Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda jismoniy tarbiya va sport - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda jismoniy tarbiya va sport

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.67578125 KB

Ko'chirib olish

Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda jismoniy tarbiya va sport Reja: 1. G’arb mamlakatlari hayotda jismoniy tarbiya va sport. 2. Taraqqiyot yo’lidagi davlatlar da jismoniy tarbiya. 3. XX asr oxirida jahon mamlakatlarida jismoniy tarbiya va sport.

Ikkinchi Jahon urushi fashistlar Germaniyasi va militaristik Yaponiyaning batamom tor-mor etilishi bilan yakunlandi. Bunda sobiq sovet (SSSR) Ittifoqining o’rni beqiyos katta bo’ldi. Urushlar jarayoni va undan keyingi yillarida jahonda iqtisodiyot, siyosiy va madaniy rivojlanishning yangi davri boshlandi. Bu esa mamlakatlarning iqtisodiy, siyosiy va madaniy ahvoliga qarab jismoniy tarbiya va sportning ham rivojlanishini ta’min etdi. Urushdan keyingi yillarda G’arb mamlakatlarida ijtimoiy-madaniy hayotning yaxshilanishi tufayli jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga katta e’tibor berila boshlandi. Mamlakatlar iqtisodiy, siyosiy hamda monopolistik sharoitlar asosida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishda avvalo o’z manfaatlarini oldingi qatorga qo’yishdi. Bu davrdagi jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti katta qarama-qarshiliklarga duch keldi, chunki sosialistik va kapitalistik tizimlar orasidagi ziddiyatlar, raqobat shuni taqozo etar edi. Ular ikki tomondan jismoniy tarbiya va sportning ijtimoiy nazariyasini, davlat va jamoat tashkilotlaridagi mohiyatini o’zlaricha targ’ib qilishdi. Ko’pgina sosiolog va tarixchilarning asarlarida jismoniy tarbiya va sport aholini o’z mamlakati hokimiyatiga hurmat, siyosiy betaraflik, irqchilik va millatchilikka nafrat ruhida tarbiyalashi, sog’lom turmush tarzini targ’ib etishi kerak, degan g’oyalar olg’a surildi. O’quv yurtlarida jismoniy tarbiya va sport. Maktablar va boshqa turdagi o’quv yurtlarida jismoniy tarbiya va sportga alohida e’tibor kuchaydi. Bu, o’z navbatida, jismoniy tarbiya va sportning yanada tez, shiddat bilan rivojishiga sabab bo’ldi. Shuningdek, o’quvchi yoshlarni harbiy tayyorgarlikka o’rgatish, o’sib kelayotgan avlodning salomatligini tobora yaxshilash oqibatlari ko’zda tutildi. Chunki harbiy tayyorgarlik harajatlari sovuq urush xavfi mavjud bo’lgan davrlarda o’zga mamlakatlarning hududlarida harbiy istehkomlar (bazalar) qurish avj olganligi sababli aholidan soliq undirish, ishsizlarning ko’payishi aholining, ayniqsa, yoshlarning sog’lig’iga salbiy ta’sir ko’rsata boshladi. 1949-1950 yillarda AQShda 9 mln.ga yaqin chaqiriq yoshidagi o’smirlar harbiy xizmatga jismoniy jihatdan yaroqsiz deb topilgan. 1957 yil prezident Duayt Eyzenxauer, 1961 yil prezident Jon Kennedi Amerika aholisining jismoniy

tarbiyasi masalalari bilan shaxsan shug’ullandi. Ular ko’pichilik yoshlarning harbiy xizmatga jismonan layoqatsizligidan tashvishga tushdilar. Jismoniy tarbiya va sportning salomatlikni yaxshilash va jismonan chiniqishdagi ahamiyatini amerikalik yoshlar ongiga singdirish yo’lida yetarli darajada ish olib borilmadi. Davlat qarmog’idagi va xususiy maktablarda, o’quv yurtlarida jismoniy tarbiya va sportning qo’llanishida katta farqlar, tafovutlar mavjud edi. AQShda davlat hisobidagi boshlang’ich maktablarda asosan mehnatkashlarning bolalari o’qitilib, ularda sport maydonlari yetishmas edi. Ko’pgina maktablarda jismoniy tarbiya darslari o’tilmadi. Ayrim bolalargina shahardan tashqaridagi yozgi dam olish maktablariga jalb etilar edi. Barcha xususiy maktablarda boylarning bolalari o’qitilib, ularda sport inshootlari mavjud bo’lgan, hamda mutaxassislar dars o’tkazgan. Ularda haftada 5 soat jismoniy tarbiya darslari tashkil etilgan. Dasturlarda sport va o’yinlarning majburiy ravishda o’rgatilishi ko’satilgan. Yengil atletika, suzish, basketbol, beysbol va boshqa turlar bo’yicha maktablarda va maktablararo musobaqalar tashkil etilgan. O’quv ishlaridan tashqari paytlarda g’oyaviy (ideologiya) va sport ishlarini o’qituvchilar orasida Skaut va Xristian yoshlar tashkiloti o’tkazgan. AQShda sport ishlari markazini avvalgidek kollejlar va universitetlar tashkil etar edi. Kaliforniya, Pensilvaniya, Chikago va boshqa shtatlarning universitetlarida gigiyena hamda jismoniy tarbiya bo’limlari, sportklublar tashkil topgan edi. Ularning faoliyati jismoniy tarbiya darslarining o’tkazish, tibbiy ko’riklar, ichki hamda universitetlararo musobaqalarni tashkil qilishga qaratilgandi. Amerikaning kollej va universitetlarida asosan basketbol, regbi, beysbol, yengil atletika, boks, suzish, eshkak eshish sporti, tennis kabi turlar keng qo’llanilar edi. Universitetlar yirik stadionlar, sport zallari, suv havzalariga ega bo’lgan. Talabalar orasida ommani ko’proq jalb etuvchi, daromad keltiruvchi sport turlari va musobaqalar ko’proq rag’batlantirilar edi. Sport musobaqalari universitetlarga bir necha yuz minglab dollarlar foyda keltirgan. Sport musobaqalarida g’olib chiqqan, rekord qo’ygan va faol talabalarga imtiyozlar berilgan, ya’ni ularga stipendiyalar belgilangan, o’qishga pul to’lashdan ozod etilgan, o’quv qo’llanmalari, yashash joylari bilan ta’minlangan va h.k. Ularning

