O’zbekiston mustaqilligi davrida (1991-2009) jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti - Jismoniy tarbiya - Referatlar

O’zbekiston mustaqilligi davrida (1991-2009) jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52.228515625 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston mustaqilligi davrida (19 9 1-200 9 ) jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti Reja: 1. O’zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi qonuni hamda Respublika hukumatining qarorlari. 2. Ko’p bosqichli ommaviy sport tadbirlarining sog’lomlashtiruvchi va tarixiy ahamiyati. 3. O’zbek sportchilari Olimpiada o’yinlarida.

Ma’lumki, sobiq SSSRning inqirozga uchrashi XX asrning so’nggi 10 yilligi boshlaridayoq jahon miqyosida namoyon bo’lgan edi. Markazdagi rahbarlar o’rtasida keskin ixtiloflar yuz berishi oqibatida 1991 yil avgustida davlatni to’ntarish tashkil etildi. Lekin uning natijasi kutilganidek bo’lmadi. Natijada esa sobiq Ittifoqchi Respublikalar o’zlarini mustaqil davlatlar,- deb e’lon qildilar. Ular qatorida birunchilardan bo’lib O’zbekiston ham respublika Prezidenti I.A.Karimovning 1991 yil 31 avgustdagi Farmoniga asosan mustaqil Respublika deb rasmiy ravishda e’lon qilindi. Shunga asosan 1991 yil 1 sentyabrda umumxalq bayrami, ya’ni mustaqillik kuni deb shodiyona sifatida katta tadbir tashkil qilindi. Har yili 31 avgust va 1 sentyabr kunlari butun O’zbek xalqi katta bayramni o’tkazib kelmoqda. Bunday ulug’vor kunni yurtimizdagi barcha millatlar ham o’zilarining eng quvonchli bayrami deb his qiladilar. Mustaqillik, erkin fikr yuritish, adolat va teng huquqlik yurtdoshlarimizga yangi baxt-saodat keltirdi. Bunda jismoniy madaniyat va sport harakati ham o’zining haqli ravishdagi milliy maqomiga ega bo’ldi. Respublikaning iqtisodiy, siyosiy, madaniy va ijtimoiy salohiyatida jismoniy madaniyat va sport ham o’z o’rni hamda mavqyeiga egadir. Bunda Prezident I.A.Karimov va hukumatimizning g’amxo’rligi olqishga sazovordir. O’zbekiston Respublikasining Prezidenti mustaqillikka erishish va uning istiqbolida aholi salomatligining o’ta qimmatliligini va unga ega bo’lish yo’llarini katta ko’tarinkilik bilan izhor qilib bergan. Ya’ni: «Bizning ota- bobolarimiz kishilar bilan uchrashganda yoki xayrlashganda, avvalo, chin yurakdan salomatlik tilashgan.... Bizning zaminimiz bahodirlar va himoyachilarimiz bo’lgan polvonlar va botirlarga boy va ularni mehr bilan parvarish qilib kelmoqda. Bugungi kunda hamma joyda sportning milliy turlari qayta tiklanmoqda.... o’zining salomatligi haqida shaxsan g’amho’rlik qilib borish madaniyatini yoshlikdan, maktab, mahalla, sog’liqni saqlash tizimi,

jismoniy tarbiya va sportning ko’magida singdirish kerak», 1 - deb haqli ravishda aytgan. E’tirof etish kerakki, mustaqil O’zbekistonning jismoniy madaniyat va sportini yanada rivojlantirishga asos bo’luvchi eng muhim tadbirlar ko’rilmoqda. O’zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi qonuni (1992 yil 14 yanvar) barcha aholining sog’lig’ini mustahkamlash, ularning jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishlariga shart-sharoitlar yaratib berishni kafillikka oladi. Bu qonun 2000 yilda yangi taxrirda qayta qabul qilindi. Shu qonunga muvofiq «Maktabgacha bolalar tarbiya muassasalari va o’quv yurtlari har yili kamida bir marta maktabgacha yoshdagi bolalarning hamda o’quvchi yoshlarning jismoniy tayyorgarlik darajasini ko’rikdan o’tkazish belgilab qo’yildi. Bundan tashqari qonunda umumta’lim maktablarida, boshqa o’quv yurtlarida jismoniy tarbiya bo’yicha imtixonlar o’tkaziladi». 2 – deb ko’rsatilgan. Bu esa o’quvchi yoshlarning salomatligini mustahkamlash, jismoniy kamolotini oshirish, ularni mehnat va mudofaa ishlariga layoqatli kishilar qilib tarbiyalashga qaratilgandir. Bu imkoniyat va talablarni har bir o’quvchi va yoshlar o’z tafakkurlari bilan tushunishlari, Mustaqil O’zbekistonning istiqboliga hissa qo’shish uchun bor imkoniyatlarni ishga solish, o’z burchlarini ado qilishlari kerak. Ma’lumki, Respublika Oliy Kengashining sessiyasida (1992 yil iyul, 1997 yil 29 avgust) «Ta’lim to’g’risidagi» qonun qabul qilinib, unga ta’lim oluvchilarning salomatligini muxofaza qilish va mustahkamlashni kafolatlovchi shart-sharoitlar yaratish, o’qish, mehnat qilish, dam olish uchun ta’lim muassasalari mas’uldir deyilgan. 1 Bu ikki qonunning muzmun va mohiyati o’zaro mujassamlashib, jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga qaratilgandir. O’quvchi yoshlarning ta’lim olishlari va ularni doimo sog’lom bo’lishlarini davlat qonunlari bilan muhofaza qilish, bo’lajak mutaxassislarning porloq 1 1 I.A.Karimov “O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li”, T., “O’zbekiston”, 1992 y. 69-70 betlar. 2 2 “Xalq suzi” gazetasi 1992 yil 19-fevral. 1 1 “Xalq so’zi”, gazetasi, 1992 yil 23 iyul, 1997 yil 3-sentyabr sonlari.

kelajagini ta’minlash, deb talqin qilish lozim. Shu tufayli barcha o’quvchi yoshlar qayerda ta’lim olmasin, ularga berilgan imtiyozlardan maqsad yo’lida foydalanish, jismoniy kamolotni ta’minlash zarur bo’ladi va bu bilan jismoniy tarbiyaning ijtimoiy mohiyatlarini yanada ko’targach, uni imkoni boricha, inson hayotidagi yuksak omilkor ekanligini kelajakka meros qilib qoldirishga hayotiy tajriba va amaliy ishlarni yanada rivojlantirishga muhim asos deb qabul qilishga erishish kerak. Shu sababdan Respublika sportining istiqbolidagi asosiy manbalarning holati va uni rivojlantirish omillaridan xabardor bo’lish muhim vazifalardan biri bo’lib hisoblanadi. Mustaqillikning dastlabki yillarida O’zbekiston jismoniy madaniyat va sport taraqqiyotining ba’zi bir ko’rsatkichlari quyidagilardan iborat. Respublikadagi 14577 ta jismoniy madaniy jamoalarida 5 mln. 549 ming 908 kishi shug’ullanadi. Shu jumladan 64 ta oliy o’quv yurtida 134977 kishi, 225 ta o’rta maxsus o’quv yurtlarida 147664 kishi, 449 ta hunar-texnika bilim yurtlarida 211061 kishi, 8302 ta maktablarda esa 4 mln. 510 ming 403 o’quvchi jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanadilar. O’zbekistondagi ishlab chiqarish korxonalarining 5545 tasida boshlang’ich jismoniy madaniyat tashkilotlari va 60 dan ortiq sport klublari mavjud bo’lib, ularda 543946 kishi muntazam ravishda sport turlari, sog’lomlashtirish mashqlari bilan shug’ullanadilar. Sobiq Ittifoq davrida ishlab chiqilgan va tasdiqlangan. Mehnat va mudofaaga tayyor (MMT-GTO) majmuasi o’zining mazmunan zarurligi va mohiyatini ancha vaqtgacha o’z kuchini saqlab keldi. Keyingi paytlarda Respublika muhiti va sharoitlariga qarab, uning shakli va normativ talablariga ba’zi bir o’zgarishlar kiritildi va konsepsiya (dastur) ishlab chiqildi. Shu asosda «Alpomish» va «Barchinoy» maxsus testlari joriy etildi (2000 y.). Ma’lumki, MMT majmuasini asosiy turlari va me’yoriy darajalari o’quvchi yoshlarni har tomonlama jismonan kamol toptirishda muhim ahamiyat kasb etdi. Shu sababdan Respublikada bu majmua yoshlarni jismoniy tayyorlashda katta ishlarni amalga oshirishga poydevor yaratdi. Buning dalili sifatida qo’yidagi

ko’rsatkichlarni keltirish mumkin. Respublika bo’yicha 1991 yilda 1 mln. 33 ming 815 kishi MMT nishondori bo’ldi Shu jumladan Oliy o’quv yurtlari talabalaridan 12743 kishi O’rta maxsus o’quv yurtlarida 36867 kishi, hunar- texnika bilim yurtlarida 69650 kishi, umumta’lim maktablarida 832962 o’quvchi va ishlab chiqarish korxonalarida 81593 kishi bu majmuaning barcha talabalarini bajaradilar. Respublikadagi jismoniy madaniyat jamoalari, sport klublari, sport jamiyatlari va turli vazirliklar, davlat idoralaridagi jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish, qiziqarli sport musobaqalarini uyushtirish, yuqori sport natijalariga erishishda alohida o’rin tutadi. Bu faoliyatlar sport turlari bo’yicha mahoratli sportchilarni tarbiyalash va ko’paytirishga katta hissa qo’shadi. Ular haqida qo’yidagi ma’lumotlar guvohlik berishi mumkin. Erkin kurash bo’yicha 775 kishi yuqori darajadagi sport talablarini bajargan. Shuningdek, voleybol-383, boks-422, futbol-680, dzyu-do-339, basketbol-240, qo’l to’pi-185, shaxmat-120 va boshqa turlarda ham yuqori ko’rsatkichlarga erishildi. Qo’yidagi ko’rsatkichlarga alohida e’tibor berish lozim. Sportning akrobatika turi bo’yicha 19 ta jamoada to’garak tashkil etildi. Ularda 1923 kishi shug’ullanib, ularning 1342 nafari sport maktablarining o’quvchilaridir. Ularga atigi 43 ta trener biriktirilib, ularning 33 tasi oliy ma’lumotlidir. Shuningdek, ularning 21 tasi jamoatchi trenerlardir. Eng ommaviy va sevimli sport turi bo’lgan futbol bo’yicha 7904 ta jamoa bo’lib, ularda 266767 nafar kishi shug’ullanadi. Ularning 4345 nafari sport maktablarining o’quvchilari hisoblanadi. Ularni tarbiyalash va mahoratini orttirishida 682 trener qatnashib ularning 497 tasi maxsus ma’lumotga egadir. Shuningdek, 9048 kishi jamoatchilik asosida trenerlik qiladi. 1 1 1 Raspublika Davlat sport qo’mitasining 1991 yilgi hisobotidan olindi.

