Katalitik kreking jarayonida boruvchi frakstiyalar. Jarayonni reaktorlari - Kimyo - Referatlar

Katalitik kreking jarayonida boruvchi frakstiyalar. Jarayonni reaktorlari

Yuklangan vaqt:

13.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131.87890625 KB

Ko'chirib olish

Katalitik kreking jarayonida boruvchi frakstiyalar. Jarayonni reaktorlari Reja: 1. Sanoatda katalitik kreking 2. Kimyoviy reaktorlar tasnifi 3. Texnologik sxemalarning asosiy ko’rinishlari 4. Kimyoviy reaktorlar konstruksiyalari

1. Sanoatda katalitik kreking Jarayonning maqsadli vazifasi – 300-500 0 S oraliqda haydaladigan xom ashyodan yuqori oktanli benzin olishdan iborat. Benzin bilan birga o’rtacha distillat frakstiyalar – gazoyllar va butan – butilenni yuqori miqdorda s aqlovchi gaz hosil bo’ladi . Katalitik kreking 450-525 0 S atmosfera bosimiga yaqin (0,06-0,14 MPa) bosimda alyumosilikat katalizatori ishtirokida olib boriladi. Katalitik kreking mahsulotlarining miqdori va sifati qayta ishlanayotgan xom ashyo va katalizatorning tavsifiga hamda jarayonning rejimiga bog`liqdir. Katalitik kreking qurilmalarida yog`liq gaz, nostabil benzin, engil va og`ir katalitik gazoyl olinadi. Ayrim hollarda ligroin ajratib olish ham ko’zda tutiladi. Uglevodorod gazi 80-90 % S 3 -S 4 frakstiyadan iborat bo’lib, ajratib olingandan so’ng alkillash, polimerlash jarayonlarida, etilen, propilen, butadien, izopren, poliizobutilen, sirt – aktiv moddalar va boshqa neftkimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Benzin frakstiyasi (qaynashning boshlanishi – 195 0 S) – avtomobil va aviastiya benzini komponenti sifatida qo’llaniladi. Uning tarkibiga arenlar – 20-30 % (mass.), stikloalkanlar – 8-15 % (mass.) va alkanlar – 45-50 % (mass.) kiradi. Frakstiyaning oktan soni 78-85 (motor usuli bo’yicha) ni tashkil etadi. Engil gazoyl (Q.B. 175  200 0 S – Q.O. 320  350 0 S) – dizel yoqilg`isining komponenti sifatida, qurum ishlab chiqarishda xom ashyo sifatida, hamda mazut olishda suyultiruvchi sifatida ham qo’llaniladi. Parafin xom ashyosidan olingan engil katalitik gazoylning stetan soni 45-56, naften – aromatikniki esa 25-35. Og`ir gazoyl – katalitik kreking qoldiq mahsuloti. Mazut tayyorlashda va qurum ishlab chiqarishda, termik krekingda va kokslashda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Katalitik krekingning termikdan asosiy afzalliklari – katalizator ishtirokida reakstiya tezligining yuqoriroq bo’lishi va olinadigan mahsulotlarning qadrliligi. Quyida katalitik va termik kreking jarayonlarini nisbiy baholash natijalari berilgan.

Katalitik va termik kreking jarayonlarini taqqoslash Ko’rsatkichlar Termik kreking Katalitik kreking Jarayon sharoitlari: harorat, 0 S bosim, MPa 470 – 540 2,0 – 7,0 450 – 525 0,06 – 0,14 Reakstiyalar mexanizmi Radikal – zanjirli Karbkationli, zanjirli