ixtiyoriga yaxshi sport inshootlari, asbob-uskunalar muhayyo etilgan. Universitet sportida faqat yaxshi natijalar ko’rsatuvchilargina shug’ullanishga muyassar edi. Shu sababdan ham u yoki bu sport turi bilan shug’ullanuvchi talabalar ozchilkni tashkil etardi. Germaniya Federativ respublikasi, Angliya, Fransiya, Italiya, Skandinaviya mamlakatlarida ham jismoniy tarbiya va sport jamiyat taraqqiyoti xizmatida bo’ldi. Bu mamlakatdagi maktablarda jismoniy tarbiya tizimi davlat tomonidan, ya’ni sport vazirligi, maorif va harbiy vazirliklar rahbarligida boshqarilgan. Boshlang’ich va o’rta maktablarda jismoniy tarbiya majburiy dars sifatida o’qitildi. Darslar haftada 2 soatdan 4 soatgacha o’tkazilar edi. Bunda asosan sport-o’yini usullari qo’llanilardi. Shvesiya va Norvegiya maktablarida gimnastika mashg’ulotlariga umumiy darslarning 50% ajratildi. Ba’zi bir mamlakatlarda haftaning bir kuni o’yin va sayohatlar uchun ajratib berilgan. Skandinaviya mamlakatlarida gimnastika darslaridan tashqari sport ixtisosligi (biror sport turi) keng qo’llanilgan. Shvesiyada sport uyushmalari hamkorligida havaskor guruhlar tashkil etilgan. Ular darsdan tashqari paytlarda o’quvchilar bilan chang’i, konkida uchish sporti, suzish, yengil atletika, futbol, eshkak eshish va boshqa sport turlar bo’yicha turli tadbirlar olib borilgan. Maktab sporti uyushmalari (Skone) Skandinaviya mamlakatlari va Finlyandiya maktablarining o’quvchi-sportchilarini o’ziga birlashtirardi. Bu o’quvchi-sportchilar yoshi, jinsi va musobaqa talablari asosida turli darajalarga (toifa) ajratilagn. Mazkur mamlakatlarda ba’zi bir sport turlari bo’yicha nishonlar (znachok) keng tarqalib, ular yoshlarning qiziqishi va e’tiborini jalb etgan. Bu esa sport mahoratlari yanada ko’tarilishi uchun turtki bo’lib hisoblandi. Barcha sport turlari bo’yicha talab me’yorlarini bajarishga qiziquvchi o’quvchilar soni doimiy ravishda o’sib bordi. Yaponiyadagi maktab va o’quv yurtlarida jismoniy tarbiya o’ziga xos xususiyatlarga ega edi. Xalqaro sport turlari bilan bir qatorda an’anaviy milliy jismoniy mashqlar ham keng miqyosda qo’llanildi. Saqlab kelinayotgan milliy sport turlari an’anaviy tadbirlar sifatida yoshlarni samuraylar ruhida tarbiyalashga qaratilgan. Bunday turlar katta qilich (yoki uzun tayoq) bilan qilichbozlik, sumo kurashi, dzyu-do, karate, kamondan o’q otish va suzish kabilardan iborat edi.

Murakkab malakalarni tarbiyalashda qo’lda qurol bilan suvda suzish, og’ir narsalarni ko’tarish, sayoz va suvli joylarga balanddan sakrash, suv to’siqlarini egallash va boshqalardan foydalanildi. Institut va universitetlarda jismoniy tarbiya kafedralari, sport klublari faoliyat ko’rsatdi. Bu mamlakatda ham sport bilan shug’ullanuvchi talabalar uncha ko’p emas edi. «Akademik sport» faqat sport yulduzlari, yaxshi ta’minlangan oilalarning bolalarigagina xizmat qilardi. Avstraliyadagi maktablarning jismoniy tarbiya tizimi qiziqarli hisoblanadi. Bu mamlakatda jismoniy tarbiya maktabgacha tarbiya muassasalarida boshlanib, keyin boshlang’ich va o’rta maktablarda davom ettirilgan. Hukumat tomonidan bu sohaga yordam juda kam berilgan. Amerikadagi kabi bu yerda ham xususiy o’quv yurtlarida jismoniy tarbiyaga e’tibor kuchli edi. Ko’pgina xususiy maktablar diniy tashkilotlarga mansub bo’lgan. Xususiy maktab-inetrnatlar yuqori saviyada o’quv, sport va sog’lomlashtirish ishlarini tashkil qilish bilan ajralib turardi. Ularda qat’iy tartib o’rnatilgan, ya’ni har kuni cho’milish yoki dush, kunduzi bir yarim soatlik sport o’yinlari va suzish shart. O’qish uchun mablag’lar bahosi yuqori darajada bo’lgan. Davlat va xususiy o’quv yurtlaridagi o’quv-tarbiyaviy jarayonlar bir xil bo’lmaganligi tufayli o’quvchilar har xil bilimlarga va jismoniy tayyorgarlikka ega bo’ladi. Ta’kidlash lozimki, o’quv jarayonidagi bunday shakllarning mavjudligi davlat va jamoat o’rtasiga turli munosabatlarni yuzaga keltirib, demokratik tamoyillardan uzoqlashib bordi. Havaskorlik sport gimnastika harakati. Maktablar hamda o’quv yurtlaridagi jismoniy tarbiya va sport bilan bir qatorda havaskorlik sport- gimnastika harakati ham birmuncha taraqqiy eta boshladi. Ularning bir necha rivojlanishi yo’nalishlari bo’yicha davom etdi. Ko’pgina mamlakatlarda milliy jihatdan tashkil qilinadigan sport harakati yo’q hisobi. Shu sababdan sport tashkilotlari yo’nalish va mavjud faoliyatlarga qarab turlarga ajratilgan. Ishchilar sporti. Bir qator mamlakatlar urush davrigacha mavjud bo’lgan sport tashkilotlariga egadir. Bunga Fransuz sport-gimnastika ishchilar federasiyasi (FSJT), Fin ishchilari sport uyushmasi (TUL), Italiya xalq sporti uyushmasi

