Ўзбекистонда Давлат пенсия таъминотини ташкил этилиш механизми - Iqtisodiyot - Referatlar

Ўзбекистонда Давлат пенсия таъминотини ташкил этилиш механизми

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

739.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистонда Давлат пенсия таъминотини ташкил этилиш механизми Режа: 1. Ўзбекистонда пенсия таъминотини давлат томонидан тартибга солиш асослари. 2. Давлат пенсия таъминотини бошқариш органлари, уларнинг гуруҳланиши. 3. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг моҳияти ва зарурлиги. 1

1. Ўзбекистонда пенсия таъминотини давлат томонидан тартибга солиш асослари. Республикамизда таъминотини давлат томонидан тартибга солишнинг дастлабки босқичи “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонуннинг қабул қилиниши билан характерланди. Ушбу қонун ва ҳукумат томонидан қабул қилинган бошқа меъёрий ҳужжатлар амал қилаётган пенсия таъминоти тизимининг ҳуқуқий асосини ташкил этади. Бу қонуннинг моҳиятини пенсионерларнинг жамиятда тутган ўрни, уларни ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти шароитида ҳуқуқий ҳимоялаш, пенсия миқдорини бевосита меҳнат стажининг давомийлиги ва иш ҳақи миқдорига боғлиқлигини таъминлаш ташкил этади Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш бўйича чораларнинг таркибида давлат пенсиялари муҳим ўрин эгаллайди. Пенсия таъминотининг ижтимоий аҳамияти шу билан аниқланадики, ҳозирги пайтда Ўзбекистондаги кўплаб қариялар, ногиронлар ва уларнинг оила аъзолари, боқувчисини йўқотганларнинг ҳаётий муҳим манфаатларига ўз таъсирини ўтказади. Бозор муносабатларига ўтилиши муносабати билан давлат пенсия тизими мураккаб аҳволга тушиб қолди. Пенсионерларнинг даромадлари бўйича пенсиянинг ўртача миқдори ҳаётнинг яшаш даражасидан ортда қолмоқда. Қарилик бўйича пенсиянинг ўртача миқдори ҳаётнинг яшаш даражасидан анча паст. Шу муносабат билан иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш шароитида фуқароларнинг пенсия таъминоти бўйича ҳуқуқларини давлат томонидан кафолатланишини кучайтириш ва пенсия тизимини барқарор ривожлантириш шарт-шароитларини яратиш мақсадида мамлакатда пенсия тизими ислоҳ қилинмоқда” 1 . Ўзбекистонда фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқи қариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқини амалга ошириш тартиби, давлат 1 Маликов Т.С., Ҳайдаров Ҳ.Н. Молия: умумдавлат молияси. Ўқув қўлланма. Т.: “IQTISOD-MOLIYA”. 2009. –Б.340. 2

пенсиялари ягона тизимини ташкил этиш (уларни тайинлаш, ҳисоблаш, қайта ҳисоблаш ва тўлаш тартиби) “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги Қонуни билан белгиланган. Ўзбекистонда кейинги йилларда аҳоли сонини барқарор ўсиб бораётганлиги, аҳолининг ёш таркибида ёшлар катта салмоққа эга бўлишига қарамасдан кексаларнинг салмоғи барқарор даражада сақланиб қолаётганлиги ўз навбатида, ижтимоий масалаларга айниқса, пенсия тизимига алоҳида эътибор қаратишни талаб этмоқда. Шу сабабли ҳам, мамлакатимизда пенсия тизимига ижтимоий сиёсатнинг устувор йўналишларидан бири сифатида қаралмоқда. Республикамизда пенсия тизининг ҳуқуқий асослари шаклланган бўлиб такомиллаштириб борилмоқда. Пенсия тизимини бошқарувчи асосий меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар қуйидагилардир: - Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 3 мартдаги 938-XII сон “Фуқароларнинг давлат пенция таъминоти тўғрисида” ги Қонуни; - Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси тўғрисидаги низом (Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йил 19 февралдаги 30-сонли қарори билан тасдиқланган). - Давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида низом (Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 8 сентябрдаги “Давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш тартибини янада такомиллаштиришга йўналтирилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида” 252-сон қарори билан тасдиқланган); - Пенсияни ҳисоблаш учун қабул қилинадиган амалдаги иш ҳақини иш ҳақининг якка тартибдаги коэффициентларини қўллаган ҳолда қайта ҳисоблаб чиқиш тартиби тўғрисида низом (Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 8 сентябрдаги “Давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш тартибини янада такомиллаштиришга йўналтирилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида” 252-сон қарори билан тасдиқланган); 3

- Пенсия ишларини расмийлаштириш ва юритиш тартиби ҳамда пенсия ҳужжатларининг шакллари ва уларни тўлдириш қоидалари тўғрисидаги йўриқнома (Ўзбекистон Республикаси молия вазирининг 2011 йил 14 октябрдаги 63-сон буйруғи билан тасдиқланган, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2011 йил 17 ноябрда 2282-сон билан рўйхатдан ўтказилган). Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 30 декабрдаги “Фуқароларнинг пенсия таъминоти тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ПФ 4161 сон Фармонига мувофиқ, 2010 йилнинг 1 январидан бошлаб пенсиялар, шунингдек, ижтимоий нафақалар, компенсация ва бошқа тўловларни тайинлаш, молиялаштириш, уларнинг тўланишини ҳисобга олиш ва мониторингини юритиш бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг тегишли ҳудудий бўлинмалари томонидан амалга ошириши йўлга қўйилди. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси зиммасига қўшимча вазифалар юкланди. Янги тузилма фуқароларга пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсатсия ва бошқа тўловларни тайинлаш, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда пенсиялар ҳамда бошқа тўловларнинг миқдорини қайта ҳисоблаб чиқилиши таъминланди. Меҳнат майиблиги ёки касб касаллиги оқибатидаги ногиронлик бўйича тайинланган пенсияларга доир муносабатларни амалга оширади. Пенсия таъминоти тизимига киритилган бундай янгилик фуқароларни ижтимоий муҳофазалаш самарадорлигини ошириш, тиббий-меҳнат экспертизаси хизмати фаолиятини ташкил этиш имконини берди. Фуқароларга пенсия тайинлашнинг амалдаги тизимини такомиллаштириш, мавжуд ижтимоий ҳимоя тизимининг самарадорлигини оширишни даврнинг ўзи тақозо қилмоқда. Мамлакат иқтисодий салоҳияти ва одамлар ижтимоий муҳофазаси билан боғлиқ пенсия таъминоти масаласида белгиланган қонун-қоидаларга қатъий амал қилинишини таъминлаш мақсадида Молия вазирлигининг 4