Voleybol sport turi bo’yicha 343, boks-313, erkin kurash-249, sambo kurashi-229, qo’l to’pi-229, dzyu-do-193, basketbol-162, klassik kurash-172, stol tennisi-131 va shu kabi sport turlarida anchagina trenerlar xizmat qiladi. Respublikadagi sport taraqqiyotining ko’rsatkichlarini tahlil qilganda qo’yidagi mulohazalarni bayon qilishga to’g’ri keladi. Futbol eng sevimli va shug’ullanish uchun qulay sport turlaridan biridir. Bu sohadagi ko’rsatkichlarni o’rtacha qilib olsak, qo’yidagi holatni ko’rish mumkin. Ya’ni har bir jamoada o’rtacha miqdorda 378 kishi (266-767; 7904=378) futbol bilan shug’ullanar ekan. Har bir trenerga esa, 390 dan ortiq futbolchi to’g’ri keladi. Shuningdek erkin kurash bo’yicha 656 jamoada 31567 kishi shug’ullansa, ularga 259 trener rahbarlik qiladi. O’rtacha olganda har bir trenerga 120 nafar kurashchi to’g’ri keladi. Bu holatlarni voleybol (269433 : 343 = 758 kishi ) – 758, shaxmat (129264 : 96 = 1346) 1346, basketbol (141719 : 182 = 778 ) kabi turlari ham ko’rish mumkin. Bu ko’rsatkichlarga oddiy ko’z bilan qaraganda murakkab narsalar ko’rinmaydiganga o’xshaydi. Lekin bitta trener futbolda 390, erkin kurashda 121, voleybolda 758, shaxmatda 1346, basketbolda 788 kishining to’g’ri kelishi ajablanarli holdir. Voleybol, shaxmat, basketbol kabi turlarda jamoatchi trenerlar ham rahbarlik qilishi mumkin. Biroq bu holatlar sportchilarning mahoratini yetarli darajada oshira oladi, deb xulosa qilish qiyin. Bunday ko’rsatkichlar keyingi davrda birmuncha ijobiy tomonga siljidi. Xullas, bu ko’rsatkichlarning haqiqatdan ancha uzoq ekanligi ayondir. Bundan shunday xulosaga kelish mumkinki, qaysi bir jamoalarda trenerlar va sportchilar mahsuldorlikka erishmoqda, ko’pchiligida esa umuman yaxshi natijalar yo’q hisobi. Bunga qo’yidagi misollarni keltirish mumkin. Futbol bo’yicha 680, shaxmat 120, qo’l to’pi 125 kishi yuqari darajadagi (SUN, 1 darajada) sportchilar tayyorlangan. Ularni umumiy shug’ullanuvchilar soniga solishtirilsa, ish sifati yaxshi emasligini bilish qiyin emas.

E’tirof etish lozimki, O’zbekiston mustaqilligini o’n yili davomida (1991- 2001) jismoniy tarbiya va sport ishlari ancha rivoj topdi. Ommaviylik asosida sport mahoratlarni oshirish ancha o’sdi. Futbol, tennis, o’zbek kurashi, boks, sharqona yakka kurashlar (karate, dzyu- do, taekvando, ushu, qo’l to’pi va h.k.) yoshlar orasida tobora ommalashmoqda. Buning eng asosiy sabablari shundaki «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi qonun hamda qator qarorlarni (1993, 1996, 1999, 2000, 2002, 2003 va h.k.) amalga oshirishda katta tadbirlar o’tkazildi. Ularning natijalari esa respublikada o’tkazilgan sport musobaqalari, xalqaro turnirlar va sportchilarning Osiyo va jahon birinchiliklaridagi ishtirok etishi, erishilgan yutuqlar mazmunida namoyon bo’lmoqda. O’zbekistonda futbolni rivojlantirish (1993, 1996), tennis, boks va kurash bo’yicha xalqaro turnirlar o’tkazish (1993-2000) haqidagi hukumat qarorlari muhim ahamiyatga egadir. Ayniqsa, «O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi O’zbekiston Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 27 maydagi qarori barcha davlat idoralari hamda nodavlat va jamoat tashkilotlari oldiga katta mas’uliyatlarni yukladi. Shu asosida aholining barcha tabaqalari va ishlab chiqarish, savdo, tijorat, tarbiya, o’quv muassasalari sohalarida jismoniy tarbiya va sportni keng yo’lga qo’yish masalalari jiddiy vazifa bo’lib qolmoqda. Jismoniy madaniyat va sport taraqqiyotining 10 yillik davridagi ko’rsatkichlarning natijalari bilan qo’yida tanishish mumkin bo’ladi. Jismoniy madaniyat jamoalarining soni 1991 yilda 14.577 ta bo’lsa, 1995 yilda 14408 ta va 2000 yilda esa 15.863 taga yetadi, ba’zi yillarda jamoalar sonining kamayishiga sabab shundaki ba’zi korxonalar va muassasalar birlashtirilgan yoki tugatilgan. Keyinchalik esa ularning soni osha boshlagan. Jismoniy tarbiya va sport, sayohat hamda xalq o’yinlari bilan shug’ullanuvchilar soni 1991 yilda – 5549966 nafar kishi bo’lsa, 1995 yilda - 5.640085 va 2000 yida - 6.862790 nafar kishini tashkil etgan.

Bevosita sport turlari bilan shugulanuvchilar soni 1991 yilda – 1491511, 1995 yilda – 1.256958 va 2000 yilda – 1.856181 kishiga yetadi. Fubol bilan shug’ullanuvchilar soni – 439344, voleybol – 296801, yengil atletika – 172047, kurash – 93985, boks – 26551, tennis – 14504 kabilar tashkil etmoqda. Sport bilan shug’ullanuvchilar maktablarda 1992 yilda 737641, 1995 y. – 828072, 2000 y. – 1196091 kishini takshil qildi. Bunday ko’rsatkichlar kolledjlar va liseylarda: 1992 y. – 42027, 1995 y. – 47353 va 2000 y. – 81649 kishi, oliy o’quv yurtlarida esa bunday natijalar ancha yuqori edi. Bolalar va o’smirlar sport maktablarida shug’ullanuvchilar soni 1992 yilda – 244483, 1995 yilda – 245347 va 2000 yilda esa 272262 nafar yosh sportchilarni tashkil qildi. Respublika BO’SM soni 1992 yilda – 472 ta, 1995 yilda – 522 va 2000 yilda esa 538 taga yetkazildi. O’zbekiston Respublikasi Prezedenti va hukumatining mamalakatda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish borasidagi g’amxo’rliklari tufayli o’quvchi yoshlarni sportga jalb etish, sportchilarning mahoratlarini oshirishga katta imkoniyatlar yaratib berdi. Mustaqillikning 10 yilligi davrida Respublikada sportning taraqqiyoti, iste’dodli sportchilarning Xalqaro sport maydonlarida erishgan g’alabalarini aks ettiruvchi nufuzli tarixiy manbalar yaratildi. Ular orasida 10 yillik yubileyga hadya etilgan. «XXI asr: Istiqbolimiz timsollari» kitobi e’tiborni jalb etadi. Eng muhimi shundaki, uning tarkibidagi dunyoga sport orqali mamlakatimizni tanitgan, yurtimiz bayrog’ini baland ko’tarib, madhiyamizni yangratishga hissa qo’shgan sportchilar munosib o’rin olgan. Kitobning «Xalqimizning qadri baland o’g’il-qizlari» bo’limida I.A.Karimovning «O’zbek millatining, o’zbek farzandlarining qobiliyat, zehn- zakovat, tirishqoqlik borasida boshqa hyech bir millat yoki xalqdan qolishadigan joyi yo’q», deb bergan bahosi bilan boshlanadi. Shu o’rinda jahon chempioni, XXVII Olimpiya o’yinlarining boks bo’yicha oltin medal sohibi M.Abdullayevning yurtimiz bayrog’ini baland ko’tarib, mag’rurona turishi yurtimiz yo’lboshchisining fikrlariga hamohang bo’lib to’ribdi. Ayniqsa

Prezidentning M.Abdullayevni tabriklashi va unga zarli to’n kiygizishi sportchilar mehnatini ulug’lashdagi eng yuksak qadriyat ekanligini namoyish etmoqda. Bokschi Ruslan Chagayevning ham qisqa bo’lsada mehnatlari bu kitobdan o’rin olgan. U 1978 yil 19 oktyabrda Andijon shahrida to’g’ilgan. Ikki karra Osiyo va jahon chempioni. Osiyo o’yinlari g’olibi «O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan sportchi» , «O’zbekiston iftixori» faxriy unvonlari, «O’zbekiston belgisi» ko’krak nishoni bilan taqdirlangan. U 2002 yilda professional boks bo’yicha o’z vaznida jahon chempioni unvoniga erishdi. Rustam Saidov, 1978 yil 6 fevralda tug’ilgan. Boks bo’yicha Markaziy Osiyo o’yinlari g’olibi. Osiyo chempioni, Sidney Olimpiadasi bronza medalini qo’lga kiritgan. Sergey Mixaylov, 1976 yil 5 martda tug’ilgan. Boks bo’yicha ikki marta Osiyo chempioni, Osiyo o’yinlari g’olibi, Sidney Olimpiadasining bronza medali sovrindori. «O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan sportchi» faxriy unvoniga ega. O’tkirbek Haydarov, 1974 yil 25 yanvarda Andijonda tug’ilgan. Boks bo’yicha jahon chempioni. «O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan sportchi», «O’zbekiston iftixori» faxriy unvoniga sazovordir. Dilshod Yorbekov, 1974 yil 5 yanvarda Samarqand shahrida tug’ilgan. Boks bo’yicha Osiyo chempioni, Osiyo o’yinlarining kumush va bronza medallari sovrindori. Jahon chempionati va kubogi hamda yaxshi niyat o’yinlari bronza medallari sovrindori. «O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan sport ustasi», «Do’stlik ordeni», «O’zbekiston belgisi» ko’krak nishoni bilan taqdirlangan. Artur Grigoryan, 1967 yil 20 oktyabrda Toshkentda tug’ilgan. Boks bo’yicha yaxshi niyat o’yinlari g’olibi, jahon chempionati kumush medali sovrindori. Professional bokschilar o’rtasida 16 marta (2002 y.) jahon chempioni. «Mehnat shuhrati» ordeni sohibi. «O’zbekiston Respublikasida