(UISP), Avstriya jismoniy tarbiya va sport ishchilar uyushmasi (ASKB) misol bo’lishi mumkin. 1946 yilda Xalqaro ishchilar sport qo’mitasi (KSIT) tashkil topib, u Lyusern sport internasionalining davomchisi sifatida faoliyat ko’satdi. Ishchilar sport harakatini birlashtirish va unga rahnamolik qilish ko’zda tutildi. Bu tashkilot davlat va jamoat tashkilotlaridan moddiy yordam ololmaganligi uchun qiyin sharoitlarni boshidan kechirishga to’g’ri keldi. Ishchilar sport uyushmalari asosan kasaba uyushma tashkilotlari va sport klublari bilan yaqin aloqa hamda hamkorlikda ish tutdi. Urushdan keyingi yillarda Olimpiya o’yinlari yana davom ettirildi. 1948,1952 yillarda Olimpiya o’yinlarida AQSh g’olib chiqdi va keyingi o’yinlarda esa ikkinchi o’ringa tushib ketdi, ya’ni Melburn (1956), Rim (1960), Myunxen (1972), Barselona (1992) Olimpiadalarida ikkinchi o’rinni egallaganlar. Uchinchi o’rinlarni esa 1976 yilgi qishki (Insburg) va yozgi (Monreal), 1988 yilda Seulda o’tkazilgan Olimpiya o’yinlarida oldilar. Amerika sportchilari ko’proq yengil atletika, suzish, o’q otish, basketbol, boks, figurali uchish kabi turlarda doimo ustun bo’lib kelmoqda. AQShda futbol, boks, basketbol, xokkey, ketch, beysbol kabi turlar bo’yicha professionallik keng rivoj topgan. AQShda ma’lum doiradagi mutaxassislar orasida sportchilarda qo’llaniladigan doping va boshqa man etilgan vositalardan foydalanishga qarshi harakatlar ham kuchayib bormoqda. 2001 yil 11-sentyabrda terrorchilar tomonidan Nyu-Yorkdagi Xalqaro savdo markazi va uning atrofidagi ko’p qavatli binolar samolyot bilan urib xonavayron qilingach, xalqaro tahdid soluvchi yovuz kuchlarga, ularning giyohvandlik faoliyatlariga qarshi AQShda jiddiy tadbirlar olib borilmoqda. Bu, o’z navbatida, faqat Amerika mintaqasidagina emas, balki butun jahondagi xalqlarning tinch-osoyishta yashashlari hamda sportchilarning musobaqalarini betashvish o’tkazishlariga kafolat sifatida xizmat qilmoqda. Olimpiya sporti urushdan keyingi G’arb mamlakatlarida keng miqyosda rivojlanib ketdi. Bunga, asosan, bu mamlakatlarda ikki yozgi va qishki Olimpiya o’yinlarining o’tkazilishi sabab bo’ldi. Shu asosda gimnastika, dzyu-do hamda

qishki sport turlari Yaponiyada; konkida uchish va chang’i sport turlari, xokkey Kanada, Skandinaviya mamlakatlari va Finlyandiyada; konkida figurali uchish, tog’ chang’i sporti Fransiya, GFR va Avstraliyada; futbol-Braziliya, Angliya, GFR, Gollandiya, Italiya, Argentina va boshqa mamlakatlarda rivoj topdi. Umuman olganda, jahonda jismoniy tarbiya va sport rivoji bir xilda bo’lmadi. G’arbda sport bilan shug’ullanuvchilarning ijtimoiy guruhlari ko’p qirralidir. «Sport hamma uchun». So’nggi 20-30 yil mobaynida ba’zi bir G’arb mamlakatlarida «Sport hamma uchun» harakati avj ola boshladi. Uning tarqalishi Madaniy aloqalar bo’yicha Kengashning Yevropa iqtisodiy hamjamiyati doirasida tarkib topishi bilan bog’liqdir. 1975 yilda «Sport hamma uchun» Yevropa xartiyasi (Nizom) qabul qilindi, unda jamiyatning kelgusi taraqqiyot dasturi ishlab chiqildi. «Sport hamma uchun» harakatining umumahamiyatga ega bo’lgan dasturida yugurish, yurish, aerobika, atletik gimnastika, oddiy musobaqalar uyushtirish, turli xil o’yinlar, shahardan tashqariga sayohat va sayrlar asosiy mashg’ulot bo’lib hisoblanadi. Bu jarayonlar yangi davrda vujudga kelgan rekreasion harakatning davomi desa bo’ladi. Bu harakat turli mamlakatlarda har xil nom bilan yuritila boshladi. Masalan, Norvegiya va Germaniya Federativ Respublikasida «Trimm», Italiyada – «Biz sizlarga taqlid qilamiz», AQShda «Jismoniy faollik» kabi. «Sport hamma uchun» harakati rekreasion jismoniy mashqlar shaklidagi jismoniy tarbiya mashg’ulotidir. Bu, o’z navbatida, mehnatkashlar ommaviy jismoniy madaniyatining ajralmas bir qismi hisoblanadi. Bu harakatni keng targ’ibot qilishga ommaviy axborot vositalari jalb qilindi. Ko’p sonli ishlab chiqarish firmalari, aholining turli xil jismoniy tarbiya vositalariga qiziqishini hisobga olgan holda juda ko’p miqdorda sport buyumlari, kiyimlarini bozorga chiqarmoqda. Sport va cherkov. Cherkovlar sportdan o’z manfaatlari yo’lida foydalanishga harakat qildi. Urushdan keyingi davrlarda cherkov xodimlari davlat yordamida yoshlarni cherkovga jalb qilishda sport imkoniyatlarini keng qo’lladilar. AQShda xristian yoshlarining birlashgan harakati (tashkilot), talaba-katolik milliy tashkilotlari jismoniy tarbiya va sport ishlari bilan shug’ullandi. Germaniyada 40-

