Ўзбекистонда индикатив режалаштиришни қўллаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистонда индикатив режалаштиришни қўллаш Режа: 1.Индикатив режалаштиришнинг моҳияти, хусусияти ва эгилувчанлиги 2.Ўзбекистонда ўрта муддатли индикатив режани тайёрлаш ва уни амалга оширишга кўмаклашувчи шароитлар 3.Индикатив режани қўллаш миллий иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш жараёнини яхшилашнинг асоси 4.Пахта комплексининг тартибга солиш бўйича тажриба

1.Индикатив режалаштиришнинг моҳияти, хусусияти ва эгилувчанлиги Ўзбекистон иқтисодиётини либерализациялаш жараёнининг чуқурлашиб бораётганлиги ва хўжалик жараёнларига давлатнинг тўғридан – тўғри аралашувининг чекланганлиги сабабли макроиқтисодий регуляторнинг (тартибга солиш инструментлари) роли анча ошиб боряпти, шу жумладан индикатив режалаштиришнинг ҳам. Индикатив режаларнинг моҳияти ва уларнинг директив режаларидан фарқи нимада? Бу саволга жавоб топиш учун бундай режаларни ташкил этувчи хусусийлаштиришларни, уларни ишлаб чиқиш учун усуллар ва технологияни, тасдиқланган хужжатларнинг хуқуқий мақомини ҳамда мақсадли мўлжалларга эришиш учун ишлатиладиган механизмларни ва умуммиллийприоритетларни аниқлаб олиш зарур. Халқаро тажрибани умумлаштирилганда индикатив режалаштиришнинг моҳиятини худуд ва иқтисодий секторларининг алоҳида тармоқларининг, мамлкат ривожланиши учун ижтимоий - иқтисодий имкониятидан ишлаб чиқариш бўйича хўжалик субъектларининг жамиятининг, давлат бошқарув органларнинг мақсадга йўналтирлган фаолияти деб таърифлаш мумкин бўлади. Индикатив режалаштириш – мақсадларни, тамойилларни, приотетларни, пропорцияларни ҳамда қўйилган мақсадларга эришиш усуллари кўрсатилган имкониятларга таянган ижтимоий-иқтисодий ривожланиш тизимларни ишлаб чиқариш ва уларни илмий асослашдан иборат. Буйруқ административ тизим шароитларда мавжуд бўлган директив режалардан фарқли равишда индикатив режалар – бу қонунлар эмас балки иқтисодий тизимнинг алоҳида тармоқларини йиғувчи ва мўлжал берувчи ҳамда уларни амалга оширувчи умуммиллий манфаатлардан кўзланган давлат дастурларидир.

Индикатив режани директив режадан фарқловчи яна бир хусусияти бу индикатив режани тақдим этиш шаклларида эгилувчанлигидир. У ҳам мана бир бутун хужжат кўринишида ҳам алоҳида докладлар кўринишида яратилиши мумкин. Биринчи холатда у худудий, тармоқ ва функционал соҳаларда ишлаб чиқилиб, мамлкатнинг иқтисодиётини тузилмавий ва тизимли элементларини комплекс қамраб олиш имконини беради. Индикатив режалаштиришнинг айнан шу шаклини ХХ асрнинг - йилларигача Франция, Японияда, 60-70 йиллардан то ҳозиргача кўпгина ривожланаётган мамлакатларда, 1991 йилдан кейин кўпгина ўтиш иқтисодиётини бошдан кечираётган мамлкатларда қўлланилди. Агарда индикатив режалар бир хужжат билан боғланишган бўлса яъни алоҳида докладлар, прогнозлар, дастурлар ҳамда давлат бюджети шаклида яратилаётган бўлса унда улар яратилиш жараёнининг ўзида бир – бирига боғланади. Индикатив режалаштиришнинг бу шаклидан бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатлар кенг фойдаланилди. (А+Ш) Индикатив режаларнинг эгилувчанлиги уларнинг таркибий аспектларида ўз аксини топади. Улар масалан, ўзининг мақсад йўналишлари билан анча фарқланиши мумкин. Стратегик характерга эга режалар бўлиб (масалан, Францияда 1989-1992 йилларда, А+Ш даузоқ муддатли прогнозлар) улар иқтисодиётнинг асосий приотетларини (разведка, стратегик хом-ашё ресурсларини топиш ва ишлатиш, аҳоли таълимоти соҳасида, илмий-техник тадқиқотларда, аҳолининг турмуш даражасида мақсад мўлжаллари) ўрнатади ва уларни амалга оишришда давлатнинг ролини белгилайди. Бошқа мамлкатларда асосий эътибор тузилмавий муаммоларниечишга қаратилган (бу Япония, жанубий – Шарқий Осиё мамлакатлари учун характерлидир). Уларнинг мақсад йўналиши ташқи бозорларда энг олди

позицияларни эгаллашга кўмаклашувчи иқтисодиётнинг прогрессив тузилмасини қўллаб туришдан иборат. Бундай режаларда уларни бажариш учун хусусий корхоналарни жалб этишга ва солиқ имтиёзлари ва преференцияларидан фойдаланишга, банкларни активкредит сиёсатига ва корхоналарни давлат томонидан қўллаб қувватлашнинг селектив чораларига катта роль ажратилади. Баъзида режалар коньюктуравий (оператив) характерга эга. (Масалан, Канада, А+Ҳ, германия алоҳида даврларда Японияда, ҳозирги пайтда Россияда). Уларнинг асосий вазифаси – антициклик чораларни амалга оширишга мўлжал бериш, иқтисодий ўсиш ва инфляция прогнозларини бюджет параметрлари билан боғлаш, ташқи савдо ва тўлов балансини қувватлаб туриш. Бундай режалар бутун иқтисодиётнинг муаммо ва вазифаларини қамраб олувчи ва хукумат томонидан парламентга тасдиқланиши учун тақдим этиладиган доклад кўринишида яратилади; келгуси йилда иқтисодиёт ривожланишининг стратегиясини кенг асослаш билан давлат бюджети кўринишда яратилади. (Хукумат томонидан ишлаб чиқарилади ва тасдиқланиш учун парламентга тақдим этилади).

$2.Ўзбекистонда ўрта муддатли индикатив режани тайёрлаш ва уни амалга оширишга кўмаклашувчи шароитлар. Индикатив режа курсаткичларнинг шаклланиш ва манфаатларнинг келушув асосида аниқлаб олиш жараёни хусусиятининг тахминий таркиби Ижтиомий - и=тисодий ривожланишнин г ма=сад ва приотетларни ани=лаш (Давлат манфаатлари ва эришилган натижалардан келиб чи==ан щолда ) Сценарийга асосланган макрои=тисодий прогнозларни ишлаб чи=ариш (молиявий дастурлаш ва и=тисодий моделлаштириш каби усусллар асосида) Ижтимоий – и=тисодий ривожланишнин г тармо= ва худудий дастурларини амалга ошириш шартларини ва индикаторларин и ани=лаш. Макрои=тисоди й прогнозларнинг ма=сад ва тармо= прогнозлари ва дастурлари билан ызаро келишуви ва интерграцияси Худуд – энг мущим тармо=лар – кичик бизнес ва хусусий сектор ривожланишини нг ма=сад манфаат ва масалаларини ани=лаш Индикатив режанинг мониторинги ва корректировкаси (индикатив режаларга эришиш механизмлар ва ра\батлар системасига йиллик ани=лик лар киритиш ва ундан воз кечиш сабабларини ани=лаш)$