xizmat ko’rsatgan sportchi», «O’zbekiston iftixori» faxriy unvonlari, hamda «O’zbekiston belgisi» ko’krak nishoni bilan taqdirlangan. Mirjalol Qosimov, 1970 yil 17 sentyabrda Toshkentda tug’ilgan. Futbol bo’yicha o’smirlar o’rtasida jahon va Yevropa chempioni. XII – Osiyo o’yinlari g’olibi. Akobir Qurbonov, 1975 yil 29 iyulda Buxoroda tug’ilgan. Sambo bo’yicha to’rt karra Osiyo chempioni. Jahon unversiadasi g’olibi, jahon kubogi sohibi, jahon chempioni, milliy kurash bo’yicha jahon chempioni. «O’zbekiston iftixori» faxriy unvoni hamda «O’zbekiston belgisi» ko’krak nishoni bilan taqdirlangan. Nurxon Nafasov, 1965 yil 5 yanvarda tug’ilgan. Milliy karate federasiyasining prezidenti. O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan sport ustasi. Markaziy Osiyoda yagona 6-dan «Kora belbog’» sohibi. Qiziqarli tomoni shundaki, keyingi yillarda kichik yoshdagi bolalar o’rtasida sharqona yakka kurashlar bo’yicha musobaqalar uyushtirilmoqda. Shu sababdan bunday turlarga qishloq va uzoq hududlardagi bolalar katta ixlos bilan kirib kelmoqda. Buning guvohi sifatida «XXI asr: Istiqbolimiz timsollari» kitobida Respublika Prezidenti I.A.Karimovning yonida turib rasmga tushgan bolalalarni e’tirof etish zarurdir. Ya’ni: A’zam, Farrux va Parviz Abdulmanovlar Bekobod tumanidagi Zarif qishlog’ida to’g’ilgan. Eng kattasi 13 yoshda (2000 yil ma’lumot), o’rtanchasi 12 va kichigi 9 yoshda. Bu aka-ukalar karate bo’yicha O’zbekiston, Osiyo va dunyo chempionatlari, qator xalqaro turnirlarda g’olib chiqishgan. Rustam Qosimjonov, 1979 yil 5 dekabrda Toshkentda tug’ilgan. Shaxmat bo’yicha Osiyo chempioni, jahon chempionati mintaqaviy musobaqasi g’olibi, Butunjahon shahmat Olimpiadasida shaxsiy hisobda bronza medaliga sazovor bo’lgan. Xalqaro grossmester. 2004 yilda jahon chempioni unvoniga ega bo’ldi. «O’zbekiston Iftixori» faxriy unvoni hamda «O’zbekiston belgisi» ko’krak nishoni bilan taqdirlangan.

Ibrohim Hamroqulov, 1982 yil 29 iyulda Samarqand shahrida tug’ilgan. Shahmat bo’yicha o’smirlar o’rtasida jahon va Osiyo chempioni. «Universiada - 2000» musobaqasining g’olibi sifatida prezidentimiz sovg’asi “Tiko” avtomashinasi bilan taqdirlangan, xalqaro miqyosdagi sport ustasi. Lina Cheryazeva 1968 yil 1 noyabrda Toshkentda tug’ilgan. Fristayl (chang’ida akrobatik sakrashlar) bo’yicha jahon chempioni, ikki karra jahon kubogi g’olibi, Lillexammer qishkiOlimpiadasi chempioni. «O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan sportchi», «O’zbekiston iftixori» faxriy unvonlariga ega. Iroda To’laganova 1982 yil 17 yanvarda Toshkentda t u g’ilgan. Tennis bo’yicha qizlar o’rtasida «Uimbolding» turniri va AQSh ochiq chempionati g’olibi, Osiyo chempioni. Butunjahon o’smirlar o’yinlarining bronza medali sovrindori. «O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan sportchi», «Shuhrat» medali sohibasi. Sevara Qodirova 1983 yil 3 yanvarda Namanganda tug’ilgan. Xalqaro toifadagi sport ustasi. Stol tennisi bo’yicha xalqaro musobaqalar g’olibi. Jahon o’yinlari (Shvesiya, 1999 yil), «Universiada - 2000» musobaqalari g’olibi. Kitobning «Millat g’ururi, mamalakat iftixori» bo’limida I.A.Karimovning «Yoshlarni sog’lom, matonatli, jasur qilib taprbiyalashda sport va jismoniy tarbiyaning ahamiyati beqiyos» - deb bergan bahosi olqishga sazovordir. Shu joyda yangidan qurilgan «Jar» sport majmuining ichki ko’rinishi, qator gilamlarda kurashchilarning olishuvlari, minglab tomoshabinlarning musobaqalarni kuzatishlari rangli tasvirda ifoda etilgan. Sahifalarda Prezident I.A.Karimovning yetuk sportchilar davrasidagi tasviri, XXVI Olimpiya o’yinlarida boks bo’yicha bronza medali sovrindori Karim To’laganov, boks bo’yicha to’rt karra respublika chempioni, Osiyo chempionatining kumush va bronza medallari sohibi, Osiyo o’yinlari bronza medali egasi, jahon kubogi g’olibi jizzaxlik Lazizbek Zokirovning rangli suratlari berilgan. U xalqaro sport ustasi va «O’zbekiston iftixori» faxriy unvoniga egadir. Shular qatorida bokschi To’lqinboy Turg’unov (2 marta Osiyo

chempioni, Osiyo o’yinlari, jahon kubogi va jahon chempionatining kumush medallari sovrindori; Tatyana Malinina (muzda nafis uchish, qishqi Osiyo o’yinlarining oltin va kumush medallari sovrindori; Erkinboy Quttiboyev (kik boks) Yevropa chempioni, muay-tay bo’yicha uch karra jahon chempioni, Osiyo o’yinlari g’olibi; Temur To’lakov (boks) qit’a chempionati va Osiyo o’yinlari kumush medallari sohibi, yaxshi niyat o’yinlari g’olibi kabilar ham o’z o’rinini olishgan. Kitobning keyingi sahifalarida Oksana Chusovitina, sport gimnastika bo’yicha XXV Olimpiya chempioni, Osiyo o’yinlari va «Jahon yulduzlari» xalqaro musobaqalari sovrindori; Armen Bagdasarov, dzyudo bo’yicha Olimpiya o’yinlari kumush medali sovrindori, to’qqiz marta O’zbekiston Respublikasi chempioni, Butunjahon Universiadasining kumush medal sovrindori; Bahrom Avazov, milliy kurash bo’yicha Amir Temur va Pahlavon Mahmud xotirasiga bag’ishlangan xalqaro musobaqalarning mutloq g’olibi, jahon chempioni; Kamol Murodov, dzyudo bo’yicha Osiyo o’yinlari bronza medali egasi, milliy kurash bo’yicha birinchi jahon chempioni, xalqaro miqyosidagi sport ustasi; Shuhrat Xo’jayev, sambo bo’yicha jahon va to’rt karra Osiyo chempioni, ikki marta jahon va qit’a kubogi sohibi, milliy kurash bo’yicha jahon chempionati bronza medali sohibi. Toshtemir Muhammadiyev, Surxandaryolik (1968 yil to’g’ilgan), kurash bo’yicha jahon chempioni. «El-yurt hurmati» ordeni sohibi. Mahtumquli Mahmudov, kurash bo’yicha qator xalqaro turnirlar g’olibi, jahon chempioni. 1969 yil Surxondaryoda tug’ilgan. «O’zbekiston iftixori» faxriy unvoniga ega bo’lgan mashhur sportchilar o’rin olgan. Umuman olganda 10 yil davomida Respublika, Markaziy Osiyo, Osiyo, jahon sport musobaqalari va Olimpiya o’yinlarining sovrindorlari hamda qatnashchilari e’tibordan chetda qolmagan. Ularning xizmatlari va faoliyatlari Respublika jismoniy madaniyat tarixidan munosib joy egallagan. Ular orasida iste’dod egasi va kelajakda katta umid kutish mumkin bo’lgan yoshlar juda ko’p. Ayniqsa, Yulduz Hamroqulova (1989 yil Jizzaxda to’g’ilgan), shahmat bo’yicha qizlar o’rtasida uch marta

O’zbekiston birinchiligi g’olibi, Osiyo birinchiligining bronza medali sovrindori, jahon birinchiligining qatnashchisi, barchaning diqqatiga sazovordir. Abdulla Tangriyev (1981 yil Surxondaryo) dzyudo bo’yicha yoshlar o’rtasida Osiyo birinchiligi g’olibi, Sidney olimpiadasi qatnashchisi, xalqaro miqyosidagi sport ustasi. Kurash bo’yicha 2001-2005 yillarda o’tkazilgan xalqaro turnirlar va jahon birinchiligining g’olibidir. Manzura Inoyatova (1982 yil Navoiy viloyati), stol tennisi bo’yicha Butunjahon o’smirlar o’yinining bronza medali sovrindori, jahon o’yinlari va Yevropa ochiq kubogi g’olibi. Xalqaro miqyosidagi sport ustasi. Nodir Xo’jayev, 1989 yil 4 iyulda Qashqadaryo viloyatida to’g’ilgan. Karate bo’yicha 1-dan sohibi. O’zbekistonning ikki marta chempioni, jahon kubogi g’olibi. Saida Iskandarova 1980 yil 12 martda Toshkentda t u g’ilgan. Suzish bo’yicha ikki marta Markaziy Osiyo o’yinlari g’olibi, Osiyo – Okeaniya chempionati oltin medal sohibi, Osiyo o’yinlarining kumush medali sovrindori, Sidney olimpiadasi qatnashchisi. Xalqaro toifadagi sport ustasi. Saida Burxonxo’jayeva, 1984 yil 12 iyunda Toshkentda tug’ilgan. Stol tennisi bo’yicha xalqaro toifadagi sport ustasi. Butunjahon o’smirlar o’yinining bronza medali sohibasi, jahon o’yinlari g’olibi, ikki marta Respublika chempioni. Xulosa qilib aytganda, bunday yutuqlar va iste’dodli sportchilar mamlakatda olib borilayotgan ulkan tadbirlarning dastlabki samaralaridir. Resupblika jismoniy madaniyat harakatining salmoqli tarmoqlari umumta’lim maktablari, Oliy va O’rta maxsus o’quv yurtlari (lisey, kolledj va h.k.)dan iboratdir. Shu sababdan sportchi o’quvchi yoshlar va talabalarning soni boshqa tarmoqlarga nisbatan ancha ustuvordir. Ular bilan olib borilayotgan jismoniy tarbiya darslari, sport mashg’ulotlari hamda turli xil sport musobaqalariga alohida e’tibor berilmoqda. Bu jihatlar ayniqsa, mustaqillikning keyingi yillarida (2001-2005) yaqqol ko’zga tashlanmoqda.