yillarda «Doyche-Yugendkrift» («Germaniyaning yosh kuchlari») va «Eyxenkroys» («Dub xoch») tashkilotlari Vatikan bilan kelishilgan holda tuzilgan edi. Italiyada katolik spotchilari uyushmasi faoliyat ko’rsatdi. Sportdan keng foydalanuvchi eng yirik cherkovlardan biri xristianlarning Xalqaro assosiasiyasi (IMKA) hisoblanadi. Cherkovlar, ayniqsa, Vatikan yoshlarni ma’naviy jihatdan tarbiyalash vositasi sifatida sportni tan oldi. 1952 yilda papa Piy II Xalqaro sport ilmiy Kongressiga yo’llagan xatida «Cherkov sportining texnika, gigiyena, fiziologiya tomonlari bilan qiziqmaydi. Katolik cherkov xodimlari sportning tana va ruhni tarbiyalaydigan vositalarini tan oladi», - deydi. 1968 yil papa Pavel VI Vatikanda Xalqaro Olimpiya qo’mitasi qatnashchilarini qabul qildi. U o’z nutqida «Cherkov sportining rivojlanishiga sidqidillik bilan qiziqadi, chunki din va Olimpiya o’yinlari orasida ziddiyatlar ko’rinmaydi», - degan edi. Shunday qilib, cherkov hozirgi zamon dunyosiga qo’shilishiga majbur bo’ldi, deyish mumkin. Olimpiya sportining rivojlanishi. G’arb mamlakatlarining ko’pchiligi Olimpiya sport turlarini rivojlantirishga katta e’tibor bermoqda edi. Urushdan keyingi yillarda G’arb davlatlarida Olimpiya sport turlarini rivojlantirishda bir qator asosiy yo’nalishlar vujudga keldi. Birinchidan, Olimpiya sportini rivojlantirishda davlatlarning roli o’sib bordi. Ikkinchidan, Olimpiya sportiga ta’sir etuvchi monopoliyalar, korporasiyalar, firmalarning moliyaviy ta’minoti davlat bilan birgalikda amalga oshirildi. Uchinchidan, katta sportda ilmiy-texnik taraqqiyot natijalari keng qo’llanila boshladi. To’rtinchidan, sportchilarni tayyorlash maqsadida maxsus markazlar, bir necha davlatlar birlashib mashg’ulotlar o’tkazish joylari amalda qo’llanildi. Bunday holatlar, ayniqsa, AQShda ko’proq uchramoqda. AQShda Olimpiya sportiga rahbarlik bir qator tashkilotlar tomonidan olib boriladi. Bunda Oliy o’quv yurtlariaro Milliy assosiasiya (NKAA), Havakorlik atletika jamiyati (AAYu), Milliy Olimpiya qo’mitasi (MOQ) faol ishtirok etadi. Uzoq vaqtlar bu uch tashkilot o’rtasida mustahkam aloqa bo’lmagan, chunki o’zaro kelishmovchiliklar kuchli bo’lgan edi. Bunda moliyaviy ta’minot, milliy jamoani tarkib toptirish, Olimpiya o’yinlarida ishtirok etish, boshqa xalqaro musobaqalarda

qatnashish kabi masalalarda o’zaro kelisha olmaganlar. Bunday holatlarni tugatishga AQShda «Havaskorlik sporti haqida»gi qonunning qabul qilinishi (1978) sabab bo’lgan. Shu qonun asosida AQSh MOQ mamlakatdagi barcha havaskorlik sport uyushmalarini o’ziga birlashtirib olgan. Shu sababdan barcha masalalarni MOQ hal etadi. AQShda Olimpiya va Panamerika o’yinlarida jamoalarning qatnashish-qatnashmasligini MOQ hal etadi. AQSh MOQsi Olimpiya va Panamerika o’yinlariga jamoalarni tayyorlash, qatnashish va barcha faoliyatlarga rahbarlikni amalga oshiradi. Bunda moddiy-texnik bazani mustahkamlash, sportchilarning mashg’ulotlarini tashkil etish, ilmiy-uslubiy tavsiyalarni tarqatish va boshqalar muhim o’rin tutadi. AQShda Olimpiya sportining deyarli barcha turlari mavjud. Ular orasida suzish, velosport, o’q otish, boks, yengil atletika kabi turlar kengroq tarqalgan. Ma’qul bo’lgan sport turlaridan ot va yelkan sporti, golf, qilichbozlik kabilar hisoblanadi. Bu turlar bilan ko’pincha xususiy sport klublari shug’ullanadi. Ularga badavlat kishilar a’zo bo’ladilar. Shular qatorida baliq ovi, sayohat (turizm), amerikacha futbol, Sokker (Evrona futboli) beysbol va regbi ko’p qo’llaniladi. Amerika terma jamoalarini tayyorlash o’quv mashg’ulot markazlari Kolorado Springs va Skvo-Vellida o’tkaziladi. Kolorado-Springs sport majmuida bir yo’la 800 sportchi shug’ullanishi mumkin. Olimpiya sportining yuqori natijalarga ko’maklashuvchi masalalarini Agoya, Arizona, Janubiy Kaliforniya Universitetlarining laboratoriyalarida o’rganiladi. Sport va biznes. Urushdan keyingi yillarda jahonda jismoniy tarbiya va sportga monopoliyalar, trestlar, matbuot homiylari, kino va televideniye rahbarlarining qiziqishi ortib bordi. Katta tijorat (biznes) uchun tadbirkorlar professional sportdan keng foydalandilar. Ular boks, futbol, xokkey, beysbol, avtosport va boshqa turlarni daromad manbaiga aylantirib yuborishdi. Professional sportchilarni mol (tovar) kabi sotib olish va sotish kuchaydi. Professional sport ham, havaskorlik sporti ham siyosat bilan uzviy bog’lanib qoldi. AQShda professional sportchilardan prezident va senatorlarni saylashda keng foydalandilar. Turnirlarda siyosiy arboblar professional sportchilar bilan birga chiqadilar. Bu

siyosiy partiyalarda, turli kompaniyalarda o’z mavqyelarini yaxshilash yo’lida ularga manfaat keltiradi. Siyosatdan yiroqlik, insonparvarlik, havaskorlik. Urushdan keyingi davrlarda G’arb mamlakatlari sport-gimnastika harakatining nazariy-amaliy faoliyatida sportdagi asosiy tamoyillardan yuz o’girish holatlari yuzaga keldi. Ya’ni siyosatdan yiroqlashuv, insonparvarlik va havaskorlik yangi yo’nalishlarda davom etdi. Sportda kamsitish, chegaralanishga yo’l qo’yilmaslik g’oyalari rivojlandi. Lekin kamsitish o’rniga siyosiy jihatdan b’zi mamlakatlarni o’z yo’lidan qaytarishga kirishildi. Bu xalqaro sport maydonlaridagi ba’zi davlatlarni siqish, xalqaro ahvolning keskinlashuvi (Vengriyadagi – 1956, Chexoslovakiyadagi – 1968, Afg’onistondagi – 1979 voqyealar va h.k.) sabab bo’ldi. Bunday holatlar sportdagi gumanizm tamoyillariga ham ta’sir o’tkazdi. Iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda insonparvarlik g’oyalaridan uzoqlashishning asosiy sabablaridan biri sportchilarning yukori natijalarni ko’rsatishi uchun doping ishlatilishi (giyohvandlik), sportga aloqador bo’lmagan turli xil musobaqalarning uyushtirilishi (xotin-qizlar, odamlarning itlar bilan olishuvi va h.k.) sabab bo’ldi. Havaskorlik harakatining halokatga uchrashi esa urushdan so’nggi davrlardagi milliy va tashqi sababalar bilan bog’liqdir. Ichki sabablardan biri shuki, har yili sportda eng yuqori natijalarni ko’rsatish talabi kuchayadi, sportdan keladigan daromadlarni yo’q qilish, bunda ommaviy axborot vositalarini ishga solish kuchaydi. Tashqi sabablar esa sportdagi havaskorlikning susayishi, xalqaro sport maydonlarida kuchlar tengligining o’zgarishlari hisoblanadi. Shu sababdan havaskorlik sport tamoyillarini saqlash eski yo’lga qaytdi, ya’ni havaskorlik sporti professional sport chegarasi doirasida rivoj topa boshladi. Olimpiya Xartiyasidan «Havaskorlik» atamasi o’chirib yuborildi. 1984 yilda Los- Anjelesda o’tkazilgan XXIII o’yinlardan boshlab, Xalqaro Olimpiya Qo’mitasi (XOQ) va bir qator sport federasiyalarining (XSF) ruxsati bilan professional sportchilar Olimpiya o’yinlarida qatnashish huquqini oldilar. Asosan, ular futbol, basketbol, xokkey tennis, figurali uchish kabi turlarda ishtirok etdilar.

