Индикатив режалаштириш усуллари - Iqtisodiyot - Referatlar

Индикатив режалаштириш усуллари

Yuklangan vaqt:

20.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58 KB

Ko'chirib olish

Индикатив режалаштириш усуллари Режа: 1. Индикатив режалаштиришда умумий ёндашувлар. 2. Индикатив режалаштиришда тизимли ёндашув. 3. Индикатив режалаштиришда умумий ёндашувлар

Ҳар қандай фан методологияси умумий дунёқараш, умумий методологик тамойиллар, билишнинг умумий илмий усуллари ва ўзига хос, хусусий методология бирлигини ўзида намоён этади. Методология - бу ҳақиқатни билиш ва ўзгартириш мақсадида тадқиқот ўтказиш усулларининг йиғиндисидир. Режалаштириш методологияси индикатив режалаштиришнинг илмий асоси ҳисобланади. Режалаштириш методологияси - бу амалий фаолиятда иқтисодиётнинг ривожланишини белгилаб берувчи қонунлардан фойдаланиш имкониятларини ўрганиш воситасидир; режалаштириш муаммоларини ҳал этиш усуллари ва уларни амалиётга жорий этиш усулларини ишлаб чиқиш. Методологик ёндашув - бу барча даражадаги прогнозлар, дастурлар, режалар ва вақт горизонтларини ишлаб чиқишда стратегик режалаштириш мантиғи, тамойиллари ва усулларидан фойдаланишнинг яхлит йўналиши. Индикатив режалаштириш режалаштиришга нисбатан умумий методологик ёндашувлардан фойдаланишни инкор этмайди, лекин бунда уларга режалаштиришнинг ўзига хос функциялари билан шартланган тузатишларни киритади (тизимли ёндашув, режалаштиришнинг ўзини ўзи ривожлантирувчи интерактив схемаси, ўзи ўқиб, ўрганувчи концепция ва режалаштиришнинг мослашувчан тизими). Аввалги тажрибани ҳисобга олиш ва режа қарорларининг изчиллиги реактив ёндашувнинг афзаллиги ҳисобланади. Реактив режалаштиришнинг камчиликлари жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин: - режалаштириш тизимларининг таркибий унсурлари ўртасида ўзаро ҳамкорликнинг мавжуд эмаслиги; - ташкилотлар хўжалик фаолияти умумий самарадорлигининг пасайиши; - бошқарувнинг бюрократик тизими. Инновацияларнинг мавжуд эмаслиги, муҳит ўзгаришига мослашишга қодир эмаслик, ходимлар мустақиллиги ва ижодий салоҳиятининг чекланганлиги режалаштиришга нисбатан инактив ёндашувнинг асосий камчилиги ҳисобланади.

Режалаштириш ташқи муҳит ва режалаштириш субъектлари ички фаолиятининг келгуси ўзгаришларини прогноз қилишдан ибоарт. Бунда режалаштириш тадбирлари ―юқоридан қуйига қараб амалга оширилади. Режалаштиришга нисбатан реактив ёндашувнинг камчилиги - тўпланган тажрибадан тўлиқ фойдаланмаслик, келажакни тадқиқ этиш усулларидан фойдаланишга ҳаддан зиёд киришиб кетиш. Режалаштириш методологияси кўнгилдаги келажакни ―лойиҳалаштиришга ва уни тузиш йўлларини ўзгартиришга асосланган. Шу муносабат билан режалаштиришга нисбатан ―мослаштирувчи ёки ―вазиятли ёндашув кенг тарқалди. Ушбу методологик ёндашув ички ва ташқи шароитларнинг ўзгаришини ҳисобга олувчи ва эришилган самарадорлик даражасининг пасайишига йўл қўймайдиган барқарор қарорларни қабул қилиш имконини беради. Атроф муҳитдаги барча ўзгаришларни ҳисобга олувчи ва улардан фойдаланувчи ривожланишнинг оптимал режасини тузиш учун ―оптималлаштирувчи ёндашув қўлланилади. Режалаштиришга нисбатан сай- ҳаракатларни камайтиришга эмас, балки оптимал қарорларни қидириб топишга йўналтирилган оптималлаштирувчи ёндашув методологияси преактив ёндашувга мос келувчи йўналишларга эга. Методологик ёндашувлардан фойдаланиш индикатив режалаштиришни режалаштириш хилларининг умумий қиёсий схемасига ва режалаштириш тизимларининг таснифий (классификацион) тузилишига киритиш имконини беради. Мақсадлар - индикатив режалаштиришда идеал ҳолат ёки режалаштириш объектининг маълум вақт оралиғида фаолият кўрсатиш натижалари сифатида тушунлади. Вазифа - бу режалаштириш даври доирасида маълум вақт оралиғида эришилиши кўзда тутилган мақсадлар. Вазифалар режалаштирилаётган давр мобайнида амалга оширилиши лозим.