2 . Kimyoviy reaktorlar tasnifi Ko’p hollarda kimyoviy reaktorlar quyidagi belgilariga ko’ra tasniflanadi: texnologik jarayonni tashkil qilish usuliga ko’ra; jarayonning issiqlik jarayoniga ko’ra; apparat orqali reaksion muhitning harakat rejimiga ko’ra, boshlang’ich reagentlar va mahsulotlarning faza holatiga ko’ra. Texnologik jarayonni tashkil qilish usuliga ko ‘ga, reaktorlar davriy, uzluksiz va yarim davriy ishlaydigan qurilmalarga bo’linadi. Davriy ishlaydigan qurilmalarda jarayon boshlanishida boshlang’ich moddalar biryo’la qurilmaga yuklanadi. Komponentlar konsentratsiyasi kimyoviy reaksiya rivojlanishi darajasiga ko’ra vaqt bo’yicha o’zgaradi, bu esa (11.5) kinetika tenglamasiga mos keladi. Reaksion aralashmaning aralashish jadalligi reaksion hajmning barcha nuqtalarida moddalar konsentratsiyasining o’zgarish xarakterini saqlash imkoniyatini yaratadi. Jarayonning asosiy kattaliklari - bosim va temperatura ham vaqt ichida o’zgaradi. Belgilangan vaqt o’tgangandan so’ng, reaktorda berilgan 12.1-rasm. Davriy ishlovchi aralashtirish qurilmasi: 1—qozon; 2—kirish yo’li; 3—aralashtirgich; 4—qobiq; 5—quyilish yo’li; 6—ilonsimon issiqlik almashgich.

darajadagi o’zgarishga erishiladi. Shundan so’ng reaksiya mahsuloti reaktordan chiqariladi. Davriy harakatli reaktorning konstruksiyasi judda oddiy (12.1-rasm). Reaksiya, reaktorning t o ’ l i q hajmda o’zaro t a ’ s i r qiluvchi komponentlarning konsentratsiyalarini tenglashtiruvchi aralashtirgich (3) o’rnatilgan qozon (l)da amalga oshiriladi. Issiqlikni uzatish yoki kiritish uchun apparat yoki qobiq (4) ichida o’rnatilgan issiqlik almashtirish (6) qurilmasi xizmat qiladi. Boshlang’ich moddalar reaktorga kirish patrubkasi (2) orqali kiritiladi, tayyor mahsulot esa shtutser (5) orqali qurilmadan chiqariladi. Uzluksiz ishlaydigan reaktorlarda boshlang’ich modda kiritilishi va tayyor mahsulotning apparatdan chiqarilishi uzluksiz ravishda olib boriladi. Reaktor o’zgarmas (statsionar) rejimda ishlaydi, bunda barcha texnologik kattaliklar, jumladan, komponent konsentratsiyalari, temperatura va bosim apparatning barcha nuqtalarida o’zgarmas bo’ladi. Uzluksiz ishlaydigan reaktorlaming konstruksiyalari qurilmadan o’tayotgan reaksion aralashmalar oqimi rejimiga bog’liq. Quyida uzluksiz ishlaydigan reaktorlaming ikki asosiy ko’rinishi — aralashtirish va siqib chiqarish qurilmalarini tanishtiramiz. Yarim davriy reaktorlaming o’ziga xosligi shundan iboratki, bunda reagentlaming biri apparatga uzluksiz kiritiladi, ikkinchisi esa davriy tarzda