Бош назорат-тафтиш бошқармаси таркибида буджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағларидан мақсадли фойдаланилиши устидан назорат бошқармаси ва унинг ҳудудий бўлинмаларида тегишли бўлимлар ташкил қилинди. Улар томонидан янги тайинланган пенсия ва нафақаларнинг ҳисоблаб чиқилиши, шунингдек, қонун ҳужжатларида назарда тутилган имтиёзлар қўлланилиши тўғрилигини, шу жумладан фуқароларнинг пенсияга оид ҳужжатлар йиғмажилдида бирламчи ҳужжатларнинг тўлиқлиги ва ишонарлилигини текшириш йўли билан ёппасига текширувлар амалга оширилади. Бугунги кунда Давлат пенсия тизимини 2012-2016 йилларда барқарор ривожлантириш, мақбул ижтимоий муҳитни шакллантириш йўли билан фуқароларни кафолатланган давлат пенсиялари билан таъминлаш ҳамда бу борада жойлардаги шарт-шароитларни яхшилаш юзасидан Комплекс чора- тадбирлар ишлаб чиқилган бўлиб, мазкур чора-тадбирлар пенсионер ва ногиронларнинг турмуш даражаси ва ҳаёт тарзи сифатини янада ошириш ҳамда ижтимоий муҳофазасини мустаҳкамлашда муҳим аҳамиятга эга. Республикамизда иқтисодиётни модернизациялаш шароитида пенсия тизимининг молиявий барқарорлигини таъминлашда амалдаги қонунларга қўшимча равишда муҳим бўлган қонунлар, хусусан, нодавлат пенсия таъминотига оид қонунлар ишлаб чиқилиши ва жорий этилиши муҳим аҳамият касб этади. Республикимизда пенсия таъминоти тизимини ислоҳ қилинишининг қандай мажбуриятлар асосий сабаби ҳам фуқароларнинг пенсия таъминотига оид мажбуриятларни бажариш учун давлатда молиявий ресурслар етишмаслигидир. Ҳозирги кунда пенсия тизимини ислоҳ қилишнинг муҳимлиги фуқароларнинг иқтисодий манфаатларига бевосита боғлиқлиги билан белгиланади. Республикамизда пенсия тизими борасидаги муаммолар ва ислоҳ этишнинг объектив зарурати Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасини тараққий эттиришда жаҳон тажрибасини 5

чуқур таҳлил этишни, мамлакатда демографик вазиятнинг ўзгариб бориши, мавжуд пенсия таъминотини модернизациялашни тақозо этмоқда. 2. Давлат пенсия таъминотини бошқариш органлари, уларнинг гуруҳланиши. Давлат пенсия таъминоти тизими доирасида молиявий ресурсларнинг тақсимланиш ва қайта тақсимланиш жараёни ҳар доим маълум мақсадларга эришишга қаратилган, бўлиб у ўзига хос тарзда тартибга солиш ва рағбатлантириш тамойиллари асосида бошқариб борилади. Маълумки, ҳар қандай тизимида бошқарув бўлгани каби, пенсия таъминотини бошқаришда ҳам бошқариш объектлари ва субъектлари мавжуд бўлади. Давлат пенсия таъминотини бошқариш объектлари бўлиб турли молиявий муносабатлар ҳисобланади. Масалан, бюджетдан ташқари мақсадли жамғармалар ва бошқа пул жамғармаларини ташкил қилиш ва ишлатиш билан боғлиқ муносабатлар бошқариш объектларидир. Бу молиявий муносабатларни бошқаришга хизмат қилувчи ташкилий тузилмалар (молия органлари, солиқ идоралари, корхоналардаги молиявий хизматлар ва бўлимлар) эса молияни бошқариш субъектларидир . Давлат пенсия таъминотини бошқариш қуйидагиларни ўз ичига олади: • Молиявий муносабатларни бошқариш; • Пул маблағлари жамғармаларини бошқариш; • Молиявий аппарат фаолиятини бошқариш. Молиявий муносабатларнинг ҳар бир соҳаси ва ҳар бир бўғинида бошқариш субъектлари бу муносабатларга таъсир этишнинг ўзига хос махсус усулларидан фойдаланадилар. Шу билан бирга, бу усуллар маълум умумийликка эга бўлган функционал элементлардан иборат, булар: режалаштириш, оператив бошқариш ва назорат. Ўзбекистонда давлат пенсия таъминотини умумий бошқаришни Ўзбекистон Республикаси Конституциясига асосан Олий мажлис, 6

Вазирлар Маҳкамаси ва Президент девони амалга оширади. Давлат пенсия таъминотини оператив бошқариш эса молиявий аппаратга юклатилган. Унинг ёрдамида давлат пенсия таъминотининг барча таркибий бўғинларида молиявий фаолият устидан бошқарувни амалга оширади. Айнан молиявий аппарат молиявий режалаштириш, ҳисоб ва таҳлил, назорат ва тартибга солиш, молиявий режаларни тузиш ва бошқариш ишларини бажаради. Ўзбекистон Республикасида пенсия таъминотини бошқариш органларининг гуруҳланиши 7 Давлат пенсия таъминоти ни бошқариш Давлат пенсия таъминоти умумий бошқар уви Давлат пенсия таъминоти ни оператив бошқариш Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Президент девони Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Молия вазирлиги Ғазначили ги Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Вазирликлар, маҳкамалар, уюшмалар, ассоциациялар, шунингдек, хўжалик субъектларининг молия хизматлари (бўлимлари) Давлат Солиқ Қўмитаси

Мамлакат Президенти ( Президент девони ) молия тизими фаолиятини тартибга солади, мамлакат бюджетини имзолайди, Парламент томонидан қабул қилинган молиявий қонунларга “вето” қўйиш ҳуқуқига эга. Икки палатадан (Сенат ва Қонунчилик) иборат бўлган Олий мажлис солиқлар, йиғимлар, солиқсиз тўловларни белгилайди, давлат бюджетини кўриб чиқади ва тасдиқлайди, шунингдек, давлат бюджетининг ижроси тўғрисидаги ҳисоботни ҳам тасдиқлайди, молиявий қонунларни (масалан, Бюджет кодекси, Солиқ кодекси, Божхона кодекси ва бошқалар) қабул қилади. Молиявий бошқаришнинг умумий бошқарув органи сифатида Вазирлар Маҳкамаси давлат бюджетини кўриб чиқади, молиявий бошқарувнинг ягона умумий маркази сифатида майдонга чиқади. 2014 йил 1 январдан кучга кирган “Бюджет кодекси”нинг 25-моддасига кўра, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси бюджет соҳасидаги ваколатлари қуйидагилардан иборат: - Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари (бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси) бюджетлари, шунингдек солиқ ва бюджет сиёсатининг асосий йўналишлари лойиҳаларини ишлаб чиқиш жараёнини ташкил этади ҳамда мувофиқлаштириб боради; - Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари (бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси) бюджетлари, шунингдек солиқ ва бюджет сиёсатининг асосий йўналишлари лойиҳаларини кўриб чиқиш ҳамда тегишли хулоса тақдим этиш учун Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатасига юборади; - бюджетнома лойиҳасини кўриб чиқади ва тасдиқлайди; - бюджетномани Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига тақдим этади; - давлат бошқаруви органларининг Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари (бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси) 8

бюджетларини ижро этиш борасидаги фаолиятини мувофиқлаштириб боради ҳамда назорат қилади; - Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари (бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси) бюджетларининг ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни ҳар чоракда кўриб чиқади; - ўтган молия йили учун Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари (бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси) бюджетларининг ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни ташқи аудит ўтказиш ҳамда баҳолаш учун Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатасига юборади; - Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг тегишли даврдаги ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни тасдиқлаш учун Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига тақдим этади; - лозим бўлган ҳолларда молия йили мобайнида Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари параметрларига ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги таклифларни кўриб чиқади; - қонун ҳужжатларига мувофиқ бюджет соҳасида бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 4 апрелдаги “Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатасининг фаолиятини ташкил қилишни такомиллаштириш тўғрисида” ПФ-3592-сон Фармонига мувофиқ Ҳисоб палатаси Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети ва бюджетдан ташқари мақсадли жамғармаларнинг мақсадли ва самарали ижро этилиши, давлат активлари ва пассивларининг ҳолати ва ҳаракати, олтин валюта захиралари ҳамда ташқаридан қарз олишларни амалга ошириш, бошқариш ва тасарруф этиш устидан давлат назоратини амалга оширадиган молия назоратининг юқори органи ҳисобланади. Ҳисоб палатаси ўз зиммасига юкланган вазифаларни қонунийлик, холислик, мустақиллик ва ошкоралик қоидалари асосида амалга оширади. 9