Umumta’lim maktablari va o’rta maxsus o’quv yurtlaridagi (lisey, kolledj) jismoniy tarbiya va sport taraqqiyotini ta’minlovchi ba’zi bir rasmiy ma’lumotlarni keltirish zarurdir. Bu haqda Respublika xalq ta’lim vazirligi, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, Respublika madaniyat va sport ishlari vazirligining joriy hisobotlari dalolat bo’la oladi. Ularni qo’yidagi jadvallarda ko’rish mumkin. (1-jadval)

1- Jadval Respublikada jismoniy tarbiya va sport bo’yicha umumiy ko’rsatkichlar.M aktabla r soni O ’quvchil ar soni Jism oniy tarbiya bilan m untaza m M axsus tibbiy guruxda shug’ulla nuvchilar soni Sport seksiyalar ida 2 000 2 001 2 002 20 00 2 001 2 002 20 00 200 1 200 2 20 00 20 01 20 02 20 00 2001 200 2 J ami: 9 661 9 668 9 662 5. 734. 82 8 5. 967.0 46 6 .041 085 5. 624. 77 6 5.93 5.028 5.9 29.338 14 066 18 564 20 210 1. 317. 09 4 1.463 344 1.5 73.613 T afovu t - + 7 + 24 - + 23221 8 + 7403 9 - +31 0252 +26 90 - +4 498 +1 646 - +146 250 +11 0269 Sport inshoatlari Stadionlar Sport zallari Basketbol Voleybol Qo’l to’pi 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 Jam i: 1 9 3 0 2 9 4 361 4 872 4 980 6 259 6 443 6 501 9 263 9 430 9 406 4 530 4 731 4 899

Taf ovut - + 11 -1 - + 511 + 108 - + 184 + 58 - + 167 + 24 - + 201 + 168 Sport inshoatlari Tennis korti Futbol maydoni Mini-futbol maydoni Yengil atletika Suv havzasi 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 2 000 2 001 2 002 Jam i: 1 30 1 72 1 55 4 676 4 957 4 932 3 395 3 314 3 386 1 61 2 36 3 31 1 12 1 30 1 45 Taf ovut - + 42 - 17 - + 281 - 25 - - 81 + 75 - + 75 + 95 - + 18 + 15

Ta’kidlash lozimki, Respublika jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishini kengaytirishda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori (1999 yil 27 may) katta voqyealik bo’ldi. Unga ilova qilingan davlat dasturida (konsepsiya) aholini ommaviy ravishda sportga jalb etish, ularga zarur shart-sharoitlar yaratib berish, ayniqsa, eng zamonaviy sport majmualarini (kompleks) yangidan qurish bosh vazifa qilib qo’yildi. Respublika sportchilarini xalqaro sport musobaqalariga tayyorlash, ularning g’alabalarga erishishlari uchun barcha imkoniyatlarni ishga solish, bunda murabbiylar, mutasaddi sport tashkilotlari hamda davlat idoralari rahbarlarining mas’uliyatlarini oshirish alohida qayd etildi. Buyuk kelajak yosh avlodlar taqdirida bo’lishi tabiiydir. Sport olamida ham bunday g’oya va talablar ancha ustuvor turadi. Respublikamiz sportining ravnaqini ta’minlash yo’lida Respublika Prezidenti tomonidan «O’zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish» jamg’armasini tuzish to’g’risida»gi farmoni (2002 yil 24 oktyabr) e’lon qilindi. Farmon bo’yicha O’zRVM maxsus qaror qabul qildi va Respublika, viloyat va tuman-shahar tashkilotlari faoliyati ishga tushdi. Uning samaralari ko’n sayin tobora oshib bormoqda. Ayniqsa bolalar sport mashg’ulotlarini o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan moddiy- texnik bazani kengaytirish, sport inshoatlari va jihozlarini davr talablari asosida qurish hamda qayta ta’mirlash kabi muhim sohalarga davlat va nodavlat tashkilotlarining faoliyatini qaratish aniq belgilangan. Respublika Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasining quyi tarmoqlarini (viloyat, shahar-tuman) tashkil etish, ularning moliyaviy-xo’jalik yuritish faoliyatlarini mustaqil ravishda olib borilishi jismoniy madaniyat tarixida muhim voqyelik hisoblandi. Iqtidorli bolalarni sportga jalb etishda oila, maktab, mahalla va boshqa turli jamoat tashkilotlarining faol va amaliy harakatlarini qaratishga keng o’rin berildi. Shu sababdan Bolalar va o’smirlar sport maktablarning (BO’SM) tarmog’ini kengaytirish, xalqaro sport musobaqalari, ayniqsa, Olimpiya o’yinlari dasturidagi

sport turlari bo’yicha tayyogarlik hamda tarbiyaviy ishlarni xalqaro andozalar talabi asosida olib borishga da’vat etilmoqda. Mazkur qaror asosida mahalliy millat qizlarini sportga qiziqtirish, ularni tarbiyalash va Xalqaro sport musobaqalari hamda Olimpiya o’yinlarida ishtirok etishga tayyorlash ishlari qizg’in olib borilmoqda. Shu bilan birgalikda o’quvchi yoshlarning jismoniy tarbiya darslari va sport mashg’ulotlaridagi faol harakatlarni yanada sifatliroq o’tkazish, ularni xalq milliy o’yinlari bilan shug’ullanishlarini ta’minlash, bu yo’lda kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida mutaxassis xodimlarni tayyoarlash, ularning malakalarini oshirishga jiddiy e’tibor berilmoqda. Umuman olganda, mazkur qaror o’quvchi yoshlarning sportga qiziqishini oshirishda muhim omil sifatida tarixiy jarayonga aylanmoqda. O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tizimidagi bolalar va o’smirlar sport maktablarida 2001 yilda sportning 47 ta turi va 2002 yilga kelib sportning 40 ta turi bo’yicha seksiya va bo’linmalarda o’quvchilar shug’ullanib kelishmoqda. O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tizimidagi BO’SMlarda 2001 yilda sport turlari bo’limlar soni 1351 ta bo’lsa 2002 yilga kelib 1443 taga yetgan, o’quv guruhlar soni 2001 yilda 7062 ta 2002 yilda esa 7290 taga yetgan, o’quv- mashq qiluvchi guruhlar soni 2001 yilda 7330 ta bo’lib 2002 yilda 8499 tani tashkil etgan, sport mahoratini oshirish guruhlari 2001 yilda 245 ta bo’lgan, 2002 yilda 20 taga kamaygan ya’ni 224 tani tashkil etgan, oliy sport mahorati bo’limida esa 2001 yilda 26 ta bo’lib 2002 yilda 30 taga yetkazilgan. Seksiya va bo’limlarda shug’ullanuvchilar soni guruhlarning ko’payishi yoki kamayishiga nisbatan ma’lum miqdorida o’zgargan: 1. Boshlang’ich tayyo r lov guruhi 2001 yil -105973, 2002 yil-110125; 2. O’quv-mashq qiluvchi guruh 2001 yil-83605, 2002 yil-99751; 3. Sport mahoratini oshirish guruhi 2001 yil-1950, 2002 yil-1827; 4. Oliy sport mahorati guruhi 2001 yil-116, 2002 yil-143; Bo’linmalarda shug’ullanuvchilar sonining ko’payishiga sabab boshlang’ich tayyorlov guruhlari va o’quv mashq guruhlarida murabbiylarning ko’payishi hamda shug’ullanuvchilarning ortishi, sport mahoratlarini oshirish guruhi va oliy

sport mahorati guruhlarning sonining oshishiga sabab sportchilarning mahoratlari oshishi yoki boshqa jamiyatlardan qo’shilgan sportchilarning hisobigadir. - Umuman bolalar o’smirlar sport maktablariga qisqacha ma’lumot beradigan bo’lsak, qo’yidagilarni aniqlaymiz. 1. Bolalar o’smirlar va sport maktabi 2001 yilda 309 ta bo’lgan 2002 yilga kelib 336 tani tashkil etgan. 2. Ixtisoslashgan bolalar va o’smirlar olimpiya zahiralari sport maktablari soni 2001 yilda 32 ta bo’lgan bo’lsa 2002 yilga kelib 34 taga yetgan. Sport maktablaridagi shtatli ma’muriy xodimlarga kelsak 2001 yilda 901 ta bo’lgan bo’lsa 2002 yilga kelib 1006 taga ko’paygan. Shulardan oliy ma’lumotlilari 2001 yilda 689 ta bo’lgan bo’lsa, 2002 yilda 764 taga yetgan. Ulardan ayollarni aniqlaganimizda 2001 yilda 152 ta 2002 yilda esa 158 taga yetgan. Bolalar va o’smirlar sport maktabining sport bazalari 2001 yilda 1709 tani tashkil etgan, 2002 yilga kelib 1405 taga kamaygan. Shulardan 2001 yilda 243 tasi xususiy bo’lib, 1466 tasi ijaraga olingan, 2002 yilda esa 196 tasi xususiy bo’lib 190 tasi ijaraga olingan. Sport bazalarining kamayishi ijaraga sport inshoatlarini olish qimmatligi, mablag’ning yetishmasligi sabablidir. Bolalar va o’smirlar sport maktablari 2001 yilda tayyorlangan razryadli sportchilar qo’yidagicha ifodalanadi: ommaviy razryadlar – 60970 ta, birinchi razryadlilar – 2028 ta, sport ustaligiga nomzod – 969 ta, sport ustasi – 108 ta, xalqaro toifadagi sport ustaisi 6 ta. Shuningdek, 2002 yilda tayyorlangan razryadli sportchilar: ommaviy razryadlilar – 60851 ta, birinchi razryadlilar – 1997 ta, sport ustaligiga nomzod – 855 ta, sport ustasi – 84 ta, xalqaro toifadagi sport ustaisi 12 ta tayyorlangan. O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tasarrufidagi sport maktablari bo’yicha 2002 yil 31 dekabrgacha bo’lgan MA’LUMOT

№ Viloyatlar BO’SMl ari soni Ixtisos lashgan IBYoOZM Shu jumladan qishloq joylarda BO’S M lar soni Ixtisos -lashgan IBYoOZ M