yuklanadi. Boshlang’ich xomashyolarni kiritish va tayyor mahsulotni chiqarishning turlicha hol-lari mavjud. Yarim davriy reaktorlar o’tish sohasida ishlaydi, bunda jarayonning barcha texnologik ko’rsatkichlari o’zgaruvchan bo’lib, vaqt mobaynida turli qiymatga ega bo’ladi. Turli mahsulotlar ishlab chiqarish texnologik sxemasini loyihalashning asosiy masalasi U2luksiz jarayonni tashkil etishdir, Shu sababli uzluksiz ishlaydigan reaktorlari boshqa ko’rinishdagi reaktorlarga nisbatan keng tarqalgan. Masalan, zamonaviy ko’pquwatli ishlab chiqarishlarda asosan, uzluksiz ishlaydigan reaktorlar qo’llaniladi. Lekin, kamquwatli ishlab chiqarishda davriy ishlaydigan reaktorlarni qo’llash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, uzluksiz ishlaydigan reaktorlar reaksion aralashma oqimiga ko’ra, aralashtirish va siqib chiqarish qurilmalariga ajratiladi. Aralashtirish reaktori ma’lum hajmga ega bo’lib, unda reaksion aralashma uzluksiz tarzda aralashtiriladi. Ta’minlovchi quvur orqali qurilmaga uzatilgan xomashyo, reaktordagi moddalarga juda tez aralashadi. Bunda xomashyo konsentratsiyasi ham tez o’zgaradi va reaktordagi aralashma konsentratsiyasiga tenglashadi. Bunda reaksion qurilma to’liq aralashtiriladigan yoki ideal aralashtirish reaktori deb ataladi. O’z tavsifiga ko’ra ideal aralashtish reaktoriga yaqin bo’lgan reaktor bu aralashgichli qurilma hisoblanadi. Qurilmada aralashtirish qancha jadal olib borilsa, komponentlar konsentratsiyasi, reaktor hajmida reaksion aralashma harorati shuncha tez tenglashadi va bu holat qurilmani ideal aralashish reaktoriga yaqinlashtiradi. Ma’lum miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarishga mo’ljallangan davriy qurilma (12.1- rasm) ham, uzluksiz tarzda ishlaydigan qurilma (12.2-rasm) ham, aralashish reaktori sifatida ishlashi mumkin. Keyingi qurilma davriy qurilmadan reaktor (2) dagi mahsulotlami uzluksiz chiqarishga

12.3-rasm. Siqib chiqarish reaktori: 1, 2-hajmiy oqim elementlari. xizmat etuvchi patrubka (1) o’rnatilgani bilan ajralib turadi. Uzluksiz ishlovchi aralashish qurilmalarning ishini baholovchi kattalik o’zaro ta’sirlanuvchi komponentlarni reaksion hajmda bo’lish vaqti hisoblanadi. Bu ko’rsatkich o’zaro ta’sir qiluvchi moddalarning kontaktlanish davrini, demak xomashyoni reaksiya mahsulotiga aylanish davrini ifodalaydi. Aralashish qurilmalarida komponentlarni bo’lish vaqti r reaktordagi reaksion aralashma hajmi V ni, reagentlar hajmiy sarfi Q ga nisbati ko’rinishida topiladi. (12.1) formuladan ko’rinadiki, reaktorda komponentlarning bo’lish vaqti r qurilma hajmining ortishi bilan o’sadi. Khajm o’zgarmas bo’lsa, komponentlar sarfi ortishi bilan z" kamayadi. Siqib chiqarish reaktori (12.3-rasm) uzunligining diametriga nisbati katta ekanligi va reaksion hajmda oqimni aralashtiruvchi mexanik moslamalar mavjud emasligi bilan ajralib turadi. Bu qurilmalarda harakat qilayotgan oqim elementi o’zgarmas tezlikda oqimning boshqa elementlari bilan aralashmasdan siljiydi. Reaktor bo’ylab oqish elementining harakatlanishi mobaynida o’zaro ta’sirlanuvchi moddalarning konsentratsiyasi o’zgarib boradi. Reaktorga kirishda oqim elementi (1) faqatgina xomashyoni tashkil etsa, chiqishda kimyoviy o’zgarish (aylanish) mahsuloti (2)dan iborat bo’ladi. Reaktor bo’ylab harakatlanayotgan hajm elementi xuddi porshen singari oldidagi barcha moddalarni itargani sababli, bunday qurilma to’liq siqib chiqarish reaktori yoki ideal siqib chiqarish reaktori deb ataladi.