Давлат молиявий назорати тизимида Ҳисоб палатасига катта роль ажратилган бўли, у мустақил ва объектив орган сифатида Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига ҳисоб беради. Ҳисоб палатасининг назорат фаолияти Ўзбекистон Республикаси Президентининг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий масалалри ва ташкилийназорат масаллари бўйича давлат маслахатчилари билан келишилган ярим йиллик ва йиллик Назорат ишлари дастурлари асосида амалга оширилади. “Бюджет кодекси” га кўра (26-модда) Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатасининг давлат мақсадли жамғармалар соҳасидаги ваколатлари белгиланган: - давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари лойиҳалари бўйича Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига хулоса тақдим этади; - давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг ижроси тўғрисидаги йиллик ҳисобот бўйича ташқи аудит ва баҳолашни амалга оширади ҳамда улар юзасидан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига хулоса тақдим этади; - вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда банкларнинг давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари даромадлари ва харажатлари моддаларининг мақсадли ижросини бошланғич маълумотлар бўйича назорат қилиш имконини берувчи ахборот тизимлари ва ресурсларига кириш имкониятига эга бўлади; - давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари даромад қисмининг ижроси юзасидан мониторинг ўтказади; - давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари маблағларининг мақсадли фойдаланилиши устидан назоратни амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси қонун ҳужжатларига мувофиқ бюджет соҳасида бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин. 10

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг молия тизими, давлат мақсадли жамғармалари, жумладан, бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси бошқариш бўйича ваколатлари, асосий вазифалари ва функциялари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 23 ноябрдаги 553-сон қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги тўғрисидаги Низом” билан тартибга солинади. Шунингдек, Молия вазирлиги ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикаси Конституциясига, Ўзбекистон Республикаси қонунларига, Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг бошқа қарорларига, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва фармойишларига, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишларига ва бошқа меъёрий актларга амал қилади. Молия вазирлиги Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг вазифалари ва функцияларини амалга ошириш учун зарур молиявий негиз яратишни, республика бюджетини ишлаб чиқиш ва ижро этишни, унинг даромад қисми барқарорлигини таъминлашни, валюта режасини тузиш ва ижро этишни, пул ресурсларидан оқилона ва тежаб сарфлашни таъминлайди. Молия вазирлиги республика бюджети ҳам даромадлар, ҳам харажатлар бўйича ижро этилиши учун, молиявий ресурсларни умумреспублика эҳтиёжларига сафарбар этиш ишларини ташкил этиш учун жавоб беради. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Молия вазирлиги, вилоятлар ва туманлар ҳокимликлари бошқармалари ва бўлимлари, давлат суғурта идоралари, шунингдек, уларга қарашли давлат корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг ягона тизимини ташкил этади. Юқорида номи келтирилган Низомга мувофиқ, Молия вазирлиги қуйидаги вазифаларни бажаради: • молия тизимининг, солиқ ва нарх-наво сиёсатининг Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишига фаол таъсир 11

кўрсатишини, ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишини, миллий даромаднинг, корхоналар ва ташкилотлар даромадларининг ва бошқа молиявий ресурсларнинг ўсишини таъминлаш; • республиканинг молиявий ресурсларини ижтимоий ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва фан-техника тараққиётининг устувор йўналишларига жамлаш, ижтимоий ривожланишни жадаллаштириш, маълум мақсадга йўналтирилган яхлит халқ хўжалиги дастурларини маблағ билан таъминлаш, зарур молия, валюта резервларини ташкил этиш; • молия, бюджет, валюта ва солиқни режалаштириш ва маблағ билан таъминлаш усулларини такомиллаштириш; • солиқ солиш, нарх белгилаш, суғурта, валюта-молия аудиторлик ва ташқи иқтисодий фаолият соҳасида қонунчилик ва меъёрий актларни ишлаб чиқишда қатнашиш; • молия, солиқ нарх белгилаш, суғурта, валюта аудиторлик ва ташқи иқтисодий фаолият соҳасида илмий-тадқиқот ишларини амалга ошириш. Амалдаги “Бюджет кодекси” 29-моддасига кўра Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг давлат мақсадли жамғармалар бўйича қуйидаги ваколатларни амалга оширади: - давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари лойиҳаларини кўриб чиқади; - Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига бюджетнома лойиҳасини кўриб чиқиш учун тақдим этади; - давлат мақсадли жамғармаларини тақсимловчи органларга улар учун назарда тутилган бюджетдан ажратиладиган маблағлар ҳажмларини етказади; - давлат мақсадли жамғармаларини тақсимловчиларнинг харажатлар сметалари ва жамланма харажатлар сметалари, штат жадвалларини, шунингдек уларга киритилган ўзгартиришларни рўйхатдан ўтказади; 12

- Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига айрим ҳолларда назарда тутилган тартибда давлат мақсадли жамғармалари параметрларига ўзгартиришлар киритиш бўйича таклифлар тақдим этади; - давлат мақсадли жамғармалари маблағларидан мақсадли фойдаланилиши устидан назоратни амалга оширади; - давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг тегишли даврдаги ижроси тўғрисида ҳисобот тақдим этади; - бюджетдан ташқари махсус ҳисобварақларда захиралар ташкил этади; - давлат мақсадли жамғармалари касса ижросини юритади; - давлат мақсадли жамғармалари Ягона ғазна ҳисобварағидаги ва бошқа банк ҳисобварақларидаги маблағларини бошқаради; - давлат мақсадли жамғармаларининг товарларни (ишларни, хизматларни) етказиб берувчилар билан тузилган шартномаларини рўйхатдан ўтказади; - давлат мақсадли жамғармалари маблағлари назарда тутилган юридик ёки жисмоний шахслар номидан ва уларнинг топшириғига кўра тўловларни амалга оширади; - давлат мақсадли жамғармалари ижросининг бюджет ҳисобини юритади; - давлат мақсадли жамғармалари даромадлари ва харажатларининг баланслилигига таъсир кўрсатувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни молиявий ҳамда иқтисодий экспертизадан ўтказади; - ўз ваколатига кирадиган масалаларга доир норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилади. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги қонун ҳужжатларига мувофиқ бюджет соҳасида бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг 2004 йил 26 августда “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинди. Ушбу 13

Қонуннинг тегишли моддасида “Давлат бюджетининг ғазна ижроси қонун хужжатларида белгилаб қўйиладиган махсус ваколатли молия органи ҳамда унинг Қорағалпоғистон Республикаси, вилоятлар, туманлар, шаҳарлардаги ҳудудий бўлинмалари томонидан амалга оширилади” 2 ,-деб белгилаб қўйилган. Ғазначилик юридик шахс мақомига эга бўлган Молия Вазирлигига бўйсунадиган давлат органи ҳисобланади. Ғазначиликнинг Қорағалпоғистон Республикаси Ғазначилик Бошқармаси, Тошкент шаҳар ва вилоятлар Бошқармаси, шаҳар ва туманларда Ғазначилик бўлимлари каби ҳудудий органлари фаолият қилади. Ғазначиликка Ўзбекистон Республикаси Молия вазири ўринбосари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тайинланган Давлат Ғазначиси раҳбарлик қилади. Ғазначилик “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тўғрисида”ги Қонунида белгиланган, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги томонидан берилган ваколатлар доирасида ғазначиликнинг ягона ҳисобрақами ва унинг субсчётларини бошқаришни амалга оширади. Ғазначиликнинг ваколат берилган лавозимдаги шахсларидан бошқа ҳеч бир ҳуқуқий шахс ёки жисмоний шахс ғазначиликнинг ягона ҳисобрақами маблағларидан пул ўтказиш учун банкка тўлов топшириқномасини бериш ҳуқуқига эга эмас. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 28.02.2007 й. ПҚ-594-сон Қарорининг қабул қилиниши билан Молия вазирлиги ҳузуридаги Ғазначилик зиммасига қуйидаги асосий вазифалар юклатилди: • давлат бюджетининг касса ижроси, жумладан, тушадиган даромадларни турли даражадаги бюджетлар ўртасида тақсимлаш, 2 “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни. 6-модда. № 664II- сон. 26.08.2004 й. 14

