ustiga 1g kristall xoldagi natriy atsetatdan asta–sekin solinadi va suyuklikni chaykatmay, temir- ammoniyli achchiktoshning 1% li eritmasidan 10 tomchi kushiladi. Natijada krisstal ustidagi neytral zonada filtratdagi tanidlarning gidrolizlanuvchi guruxi parchalangan maxsulotlari mavjudligini isbotlovchi kuk yoki zangori rangli tugarakcha xosil buladi. Pirokatexin gurux uchun tasnif reaksiyasi. Kolbachaga skumpiya barglaridan tayerlangan 10%li tanidlar ajratmasidan solib, unga nitrozometil uretan kushib kaynaguncha kizdirilsa, kondensatsiyalanuvchi (pirokatexin gurux) oshlovchi moddalar tulik chukadi. CHukma filtrlanadi. Filtratda gidolizlanuvchi (pirogallol gruppa) oshlovchi moddalar borligini aniklash uchun probirkada olingan 5ml filtratga 1g kristall xoldagi natriy atsetatdan solinadi va suyukli chaykatmay, temir-ammoniyli achchiktoshning 1% li eritmasidan 10 tomchi kushiladi. Pirogallol gurux oshlovchi moddalar bulsa, filrat binafsha rangga buyaladi.

Kurgoshin atsetat bilan boradigan reaksiyasi. Kolbachaga skumpiya barglaridan tayerlagan 10%li tanidlar ajratmasidan 5ml solib, unga kurgoshin atsetatning 10%li eritmasidan 5ml va sirka kislotning 10%li eritmasidan 10 ml kushilsa, gidrolizlanuvchi (pirogallol gurux) oshlovchi moddalari chukadi. Vanilin bilan boradigan reaksiyasi. Kondensatsiyalanuvchi oshlovchi moddalarning asosiy kismi bulgan katexinlarga vanilin bilan reaksiya kilinadi. Buning uchun skumpiya barglaridan tayerlangan ajratmaga vanilin va konsentrlangan xlorid kislot (yoki vanilinning konsentrlangan xlorid kislotadagi 1% li eritmasi) kushiladi. Agar ajratmada katexinlar bulsa, aralashma kizil rangli buyaladi. Maxsulot tarkibidagi oshlovchi moddalar mikdorini aniklash usullari. Dorivor maxsulotlardagi oshlovchi moddalar mikdori XI DF kabul kilingan Levental – Kursanov usuli buiicha aniklanadi. Bu usul tanidlarning kislotali sharoitda kaliy permanganat – KMnO 4 yordamida oksidlanishiga asoslangan. Indikator sifatida ingosulfon kislota kullaniladi. Bu kislot (1g ingokarminni 50ml konsentrlangan sulfat kislotada eritiladi va eritmani suv bilan 2 litrgacha suyultiriladi) tanidlar oksidlanib (titrlanib) bulgan zaxoti (filtratdagi usimliklardan ajralib chikkan boshka organik moddalarning oksidlanishiga yul bermay) uzi oksidlanib, kuk rangdan sarik rangli utadi. Aniklash texnikasi (XI DF buyicha ). Maydalangan va teshigining diametri 3 mm li elakda elangan 2g atrofidagi (anik tortilgan) skumpiya barglari 500 ml xajmli konnussimon kolbaga solinadi, ustiga 250ml kaynagunicha istilgan suv kuyiladi, kolbaga vertikal sovutich urnatib, usti yopik elektroplitka ustida vakti- vaktida chaykatib turgan xolda 30 minut kaynatiladi. Kursatilgan vakt utgach ichidagi suyuklik xona xaroratiga tushgunicha sovitiladi, sungra undan 100ml mikdorda boshka 200-250ml xajmli konussimon kolbaga paxta orkali (maxsulot bulakchalari kolbaga tushmaslik kerak) filtrlanadi. Filtratdan pipetka yordamida 25 ml olib 750 ml xajmli konussimon kolbga solinadi, ustiga 500ml suv va 25ml indigosulfokislota eritmasidan kushib, doyimiy chaykatib xolda aralashmani kaliy