To’liq siqib chiqarish reaktorlarida kimyoviy reaksiya tezligi reaktor uzunligi bo’yicha o’zgaradi, ya’ni o’zaro ta’sir qiluvchi komponentlar 12.4-rasm. Aralashtirish reaktoriarining zanjiri. konsentratsiyasi o’zgaradi. Agar kirishda boshlang’ich komponentlarning sarfi doimiy bo’lsa, reaktorning har bir nuqtasida reaksiya tezligi o’zgarmas bo’ladi, chunki reaktorning bu nuqtalarida reaksion aralshmaning tarqibi vaqt davomida o’zgarmaydi. Shu sababli kirish oqimi o’zgarmas bo’lganda uzluksiz ishlovchi siqib chiqarish reaktoriarining ishlash rejimi statsionar (doimiy) bo’ladi. Boshlang’ich moddalarni reaksiya mahsulotiga aylantirish ko’rsatkichi komponentlarning reaktorda bo’lish vaqtiga bog’liq. Siqib chiqarish reaktorida reaksion aralashmaning bo’lish vaqtini reaktor uzunligi L ni oqimning chiziqli tezligi H’ga bo’lish orqali topiladi: Tenglamadan ko ’ rinadiki , reaktor uzunligi L qancha katta bo ’ lsa , oqim tezligi qancha kichik bo ’ lsa , g qiymati shuncha katta bo ’ ladi . Reaktorni loyihalashda va ushbu kattaliklarni tanlashda , kam xarajat qilgan holda zarur unumdorlikka ega bo ’ lish va talab darajasidagi sifatga erishish nazarda tutilishi lozim . Issiqlik rejimiga ko’ra reaktorlar izotermik va adiabatik bo’ladi. Izotermik reaktorlar reaksion hajmning barcha nuqtalarida bir xil bo’lgan o’zgarmas haroratda ishlaydi. Izotermik reaktorlarning reaksion tezligi faqatgina reaksion aralashma tarkibiga bog’liq. Ma’lumki kimyoviy reaksiya ekzotermik yoki endotermik issiqlik efFekti

12.6-rasmra. Bir modda qo’shimcha kiritiladigan aralashtirish rcaktorlarining zanjiri. orqali o’tadi. Shunga ko’ra izotermik sharoitni yaratish uchun ma’lum miqdordagi issiqlikni reaktorga kiritish yoki reaktordan chiqarish kerak. Shu maqsadda izotermik reaktorlar konstruksiyasida maxsus issiqlik almashinish yuzasi ko’zda tutilishi zarur. Adiabatik reaktorlar tashqi muhit bilan har qanday issiqlik almashinish chegaralangan sharoitda amalga oshiriladi. Bunga reaktor qobig’ini izolatsiya qilish (qoplash) orqali erishiladi. Adiabatik sharoitda kechadigan reaksiyalarda reaktordagi harorat, ya’ni reaksiya tezligi o’zgaradi. Adiabatik sharoitlarda ekzotermik reaksiya tezligi ko’p marotaba o’sadi, chunki reaksiya natijasida ajralib chiqayotgan issiqlik faqatgina reaksion aralashmani isitish uchun sarflanadi. Adiabatik sharoitdagi endotermik reaksiyalar noqulay sharoitda olib boriladi, chunki haroratning pasayishi komponentlarning reaktorda bo’lish vaqtini sezilarli ravishda oshishiga olib keladi. Reagentlarningfaza ho/atiga ko’ra reaktorlar quyidagicha tasniflanadi. Agar kimyoviy reaksiya kechganda reaktorda faqat bir xil faza bo’lsa, bunday reaktor gomogen deb ataladi. Bunda reaktor bir xil agregat holatida bo’lgan moddalar-