Qoraqalpog’iston 25 1 21 - Andijon 47 1 32 - Buxoro 21 5 14 2 Jizzax 17 - 9 - Qashqadaryo 21 - 19 - Namangan 30 3 17 - Navoiy 12 - 9 - Samarqand 38 3 27 - Surx o ndaryo 16 - 14 - Sirdaryo 15 - 9 - Farg’ona 36 1 26 - Xorazm 17 - 14 - Toshkent vil oyati 32 2 15 - Toshkent sha hri 9 18 - - Jami 336 34 226 2 Ko’p bosqichli ommaviy sport tadbirlarining sog’lomlashtiruvchi va tarixiy ahamiyati. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan 1993 yil martda «Sog’lim avlod uchun» ordeni ta’sis etildi. Uning nizomida ifodalanishicha ta’lim- tarbiya hamda tibbiyot maskanlarida a’lo darajada xizmat qilgan xodimlar, rahbarlar va bu sohaga ulkan hissa qo’shgan shaxslarga I-III darajali ordenlar berilmoqda. Respublikaning deyarli barcha viloyatlardagi jismoniy tarbiya o’qutuvchilari, BO’SMning murabbiy va rahbarlari, sport tashkilotlarining mas’ul xodimlari bu orden bilan mukafotlanmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «Ta’lim-tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish, barkamol avlodni voyaga yetkazish to’g’risida»gi Farmoni (1997 yil 10 oktyabr), O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 27 maydagi qarori va boshqa rasmiy hujjatlar asosida «Sog’lom avlod» davlat dasturi» ishlab chiqildi va amalga oshirilmoqda. Dasturning asosiy yo’nalishi tibbiyot, ta’lim, mahalla va boshqa sohalarda aholining salomatligini muhofaza qilish, sog’liqni yaxshilash bo’yicha ta’lim-

tarbiya jarayonlarini yanada yaxshilash, bunda oila, mahalla va mehnat jamoalarda ijtimoiy turmush sharoitni yaxshilashga qaratilgan tadbirlarni maqsadli o’tkazish ko’zda tutildi. Eng avvalo, « Sog’lom ona va sog’lom bola » shiori ustuvor bo’lishi ta’kidlangan. Bunday umum madaniy va tarbiyaviy jarayonlarning salmoqli mazmuni jismoniy tarbiya bilan bog’langanligi muhim ahamiyatga egadir. Shu sababdan ham bolalar bog’chalari, umumta’lim maktablari, kasb –hunar koledjlari, liseylar va oliy o’quv yurtlarida jismoniy tarbiya dasrlari, sport mashg’ulotlari hamda ommaviy sport musobaqalarni tashkil etishga katta e’tibor berilmoqda. Yana e’tiborli tomoni shundaki maxsus maktablar (nogiron va jismonan ojiz) va nogironlar sport klublarida jismoniy tarbiya va sportga alohida e’tibor berilib, ularning salomatligini saqlash, yaxshilash va rivojlantirish yo’lida o’ziga xos tadbirlar, mashg’ulotlar va hatto sport musobaqalari ham tashkil etilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tizimidagi umumiy o’rta ta’lim maktab o’quvchilari o’rtasida «Umid nihollari - 2003» sport musobaqalarining 1- bosqich natijalari samarali bo’ldi. Respublika bo’yicha umumiy o’rta ta’lim maktablar soni 9690 ta bo’lib, jami o’quvchilar soni 6.258.796 tani tashkil etadi. Barcha viloyatlar, tuman (shahar)lardagi maktablarda o’tkazilgan «Umid nihollari - 2003» sport musobaqalarining 1- bosqichida 9690 ta maktabda 6.116.930 nafar o’quvchi ishtirok etgan. Viloyatlar bo’yicha ishtirok etuvchilar qo’yidagi ko’rsatkichlarda namoyon bo’ladi. 2- Jadval № Viloyatlar Makt ablar soni O’qu vchilar soni 1-bosqich ishtirokchilari Ja mi 1-4 5-7 8- 11 1 Qoraqalpog’i ston 763 3772 71 122 681 121 529 12 1349 36 5559 2 Andijon 741 5653 23 209 765 156 650 16 1809 52 8224

3 Buxoro 531 3471 08 119 084 105 909 96 345 32 1338 4 Jizzax 537 2683 15 990 70 714 60 60 170 23 0700 5 Qashqadaryo 1083 6235 78 244 302 184 145 17 3456 60 1903 6 Namangan 672 5129 99 211 791 155 122 14 6208 51 3121 7 Navoiy 375 2059 66 706 78 842 01 88 730 24 3609 8 Xorazm 534 3498 34 107 271 994 48 10 2597 30 9316 9 Farg’ona 906 6917 69 285 780 206 712 19 3040 68 5532 1 0 Samarqand 1195 7442 37 282 501 247 893 14 5529 67 5923 1 1 Toshkent viloyati 896 5292 80 180 243 155 540 13 0960 46 6743 1 2 Surxandaryo 822 5155 79 196 094 147 608 10 4824 44 8526 1 3 Sirdaryo 308 1596 13 518 30 423 37 26 54 96 821 1 4 Toshkent shax. 327 367 9 24 189 311 223 442 21 6862 62 9615 Jami 9690 6258 796 256 8569 200 1996 17 4533 6.1 66.930 1. «Umid nihollari» sport musobaqalarining 1 maktab bosqichida umumta’lim maktablarida 12 sport turining barcha turlarini o’tkazish imkoniyati yo’qligi ishlarning to’g’ri yo’lga qo’yilmaganligidir. Muammolarni bartaraf qilish uchun tumanlardagi BO’SMlarning sport turlari bo’yicha murabbiylarini umumta’lim maktablariga biriktirish hamda maktablarda o’qiyotgan ma’lum sport turlari yo’nalishi bo’yicha yuqori sport ko’rsatkichlariga ega bo’lgan o’quvchilarni

hakamlikka jalb etish, mahallalarda yashayotgan sport fidoyilaridan maqsadli foydalanish zarurdir. Avval an’ana bo’lgan maktab o’quvchilari, mehnatkashlarning spartakiadalari, talabalarning «Haftalik» musobaqalari va umum Respublika Spartakiadalari o’rniga mustaqillik jarayonida kashf etilgan ko’p bochqichli sport musobaqalari o’tkazib borilmoqda. 1. 2001 yilda 6742 ta maktabgacha ta’lim muassasalarida 608500 nafar bolalar, 65862 pedagog va boshqa xodimlar bor. Ularda «Quvnoq bolalar», «Polvonchalar» kabi turli toifadagi (tuman-shahar va jamoalar) musobaqalar o’tkazilmoqda. Bunda eng avvalo bolalarni sog’lom qilib tarbiyalash, sport elementlarini bajarishga o’rgatish hamda qiziqtirish, o’zining harakat faoliyatlarini kuzatish, nazorat qilish kabi muhim tarbiyalash jarayonlari mujassamlashtirilgan. 2. Umumta’lim o’rta maktablar, maxsus maktablarda nogiron va jismonan ojiz bolalar 5.992.364 o’quvchi, 440762 o’quvchi mavjud, sport turlari bo’yicha ommaviy sport musobaqalarini o’tkazish. Bunday musobaqalar 2000 yildan boshlab o’tkazilayogan «Umid nihollari» Respublika maktab o’quvchilarining eng yuqori bosqich dasturlari negizida tashkil etilmoqda. 2002 yildan musobaqalarda 5.5 mln. o’quvchi qatnashdi. 3. 200 ta kasb-hunar kolledjlari 46 ta akademik liseylar va o’rta maxsus o’quv yurtlarining 69346 o’quvchilari orasida «Barkamol avlodlari» sport musobaqalari 1999 yildan boshlab (Jizzax shahri), (2001 yilda Farg’ona) jamoalar, tuman- shahar, viloyatlar miqyosida o’tkazilib, yuqori bosqichi – Respublika finali bilan yakunlanmoqda. Bo’limlarda 2001 yilda 500 ming o’quvchi ishtirok etdi. 4. 64 ta Oliy o’quv yurtlarida 5055 nafar magistrlar va 178435 bakalavrlar bo’lib talabalarning (2000 yil Namangan, 2002 yil Buxoro, 2004 yil Samarqand) ham avvola har bir Oliy o’quv yurtlarida, keyinchalik shahar-tuman (viloyat) miqyosida Oliy o’quv yurtaliraro musobaqalar shaklida o’tkazilmoqda. Ularning yakunlovchi qismi – finali Respublika miqyosida tashkil etilmoqda. E’tirof etish kerakki, bu bosqichlardagi Respublika musobaqalarini boshlash va yakunlash qismlari bayram tusini olmoqda. Taniqli san’atkorlar, yozuvchi-shoirlar,

fan va madaniyat arboblari ishtirok etib, tantanalarga fayz kiritmoqda. Bu, albatta, mustaqillik in’om etgan ulkan madaniy tadbirlarning biridir. Buxoroda o’tkazilgan ikkinchi Universiada qatnashchilarini Respublika Prezidenti I.A.Karimov shunday tabrikladi., ya’ni: «Universiada - 2002 » sport o’yinlari ishtirokchilariga. 1 Aziz o’g’il-qizlarim! Sizlarning barchangizni qadimiy Buxoro shahrida bunyod etilgan mana shu zamonaviy va muhtasham sport majmuida O’zbekiston talaba yoshlarining «Universiada - 2002» musobaqalarining tantanali ochilishi munosabati bilan chin qalbimdan tabriklash menga alohida mamnuniyat baxsh etadi. Mamlakatimizda ikkinchi bor o’tkazilayotgan ushbu universiada nainki uning qatnashchilari, balki butun xalqimiz, avvalambor, yoshlarimiz hayotida yorqin iz qoldiradigan muhim bir voqyeadir. Bugungi kunda Vatan taraqqiyoti, yurt tinchligi, farovon hayotga erishish, xalqaro maydonda munosib o’rin egallashdek ezgu maqsadlarga yetish yo’lida biz tayanchimiz va suyanchimiz bo’lmish yoshlarimizga beqiyos orzu-umidlar bilan qaraymiz. Biz uchun davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan ustuvor vazifa –nafaqat ma’naviy yetuk, zukko va bilimdon, shu bilan birga sport va kurash maydonlarida toblangan, qiyinchiliklarni yengishga qodir, iroda va e’tiqodi baquvvat, bellashuvlarda chiniqqan mard farzandlarni tarbiyalash – bu bir-birini to’ldiradigan, bir-biridan ajralmas yagona maqsad bo’lishi darkor. Jismoniy tarbiya va sport yurtimizning har qaysi shahar va qishlog’iga, har bir xonadonga kirib borishiga erishish, shu asosda hayotimizda sog’lom turmush tarzini qaror toptirish bizning olijanob orzu-intilishlarimizning uzviy bir qismiga aylanishi zarur. Shu ma’noda, «Umid nihollari», «Barkamol avlod» va «Universiada» sport o’yinlarini o’z ichiga olgan uch bosqichdan iborat yaxlit tizimning amalga 1 “Xalq so’zi” gazetasi 28 may 2002 yil.

oshirilishi ana shu yo’lda qilayotgan salmoqli ishlarimizning yaqqol namoyoni, desak, hyech qanday xato bo’lmaydi. Bu tizimning yuqori bosqichi bo’lgan universiada, ta’bir joiz bo’lsa, O’zbekiston yoshlarining o’ziga xos sport olimpiadasidir. Mana shu unutilmas daqiqilarda siz – butun borlig’idan kuch-g’ayrat yog’ilib turgan sog’lom va navqiron yoshlarimizning ochiq chehrangizga boqib, ushbu muazzam, zamonaviy stadionda sizlarning ming-minglab tengdoshlaringizni, sizlarga katta havas va umid bilan qaratayotgan barcha o’g’il-qizlarimizni ko’rgandek bo’laman va bunda ko’pchilik qatori mening yuragim quvonch va g’ururga to’lishini izhor etmoqchiman. Ertangi umidimiz, iftixorimiz bo’lgan siz kabi yoshlarni voyaga yetkazgan ota- onalaringizga, hayotga yo’llanma berayotgan ustoz-murabbiylaringizga samimiy minnatdorlik bildiraman Va sizlarga qarata yana shuni aytmoqchimanki, bugun hayotga qadam qo’yar ekansiz belni qattiq bog’lab, kurash maydoniga chiqayotgan ekansiz, oldingizga qo’ygan marralaringiz doimo baland va yuksak bo’lsin, irodangiz baquvvat, ishonchingiz mustahkam bo’lsin. Shuni unutmangki, sizlarning ortingizda har qarich tuprog’i mo’tabar Vataningiz, bag’rikeng, matonat va qudrat sohibi bo’lmish xalqingiz bor. Aziz farzandlarim! Yoshlik, go’zallik va sport bayrami – universiada musobaqalari yuksak safarbarlik, sog’lom raqobat, halol kurashchanlik ruhida o’tadi, deb ishonaman. Umid qilamanki, bu musobaqalar kelajakda o’zbek sportchilarining jahon olimpiadasi shohsupalariga ko’tarilishi uchun bamisoli zinapoya bo’lib xizamt qiladi. Siz, universiada qatnashchilariga baland ruh, azmu shijoat, qat’iyatlik, shu bilan birga bag’rikenglik va mardlik, haqiqiy sportchilarga xos xususiyat va fazilatlar doimo yor bo’lishini istab qolaman. Sizlarga sihat-salomatlik, hayotdan kutayotgan barcha ezgu orzu-niyatlaringiz ro’yobga chiqishini tilayman.