Tushkunlik (krizis) holatlaridan ustun kelish yo’lida sportda ilmiy-texnik taraqqiyot natijalarini qo’llash amalga oshirildi. Bu sportdagi yuksak natijalarga erishish yo’llarida ko’mak bo’ldi. AQSh, GFR, Yaponiya, Fransiya, Angliya, Italiya kabi taraqqiy qilgan yirik mamlakatlarda tibbiyot, fiziologiya, psixologiya sohalarida ilmiy tadqiqotlar o’tkazildi. Sportga o’rgatish va mashg’ulotlarni tashkil qilish ususllari ishlab chiqildi. Ilmiy-tadqiqot natijalariga asosan, universitetlar va kollejlarning majmualarida hamda yuqori malakali sportchilarni jalb etish yo’li bilan ilmiy markazlarda katta sinov-tajribalar amalga oshirib borildi. Xulosa shundan iboratki, Ikkinchi Jahon urushidan keyingi yillarda jismoniy tarbiya va sport jahonning barcha mamlakatlarida tezlik bilan rivojlandi. Eski usullardan voz kechildi. Xalqaro sport harakati va Olimpiya o’yinlarining o’tkazilishi yoshlarni sportga jalb etish, iqtidorli yoshlarni tarbiyalash va ularning sport mahoratlarini oshirishda katta rag’batlantiruvchi kuch bo’ldi. Bu jarayonlar AQSh, GFR, Fransiya, Italiya, Skandinaviya mamlakatlari hamda Sharqda Yaponiya, Koreya kabi mamlakatlarda keng quloch yoydi. Taraqqiyot yo’lidagi davlatlar Milliy mustaqillik uchun xalqlarning kurashi Ikkinchi Jahon urushidan keyin ayniqsa kuchaydi. Bunda Fashistlar Germaniyasining yakson qilinishi, Yaponiya militarizmining yo’q qilinishi, Afrika, Osiyo va Lotin Ameriksidagi xalqlarning milliy ozodlik harakatlari asosiy sabab bo’lib hisoblandi. Natijada, imperializmning mustamlakachilik tizimi tushkunlikka uchradi. Taraqqiy etib kelayotgan davlatlar milliy mustaqillikni qo’lga kiritdi. Shu bilan o’zlarining siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy taraqqiyoti uchun kurash olib borishdi. Taraqqiy etib kelayotgan mamlakatlarda milliy – demokratik kuchlarning o’sishi ta’sirida jismoniy tarbiya va sportda jiddiy o’zgarishlar yuz berdi va u davom etmoqda. Jismoniy tarbiya va sport milliy madaniyatning uyg’onishi va rivojlanishning ajralmas qismi bo’lib qoldi. Bu o’z navbatida, yosh davlatlar xalqlarini taraqqiyot yo’lidan borishga undamoqda. Bunday mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishdagi munosabatlar, asosan, mustamlakachilik tizimidagi asoratlardan qutulish,milliy

kamsitishlarga to’la barham berish, milliy jismoniy tarbiya tizimini yaratishga qaratilmoqda. Jismoniy madaniyat sohasida erishilgan yutuqlar milliy g’urur va mamlakat iftixori sifatida baholanmoqda. Ularni xalqaro miqyosda mustahkamlash yo’lida harakat qilinmoqda. Afrika mintaqasi. Jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishi Afrika mamlakatlarida namoyon bo’lmoqda. Afrika mintaqasining xalqlari bir necha asrlar mobaynida o’zining milliy madaniyati va uning tarkibiy qismi sifatida jismoniy madaniyatni ham yuzaga keltirdi. Lekin mustamlakachilik tizimi bu yurtlarda iqtisodiy va madaniy rivojlanishni ancha orqada qoldirdi. Jismoniy madaniyat taraqqiyotining to’xtab qolish sababi, asosan, aholini yo’qchillik, qashshoqlik holati bilan bog’liq edi. Jismoniy tarbiya va sport, o’yinlar bilan shug’ullanish mustamlaka egalari va mahalliy boylargagina nasib etgan edi, layoqatli va eng yaxshi sportchilar faqat metropoliylar, ya’ni mustamlakachilar (Fransiya, Angliya, Italiya va boshqa davlatlar) terma jamoalari tarkibidagina musobaqalarda qatnashganlar. Mustaqillikni qo’lga kiritgan davlatlar yangi hayot qurish, jismoniy madaniyatni keng omma orasiga yo’llashga kirishdi. Ko’pgina davlatlarda jismoniy tarbiya va sport bo’yicha rahbarlik davlat doirasida olib borildi. Jismoniy tarbiya maktab va boshqa o’quv yurtlarining dasturlariga kiritildi. Yoshlarni tarbiyalashda an’anaviy milliy o’yinlar, jismoniy mashq turlari keng qo’llanildi. Bu jarayonlar arab mamlakatlari: Aljir, Liviya, Tunis, Marokko, shuningdek, Gana, Mali, Gvineya va boshqalarda namunali hisoblandi. Afrika mintaqasidagi davlatlarda xalqlar turmushi orasidagi farqlarni kamaytirishda jismoniy tarbiya va sport muhim vosita sifatida xizmat qildi, ijtimoiy taraqqiyotga katta hissa qo’shdi. Jismoniy tarbiya taraqqiyotini muvofiqlashtirish va rahbarlikni amalga oshirish yo’lida yagona tartibni ishlab chiqish amalga oshirildi. 1965 yilda Afrika Oliy sport Ittifoqi (Kengashi) tashkil etildi. Bu Afrika sportchilarini birlashtirish va yagona Afrika birligini ta’minlashga xizmat qilib keldi, mustamlakachilik va irqchilikka qarshi kurash olib bordi. Bu Kengash sportda milliy kamsitish va irqchilikka qarshi faoliyatlarni yuritdi. Shu asosda mintaqadagi musobaqalar va o’yinlarga sportchilarni tayyorlash amalga oshirmoqda.