permaganatning 0,02 mol/l eritmasi bilan arashma tinik-sarik rangga utguncha kadar titrlanadi. Indigosulfon kislota titrlash uchun kancha kaliy permanganat eritmasi sarflanganini kuyidagicha aniklanadi . 750 ml xajmdagi kolbaga 500 ml suv va 25 ml indigosulfon kislota solib, aralashma tinik sarik rangga utguncha kaliy permangatning 0,02 mol/l eritmasi bilan titrlanadi. Skumpiya barglari tarkibidagi tanidlarning % mikdori kuyidagi formula bilan aniklanadi. ( a – v ) x 0,004157 x 250 x 100 x 100 X ------------------------ M x 25 x(100 - W) Bunda X – tanidlarning % mikdori; 0,004157 – taninning kaliy permanganatning 0,02 mol/l eritmasi buyicha titri (pirogallol gurux oshlovchi moddalar uchun; pirokatexnik gurux oshlovchi moddalar uchun titr 0,00582 ga teng); a - tanidlar va indigosulfon kislotani titrlash uchun sarf bulgan kaliy permanganat 0,02 mol/l eritmasining ml mikdori; v – indigosulfon kislotani titrlash uchun sarf etilgan kaliy permanganat 0,02 mol/l eritmasining ml mikdori; m – maxsulot ogirligi g mikdori, w – namligi, % xisobida. Usimliklar tarkibida tanidlarning pirogallol va pirokatexin guruxlari doimo birga uchraydi, shuning uchun (ayniksa, kondensatsiyalanuvchi oshlovchi moddalar bulsa) ularni fakat pirogallol guruxi (tanin) buyicha xisoblash notugri bulur edi. Bu xil xisob bilan chikarilgan mikdor xakikiy mikdordan ancha kam bulgani uchun xisoblashga pirokatexin guruxi titrini olish lozim. Skumpiya barglarida oshlovchi moddalar mikdorini tugri aniklash uchun Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasining mudiri professor R.L.Xazanovich va.shu kafedra professori X.X.Xolmatov yangi usul ishlab chikdilar. Bu usulga kura oldin tanidlarning filratdagi umumiy mikdori kaliy permanganatning 0,02 mol/l eritmasi bilan titrlanadi, sungra filtratdagi kondensatsiyalangan gurux chuktirib, gidrolizlanuvchi gurux aloxida titrlanadi.

Oxirgi mikdorni umumiy titrlashga ketgan kaliy permaganat 0,2 mol/l eritmasi ml mikdoridan olib tashlansa, kondensatsiyalanadigan guruxga sarf bulgan kaliy permanganat 0,02 mol/l eritmasining ml mikdori kelib chikadi. Natijada xar ikkala guruxdagi tanidlarning % mikdori aloxida-aloxida xisoblanadi. Bu mikdorlar yigindisi esa maxsulotdagi oshlovchi moddalarning umumiy mikdorini kursatadi. Tanin olish texnologiyasi. Tanin kup atomli fenollar – polifenollar unumidir. Tanin – och sarik, amorf kukun bulib, uziga xos xidga va burishtiruvchi mazaga ega, suvda oson va spirtda, atseton, etilatsetat, glitserin, piridinda eriydi. Etil efirda kiyin eriydi. Petrolein efiri, xloroform va benzolda erimaydi. Tanin gidrolizlanganda 19,3% glyukoza, 80-86% galla kislota va 2,108,8% ellag kislotasi aniklangan. Tanin Turkiya va Xitoy gallasida, shuningdek maxalliy xom ashyo – skumpiya barglaridan (20%) va sumax bargidan (8-12%), bergeniyaning bargi va ildizlaridan kuyidagi texnologiya buyicha olinadi. Taninlar ekstraksiyasi. Xom ashyo kattaligi 1-3 mm bulgancha rotor-maydalagichda maydalanadi. Taninning ekstraksiyasi uchun batareya – ekstraktorlardan foydalaniladi. Buning uchun xom ashyo aralashtirgichli, soxta tubli ekstraktorga solinadi (60 ayl/min). Ekstraksiya 3 soat davomida xona xaroratida 5% NaCI ning suvli eritmasi yordamida olib boriladi. Olingan sharbat yiguvchi idishga yuboriladi. Ishlab bulingan xom ashyo chikindisi esa tashlab yuboriladi. Yiguvchi idishdan sharbat vakuum yordamida (60ayl/min) reaktorga uzatiladi. Sungra sharbatga NaCI ning kukunidan konsentratsiyasi 10% bulguncha kushiladi va yaxshilab eritiladi, sungra 4 soat tindiriladi, keyin ekstrakt ochik idishga solinadi va yana 6 soat davomida tindiriladi. Tinish davomida ekstraktning ustiga smolaga uxshash moddalar chikadi va ular suzgich bilan olib tashlanadi, sungra 8 0 S gacha sovutiladi va 8-10 soatga koldiriladi. Ekstraktning ustiga yana smolasimon moddalar kalkib chikadi va suzgich bilan olib tashlanadi. Kolgan suyuklikni vakuum erdamida aylantirgichli, kurish oynasi va tushirish uchun tirkish bilan ta’minlangan reaktorga uzatiladi.