suyuqlik yoki gaz bilan to’ldirilgan bo’ladi. Gomogen holatini hosil qilish uchun boshlang’ich moddalar bir-biriga har qanday nisbatda aralasha olishi kerak. Qarama-qarshi yo’nalishli aralashlirish reaktorlar zanjiri. 12.8-rasm. Bosqichli issiqlik almashgichli siqib chiqarish reaktori. Agar reaktordagi moddalar turli agregat holatida bo’lsa, bunday reaktor geterogen deb ataladi. Geterogen reaktorlarning konstruksiyasi turli shaklda bo’lishi bilan ajralib turadi va geterogen reaksiya turiga bog’liq bo’ladi. Geterogen reaksiyalar davriy va uluksiz ishlaydigan reaktorlarda amalga oshiriladi. Ko’pgina katalitik reaksiyalar geterogen reaktorlarda olib boriladi. 3. Texnologik sxemalarning asosiy ko’rinishlari Boshlang’ich moddalarning o’zaro ta’sir qilish tezligi past bo’lganligi sababli sanoat sharoitida ko’pgina kimyoviy reaksiyalarni birgina qurilmada o’tkazish imkoniyati mavjud emas. Bunday holatda, kimyoviy jarayonning texnologik sxemasi loyihasiga bitta reaktor emas, balki bir nechta reaksion qurilmalar kiritiladi. Jarayonni o’tkazish sharoiti va ishlab chiqarish talabiga ko’ra, texnologik sxema o’zaro parallel yoki ketma-ket bir nechta, bir ko’rinishdagi reaktorlardan yoki reaksion aralashma oqimining rejimi bo’yicha har xil ko’rinishdagi qurilmalardan tashkil topadi. Shuningdek, sxema reaksiyaga kirishmagan moddalarni jarayon

boshlanishiga qaytarish konturlariga ega bo’lishi mumkin. Bir qator hollarda texnologik sxemaning murakkab bo’lishiga jarayonning harorat rejimini hosil qilish zarurligi sabab bo’ladi. Kimyoviy ishlab chiqarishda keng tarqalgan uzluksiz jarayonlarning texnologik sxemalarini ko’rib chiqamiz. Aralashtirish reaktorlarining zanjiri — bu o’zaro ketma-ket ulangan bir ko’rinishli aralashtirish reaktorlaridan tashkil topgan, uzluksiz ishlovchi texnologik sxemadir (l 2.4-rasm). Reaktorlar soni kimyoviy jarayon tezligiga bog’liq bo’lib, (2) tadan (12 )tagacha bo’lishi mumkin. Boshlang’ich modda birinchi apparatga beriladi va ketma-ket barcha reaktorlardan o’tib, oxirgi reaktordan chiqariladi. Bitta reaktorda komponentlarning bo’lish vaqti (12.1) formula orqali topiladi. Reaktorlar zanjirida umumiy bo’lish vaqti miqdorlarini qo’shish orqali topiladi. Boshqacha aytganda, reaktorlar zanjirida komponentlarning bo ’ lish vaqti , texnologik sxema umumiy reaksion hajmini , sxema hajmiy unumdorligi nisbatiga teng Bunday ko ’ rinishdagi texnologik sxema , asosan , suyuq fazali gomogen va geterogen reaksiyalami o ’ tkazish uchun qo ’ llaniladi . Oldingi reaktordan keyingi

reaktorga komponentlarning oqib o’tishi, keyingi reaktorning o’rnatish sathini pasaytirish orqali amalga oshiriladi. Bir komponent qo’shimcha beriluvchi aralashtirish reaktorlar zanjiri. Bunday reaktorlarning ishlash tartibi yuqorida ko’rilgan reaktorlar zanjirining ishlash tartibi bilan bir xil. Faqatgina, bunda o’zaro ta’sirlanuvchi komponentlarning biri qo’shimcha miqdorda har bir reaktorga uzatib turiladi (12.5-rasm). Bu orqali zanjirning keyingi reaktorlarida berilayotgan moddaning konsentratsiyasini oshirib turish, hamda qurilmalarda reaksiya tezligini oshirish imkoniyatiga erishiladi. Natijada, reaktor zanjirida o’zaro ta’sir etuvchi moddalarning bo’lish vaqti kamayadi va unumdorlik ortadi. Komponentlarning birini qo’shimcha uzatish natijasida reaksion aralashma miqdorining oshib borishini ham hisobga olish kerak. Takror aylanuvchi aralashtirish reaktorlarining zanjiri (11.6-rasm) - o’zaro ta’sir etuvchi komponentlarning biri reaksiyaga to’liq kirisha Aralashtirgichli reaktor. olmaydigan, suyuq muhitli geterogen jarayonlarni o’tkazishda qo’llaniladi. Zanjirning oxirgi qurilmasi separator bo’lib, uning yordamida geterogen aralashma fazalarga ajratiladi. Mahsulotlardan biri keyingi qayta ishlashga yoki iste’molchiga yuborilsa, ikkinchisi jarayonning boshlanishiga qaytariladi. Bu orqali xomashyodan to’liq foydalanishga erishiladi, lekin texnologik sxemaning