бюджетдан маблағ олувчиларнинг харажатлар сметалари ижроси ва давлат бюджети ижроси тўғрисида ҳисобот тузиш; • давлат бюджети маблағларини ягона ғазначилик ҳисоб рақами, шунингдек тегишли бюджетлар даромадлари ва харажатлари ўртасидаги касса узилишларининг олдини олишни таъминлайдиган ҳудудий ғазначилик ҳисоб рақамларини жорий этиш орқали бошқариш; • бюджет ташкилотларининг товар(иш, хизмат)лар етказиб берувчилар билан шартномаларини, шунингдек давлат бюджети маблағлари ҳисобидан капитал қурилиш бўйича буюртмачиларнинг шартномалари харажатлар сметасида кўрсатилган суммалар ва мақсадларга қатъий мувофиқ равишда тузилиши устидан қаттиқ назорат ўрнатиш асосида мазкур шартномаларни мажбурий рўйхатдан ўтказиш тартибини жорий этиш орқали бюджет ташкилотларининг мақсадга номувофиқ, асоссиз харажатларининг олдини олиш; • бюджет ташкилотларини, шу жумладан, мудофаа ва хавфсизлик тузилмаларини молиялашга йўналтириладиган бюджет маблағларидан фойдаланишни мақбуллаштириш устидан мониторингни амалга ошириш, бунда улар томонидан тузилаётган шартномаларнинг сифати таъминланишини, уларнинг мақсадга мувофиқлиги ва нарх-наво ечимини назарда тутиш ҳамда воситачилик хизматларидан воз кечиш; • харажатлар сметаси ва рўйхатга олинган шартномаларда назарда тутилган қатъий суммалар доирасида товар(иш, хизмат)лар етказиб берувчиларнинг бевосита ҳисоб рақамларига бюджет маблағлари олувчилар номидан ва уларнинг топшириғи бўйича тўловларни амалга ошириш орқали тўлов интизомига сўзсиз риоя этилиши устидан таъсирчан назоратни таъминлаш; • давлат бюджети ғазна ижросининг бухгалтерлик ҳисоби ва ҳисоботини юритиш, давлат бюджети ижроси ҳақида ахборот йиғиш, қайта ишлаш ва таҳлил қилиш, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг давлат 15

ички ва ташқи қарзларига хизмат кўрсатиш, Ўзбекистон Республикаси кафолатларини ижро этиш. Бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси Молия вазирига зарур ҳолларда Ғазначиликнинг марказий аппарати ва унинг бўлинмалари тузилмасига молия органлари бошқарув ходимларининг белгиланган сони доирасида ўзгартишлар киритиш ҳуқуқи берилган. Молия вазирлиги ҳузурида Бош назорат-тафтиш бошқармаси мавжуд бўлиб, у Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Бош назорат-тафтиш бошқармаси ва унинг ҳудудий назорат-тафтиш бошқармалари тўғрисида низом 3 га асосан фаолият юритади. Бош назорат-тафтиш бошқармаси ва Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар назорат-тафтиш бошқармаларининг асосий вазифаси бюджет жараёнининг барча босқичларида бюджет интизомига риоя этилишини назорат қилишдир. Бош назорат-тафтиш бошқармаси ва Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар назорат-тафтиш бошқармаларининг бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси назоратини амалга ошириш юзасидан вазифалари сифатида қуйидагилар белгиланган: • бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ва унинг ҳудудий бўлинмалари томонидан бюджет ва молия қонунчилигига риоя этилишини, Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг бошқа ҳужжатлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари ва фармойишлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишлари, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг буйруқлари ва йўриқнома кўрсатмалари, бюджет мажбуриятлари ижроси билан боғлиқ бошқа қонунчилик ҳужжатлари бажарилиши таъминланишини назорат қилиш; 3 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 15 ноябрдаги 393-сонли қарори, ЎзР ВМ 01.04.2011 й. 100-сон, 11.11.2010 й. 250-сон, 03.02.2012 й. 30-сон Қарорларига мувофиқ ўзгартиришлар киритилган. 16

• бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси бюджетининг қатъий бажарилиши устидан доимий назоратни таъминлаш; • бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ва унинг ҳудудий бўлинмалари биринчи навбатдаги сарф-харажатлар навбатига, маблағ билан таъминлаш ҳамда бўлинмалар ходимларига иш ҳақи, ижтимоий нафақаларни тўлаш муддатларига ва тўлиқлигига риоя қилиш, шунингдек кўрсатиб ўтилган мақсадлар учун нақд пул бериш бўйича фаолияти устидан назорат ва мониторингни амалга ошириш; • ижтимоий нафақаларнинг ўз вақтида маблағ билан таъминланишини ва уларни кам таъминланган оилаларга фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари орқали берилишини назорат қилиш; • жамғарма маблағларини коммунал хизматлар ва электр энергиясига сарфлаш лимитларига риоя этилишини мунтазам равишда текшириб бориш; • жамғарма бўлинмалари томонидан штат-смета интизомига риоя этиш таъминланишини назорат қилиш; • ҳокимият ва бошқарув органлари раҳбарлари ва мансабдор шахслари томонидан бюджет жараёнига ноқонуний аралашиш ҳолларининг олдини олиш; • фуқароларнинг молия ва бюджет интизомининг бузилиши ҳоллари тўғрисидаги хатлари, шикоятлари ва аризаларини кўриб чиқиш;  янгидан тайинланган пенсия ва нафақаларни ҳисоблаб чиқишнинг, шунингдек қонун ҳужжатларида назарда тутилган имтиёзларни қўллашнинг тўғрилигини, шу жумладан, фуқароларнинг пенсия йиғмажилдларидаги бошланғич ҳужжатларнинг тўлиқлиги ва ишончлилигини текшириш йўли билан ялпи текширишларни амалга ошириш; • мулкчилик шаклларидан қатъи назар, корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар томонидан ишлаётган пенсионерларга пенсия ва нафақаларнинг тўғри ҳисобланиши ва тўланишини режали равишда текшириш; 17