Islom Karimov, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. Universiada yakunlari haqida quyidagi ma’lumotlar keltirildi. Umumjamoalar bo’yicha egallangan o’rinlar qo’yidagicha: 1. Toshkent shahri – 248 ochko 2. Buxoro viloyati – 203.5 3. Namangan viloyati – 172 4. Farg’ona viloyati – 161 5. Toshkent shahri – 2 – 155 6. Samarqand viloyati – 148 7. An d i j on viloyati – 144 8. Xorazm viloyati – 130 9. Toshkent shahri – 3 - 105 10. Toshkent viloyati – 101.5 11. Qora q alpog’iston – 98 12. Qashqadaryo viloyati – 91 13. Surx o ndaryo viloyati – 91 14. Namangan viloyati – 88 15. Jizzax viloyati – 88 16. Sirdayor viloyati – 27 Eslatma: Toshkent shahar – 1 jamoasi futbolda 2-o’rinni egallab, qolgan barcha turlarda 1-o’rinni egalladi. Buxoro futbolchilari universidada chempioni bo’lishdi. Andijonlik qizlar voleybol jamoasi ham universiada g’olibi bo’lishdi. 2004 yilda Samarqandda talabalarning uchinchi universiadasi ham zo’r tantana bilan o’tdi. Bu musobaqalar avvalgi universiadalardagi kamchilik va xatolarga barham berishining namunasi bo’ldi. E’tirof etish lozimki, talabalarning universiadalariga tayyogarlik jarayonlarida asosiy faoliyatni «Talaba» sport klubi kengashi a’zolari va rahbarlari hamda ularda bevosita murabbiylik vazifasini bajaruvchilar, jismoniy tarbiya kafedralarinig o’qituvchilari katta xizmat qilishmoqda. Shuni ham ta’kidlash lozimki,

mehnatkashlar, qishloq yoshlari, aholi istiqomat joylarida ham zamonaviy sport turlari va xalq milliy o’yinlari bo’yicha turli-tuman sport musobaqalari tashkil etilmoqda. «Navro’z», «Mustaqillik kuni», «Hosil bayrami» va turli ulug’ sanalarga bag’ishlab o’tkazilayotgan an’anaviy bayramlar, madaniy tadbirlarda kurash, boks, qo’l kuchini sinash, tosh (gir) ko’tarish, sharqona yakka kurashlar va boshqa xalq milliy o’yinlari, ayniqsa, ko’pkari – uloq, poyga, darboz kabi tomoshabop o’yinlar ham namoyish etilmoqda. Ularning asosiy maqsadi jismoniy tarbiya va sportni targ’ibot qilish yo’li bilan aholining salomatligini yaxshilash, o’quvchi yoshlarning ma’naviy va jismoniy barkamolligini oshirishga qaratilgandir. Bu esa sog’lom avlod dasturining bosh mezonidir. Ta’kidlash lozimki, aholi o’rtasida jismoniy tarbiya va sportni keng yoyish, o’quvchi yoshlarning jismoniy jihatdan barkamol bo’lib o’sishi, iqtidorli va istedodli sportchilarning mahoratlarini oshirish yo’lida Xalq ta’limi va Oliy ta’lim vazirliklari, Respublika madaniyat sport ishari Vazirligi, «Dinamo», «Yoshlik», «Talaba» kasaba uyushmalari sport jamiyati («O’zbekiston»), «Vatanparvar» sport uyushmalari hamda «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati, «Ekosan», «Mahalla», «Navro’z», «Sog’lom avlod uchun» kabi o’nlab jamg’arma uyushmalari, xomiylar katta xizmat qilmoqda. Tadbirlarni uyushtirish va maqsadli o’tkazishda sport turlari bo’yicha Respublika hamda viloyatlardagi sport federasiyalari, hakamlar kengashlari, sport klublar, jismoniy madaniyat jamoalari Kengashlari, ulardagi mutaxassis va jamoatchi kadrlarning xizmatlari g’oyat kattadir. O’zbekiston sportchilari olimpiada o’yinlarida. 1952. Xelsinki Galina Shamray (sport gimnastikasi) – jamoada chempion. Jamoa musobaqalarida kumush medal. Sergey Popov (yengil atletika) – qatnashchilar orasida 4-o’rin. 1956. Melburn Sergey Popov (yengil atletika) – qatnashchi.

Valentina Ballod (balandlikka sakrash) – qatnashchi. 1960. Rim Valentina Ballod (yengil atletika, balandlikka sakrash) – qatnashchi. 1964. Tokio Sergey Diomidov (sport gimnastikasi) – jamoada 2-o’rin. Svetlana Babanina (suzish) – bronza medali. Natalya Ustinova (suzish) – bronza medali. 1968. Mexiko Vera Duyunova (Galushka) – voleybol 1-o’rin. Svetlana Babanina (suzish). Sergey Konov (suzish). Natalya Ustinova (suzish). Mixail Kolyushev (velosport). 1972. Myunxen Vera Duyunova (voleybol) 1-o’rin. Rustam Kazakov (klassik kurash) – yarim yengil vaznda chempion. Elvira Saadi (sport gimnastikasi) – jamoada 1-o’rin. Nikolay Anfimov (boks) – 4-o’rin. Aleksandr Yudin (velosport). Mamajon Ismoilov (otda uchkurash). 1976. Monreal Rufat Risqiyev (boks) – 75 kilogrammgacha bo’lgan vaznda «kumush» medal. Vladimir Fedorov (futbol) – 3-o’rin. Sobir Ro’ziyev (qilichbozlik, rapira). Valeriy Dvoryanikov (otda uchkurash). 1980. Moskva Erkin Shagayev (suv polosi) – 1-o’rin. Larisa Pavlova (voleybol). Yuriy Kovshov (ot sporti) – jamoada 1-o’rin, shaxsiy hisobda ikkinchi. Olga Zubareva (qo’l to’pi) – 1-o’rin.

Rustam Yambulatov (harakatlanayotgan nishonga otish) – 2-o’rin. Aleksandr Panfilov (velosport) – 2-o’rin. Sobir Ro’ziyev (qilichbozlik, rapira) – jamoa 2-o’rin. Natalya Butuzova (yoydozlik) – 2-o’rin. Leyla Axmerova, Valentin Zazdravnix, Nelli Gorbatkova, Alina Xam (chim xokkey) – bronza medallari. Tatyana Biryulina (yengil atletika, nayza otish). Aleksandr Xarlov (yengil atletika). Anatoliy Dimov (yengil atletika). 1988. Seul Arsen Fadzayev (erkin kurash) – 68 kilogrammgacha bo’lgan vaznda g’olib. Maxarbek Xadarsev (erkin kurash) – 90 kilogrammgacha bo’lgan vaznda g’olib. Radion Gataullin (yengil atletika, balandlikka sakrash) – kumush medal. Noil Muxammadyorov (og’ir atletika) – kumush medal. Sergey Zabolotnikov (suzish) – bronza medal. Jamoliddin Abdujabborov (velosport). Anatoliy Tankov (ot sporti). Igor Davidov, Nikolay Sankoves (chim xokkey). 1992. Barselona Oksana Chusovitina (sport gimnastikasi) – jamoada chempion. Rozaliya Galiyeva (sport gimnastikasi) – jamoada chempion. Marina Shmonina (yengil atletika) – jamoada g’olib. Anatoliy Asraboyev (miltiqdan o’q otish) – kumush medal. Sergey Sirsov (og’ir atletika) – kumush medal. Valeriy Zaxarevich (qilichbozlik) – jamoada 3-o’rin. Ramil Ganiyev (yengil atletika ko’p kurash). Yelena Svetensova (nayza uloqtirish). Sergey Usov (yengil atletika, 110m.ga to’siqlararo yugurish). Artur Grigoryan (boks).

Aleksandr Krasnoyarsev (chim ustida xokkey). Igor Mullajonov (chim ustida xokkey). Aleksandr Domasheyev (chim ustida xokkey). Aleksandr Tyurin (eshkak eshish). Igor Kireyev (eshkak eshish). Valeriy Zaysev (yengil atletika). Dmitriy Polyunin (yengil atletika). Ma’lumki sport turlari ichida erkaklar va ayollar sport gimnastikasi o’z mazmuni va murakkabligi hamda bajarilish shakllari bilan barchani o’ziga jalb etadi. Bunda o’ta yuqori darajadagi texnik tayyorgarlik talab etiladi. Shu sababdan sportning bu turi bilan shug’ullanishga har kim ham jur’at qilavermaydi. O’zbekistonlik gimnastikachi Sergey Diomidovning nomi faqat O’zbekistondagina emas, hatto olimpiya o’yinlari tarixidan ham joy olgan. U 1942 yil To’rtko’lda (Qoraqalpog’iston) tug’ilgan. 1956 yilda u Toshkentga keladi va R.T.Sarkisov qo’lida gimnastika bo’yicha shug’ullanadi. 1960 yil «Dinamo» Markaziy sport jamiyati musobaqalarida yoshlar o’rtasida sport ustasi unvoni talablarini bajardi 1962 yil SSSR terma jamoasi tarkibiga kiritildi. 1964 yil brusyada mashq bajarish bo’yicha SSSR chempioni bo’ladi. 1966 yilda Brusyada jahon chempioni bo’ladi. Uning bajargan «Bir qo’lda burilish» (vertushka) elementi jahon gimnastika mashqlari tarkibiga «Diomidov vertushkasi» nomi bilan kiritildi. U Tokio va Mexiko olimpiya o’yinlari qatnashchisidir. 1964 yilda xalqaro klassikdagi sport ustasi va 1965 yilda xizmat ko’rsatgan sport ustasi unvonlariga ega bo’ldi. Keyinchalik u Markaziy harbiy sport klubida murabbiylik qildi. Elvira Saadi 1952 yil Toshkentda to’g’ilgan. Yoshligidan gimnastika bilan shug’ullanib, Respublika sport-internatida (hozirgi olimpiya o’rinbosarlari kasb- hunar kolleji) ta’lim oladi. U O’zbekiston va SSSR terma jamoalari tarkibida juda ko’p xalqaro sport musobaqalarida ishtirok etib, doim g’oliblikka erishib kelgan.