Идеал - бу эришилиб бўлмайдиган, лекин унга чексиз равишда яқинлашиш мумкин бўлган мақсад. Концепция - бу глобал мақсадлар ва режа даврида ижтимоий-иқтисодий тизимнинг устувор йўналишларини белгилашда ўз ифодасини топувчи прогнозлар, дастурлар лойиҳалари ва режаларнинг умумий мақсади ҳамда унга эришиш йўллари, шакллари ва усулларини аниқлаш. Тактик режалаштириш - тактик вазифаларни танлашни ва маълум стратегия ва идеал доирасида уларга эришиш воситаларини танлашни назарда тутади. Тезкор режалаштириш кўзланган мақсадларга эришиш воситаларини танлашни назарда тутади. Норматив режалаштириш фаолиятни режалаштиришда катта эркинлик билан тавсифланади. Индикатив режалаштиришда тизимли ёндашув Тизимли ёндашув моҳияти тизимлар умумий назарияси талабларини амалга оширишдан иборат бўлиб, унга кўра ҳар бир объект уни тадқиқ этиш жараёнида катта ва мураккаб тизим сифатида ва бир вақтнинг ўзида, умумий тизим унсури сифатида кўриб чиқилиши лозим. 1. Тизимли-мажмуавий ёндашув - турли ижтимоий тизимлар (мажмуалар) - корхоналар, минтақалар ва жамиятга нисбатан тизимли ёндашувни аниқлаштириш. Ҳар бир мажмуа мураккаб динамик тизим сифатида ва даражаси бўйича янада юқори тизимнинг унсури сифатида кўриб чиқилади. Бунда унсурий, таркибий, функционал, мақсад, ресурс, коммуникатив ва тарихий жиҳатлардан фойдаланилади. 2. Тизимли-дастурий (дастурий-мақсадли) ёндашув стратегик режалаштириш объектларининг йирик локал илмий, техник, ижтимоий, қтисодий ва бошқа муаммоларини ҳал этишга нисбатан тизимли ёндашувни аниқлаштириш. Тизимли-дастурий ёндашувга хос белгилар: аниқ мақсадга йўналтирилганлик, тадбирларнинг комплекслиги, амалга ошириш

уддатларининг аниқлиги ва ресурслар манбаларининг кўрсатилиши. Тизимли- дастурий ёндашувни амалиётга татбиқ этиш жараёнида қуйидагиларни таъминлаш зарур: 1) режалаштирилаётган тизимни ривожлантитриш мақсадини ёки унинг учун мақсадлар тизимини илмий жиҳатдан таърифлаш; 2) мақсадларга эришишнинг муқобил вариантларини ишлаб чиқиш; 3) ресурслар ҳажми ва таркибини аниқлаш; 4) режалаштирилаётган тизимнинг фаолият кўрсатиш моделини ишлаб чиқиш; 5) муқобил варинтлардан бизнес-қарорларни танлаш учун мезонни қидириб топиш. 3. Тизимли-мультипликацион ёндашув (мультипликация - кўпайтириш) - самаралари пайдо бўлиши билан боғлиқ жараёнларни тадқиқ этишга нисбатан тизимли ёндашувни аниқлаштириш. 4. Тизимли-меъёрий ёндашув - режалаштириш субъектларининг талабларини индикатив режалаштиришга, унинг объектларига нисбатан (меҳнат, моддий ва ҳ.к.) ресурслардан оптимал тарзда фойдаланиш бўйича тизимли ёндашувни аниқлаштириш. Одатда у қуйидаги учта муҳим йўналишда амалга оширилади: а) ижтимоий йўналишларни белгилаш (дастурлар ва режаларда ижтимоий тизим ҳолатининг муайян даражасига эришиш учун мақсадларни шакллантириш, масалан, ишсизлик даражасини мамлакат иқтисодий фаол аҳолисининг 5 фоизигача камайтириш); б) ишлаб чиқаришни бошқаришда ва бошқа соҳаларда меъёрлар тизимидан фойдаланиш. Меъёр - жорий ва режалаштирилаётган давр шароитида белгиланган сифатдаги маҳсулот бирлигини тайёрлаш (ишларни бажариш) учун ресурснинг ижтимоий зарур сарфларининг илмий асосланган ўлчови; в) нормативлар тизимини ишлаб чиқиш ва фойдаланиш. Норматив - меъёрнинг ресурсдан фойдаланиш даражасини ёки ўлчов бирлиги учун унинг солиштирма сарфини тавсифловчи таркибий қисми, масалан, амортизация ажратмалари, солиқ ставкалари, бошқарув нормативлари. 5. Тизимли - тежаш режими ёндашуви - фаолиятнинг барча соҳаларида тежаш қонуни талабларининг амалга оширилишини таъминловчи тадбирларни тадқиқ этиш, ишлаб чиқиш ва асослашга нисбатан тизимли ёндашувни