• фуқароларга пенсия ва нафақалар, шу жумладан, банк ва почта муассасалари томонидан ўз вақтида ва тўлиқ тўланишининг тизимли мониторингини олиб бориш, қонун бузилишлари аниқланган тақдирда қонун ҳужжатларида назарда тутилган чоралар кўриш; • тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари томонидан берилган кўрикдан ўтказиш далолатномаларини ва хулосаларни, зарурат бўлганда, мустақил экспертларни жалб этган ҳолда қайта экспертизадан ўтказиш; • тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари фаолиятини Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги тизими мутахассисларини жалб этган ҳолда доимий равишда текшириш; • ўтказилган тиббий-эксперт текшириш комиссияларнинг тўғрилиги ва асосланганлигини, шу жумладан даволаш-профилактика муассасалари томонидан берилган бошланғич тиббий ҳужжатларнинг тўлиқлиги ва ишончлилигини ўрганиш йўли билан текшириш; • давлат харидлари бўйича тендер (танлов) савдолари ўтказилишининг тўғрилигини назорат қилиш. Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки мамлакат иқтисодиётини бошқаришда муҳим ўрин эгаллайди. Марказий Банкнинг фаолияти 1995 йил 21 декабрда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки тўғрисида”ги Қонуни билан тартибга солинади. Марказий Банк молиявий сиёсат ва унинг таркибий қисми бўлган пул- кредит сиёсатини амалга оширишда муҳим аҳамиятга эга, у Ғазначилик органлари билан биргаликда бюджетнинг касса ижросини таъминлайди ва бошқа кредит институтларининг фаолиятини назорат қилади. Давлат Пенсия таъминотини бошқариш тизимида Давлат Солиқ қўмитаси ва унинг қуйи органлари ҳам муҳим роль ўйнаб, улар ёрдамида солиқлар, йиғимлар ва бошқа тўловларнинг тўғри ҳисобланиши, уларнинг тегишли бюджет жамғармаларига тўлиқ ва ўз вақтида ўтказилиши устидан назорат амалга оширилади. Шунга мувофиқ равишда молияни бошқаришга 18

оид Давлат Солиқ қўмитаси ва унинг қуйи органлари қуйидаги вазифаларни бажаради: • бюджетга ва нобюджет жамғармаларга солиқлар, йиғимлар ва тўловларнинг тўғри ҳисобланиши, тўлиқ ва ўз вақтида ўтказилиши масалалари бўйича молиявий қонунчиликка қай даражада риоя этилаётганлигини назорат қилиш; • солиқ тўловчиларни ҳисобга олиш ва уларни текшириш; • молия органларига ва ғазначиликка солиқлар ва бошқа тўловларнинг ҳақиқатдаги тушумлари тўғрисида ҳар ойда маълумот тақдим этиш; • ортиқча тўланган солиқ суммаларини ва солиқ тўловчилардан нотўғри ундирилган жарима ва пеняларни эгаларига қайтариш бўйича тегишли ишларни амалга ошириш ва бошқалар. Умуман олганда, бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасини бошқариш шакл ва усулларининг ўзгариши, бошқарув аппарати таркибининг қайта тузилиши иқтисодиётни бошқаришни тубдан ўзгартириш ва такомиллаштириш, иқтисодий ва ижтимоий ривожланишда молия тизимининг аҳамиятини ошириш, фаол молиявий сиёсатни олиб бориш билан боғлиқ бўлган қатъий заруриятдир. Шундан келиб чиқиб Давлат пенсия таъминоти ҳамда жамғариб бориладиган пенсия таъминоти тизими бошқариш механизмларини такомиллаштиб бориш орқали Ўзбекистон пенсия таъминоти тизимини ривожлантириш истиқболларига эришиб борилади. 3. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг моҳияти ва зарурлиги. Давлат ўз корхоналари молиявий ресурсларининг бир қисмини фондларга сафарбар этади ва сиёсий институт сифатида қатор муҳим ижтимоий хизматлардан барча фуқаролар баҳраманд бўлишини кафолатлайди. Бунинг учун корхоналар ва муассасалар молиявий 19

ресурсларнинг бир қисмини бюджетдан ташқари мақсадли жамғармаларини шакллантириш учун сафарбар қилади. Ижтимоий таъминот тизимида давлат кафолатларини амалга ошириш мақсадида 1993 йил Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ижтимоий суғурта жамғармаси ташкил этилди. 1996 йилда Жамғарма мустақил молиявий структурага, пенсия таъминоти молиясини давлат бошқарув органига – Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига айлантирилди. 1997 йил 1 январдан Пенсия жамғармасининг пул маблағлари Ўзбекистон Давлат бюджетида маблағларни сарфлашда мақсадга йўналтирилганликни сақлаган ҳолда жамланди. Ўзбекистон Республикасининг “Бюджет тизими тўғрисидаги Қонунига биноан жамғарма давлат мақсадли жамғармаси мақомига эга, 2005 йил 1 январдан эса Пенсия жамғармаси Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг идоравий қарамоғига ўтказилди. Пенсия таъминоти тизимини бошқаришни ташкил қилишни такомиллаштириш ва унинг фаолият самарадорлигини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 30 декабрдаги "Фуқароларнинг пенсия таъминоти тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги ПФ-4161-сон Фармони қабул қилинди. Бунга кўра 2010 йилдан бошлаб бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ҳамда унинг ҳудудий бошқармалари ва бўлимлари фуқароларнинг пенсия таъминотини амалга ошириш билан боғлиқ ҳуқуқлар ва мажбуриятлар қисмида Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги ижтимоий таъминот органларининг ҳуқуқий ворислари сифатида шакллантирилди. Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йил 19 февралдаги 30-сон қарори асосида Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси тўғрисидаги Низом қабул 20

қилиниб унда жамғарманинг пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловларини ва бошқа тўловларни тайинлашни, молиялаштиришни, ҳисобга олишни ва уларнинг тўланиши мониторингини олиб боришни, ушбу мақсадларга йўналтириладиган мақсадли молиявий ресурсларни жамлашни, шунингдек тиббий-меҳнат экспертизаси хизматлари фаолиятини ташкил этишни амалга ошириш бўйича асосий вазифалари, функциялари ва ваколатлари белгиланди. Амалдаги “Бюджет кодекси”да бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига қуйидаги таъриф берилган (37-модда): Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси - фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти, ижтимоий нафақалар тўлаш, компенсация тўловлари ва бошқа тўловлар бўйича харажатларни молиялаштиришга йўналтириладиган мажбурий тўловлар, бадаллар, шунингдек бошқа манбалардан тушадиган маблағларни жамлайди. 21

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг юқори бошқарув органи Жамғарманинг кузатув кенгашидир. Жамғарма идоравий жиҳатдан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигига қарашли ҳамда ўз фаолияти тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг биринчи ўринбосари - Молия вазирига, Жамғарманинг Кузатув кенгаши раисига ҳисоб беради. Жамғарма "Ўзбекистон почтаси" очиқ акциядорлик жамияти ва Ўзбекистон Республикаси Халқ банкининг бўлинмаларида пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловлари ҳамда бошқа тўловларнинг тўлиқ ва ўз вақтида тўланиши мониторингини олиб боради ва текширади. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқишда қатнашади, 22 Бю джетдан ташқари Пенсия жамғармаси фаолиятиниг мақсади м ақсад лар и - давлат томонидан кафолатланган пенсия таъминоти тизимида бошқарув тузилмасини такомиллаштириш аҳолини кучли ижтимоий ҳимоя қилиш учун молиялаштириш чора - тадбирларини ўз вақтида ва тўлиқлигича таъминлашга эришиш даромадларга мўлжалланган мажбурий бадал, йиғим ва ажратмаларнинг тўлиқ йиғилишини таъминлаш