unumdorligi kamayadi, chunki tizimda aralashmaning bo’lish vaqti ortadi va o’zaro ta’sir etuvchi moddalarning konsentratsiyasi kamayadi. Aralashtirish reaktorlarining qarama- qarshi yo’nalishli sxemasi. Komponentlarning qarama-qarshi yo’nalishi jarayon tezligini oshirish uchun qo’llaniladi. Bunda o’zaro ta’sir etuvchi komponentlarning biri, birinchi qurilmaga, ikkinchisi esa oxirgi qurilmaga beriladi (12.7-rasm). Har bir reaktordan so’ng, geterogen sistema ajraladi va turli fazalar qarama-qarshi yo’nalishda harakatlanadi. Bunday texnologik sxemalarda kimyoviy o’zaro ta’sirlanish tezligi ancha yuqori, chunki qurilmalarda o’zaro ta’sir etuvchi komponentlarning konsentratsiyasi o’zgarmaydi. Sxemaning kamchiligi shundaki, geterogen tizimlarni ajratish uchun qo’shimcha qurilmalar-separatorlarni qo’llash lozim bo’ladi. Komponentlarning bo’lish vaqti barcha qurilmalar uchun bir xil, chunki moddalarning hajmiy sarfi o’zgarmaydi. Reaksion hajmda komponentlar bo’lishining umumiy vaqti (12.3) tenglama orqali hisoblanadi, bunda kattaligi to’gri va qarama-qarshi oqimlar yigindisi bo’ladi. Bosqichli issiqlik almashgichli siqib chiqarish reaktori. Uzluksiz ishlovchi siqib chiqarish qurilmasining yoki quvurli reaktorning konstruksiyasi shunday hisoblaniladiki, bunda komponentlarning reaktorda bo’lish vaqti boshlang’ich moddaning reaksiya mahsulotiga berilgan darajada konversiyalanishini ta’minlaydi. Murakkab reaksiyalami o’tkazishda berilgan konversiyalash darajasidan tashqari, mahsulotni ishlab chiqarish unumi yuqori va qo’shimchalar kam bo’lishini ta’minlash lozim. Bunga reaktorning harorat tartibini boshqarish orqali erishish mumkin. Reaktor shunday loyihalanadiki, uning uzunligi bo’yicha harorat tarqalishi, reaktorning har bir nuqtasida foydali reaksiya tezligi eng yuqori qiymatga ega bo’lsin.