Tuz-suvli eritmadan tanin ekstraksiyasi. Olingan tuz suvli eritma vakuum yordamida bosimli bakka utkaziladi va u erdan eritma tomchilab 1:3 nisbatda butanol va butalatsetat aralashmasi tuldirilgan kolonkaga okib utkaziladi. Tomchi xolatdagi eritma okib utish jarayoni tanin tuz- suvli eritmadan organik erituvchilar aralashmasi tarkibiga tulik erib utgunga kadar davom ettiriladi. Sungra taninning organik eritmasi kurish oynasi va tushish tirkishi bilan ta’minlangan reaktorga utkaziladi, 2 soat davomida ushlab turiladi, shundan sung tingan tuz suvli kismi ajratib olinadi. Organik erituvchilar xajmining 4% mikdorida suv kushiladi va 20 minut aralashtirilgandan keyin 2 soat tindiriladi. Vakt utgandan sung suvli kismi ajratib olinadi va reaktorga faollashtirilgan kumir kushiladi, shu xolda 30 minut ushlab turiladi, xosil bulgan suspenziya 3 kavat filtr kogoz va 1 kavat buz bilan ta’minlangan druk filtr yordamida filtrlanadi. Organik erituvchilarni buglatish va taninni suvli kismga utkazish. Taninning butanol va butilatsetatli aralashmadagi organik eritmasi aralashtirgichi va isitish uchun muljallangan kobikli buglatuvchi apparatga utkaziladi. Buglatish 100 – 15- mm.sim.ust.teng bulgan ortikcha bosim ostida okava bug bilan isitish erdamida olingan xajmning 1/5 kismi kolguncha olib boriladi, 2,5 baravar suv kushib, buglatish yana davom etiladi. Sungra kolgan suvli kism 6-8 0 S gacha 6 soat davomida aralashtirish yordamida apparatning tashki kobigiga namokob suv yuborish yordamida sovitiladi. Bir soat ushlab turiladi va 3 kavat filtr kogoz va bir kavvat buz bilan taminlangan nutch-filtr orkali filtrlanadi. Agar filtrat tinik bulmasa u yana filtrlanadi. Tozalangan suvli tanin purkab kuritadigan (TSF – ITE -6) kuritgich yordamida kuritiladi. Kuritilgan tanin keyin kadoklashga junatiladi.

Adabiyotlar : 1. Muraveva.D.A- Farmokognoziya, M 1981. 2. Xolmatov.X.X, Ahmedov.O‘.A-Farmakognoziya. Toshkent 1995. 3. V.P.Zaxarov, N.I.Libizov, X.A.Aslanov-Lekarstvenno‘e veshestva iz rasteniy i sposobo‘ ix proizvodstva.Tashkent 1980 g. 4. E.A.YArosh.Injir kak istochnik proizvodstva novogo preparata furalen. T.R. Vsesoyuzno‘y lekarstvennoe rost, vo‘p. 8,V kn; Rezultato‘ nauchno‘x issledovaniy v oblasti lekarstvennogo rastenievodstva, m- 1975.

O'xshashlar

Oshlovchi moddalar va ularning ahamiyati

Yopishqoq moddalar kimyosi

Saponinlar kimyosi va texnologiyasi

Kumarinlar kimyosi va texnologiyasi

Antratsen unumlarining kimyosi va texnologiyasi