Bu mintaqada sport harakatini rivojlantirishda Afrika o’yini muhim ahamiyatga egadir. O’yinlar birinchi marotaba 1965 yilda Kongo markazi Brozzavilda o’tkazilgan. Unda 17 mamlakatdan 1500dan ortiq sportchi ishtirok etgan. O’yin dasturida basketbol, voleybol, gandbol, tennis, futbol, yengil atletika, velosiped, boks, suzish, dzyu-do kabi turlar o’rin olgan edi. O’yinlarda yaxshi natijalarni Misr, Nigeriya, Keniya, Senegal, Fil suyagi qirg’og’i va Aljir sportchilari namoyish etgan. Afrika yoshlari birinchi o’yinlarda o’zlarining yakdillik, hamkorlik, birlik yo’lidagi intilishlarini ko’rsatdi. 1973 yil Lagosdagi (Nigeriya) ikkinchi Afrika O’yinlarida 34 mamlakatdan 4000dan ortiq sportchi ishtirok etgan. 1978 yil Aljir shahrida uchinchi Afrika O’yinlari tashkil etildi. Bu o’yinlar XXII Olimpiya o’yinlariga (Moskva, 1980) tayyorgarlikning asosi bo’lib hisoblandi. Keyingi yillarda o’tkazilgan o’yinlar ham mintaqada hozirgi zamon sport turlarining rivoj topayotganliklarini namoyish etdi. Olimpiya o’yinlari va sport turlari bo’yicha jahon chempionatlarida, xalqaro turnirlarda ishtirok etayotgan afrikalik sportchilar soni tobora ko’payib bormoqda. Osiyo mintaqasi. Osiyodagi taraqqiyot yo’lidan borayotgan mamlakatlarda davlat va jamoat tashkilotlari jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishiga katta e’tibor berdilar. Mustaqillikni qo’lga kiritgan Hindiston, Afg’oniston, Birma, Indoneziya, Livan va boshqa mamlakatlardagi sport tashkilotlari juda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Jismoniy tarbiya va sportga qiziqish bu mamlakatlarda yil sayin oshib bordi. 1954 yilda Hindistonda hukumat tomonidan sport va jismoniy tarbiyani o’rgatish Milliy Kengashi tuzildi. Uning Dasturi hind yoshlarini jismoniy va ma’naviy jihatdan rivojlantirishga qaratildi. 1963 yildan boshlab «Jismoniy takomillashtirish milliy harakati» musobaqalari doimiy o’tkazib borilmoqda. Ularda 2 mln.gacha kishi ishtirok etadi. Taraqqiy qilayotgan mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport sohasi uchun kadrlar tayyorlash, sportning moddiy-texnik bazasini yaratishga jiddiy e’tibor berib, katta mablag’lar sarflanmoqda. 1960 yil Qobulda (Afg’oniston) maktablar va boshqa o’quv yurtlari uchun jismoniy tarbiya o’qituvchilarini tayyorlash maktabi tashkil etildi. 1975 yilda jismoniy tarbiya instituti ochildi. Oliy toifadagi jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini tayyorlovchi institutlar Hindiston, Eron va boshqa Osiyo

mamlakatlarida mavjuddir. Osiyo mamlakatlarida sport-gimnastika va o’yinlarni rivojlantirish maqsadida 1949 yilda Osiyo O’yinlar uyushmasi (federasiya) tashkil etildi. Bu uyushma Osiyodagi 20 dan ortiq mamlakatlarni o’ziga birlashtiradi. Osiyo o’yinlari uyushmasining Ustavi Xalqaro Olimpiya qo’mitasining Xartiyasiga (Ustav) mos keladi. 1951 yilda birinchi Osiyo o’yinlari tashkil etildi. U Dehlida (Hindiston) o’tkazilib, har 4 yilda bir marotaba tashkil qilinmoqda. Osiyo o’yinlari g’oyat qizg’in va keskin kurashlar bilan an’anaga aylandi. Bu mintaqalardagi mamlakatlarda milliy jismoniy mashqlar va o’yinlar (gimnastika, xatxa-yog, langar va tayoqlar bilan mashq qilish – malkxamb, ritmik gimnastika, ot o’yinlari, kurash va h.k.) keng qo’llaniladi. Osiyo o’yinlari keyingi yillarda yanada tantanali ravishda o’tkazib borilmoqda. Bunga, ayniqsa, 1991 yilda sobiq Ittifoq tarkibida bo’lgan Markaziy Osiyo respublikalarining mustaqil davlat bo’lib, Osiyo o’yinlarida ishtirok etishlari ham asos bo’lmoqda. 1994 yil kuzida Xirosima (Yaponiya) shahrida o’tkazilgan XII Osiyo O’yinlarida O’zbekiston, Qozog’iston, Turkmaniston va Tojikiston Respublikalari muvaffaqiyatli qatnashdilar. O’zbekiston futbol jamoasi oltin medal sovrindori bo’ldi. 1998 yilda Bangkokda (Tayvan) o’tkazilgan navbatdagi Osiyo o’yinlarida barcha mamlakatlar qatori Markaziy Osiyo davlatlari yana ishtirok etib, o’zlarining sportdagi mahoratlarini namoyish etdilar. O’zbekistonlik bokschilar, sharqona yakka kurashchilar, yengil atletikachilar yaxshi natijalarni qo’lga kiritishdi. Osiyo o’yinlari Markaziy Osiyo respublikalarining sportdagi nufuzlarini yanada balandroq ko’tarish yo’lida katta xizmat qilmoqda. Bu, o’z navbatida, sport turlari bo’yicha Osiyo chempionatlari, Xalqaro turnilarni o’tkazishga hamda jahon birinchililklari va Olimpiya o’yinlariga tayyorgarlik-saralash musobaqalarida teng xuquqli ravishda ishtirok etish, sportchilar mahoratini oshirish, eng muhimi, mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport harakatini yanada takomillashtirishga asos bo’lmoqda. Lotin Amerikasi mintaqasi. Urushdan so’nggi davrda bu mintaqada jismoniy tarbiya va sportning o’sishi sezilarli darajada ko’zga ko’rindi. Bunda Markaziy