Nasadkali reaktor. 1—reaktor; 2—nasadka qatlami; 3- keramik to’r; 4-tayanchlar. Loyihalashda ushbu masala hal etilishi uchun quvurli reaktorni alohida sohalarga bo’lish kerak (12.8-rasm). Boshlanishida har bir seksiyaga issiqlik tashuvchi hisobiy haroratda kiritiladi. Issiqlik almashinish seksiyasi qancha ko’p bo’lsa, berilgan harorat tartibi shuncha aniqroq bo’ladi. Siqib chiqarish reaktorlarining batareyasi. Agar bitta reaktor zarur unumdorlikni ta’minlay olmasa, parallel ishlovchi bir shaklli siqib chiqarish reaktorlaridan batareya hosil qilish lozim (12.9-rasm). Barcha reaktorlar uchun reaksiya o’tkazish sharoiti bir xil. Sxemaning umumiy unumdorligi, reaktorlar soni proporsional ravishda ortadi. 4. Kimyoviy reaktorlar konstruksiyalari Suyuq muhitda gomogen reaksiyalar o’tkazish reaktorlari. Sanoat sharo-itida gomogen suyuq muhitli kimyoviy reaksiyalar davriy, yarim davriy va uzluksiz ishlovchi qurilmalarda o’tkaziladi. Tajribaviy va kichik unumdorli ishlab chiqarishlarda jarayonning texnologik kattaliklarini oson o’zgartirish mumkin bo’lgan davriy reaktorlar qo’llaniladi. Katta

miqdorda issiqlik ajralib chiquvchi ekzotermik reaksiyalar uchun yarim davriy jarayonlar qo’llaniladi. Reagentlardan biri uzluksiz qurilmaga uzatib turiladi, ikkinchi reagent esa davriy tarzda beriladi, bu esa katta miqdordagi issiqlikni ajratib olish imkoniyatini beradi. Uzluksiz ishlovchi qurilmalar asosan, yuqori unumdorli, katta quwatli ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Suyuq muhitda gomogen reaksiyalar o’tkazish reaktorining konstruksiyasi ko’p hollarda muhitning qovushoqligiga bog’liq bo’ladi. O’rtacha qovushoqlikka ega bo’lgan suyuq muhitlarda reaksiyani o’tkazish uchun keng tarqalgan aralashtiruvchili reaktor 12.10-rasmda tasvirlangan. Propellerli yoki parrakli aralashtirgich reaktor hajmida harorat va konsentratsiyani tenglashtirish uchun yetarli jadallikda aralashtirishi mumkin. Bunday konstruksiyali reaktorlar organik va neorganik kimyo sanoatida keng qo’llaniladi. Suyuq muhitda geterogen reaksiyalar o’tkazish reaktorlari. Bunday ko’rinishdagi geterogen reaksiyalar ikki yoki undan ortiq o’zaro aralashmaydigan yoki qisman aralashadigan suyuqliklar tizimida kechadi. Misol sifatida uglevodorodlarni sulfidlash yoki nitratlash reaksiyalarini keltirish mumkin. Reaksion aralashma ikki tarkibda uglevodorod ushlagan organik va kislotali faza - neorganik fazalardan iborat. Reaksiya fazalar ajralish yuzasida hamda organik yoki neorganik fazalar ichida ro’y beradi. Jarayon tezligi reaksiya zonasidagi komponentlarning diffuzion tezligiga bog’liq. Bunday reaksiyalarni o’tkazish reaktorlarining konstruksiyasi sodda bo’lishi va quyidagi talablarga javob berishi lozim: reaksiya issiqligini tez chiqarish uchun yetarli sovitish yuzasiga ega bo’lishi; fazalar orasida eng katta kontakt yuzasini ta’minlashi; kislotali muhit korrozion ta’siriga qarshilik ko’rsatishi. Suyuqlik - suyuqlik geterogen sistemalarida jarayonlar o’tkazish reaktorlari davriy, yarim davriy va uzluksiz ishlashi mumkin. Kichik hajmda berilgan darajada o’zgartirishni ta’minlash uchun reaktorlarni ketma-ket ulash (12.4, 12.5-rasmlar) sxemalari qo’llaniladi.