XX Olimpiya o’yinlarida qatnashib jamoa tarkibida olimpiada chempion unvoniga erishadi. Katta iste’dod egasi bo’lganligi uchun u Moskvada murabbiylik lavozimida ishlab qoladi. O’zbekiston hali XOQ tarkibiga rasmiy ravishda a’zo bo’lmaganligi va Sobiq Ittifoq o’rniga mustaqil davlatlar hamdo’stligining (MDH-SNG) tashkil etilishi tufayli 1992 yilgi Olimpiya o’yinlarida Borselonada Ittifoq MOQ (SNG) terma jamoalari tarkibida ishtirok etgan edi. Olimpiya o’yinlarida yurtimizning 17 nafar sportchisi muvaffaqiyatli qatnashdi. O.Chusovitina va Rozaliya Galiyevalar jamoa tarkibida chempion unvoniga erishdi. Yengil atletikaning estafeta (4x100) turida qatnashgan M.Shmonina oltin medalga sazovor bo’ldi. S.Sirkov og’ir atletika bo’yicha ikkkinchi o’ringa erishdi. O’q otish sport turida ham A.Asroboyev kumush medalni egalladi. Qilichbozlikda V.Zaxarevich bronza medalini olishga muvaffaq bo’ldi. Medal nasib etmagan bo’lsada D.Polyunin, V.Zaysev, R.Ganiyev, S.Usov, (yengil atletika); A.Tyurin va I.Kirsov (grebli), chim xokkey bo’yicha: A. Krasnoyarsev, I.Mullajonov, A.Domashov kabilar yaxshi natijalar ko’rsatdi. olimpiada qatnashchilarini Respublika sport jamoatchiligi qizg’in kutib oldi va ular taqdirlandilar. Shuni ham ta’kidlash lozimki, 1994 yil fevralida XVII qishqi olimpiya o’yinlarida respublikamiz sportchilari mustaqil ravishda birinchi marotaba qatnashdi. Unda chang’ida akrobatik sakrash bo’yicha hamyurtimiz L.Cheryazova yana bir bor o’zining mahoratini (u jahon chempioni hamdir) namoyish qilib, oltin nishon sovrindori bo’lib, O’zbekiston bayrog’ini baland ko’tarish va Respublika madhiyasining jaranglashini ta’minladi. Bu xizmatlari uchun L.Cheryazova O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning faxriy yorliq va qimmatbaho mukofotlariga sazovor bo’ldi. Shuningdek, 1994 yil aprelida Toshkentga tashrif buyurgan xalqaro olimpiya qo’mitasining Prezidenti X.Samaranch va Respublika Prezidenti I.A.Karimovlarning tabrik va olqishlariga ham sazovor bo’ldi.

O’zbekiston sportchilari mustaqil jamoa sifatida 1996 yil XXVI olimpiya o’yinlarida (Atlanta, AQSh) birinchi marta qatnashdi. Unda 76 nafar sportchilar ishtirok etib, 13 sport turi bo’yicha bellashuvlarda o’zlarini sinadilar. Suv sport turlarida 17 kishi, yengil atletikada 12 kishi, suzishda 10 kishi, boks va dzyudoda 7 kishi, erkin kurashda 6 kishi, grek-rim kurashida 4 kishi, og’ir atletikada 5 kishi, gimnastikada 2 kishi (1-ayol, 1-erkak), tennisda 2 kishi, o’q otish, velosport, qilichbozlikda bittadan sportchi qatnashgan edi. Ular shahar va viloyatlar miqyosida ko’rib chiqilsa: Toshkent-37, Qoraqalpog’iston-1, Toshkent viloyati-14, Andijon-5, Samarqand-6, Farg’ona-6, Navoyi-5, Buxoro-2, Sirdaryo-2, Qashqadaryo-1, Xorazm-1 tadan to’g’ri keladi. Qolgan viloyatlardan esa sportchilar ishtirok etmadi. O’zbekiston medallar soni bo’yicha 197 mamlakat ichida 58 o’rinni egalladi. A.Bagdasarov dzyudo kurashi bo’yicha (68 kg) kumush medaliga sazovor bo’lgan bo’lsa, Karim To’laganov esa boks bo’yicha (71 kg) bronza medalini yurtimizga hadya qildi. Dzyudochi V.Shmakov 7-o’rinni, Alisher Muxtorov 9-o’rinni egalladi. Boks bo’yicha D.Yorbekov (75 kg), N.Atevlar 5-8-o’rinni egalladi. Boshqa sport turlarida ham sportchilarimiz yaxshi natijalarga erishib, kuchli o’nlikdan joy olishga muvaffaq bo’lganlar. Respublika hukumati o limpiya qatnashchilarini orden va medallar bilan mukofotladi. «Mehnat shuhrati» ordeni bilan A.Bagdasarov va K.To’laganov, «Do’stlik» ordeni bilan N.Atoyev, R.Ganiyev, O. Chusovitina , D.Yorbekov, «Shuhrat» medali bilan Sh.Axmedov, A. A chilov, D.Zaxardinov, A.Shturbabinlar taqdirlandi. Murabbiylardan S.Kuznesova ( gimnastika ), X. Muxammedov (boks) , V.Pyatayev kabilar faxriy yorliqlar bilan mukofotlandi. Navbatdagi olimpiya o’yinlariga tayyorgarlik ishlari eng avvalo o’tgan o’yinlardagi xato va nuqsonlarni tugatish, egallangan tajribalarni keng qo’llash bilan amalga oshirildi. Sportchilarni Sidney (Avstraliya)da bo’ladigan XXVII olimpiya o’yinlariga tayyorlashni yaxshilashga qaratilgan Prezident farmoni (2000 yil 7 iyun) e’lon qilindi. G’oliblikni qo’lga kiritish uchun astoydil g’ayrat

ko’rsatishga da’vat etuvchi mukofotlar ham belgilandi. Ya’ni: oltin medal uchun 100 ming, kumush medal uchun 50 ming va bronza medali uchun 25 ming Amerika dollari belgilandi. Bu o’z navbatida murabbiylarning g’ayratini oshirib yubordi. Uzoq qit’adagi (Avstraliya) Sidney shahrida XXVII olimpiya o’yinlari 2000 yil 15 sentyabrdan 1 oktyabrgacha davom etdi. Bu o’iynlar XX asrning so’nggi o’yini va olimpiya o’yinlari tarixida esa eng ko’p sportchi qatnashganligi (199 mamlakatdan 11147 kishi) bilan tilga olinadi. Bu o’yinlarda O’zbekistondan 125 kishi, shundan 77 nafar sportchi ishtirok etdi. Ular sportning 13 turidan qatnashdi. Sportchilarni tayyorlashda «Dinamo» (18) – barcha medallilar ular hisobida, MHSK (26), «Yoshlik» (12), kasaba uyushmalari sport jamiyati (21) katta hissa qo’shdilar. Boshqa viloyatlar safiga Jizzax va Namangan viloyatlari ham o’z sportchilarini qatnashtirish bilan qo’shildi. Umumiy medallar soni bo’yicha O’zbekiston 41-o’rinni egalladi. Osiyo mintaqasidagi davlatlar orasida esa 7-o’rinda edi. Boks bo’yicha sportchilarimiz g’oyat qattiq kurash olib borishdi. Muhammadqodir Abdullayev (Andijon) oltin medal sovrindori bo’ldi. Kumush medal sovrindori esa erkin kurashchi Artur Taymozovga nasib etdi. B okschilar Sergey Mixaylov ( Andijon ) va Rustam Saidov ( Toshkent ) lar bronza medallarini egallashga muv a ffaq bo’ldi. Ta’kidlash lozimki, uzoq Sidneydan kelgan g’alaba haqidagi xabarni eshitib, Prezidentimiz I.A.Karimov tabrik telegrammasini yubordi. Uni olgan M.Abdullayev qayta-qayta o’qib chiqib, o’z minnatdorchiligini Prezidentga izhor etgan. O’zbekiston qishki sport turlari bo’yicha ham o’z jamoalarini tayyorlashni davom ettirdi. 1998 yil XVIII qishki olimpiya o’yinlari Nagona shahrida o’tkazildi. Unda 72 ta davlat vakllari ishtirok etishdi, O’zbekistonlik sportchilar 13 kishidan iborat edi. Ular 14 turdan 3 tasida qatnashdi. 32 mamlakatdan qatnashgan 30 nafar figurali uchish turida T.Malinina 8-o’rinni egalladi. Chang’ida akrobatik sakrash (fristayl) turida L.Cheryazova 24 sportchi ichida 13-o’rinni egallaydi. Bunda uning

avvalgi olgan jarohat asarotlari o’z ta’sirini ko’rsatgan edi. Komil O’rinboyev 50 sportchi ichidan 28-o’rinni oldi. U erkaklar orasida figurali uchishda 24 davlatning 29 sportchisi orasida 19-o’rinda edi. Sovrindor olimpiadachilar haqida so’z yuritilsa, qo’yidagi ma’lumotlarga ega bo’lish mumkin, ya’ni: 1994 yil XXVII qishki olimpiada,: Cheryazova L. 1-o’rin. 1996 yil XXVI yozgi olimpiada, (AQSh): A.Bagdasarov dzyudo, 2-o’rin; K.To’laganov boks, 3-o’rin. 2000 yil XXVII yozgi olimpiada, (Avstraliya): M.Abdullayev boks, 1-o’rin; A.Taymazov erkin kurash, 2-o’rin; S.Mixaylov boks, 3-o’rin; R.Saidov boks, 3- o’rin; 2004 yil XXVIII yozgi olimpiada, (Gresiya): A.Doktorashvili Yunon-rum kurashi, 1-o’rin; A.Taymazov erkin kurash, 1-o’rin; M.Ibragimov erkin kurash, 3- o’rin; O’.Haydarov boks, 2-o’rin; B.Sultonov boks, 3-o’rin. Ta’kidlash lozimki, gimnastika, suvda suzish, yengil atletika, boks va boshqa bir qator sport turlari bo’yicha ishtirok etgan iqtidorli sportchilarimiz medallarga ega bo’laolmasalarda, lekin kuchli 10,6 o’rinlar safidan joy olib, olimpiya o’yinlari tarixining zarvaraqlariga nomlari yozilib qoldi. Xulosa shundan iboratki, O’zbekiston Respublikasida Sovetlar mustamlakachiligidan ozod etilganligini 1991 yil 1 sentyabrdan buyon har yili tantanali ravishda bayram qilib kelinmoqda. Mamlakatimizning istiqloli va istiqboli «O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi»da (1992 yil 8 dekabr) batafsil ifoda etildi. Respublikada jismoniy madaniyat harakatini yangi yo’lga qo’yish, sport tashkilotlarining xalqaro aloqalarini o’rnatish hamda Markaziy Osiyo, Osiyo va jahon miqyosidagi barcha sport masobaqalarida vakillarimizning ishtiroki va g’alabasini ta’minlash yo’llari eng muhim vazifa qilib qo’yildi. Bunday ulug’vor va keng qamrovli murakkab muammolarni hal etish maqsadida 1992 yil 14 yanvarda «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida» qonun qabul qilindi, keyinchalik u qayta ishlab chiqilib, yangi tahrirda yana (2000 yil) qabul qilindi. Respublikamiz