Amerika va Karib dengizi, Panamerika o’yinlari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu o’yinlar ilk bor 1951 yilda tashkil etilgan. Shular qatorida Boliviya o’yinlari ham mavjuddir. Bu o’yinlarning dasturida futbol, basketbol, yengil atletika, suzish, boks, kurash, velosport, o’q otish, qilichbozlik, tennis va boshqa sport turlari, ya’ni Amerika qit’asida keng tarqalgan o’yinlar mavjuddir. Xalqaro sport va Olimpiya harakatida taraqqiyot yo’lida borayotgan mamlakatlar doimiy ravishda faol ishtirok etib kelmoqda. Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlarining aksariyatida Milliy Olimpiya qo’mitalari tashkil etilgan va ular katta faoliyat ko’rsatmoqda. Bu, o’z navbatida, mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga ulkan hissa qo’shmoqda. Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi mintaqalaridagi Milliy sport tashkilotlari juda ko’p xalqaro sport uyushmalarini a’zosi hisoblanadi, ya’ni Xalqaro Olimpiya qo’mitasi, Xalqaro sport federasiyalari tarkibidan o’z o’rinlarini xaqli ravishda egallaganlar. Taraqqiyot yo’lidan borayotgan mamlakatlarning sportchilari Olimpiya o’yinlarida muvaffaqiyatlarga erishmoqda. Hindiston sportchilari 1948, 1952, 1956, 1964, 1980 yillarda chim xokkeyi bo’yicha Olimpiya chempioni unvoniga sazovor bo’lishgan. Rimda va 1964 yilda Tokioda o’tkazilgan Olimpiya o’yinlarida Efiopiya yugiruvchilariga marafonchilar Abebe Bekila, Moskvadagi (1980) o’yinlarida M.Ifter 5 va 10 km.ga yugurish bo’yicha bellashuvlarda shuhrat keltirgan edi. Myunxenda (1972) o’tkazilgan XX Olimpiya o’yinida Jon-Akip-Bua (Uganda) 400 m.ga to’siqli yugurishda jahon rekordini o’rnatib chempion bo’ldi. Shuningdek, Keniya, Marokko, Eron va boshqa mamlakatlar ham Olimpiya o’yinlarida yaxshi natijalarga erishadi. Ta’kidlash zarurki, 2000 yil Sidneyda (Avstraliya) o’tkazilgan XXVII Olimpiya O’yinlarida O’zbeksiton bokschilari 1 ta oltin va 2 ta kumush medalni qo’lga kiritdi. Andijonlik Muhammadqodir Abdullayev (71 kg) vaznda Olimpiya chempioni unvoniga sazovor bo’ldi. Taraqqiyot yo’lida borayotgan mamlakatlardagi jismoniy tarbiya va sport ishlarini rivojlantirish, mutaxassis kadrlar tayyorlash, yangi usullar asosida mashg’ulotlar o’tkazish hamda tashkiliy sohalarda sobiq sosialistik mamlakatlarning o’zaro yordami muhim o’rinlarni egalladi.

XX asr oxirida jahon mamlakatlarida jismoniy tarbiya va sport So’nggi 10 yilliklar davrida jahondagi yirik mamlakatlarda davlatning milliy sport harakati bilan uzviy ravishda hamkorlik qilish faoliyatlari ko’zga tashlanmoqda. Buning negizida, asosan aholining salomatligini yaxshilash jamoatchilik tartibi hamda milliy xususiyatlarni himoya qilish maqsadlari mujassamlashmoqda. Shu asosda ko’pgina mamlakatlarning hukumat doiralari sport harakati faoliyatlarini qo’llab-quvvatlash bilan birgalikda sportning eng yuqori natijalariga erishish tizimini ham ma’qullamoqda. Ko’p davlatlarda sport vazirligi faoliyat ko’rsatmoqda. Birgina Yevropa mamlakatlarida bunday vazirliklar 14 taga yetib bordi. Ba’zi davlatlarda bu vazifalar vazirlikka o’xshash sport bo’yicha Oliy Kengash zimmasida, Ispaniya, Buyuk Britaniya, Belgiya, Gresiya, Portugaliya, Finlyandiya, Estoniya kabi mamlakatlarda esa ta’lim, madaniyat vazirligi nazoratidadir. Ularda mavjud maxsus bo’limlar hukumat vazifasini bajaradi. Davlat idoralari va jamoatchilikka tegishli jismoniy madaniyat-sport tashkilotlarining mustahkam aloqadorligi ommaviy jismoniy madaniyat va sport sohasida umummilliy siyosatni shakillantirishga qaratilgan. 90-yillarda ko’pgina mamlakatlarda sportning oliy tizimini, ya’ni davlat va jamoat organlarini birlashtirish munosabatlari kuzatildi. Daniya va Niderlandiyada Milliy Olimpiya qo’mitasi (MOQ) sport konfederasiyasi bilan birlashtirildi. 1995 yil boshida Norvegiyada ham shu holat yuz berdi. Shunga o’xshash faoliyatlar taraqqiyot yo’lidagi barcha mamlakatlar, Sharqiy Yevropa mamlakatlari hamda ba’zi sobiq Ittifoq tarkibidan ajralib chiqqan mustaqil respublikalarda ham uchraydi. Sport sohasi bo’yicha vazirlikka ega bo’lmagan davlatlar, ya’ni GFR va Shveysariyada jismoniy tarbiya va sport ishlari Ichki ishlar vazirligi, Shvesiyada – Moliya vazirligi, Yaponiyada – Ta’lim va madaniyat vazirligi tomonidan boshqariladi. Fransiya va boshqa bir qator mamlakatlarda esa bunday tuzilish bir- biriga birlashtirilgan.