Gaz-suyuqlik sistemalarida geterogen reaksiyalar o’tkazish reaktorlari. Gaz- suyuqlik sistemalaridagi geterogen reaksiyalar faqatgina suyuq fazada ro’y beradi, buning uchun gazsimon reagent suyuq fazada erishi kerak. Bu reaksiyalarni o’tkazish reaktorlari konstruksiyasiga ko’ra absorbsion qurilmalarga o’xshash, ular katta hajmga ega va ishlatish nisbatan oson. Deyarli barcha reaktorlar uzluksiz tarzda ishlaydi. Gaz-suyuqlik sistemalaridagi geterogen reaksiyalar o’tkazish reaktorlarining o’lchamlari fazalar orasidagi yuza kattaligiga bog’liq. Sanoatda kolonna shaklidagi nasadkali va tarelkali reaktorlar keng tarqalgan. Nasadkali reaktorlar (12.11-rasm) o’zaro reaksiyaga kirishuvchi gaz va suyuqlik kontaktlanishi uchun katta yuza hosil qiladi. Suyuqlik nasadka (2) bo’ylab yupka qatlam ko’rinishida pastga oqib tushadi, unga qarama- qarshi yo’nalishda harakatlanayotgan gaz suyuqlik hajmiga kirishadi. Natijada, gaz va suyuqlik o’zaro kimyoviy reaksiyaga kiradi. Nasadka qatlami keramik (yoki metall) to’r (3) ga tartibli terilgan bo’lib, to’rj tayanchlar (4) ga mustahkam o’matilgan. Reaktor (1) qobig’i po’latdan yasalgan va ichki yuzasi muhitning korrozion ta’siriga chidamli material bilan qoplangan. Nasadkali reaktorlarda o’tkaziladigan reaksiyaga kuchsiz azot kislotasi ishlab chiqarishidagi azot oksidini suvda absorbsiyalash jarayoni misol bo’ladi. Azot oksidi to’lik yutilishi uchun bir nechta nasadkali reaktorlar o’matilgan bo’lib, ularda suyuqlik va gaz qarama-qarshi yo’nalishda harakatlanadi. Barbatajli yoki tarelkali reaktorlarda gazni suyuqlik bilan birikishi gazni suyuqlik qatlamidan o’tkazish orqali amalga oshiriladi. Ularning konstruksiyasi tarelkali absorbsion qurilmalariga o’xshash bo’ladi. Gaz-qattiq jism sistemalarida geterogen reaksiyalar o’tkazish reaktorlari. Gaz-qattiq jism sistemalarida kechadigan oddiy reaksiyalarga qattiq jismni yonish reaksiyasi

misol bo’ladi. Bunday reaksiyalar uchun, gaz ta’sirida qattiq moddaning astma- sekin o’zgarishi va uning yuzasining kamayishi xosdir. Gaz-qattiq jism sistemasidagi reaksiyalar yuqori haroratda ro’y beradi, shuning uchun ular o’choqlar deb nomlanadi.

Adabiyotlar 1. Manovyan A.K. Texnologiya pervichnoy pererabotki nefti i prirodnogo gaza. – M.: Ximiya, 1999. – 567 s. 2. Nikolayav V.V., Busigina N.V. Osnovnqe protsessq fizicheskoy i fiziko- ximicheskoy pererabotki gaza. – M.: Nedra, 1998. – 184 s. 3. Bekirov T.M. Pervichnaya pererabotka prirodnqx gazov. – M.: Ximiya, 1987. – 256 s. 4. Bekirov T.M., Lanchakov G.A. Texnologiya obrabotki gaza i kondensata. – M.: Nedra, 1999. – 595 s. 5. Adelg’son S.V., Vishnyakova T.P., Paushkin Ya.M. Texnologiya nefteximicheskogo sinteza. – M.: Ximiya, 1985. – 608 s. 6. V.I. Murin i dr. Texnologiya pererabotki prirodnogo gaza i kondensata Spravochnik: V 2 ch. - M.: OOO "Nedra-Biznestsentr", 2002.-517 s: il.

O'xshashlar

Kreking. Termik kreking

Neftni destruktiv qayta ishlash jarayoni

Neft tarkibidagi uglevodorodlarining termik o`zgarishlari

Neftni qayta ishlashda gidrogenlash jarayonlar

Neft va gaz tarkibidagi uglevodorodlarning termokatalitik o’zgarishlari