фуқароларнинг пенсия таъминоти масалалари бўйича замонавий назарий ишланмаларни ва хорижий тажрибани ўрганади. Жамғарманинг маблағларини олувчилар, пенсиялар ҳамда Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тўғрисидаги ахборотни ишлаб чиқишда қатнашади ва автоматлаштирилган тизимда қайта ишлашни жорий этади. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси тизимига: • Жамғарманинг Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳридаги бошқармалари; • Жамғарманинг туман (шаҳар) бўлимлари; • Республика тиббий-ижтимоий экспертиза инспекцияси; • Бош, туман, туманлараро, шаҳар ва ихтисослаштирилган тиббиймеҳнат экспертизаси хизматлари киради. Жамғарма ижро этувчи аппаратининг, унинг ҳудудий бошқармалари, туман (шаҳар) бўлимлари, Республика тиббий-ижтимоий экспертиза инспекцияси, тиббий-меҳнат экспертизаси хизматлари таъминоти республика бюджети маблағлари ҳисобига амалга оширилади. Қуйидагилар Жамғарманинг асосий вазифалари ҳисобланади: o қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда фуқароларнинг давлат пенсия таъминотини ташкил этиш, фуқароларга пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловлари ва бошқа тўловларни тайинлаш, пенсиялар ва бошқа тўловлар миқдорларининг қайта ҳисоблаб чиқилишини таъминлаш; o пенсиялар ва бошқа тўловларни тўлиқ ҳажмда молиялаштириш ва тўланишини ташкил этиш, улар бўйича ҳисоб ва ҳисоботни юритиш; o тизимли асосда пенсиялар тайинлаш ва уларни қайта ҳисоблашнинг доимий таҳлилини ўтказиш ва мониторингини олиб бориш, фуқароларнинг 23

пенсия таъминотига йўналтириладиган маблағлардан қатъий мақсадли фойдаланилишини таъминлаш; o меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллиги оқибатидаги ногиронлик туфайли тайинланган пенсияларга тўланган маблағларни даъволар бўйича айбдор юридик ва жисмоний шахслардан белгиланган тартибда ундириб олишни ташкил этиш; o тиббий-меҳнат экспертизаси хизматлари фаолиятини ташкил этиш. Пенсия жамғармаси ўзига юкланган вазифаларга мувофиқ қуйидаги функциялар ни амалга оширади: 1) Жамғарманинг даромадлари бўйича: * Жамғарма маблағлари бўйича мажбурий тўловлар, бадаллардан маблағларни ҳамда бошқа тўловларни Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Ғазначилигидаги ҳисоб рақамига жамлайди ҳамда пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация ва бошқа тўловларга харажатларни молиялаштиришни таъминлайди; * ҳар йили манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан биргаликда Жамғарма даромадлари тушумлар прогнозини ишлаб чиқади; * давлат ижтимоий суғуртаси тизимининг барқарорлигини таъминлаш ва уни янада такомиллаштириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш мақсадида Жамғарма даромадлари ва харажатларининг ўртача ҳамда узоқ муддатли прогнозларини тайёрлайди; * "Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 15-моддасига мувофиқ меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллиги оқибатидаги ногиронлик туфайли тайинланган пенсияларга тўланган маблағларни айбдор юридик ва жисмоний шахслардан регресс даъволар бўйича белгиланган тартибда ундириб олади; * бадаллар ва бошқа тўловлар тушиши ҳисобини олиб боради, шунингдек юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан 24

шуғулланувчи шахсларнинг ҳамда деҳқон хўжаликлари аъзоларининг меҳнат дафтарчаларини белгиланган тартибда юритади ва сақлайди; 2) пенсиялар ва ижтимоий нафақаларни тайинлаш ҳамда қайта ҳисоблаб чиқиш бўйича: * пенсиялар ва ижтимоий нафақаларни тайинлаш ва қайта ҳисоблаб чиқиш учун зарур бўлган тақдимномалар, аризалар ва бошқа ҳужжатларни қабул қилади, уларни қонун ҳужжатларига мувофиқ расмийлаштиради; * пенсиялар ва ижтимоий нафақаларни тайинлаш учун юридик шахслар ва фуқаролар томонидан тақдим этилган ҳужжатларни белгиланган тартибда тайёрлайди, кўриб чиқади ва текширади; * Жамғарманинг туман (шаҳар) бўлимларида пенсиялар тайинлаш бўйича комиссиялар фаолиятини ташкил этади; * зарур тарзда расмийлаштирган ҳужжатларга мувофиқ ва пенсиялар тайинлаш бўйича комиссиялар қарорлари асосида қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда пенсияларни тайинлайди ва уларни қайта ҳисоблаб чиқади; * пенсионерларнинг пенсия ишларини ва ижтимоий нафақа олувчи шахсларнинг ишларини, қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳужжатларни расмийлаштиради, пенсионерларга пенсия гувоҳномалари беради; * пенсиялар ва ижтимоий нафақалар тайинлаш учун ҳужжатларни расмийлаштиришнинг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибига риоя этилишини назорат қилади; * ташкилотлар, якка тартибдаги тадбиркорлар ва деҳқон хўжаликлари аъзолари томонидан тақдим этилган пенсиялар, Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар олиш ҳуқуқини берадиган ҳужжатларнинг ишончлилигини текширади; 3) пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация ва бошқа тўловларга харажатларни амалга ошириш бўйича: 25

* пенсиялар ва ижтимоий нафақаларни ҳисоблаб чиқиш бўйича операцияларни амалга оширади, ишламайдиган пенсионерларга алоқа ташкилотлари ва банклар орқали, ишлайдиган пенсионерларга эса - ташкилотлар орқали пенсиялар ва ижтимоий нафақалар тўлаш юзасидан топшириқларни расмийлаштиради ва уни амалга оширади; * алоқа ташкилотлари, банклар томонидан пенсиялар ва ижтимоий нафақаларнинг ўз вақтида ва тўғри етказиб берилиши ҳамда тўланиши юзасидан доимий мониторинг ва назоратни амалга оширади; * юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи шахсларга, шунингдек деҳқон хўжаликлари аъзоларига - улар томонидан ижтимоий суғурта бўйича бадаллар тўланган тақдирда, чақалоқ туғилганда бериладиган нафақалар ҳамда дафн маросими нафақаларини ҳисоблайди ва тўлайди; * ташкилотларнинг ишлайдиган пенсионерларга пенсиялар, 16 ёшгача бўлган ногирон боланинг ота-оналаридан бирига (васийга, ҳомийга) бир ойда қўшимча дам олиш куни учун тўлов, Чернобиль ҳалокати оқибатида зарар кўрган фуқароларга компенсация тўловларини ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа тўловларга харажатларини молиялаштиради; 4) фуқароларнинг пенсия таъминоти билан боғлиқ бошқа масалалар бўйича: * оммавий ахборот воситалари ёрдамида республика аҳолисини фуқароларнинг пенсия таъминоти масалалари бўйича хабардор қилади; * белгиланган тартибда тайинланган шахсий пенсиялар тўланишини ташкил этади; * имтиёзли пенсия таъминоти ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичлар рўйхатларини қўллаш масалалари бўйича давлат ва хўжалик бошқаруви органлари билан ўзаро ҳамкорлик қилади, имтиёзли пенсияларни такомиллаштириш ва тартибга солиш бўйича таклифлар ишлаб чиқилишини ташкил этади; 26