аниқлаштириш. Индикатив режалаштириш амалиётида ушбу методологик ёндашув тежаш, тадбирларини ишлаб чиқиш ва бир ресурсларни бошқаси билан, эскирган технологияларни илғор технологиялар билан самарали алмаштириш бўйича топшириқларни белгилаш. Харажатларнинг унда улар фойдали самара бирлигига камаядиган тарзда қисқариши (солиштирма харажатлар) тежаш режимига мос келади. Мазкур ёндашувнинг асосий йўналишлари - асосий ва айланма харажатларни камайтириш, жонли меҳнатни, табиий ресурсларни тежаш, товарлар ва ноишлаб чиқариш фондларининг муомаласи ва истеъмол қилиниши жараёнида тежаш. 6. Тизимли-динамик ёндашув - индикатив режалаштириш объектларини ривожлантириш, сифат хусусиятларини оширишга йўналтирилган тадбирларни тадқиқ этииш, ишлаб чиқиш ва асослашга нисбатан тизимли ёндашувни аниқлаштириш. Ижтимоий-иқтисодий ривожланиш индикаторлари сифатида иқтисодиётнинг динамикаси, таркиби ва самарадорлигини; молия-кредит сиёсатининг ҳолатини; товарлар ва қимматли қоғозлар бозори, валюта бозорининг ҳолатини; нархлар ҳаракатини; аҳолининг бандлиги ва турмуш даражасини тавсифловчи кўрсаткичлардан фойдаланилади. Кўрсаткичларнинг ўзаро боғлиқ ва мувазанатлашган тизими давлатнинг таъсири чоралари билан тўлдирилади, шу жумладан бюджет маблағлари, амортизация меъёрлари, кредит учун фоиз, солиқлар, божхона божлари, лицензиялар ва квоталар, давлат буюртмалари ва бошқалардан фойдаланилади.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. // Халқ сўзи, 2012 йил 20 январь, № 14. 2. Каримов И.А. Бош мақсадимиз - кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. // Халқ сўзи. 19.01.2013 й. 3. Каримов И.А. ―2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади. // Халқ сўзи. №12 (5342), 18.01.2014 й. 4. А.Ўлмасов, А.Вахобов. Иқтисодиёт назарияси. Т.: 2006, 420 б. 5. Владимирова Л.П. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учебное пособие. - М.: 2005. 6. Пивоваров К.В. Планирование на предприятии. Учебное пособие. -М.: 2005, 230 стр. 7. Садиков А.М. Основы региональной экономики. Монография. -Т.: Иқтисод-молия, 2005. 280 б.

O'xshashlar

Индикатив режалаштириш ва иқтисодий ҳодисаларнинг тамойиллари

Индикатив режалаштириш ва иқтисодий ҳодисаларнинг тамойиллари

Индикатив режалаштириш ва иқтисодий ҳодисаларнинг тамойиллари 2

Минтақаларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишида индикатив режалаштириш мақсади ва вазифалари

Молиявий оқимлар индикатив режалаштириш ва тартибга солишнинг объекти сифатида