olimpiadachilari imkoniyat darajasida yurtimiz shon-shuhratini baland ko’tarib kelmoqda. Xalqaro sport aloqalarni mustahkamlash va sportchilarning xalqaro sport maydonlarida ishtirok etishlarini ta’minlash uchun nufuzli va nodavlat maqomiga ega bo’lgan milliy olimpiya qo’mitasi (MOQ) 1992 yilda ta’sis etildi. Bunday faoliyatlarni to’la amalga oshirish yo’lida O’zbekiston Respublika Vazirlar Mahkamasining qator qarorlari (1993, 1996, 1998, 1999, 2000, 2002, 2003 yil va hokazo) qabul qilindi. Bunda «O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori (1999 yil 27 may) mazmun va mohiyat jihatdan muhim ahamiyatga ega bo’lishi bilan bir qatorda kelajakda buyuk burilishlar yasash, yoshlarni ma’naviy va jismoniy barkamollikka erishtirish, aholining salomatligini doimiy ravishda muhofaza qilish yo’lida eng zarur omil bo’lib xizmat qilmoqda. Yuqorida ko’rsatilgan ma’lumotlar va dalillar Respublikadagi iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy rivojlanish va aholining salomatligini yaxshilash yo’lida qilinayotgan sa’iy-harakatlar nishonasidir. Xulosa qilib aytganda, sport tashkilotlari xodimlari, aholining ijtimoiy- madaniy va salomatligi bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar, mas’ul xodimlar, ayniqsa, aholining barcha qatlamlaridagi kishilar sport inshootlaridan unumli, maqsadli foydalanishlari lozim bo’ladi. Mustaqillik tufayli Respublika sportchilari dastlabki yillardan boshlaboq xalqaro miqyosdagi rasmiy hamda nufuzli sport musobaqalarida faol ishtirok etish, yuksak g’alabalarni qo’lga kiritishga musharraf bo’lishdi. 1994 yil 11-19 aprelda Toshkentda Markaziy Osiyo Respublikalari futbol jamoalarining birinchi turniri bo’lib o’tdi. Unda O’zbekiston 4 ochko bilan oldingi o’rinni egalladi. Turmaniston va Qozog’iston futbolchilari esa 2 tadan ochkoga ega bo’lib, keyingi 2-3 o’rinlarni egalladi. 1995 yil 3-8 sentyabrda Toshkentda Markaziy Osiyo respublikalarining birinchi o’yini bo’ldi. Bunda XOQ Prezidenti X.A.Samaranch tabrik so’zi bilan qatnashdi. O’yinlar dasturida tennis, og’ir atletika, boks, qilichbozlik, suzish, yengil atletika va boshqa turlar bor edi. Tennis, boks, og’ir atletika, basketbol va

boshqa turlarda O’zbekiston yaxshi natijalarga erishdi. Umumjamoalar o’rtasida Qozig’iston 42 ta oltin, 37 ta kumush va 17 ta bronza, jami 96 ta medalni egallab birinchi bo’lishdi. O’zbekiston: 37,35 va 25, jami – 97 ta medalga ega bo’lib ikkinchi va Qirg’iziston esa 11, 10, 27 – jami 48 ta medal olib, uchinchi o’rinni egalladi. Tojikiston (1 ta oltin, 1 ta kumush, 8 ta bronza) 10 ta va Turkmaniston 23 ta (8 ta kumush, 15 ta bronza) medallar bilan keyingi o’rinlarni egalladi. Futbol, yengil atletika, kurash, boks, tennis, basketbol, ot sporti va boshqa sport turlari bo’yicha Markaziy Osiyo Respublikalari sportchilarning xalqaro turnirlari, o’zaro o’rtoqlik uchrashuvlari qizg’in bo’lib o’tmoqda. Ayniqsa, Osiyo o’yinlariga tayyorgarlik va saralash rasmiy musobaqalarida O’zbekiston, Qozog’iston bilan belma-bel bo’lib kelmoqda. Asosan ko’pchilik sport turlarida Qozog’iston sportchilari ancha ustun ekanliklarini namoyish etmoqda. 1999 yil oktyabrda Bishkekda Markaziy Osiyo Respublikalarining uchinchi o’yini bo’lib o’tdi. Unda sportning 9 turi bo’yicha 96 kishi qatnashdi. Umumiy hisobda O’zbekiston uchinchi o’rinni egalladi. Shu yili kuzda Toshkentda boks bo’yicha Osiyo chempionati bo’lib o’tdi. Unda D.Yo’ldoshev, A.Raximov, T.Turg’unov, S.Mixaylov, R.Chagayev, R.Saidovlar o’z vaznlarida oltin medalga sazovor bo’lishdi. 1994 yil 2-15 oktyabrda Yaponiyaning Xirosima shahrida XII Osiyo o’yinlari bo’lib o’tdi. Unda ilk bor O’zbekiston sportchilari ham ishtirok etdi. Futbol bo’yicha Respublikamiz terma jamoasi (bosh murabbiy R.Akramov) Xitoyliklar bilan so’nggi uchrashuvda g’olib kelib, ularning shuhrati Osiyoda keng tarqaldi. Respublikamiz barcha bellashuvlarda 40 ta medalni (10 ta oltin, 11 ta kumush va 19 ta bronza) qo’lga kiritdi. Sportchilar orasida A.Avozboyev (baydarka), O.Maskayev (boks), Sh.Axmedov, N.Ripichev, E.Osmonov (o’q otish), O.Yarigina (nayza uloqtirish), R.Ganiyev (o’n kurash) va boshqalar chempionlik unvoniga sazovor bo’lishdi. 1994-2005 yilda Respublika Prezidenti kubogi uchun tennis bo’yicha xalqaro turnirlar, boks bo’yicha Osiyo chempionati (sentyabr - 1996) va kurash, boks,

sharqona yakka kurashlar, sport o’yinlari bo’yicha juda ko’p rasmiy musobaqalar, turnirlar Toshkentda o’tkazildi. 1991-2005 yillar davomida At-Termiziy, Amir Temur, Mirzo Bobur, Jaloliddin Manguberdi kabi ulug’ allomalar, sarkardalar xotirasiga bag’ishlab o’tkazilgan kurash hamda boshqa turlar bo’yicha xalqaro turnirlar O’zbekiston sport tarixidan keng joy oldi. Sharqona yakka bellashuvlar (karate, taekvando, ushu, kikboksing va hokazo) bo’yicha juda ko’p yosh sportchilar (ular orasida 9-11-13 yoshli Abdumavlonovlar ham bor) xalqaro turnirlar va jahon chempionatlarida muvaffaqiyatli qatnashib kelmoqda. Ularning mehnati va shuhrati Prezident hamda Respublika hukumati tomonidan haqli ravishda taqdirlanmoqda. 1998 yil Moskvada birinchi xalqaro yoshlar o’yini bo’lib o’tdi. Unda 131 mamlakatdan sportchilar qatnashadi. O’zbekiston yoshlari safida 109 kishi bo’lib, sportning 11-turida ishtirok etishdi. Umumjamoalar orasida O’zbekiston faxrli 13- o’rinni egalladi. Kurashchilar o’yindagi 10 ta medalning 8 tasini (1 ta oltin, 3 ta kumush va 4 ta bronza) egalladi. Dilshod Mansurov erkin kurashda oltin medal sohibi bo’ldi. 1998 yil XIII Osiyo o’yinlarida (Bangkok) Respublika sportchilari muvaffaqiyatli ishtirok etadi. 41 mamlakat sportning 36 turi bo’yicha o’z vakllarini yuborgan edi. Faqat Xitoy, Yaponiya Tailand va Koreya to’la dasturda ishtirok etdi. O’zbekiston sportchilari 21 tur bo’yicha qatnashdi. Umumiy hisobda Respublikamiz sportchilari 10-o’rinni egalladi. Bu Xirosimadagi o’rindan ikki barobar past edi. Uning sababi shundaki, shtanga, gimnastika, o’q otish, tennis, sinxronli suzish, taekvando va xokkey sport turlarida o’z imkoniyatlaridan foydalana olmadilar. V.Shin boshchiligidagi M.Abdullayev, S.Mixaylov, R.Chagayev boks bo’yicha chempion bo’ldi. Suv sporti turlarida jamoalarimiz 2-3-o’rinlarni egalladi. Yengil atletikachilar O.Veretelnikov (o’n kurash) va S. Voinov (nayza uloqtirish) oltin medalga sazovor bo’lishdi. Umumiy medallar soni 40 ta edi, 6-oltin, 22-kumush va 12 ta bronza. 1999 yilda IV- q ishki Osiyo o’yinlarida sportchilarimiz qatnashdi.

1999 yil Xyustonda boks bo’yicha jahon chempionati bo’ladi. O’.Haydarov va M.Abdullayevlar jahon chempioni unvonini egalladi. «Yunusobod» sport majmuida Prezident kubogi bo’yicha 6-xalqaro turnir o’tkazildi. 2002 yil Janubiy Koreyaning Pusan shahrida XIV Osiyo o’yinlarida ishtirok etgan bokschilar, suv sporti vakllari, yengil atletikachilar va boshqa sportchilar muvaffaqiyatli qatnashdilar. Sharqona yakka kurashlar, boks, milliy kurash, futbol va boshqa sport turlari bo’yicha Respublikamiz sportchilari AQSh, Angliya, Rossiya, Janubiy Koreya, Tailand va boshqa ko’pgina mamlakatlarda turli xil turnirlar birinchiliklari hamda rasmiy musobaqalarda ishtirok etishdi. Umuman aytganda, O’zbekiston sportchilarining nufuzli jahondagi barcha mamlakatlarga tanildi.

Adabiyotlar: 1. Jismoniy tarbiya tarixi. Darslik (tarjima), T., «O’qituvchi», 1975. 2.Abdumalikov R., Eshnazarov J.E., Ajdodlar jismoniy madaniyat tarixini o’rganish masalalari, O’quv qo’llanma, T., Matbuot, 1993. 3.Eshnazarov J., Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish. Darslik, Toshkent, “Fan va texnologiya”, 2008. 4.Arxiv .uz 5.Ziyonet.uz

O'xshashlar

O’rta asrlarda jismoniy tarbiya va sport

Ibtidoiy jamoa tuzumi davrida jismoniy tarbiya

Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda jismoniy tarbiya va sport

O’zbekiston sport inshootlari

Milliy sport turlari va o`yinlari jismoniy tarbiya va salomatlik omili sifatida