* фуқароларнинг мурожаатларини қонун ҳужжатларида белгиланган муддатларда кўриб чиқади, фуқароларни қабул қилади; * "Ўзбекистон почтаси" очиқ акциядорлик жамияти ва Ўзбекистон Республикаси Халқ банкининг бўлинмаларида пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловлари ҳамда бошқа тўловларнинг тўлиқ ва ўз вақтида тўланиши мониторингини олиб боради ва текширади; * норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқишда қатнашади, фуқароларнинг пенсия таъминоти масалалари бўйича замонавий назарий ишланмаларни ва хорижий тажрибани ўрганади; * Жамғарманинг маблағларини олувчилар, пенсиялар ҳамда Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тўғрисидаги ахборотни ишлаб чиқишда қатнашади ва автоматлаштирилган тизимда қайта ишлашни жорий этади; * пенсия таъминоти масалалари бўйича давлат органлари ва бошқа ташкилотлар билан ўзаро ҳамкорлик қилади; * Жамғарма ваколатига тегишли бўлган масалалар бўйича қонун ҳужжатларини қўллаш амалиётини умумлаштиради; * пенсия таъминоти масалалари ва Жамғарманинг ваколатига тегишли бўлган бошқа масалалар бўйича ходимларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тадбирларини амалга оширади; 5) Жамғарманинг ваколатига кирадиган бошқа масалалар бўйича: * Республика тиббий-ижтимоий экспертиза инспекцияси, бош, туманлараро, туман, шаҳар ва ихтисослаштирилган тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари фаолиятига раҳбарлик қилади; * Жамғарма ваколатига тегишли бўлган масалалар бўйича эътироздаъво ишлари олиб борилишини ташкил этади ва амалга оширади. Жамғарманинг Кузатув кенгаши Жамғармани бошқаришнинг юқори органи ҳисобланади, унинг таркиби Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори билан тасдиқланади. Жамғарма Кузатув кенгашининг мажлислари йил чорагида камида бир марта ўтказилади. 27

Жамғарманинг ижро этувчи аппарати Кузатув кенгашининг ишчи органи ҳисобланади. Мажлисни Кузатув кенгаши раиси, у бўлмаганда эса - раиснинг ўринбосари ўтказади. Кузатув кенгаши мажлиси, агар унда кенгаш аъзоларининг камида учдан икки қисми қатнашса ҳуқуқий ваколатли бўлади (кворумга эга бўлади). Кузатув кенгашининг қарори унинг мажлисда қатнашган аъзоларининг оддий кўпчилик овози билан қабул қилинади. Овозлар тенг бўлган тақдирда Кузатув кенгаши раисининг овози ҳал қилувчи овоз ҳисобланади. Жамғарманинг Кузатув кенгаши ваколатларига қуйидагилар тегишли бўлади: Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан келишган ҳолда Жамғарманинг даромадлари ва харажатлари прогноз параметрларини, шунингдек Жамғарма харажатларининг ҳар йилги сметасини кўриб чиқиш ва тасдиқлаш; - Жамғарма ижро этувчи аппарати, ҳудудий бошқармаларининг амалга ошириладиган ишлар тўғрисидаги ҳисоботларини эшитиш ва тасдиқлаш; - вазирликлар ва идоралар, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, Республика тиббий-ижтимоий экспертиза инспекцияси, тиббиймеҳнат экспертизаси хизматлари ва бошқа ташкилотлар масъул ходимларининг Жамғарма ваколатига тегишли бўлган масалалар бўйича ҳисоботларини эшитиш; - Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитасининг Жамғармага мажбурий ажратмалар, бадаллар ва бошқа тўловларнинг тўлиқ ва ўз вақтида тўланишини таъминлаш тўғрисидаги ахборотини эшитиш; - Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига Жамғарманинг ижро этувчи директорини, унинг ўринбосарларини лавозимга тайинлаш ва лавозимдан озод қилиш тўғрисида тақдимнома киритиш; 28

- Жамғарманинг ҳудудий бошқармалари тўғрисидаги намунавий низомни тасдиқлаш; - Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг Пенсиялар тайинлаш бўйича туман (шаҳар) бўлими комиссиялари тўғрисидаги намунавий низомни тасдиқлаш; - Жамғарманинг ижро этувчи аппарати фаолиятини, айниқса Жамғарма даромадларини шакллантириш, уни ўз вақтида молиялаштириш ва ундан мақсадли фойдаланиш юзасидан назорат қилиш; - топшириқлар, қайдномалар ва почта ўтказмалари бўйича тўланадиган пенсиялар ва ижтимоий нафақалар жўнатилиши ва етказиб берилиши бўйича хизматларга ҳақ тўлаш миқдорларини тасдиқлаш; - Жамғарма фаолияти ҳамда фуқароларнинг ижтимоий таъминотга ва давлат ижтимоий суғуртасига бўлган давлат томонидан кафолатланган ҳуқуқлари амалга оширилиши билан боғлиқ бошқа функцияларни амалга ошириш. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг ижро этувчи аппарати тузилмаси, унинг ҳудудий бошқармалари ва туман (шаҳар) бўлимларининг намунавий тузилмалари Ўзбекистон Республикаси Президентининг ҳужжатлари билан тасдиқланади. Жамғарманинг ижро этувчи аппаратига Жамғарма Кузатув кенгашининг тақдимномаси бўйича, Ўзбекистон Республикаси Президенти билан келишган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан лавозимга тайинланадиган ижро этувчи директор бошчилик қилади. Ижро этувчи директор Жамғармага юкланган вазифаларнинг бажарилиши ва ўз функцияларининг амалга оширилиши учун шахсан жавоб беради. Пенсия жамғармасининг таркибий тузилишини қуйидаги чизма орқали кўриш мумкин: 29

-чизма. Пенсия жамғармасининг таркибий тузилиши 4 . Жамғарма ижро этувчи директорининг биринчи ўринбосари ва ўринбосари Жамғарма Кузатувчи кенгашининг тақдимномаси бўйича, белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан лавозимга тайинланади. Жамғарманинг Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бошқармалари бошлиқлари Жамғарма ижро этувчи директорининг тақдимномасига биноан Жамғарманинг Кузатувчи кенгаши томонидан лавозимга тайинланадилар ва лавозимдан озод этиладилар. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ижрочи дирекциясининг таркибий тузилиши 4 “Пенсионное обеспечение граждан”. Спровочник для населения, Т.:2010 г. , Библиотека газеты “Норма”, 147 с. 30 Кузатув Кенгаши Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси бошқармалари Республика тиббий - ижтимоий экспертиза хизматлари Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси туман(шаҳар) бўлимлари Тиббий - меҳнат экспертиза хизматлари

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг ижрочи дирекция си Ижрочи директорнинг бир инч и ўринбоса ри Ижрочи директорнинг ўринбосари – бухгалтер ия ҳисоби ва бошқарув ҳисоби бўлими Пенсия таъминотини бошқариш орга ни Пенсияни тайинлаш ва қайта кўриб чиқиш бўлими Даромад ва харажатларни прогнозлаштириш бўлими Бухгалтер ия ҳисоби ва ҳисоботини бошқариш орга ни Ҳисоб китоблар ва пенсия ва нафақаларни тўланишини назорат бўлими Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи бўли ми Аналитик иш ва статистика бўлими Юридик бўлим Ходимлар бўлими Хўжалик ташкилот группаси Республика тиббий ижтимоий экпертизаси инспекцияси Ахборот технологиялари бўлими Ҳудудлар бўйича ишни бошқариш орга ни Ҳудудлар бўйича ишни бошқариш органи