Sport vazirliklari huzurida maxsus qo’mitalar tashkil etilgan bo’lib, ular zimmasiga barcha tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirgan holda olib borish yuklatiladi, ya’ni klublardan tortib to vazirliklargacha ular rahbarligi ostida bo’ladi. 90-yillarda yirik mamlakatlarda sportni moliyalashtirish bilan birgalikda sport inshoatlarini qurish, ularni o’z ixtiyorida saqlash, sog’lomlashtirish markazlari, sport klublar, yuqori darajadagi sportchilarni tayyorlash, ularni muhofaza qilish, kadrlar tayyorlash, ilmiy-tadqiqot, axborot, sportni mavjud qonunlar asosida ta’minlash kabi muhim masalalarni o’z ixtiyoriga olgan. Sport to’g’risida Shveysariya (1972), Gresiya (1975), AQSh (1978), Finlyandiya (1980), Fransiya (1975, 1984, 1992), Italiya (1984), Ispaniya (1988, 1990), O’zbekiston (1992, 2000) mamlakatlarida maxsus qonunlar qabul qilingan, hamda ko’p mamlakatlarda sport mavzui konstituttsiyalarga kiritilgan. Juda ko’p davlatlarda sport tashkilotlari davlat soliqlaridan ozod etilgan yoki ularga imtiyozlar berilgan, AQShda bunday imtiyozlar 1933 yilda joriy qilingan. 1959 yilda AQSh Kongressi Milliy Olimpiya qo’mitasini yuridik shaxs sifatida tan olib, uni soliqlardan ozod etdi. Sportga o’z mablag’larini (kapital) sarflaydigan tijoratchilar ishlab chiqarish firmalari soliq masalasida imtiyozlarga egadir. Bunday holatlarning ko’p mamlakatlarda joriy etilishi sababli, mehnatkashlar kuchi va mablag’larini sportga sarflashga jalb etmoqda. Bunday tadbirlar ijobiy natijalarga yo’llamoqda. GFRda sport o’z tarkibiga 21 mln.dan ortiq kishini birlashtirgan Ularga 200 mingdan ortiq xodim xizmat qiladi. Davlat sport inshoatlarini kengaytirish, mashg’ulotlarning joylarini yaxshilashga qiziqish bilan e’tibor berib kelmoqda. Juda ko’p mamlakatlarda maktablar, oliy o’quv yurtlari, aholi istiqomat joylari, istirohat va ko’ngil ochish bog’lari, katta poliklinikalar va kurortlar tarkibidagi sog’lomlashtirish sport klublariga davlat tomonidan yaqindan yordam beriladi. Qiziqarli tomoni shundaki, sportklublar xilma-xilligi, ya’ni bolalar, o’rta yoshdagi, katta yoshdagi kishilar, nogironlar uchun, shuningdek, oilaviy klublar takomillashmoqda. Ularda tanlangan sport turi bo’yicha yoki tavsiya etiladigan dasturlarda aerobika klubi, yugurish, bouling, bodibilding, golf, tennis, suzish, basketbol klublari alohida faoliyat ko’rsatadi.

Keyingi yillarda qator mamlakatlarda ko’p maqsadli klublar tashkil etilmoqda. Ular minglab shug’ullanuvchilar (mijoz) xohish-istaklarini qondirmoqda. Chunki suzish havzalari, o’yinlar uchun sport zallari, trenajer zallari, yugurish yo’laklari, bolalar uchun zallar va h.k.ga egadirlar. Ularning ba’zilari kecha-yu, kunduz xizmat ko’rsatishga qodirlar. XX asr oxirlarida jismoniy madaniyat va sport barcha besh qit’ada takomillashdi. Buni barcha qit’alarning sportchilari xalqaro miqyosdagi musobaqalarda, ayniqsa, jahon birinchiliklari va olimpiya o’yinlarida doimo qatnashib kelayotganliklari bilan isbotlashlari mumkin. Futbol, boks, yengil atletika va boshqa sport turlari bo’yicha jaxon chempionatlarida barcha davlatlar faol ishtirok etmoqda. Sport ishqibozlari tennis bo’yicha o’tkazilayotgan nufuzli xalqaro turnirlari: Avstraliya ochiq chempionati, Fransiya, AQSh, Angliya kabi yirik mamlakatlarning xalqaro turnirlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Kubogi va h.k.ni doimiy ravishda ko’rib, kuzatib bormoqda. Stenli kubogi uchun shaybali xokkey bo’yicha amerika-kanada xokkey Ligalarining musobaqalari jahonda keng tomoshabinlar ommasini o’ziga jalb etmoqda. Asr oxirlarida juda ko’p mamlakatlarda sport fanlari sohasida ilmiy tadqiqot ishlari ancha kuchayib ketdi. Olimlar sportning tibbiy-biologik, psixo-pedagogik tarixiy-sosialogik va iqtisodiy jihatlari, sport mashg’ulotlarining nazariyasi va uslubiyati, sportchilarning ovqatlanishi, ularning charchoqlarni chiqarish – quvvatni qayta tiklash kabi tomonlarga jiddiy e’tibor berib, tadqiqot ishlarini kuchaytirmoqda. Ularning ilmiy-ijodiy faoliyatlariga katta mablag’lar sarf etilmoqda. AQShda sportga doir ilmiy-tadqiqot ishlari uchun har yili 1 milliard dollar ajratiladi. Germaniyada Ichki ishlar vazirligi xazinasidan (byudjet) sport ishlari uchun har yili 12 mln. marka ajratiladi. Katta ilmiy tadqiqot ishlari Xitoy, Fransiya, Yaponiya, Angliya, Rossiya va boshqa davlatlarda olib borilmoqda. Ana shu davlatlar XX asr oxirida sport olamida peshqadamlik qilib keldi.

Xulosa qilib aytganda, Ikkinchi Jahon urushidan keyin davrlarda, ayniqsa, XX asr oxirlarida jahonda sport taraqqiyoti misli ko’rilmagan darajada ravnaq topdi. Bunday taraqqiyot, asosan, turli tizimlar va mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy hamda madaniy sharoitlari bilan bevosita bog’liq holda amalga oshirildi. 90-yillarning boshlarigacha mamlakatlar sosialistik va kapitalistik tizim deb atalgan ikkita katta guruhga ajralib taraqqiy qildi. G’arb davlatlari, AQSh, Yaponiyada jismoniy tarbiya va sport o’ziga xos tarzda, Sobiq Ittifoq va uning tarafdorlarida yana o’zgacha sharoit va imtiyozlar doirasida rivojlandi. Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi qit’alaridagi taraqqiyot yo’lidan borgan mamlakatlarda hozirgi zamon sport harakati uchinchi yo’nalish bo’yicha borib ancha takomillashmoqda. Bularning eng muhim sabablari shundaki, xalqaro sport musobaqalari, jahon chemionatlari, Olimpiya o’yinlari yuqori saviyada o’tkazib borildi. Sobiq Ittifoqning barham topishi tufayli (1991) mustaqil davlatlar ko’paydi. Sosialistik tuzumdagi mamlakatlar milliy sport harakatlarini jahon an’analariga moslashtirmoqda.

Adabiyotlar: 1. Jismoniy tarbiya tarixi. Darslik (tarjima), T., «O’qituvchi», 1975. 2.Abdumalikov R., Eshnazarov J.E., Ajdodlar jismoniy madaniyat tarixini o’rganish masalalari, O’quv qo’llanma, T., Matbuot, 1993. 3.Eshnazarov J., Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish. Darslik, Toshkent, “Fan va texnologiya”, 2008. 4.Arxiv .uz 5.Ziyonet.uz

O'xshashlar

Ikkinchi jahon urushigacha va ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda sport xarakatining rivojlanishi

O’rta asrlarda jismoniy tarbiya va sport

O’zbekiston mustaqilligi davrida (1991-2009) jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti

Milliy sport turlari va o`yinlari jismoniy tarbiya va salomatlik omili sifatida

Sport tibbiyoti fanining ahamiyati, vazifalari, tashkil etilishi. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanuvchilarni tibbiy nazoratdan o’tkazish