Республика тиббий-ижтимоий экспертиза инспекцияси бошлиғи Ўзбекистон Республикаси Президенти Девони билан келишган ҳолда Ўзбекистон Республикаси молия вазири қарори билан лавозимга тайинланади ва лавозимдан озод этилади. Республика тиббий-ижтимоий экспертиза инспекцияси бошлиғининг ўринбосари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бош тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари раислари Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг ижро этувчи директори тақдимномасига биноан Ўзбекистон Республикаси Молия вазири қарори билан лавозимга тайинланадилар ва лавозимдан озод этиладилар. Жамғарманинг Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳридаги бошқармалари бошлиқларининг ўринбосарлари, Жамғарманинг туман (шаҳар) бўлимлари бошлиқлари Жамғарманинг тегишли ҳудудий бошқармалари бошлиқларининг тақдимномаси бўйича Жамғарманинг ижро этувчи директори томонидан лавозимга тайинланади ва лавозимдан озод қилинади. Туманлараро, туман (шаҳар) ва ихтисослаштирилган тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари раҳбарлари Республика тиббий-ижтимоий экспертиза инспекцияси бошлиғининг тақдимномаси бўйича Жамғарма ижро этувчи директори томонидан лавозимга тайинланади. Жамғарманинг ижро этувчи аппарати, унинг ҳудудий бошқармалари ва туман (шаҳар) бўлимлари ягона марказлаштирилган тизимни ташкил этади ҳамда қуйи бошлиқларнинг юқори бошлиқларга ҳамда Жамғарма Кузатув кенгашининг раисига бўйсуниши ва ҳисоб бериши асосида ишлайди. Жамғарманинг ижро этувчи аппарати, ҳудудий бошқармалари ва туман (шаҳар) бўлимлари пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловлари ва бошқа тўловларни тўлаш учун назарда тутилган Жамғарма маблағларининг ўз вақтида ва тўлиқ молиялаштирилиши, Жамғарма маблағларидан қатъий мақсадли фойдаланилишини таъминлайди.

Жамғарманинг ижро этувчи аппарати Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигига белгиланган муддатларда даврий бухгалтерия ҳисоботларини тақдим этади. Жамғармага муддатида тўланмаган мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловларни ундириш қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади. Пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловлари ва бошқа тўловларни тўлашда Жамғарма маблағларидан тўғри фойдаланилишини назорат қилиш Жамғарманинг ижро этувчи аппарати ва унинг ҳудудий бошқармалари ҳамда туман (шаҳар) бўлимлари, шунингдек ташкилотларнинг раҳбарлари ва бош бухгалтерлари томонидан амалга оширилади. Пенсиялар, ижтимоий нафақалар ва компенсация тўловлари ва бошқа тўловларнинг тўғри тайинланиши ва тўланишини, шунингдек Жамғарма маблағларидан мақсадли фойдаланилишини назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Назорат-тафтиш бош бошқармаси ва унинг маҳаллий органлари томонидан амалга оширилади. Зарурат бўлганда, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Назорат-тафтиш бош бошқармаси органлари томонидан, мустақил экспертлар жалб қилинган ҳолда бош, туманлараро, туман ва шаҳар тиббий- меҳнат эксперт комиссиялари томонидан берилган кўрикдан ўтказиш далолатномалари ва хулосалар ҳужжатлари такроран экспертизадан ўтказилиши мумкин. Пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловлари ва бошқа тўловларни тўлаш бўйича харажатларнинг, шунингдек ташкилотларнинг ижтимоий суғурта бўйича харажатларининг ўз вақтида молиялаштирилиши юзасидан мониторинг олиб бориш Жамғарманинг ижро этувчи аппарати ва унинг ҳудудий бошқармалари ҳамда жойлардаги туман (шаҳар) бўлимлари томонидан амалга оширилади. Жамғарма даромадлари қуйидаги манбалар ҳисобига шаклланирилади: а) мажбурий тўловлар ва бадаллар:

- белгиланган миқдорлардаги ягона ижтимоий тўлов тушумлари; - алоҳида юридик шахсларнинг ижтимоий суғурта бадаллари; - фуқароларнинг суғурта бадаллари; - жисмоний шахслар айрим тоифаларининг суғурта бадаллари; - мажбурий ажратмалар; б) бошқа тўловлар: - "Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 15-моддасига мувофиқ тайинланган меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллиги оқибатида ногирон бўлганларга пенсиялар тўлаш харажатларини қоплаш учун регрессив талаблар (даъволар) бўйича иш берувчилар ва фуқаролардан ундириладиган маблағларнинг 85 фоизи; - "Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 14-моддасига мувофиқ муддатидан олдин тайинланган ёшга доир пенсияларни тўлаш харажатларини қоплаш учун ўтказиладиган Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг Бандликка кўмаклашиш жамғармаси маблағлари; - "Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 12-моддасига мувофиқ тайинланган имтиёзли пенсияларни тўлаш харажатларини қоплаш ҳисобига ўтказиладиган юридик шахслар маблағлари; - деҳқон хўжаликлари аъзоларининг ихтиёрий тартибда тўланадиган суғурта бадаллари; - ҳисобланган жарималар суммасининг бир қисми ҳамда мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловлар ўз вақтида тўланмаганлиги учун пенялар (қонун ҳужжатларига мувофиқ давлат солиқ хизмати органларини ижтимоий ривожлантириш ва моддий-техник таъминлаш махсус жамғармасига ҳамда Жамғарма ходимларини ижтимоий ривожлантириш ва моддий рағбатлантириш жамғармасига

ундириладиган суммалардан ташқари); - юридик шахс тугатилганда, қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкати), фермер ва деҳқон хўжалиги қайта ташкил этилганда ёки тугатилганда меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ ҳолда майиб бўлган, касб касаллигига чалинган ёки соғлиғига бошқача шикаст етказилган ходимга етказилган зарарни қоплаш учун тўланадиган суммалар; - қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа манбалар, Давлат бюджети маблағлари ва ихтиёрий бадаллар. Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси ва давлат солиқ хизматининг ҳудудий органлари: - манбалар турлари бўйича Жамғармага мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловларнинг тўғри ҳисобланиши, тўлиқлиги ва ўз вақтида тўланиши назорат қилинишини; - манбалар турлари ва тўловчилар бўйича Жамғармага мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловлар ҳисоби юритилишини; - юридик ва жисмоний шахслар томонидан Жамғармага мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловлар тўғри ҳисобланишини, шунингдек Жамғарма билан ўзаро ҳисоб-китобларнинг ҳолати текширилишини; - қонун ҳужжатларига мувофиқ мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловларни ҳисоблаш тартиби ва тўлаш муддатлари бузилганлиги учун юридик ва жисмоний шахсларга нисбатан молиявий ва маъмурий жавобгарлик чоралари қўлланилишини; - бадалларнинг шахслар бўйича ҳисобини амалга ошириш ва меҳнат дафтарчаларини юритиш учун ҳар чоракда Жамғармага юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланадиган шахслар ва деҳқон хўжаликлари аъзолари томонидан тўланган бадалларнинг миқдорлари тўғрисидаги маълумотлар тақдим этилишини таъминлайди. “Бюджет кодекси” 53-моддасида Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг даромадлари белгиланган:

- ягона ижтимоий тўловнинг белгиланган миқдордаги тушумлари; - фуқароларнинг бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадаллари; -бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига мажбурий ажратмалар; - бошқа даромадлар ҳисобидан шакллантирилади. Бошқа даромадларга: - меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллигига чалинганлик туфайли тайинланган ногиронлик пенсияларини тўлаш харажатларини ўрнини қоплаш учун тақдим этиладиган регресс талаблар (даъволар) бўйича иш берувчилар ва фуқаролар томонидан ўрни қопланадиган маблағларнинг бир қисми; - Ўзбекистон Республикаси Бандликка кўмаклашиш давлат жамғармасининг муддатидан олдин тайинланган ёшга доир пенсияларни тўлаш харажатларини қоплаш ҳисобидан киритиладиган маблағлари; - юридик шахсларнинг имтиёзли пенсияларни тўлаш харажатларини қоплаш ҳисобидан киритиладиган маблағлари, фуқароларнинг ихтиёрий тартибда тўланадиган суғурта бадаллари; - мажбурий тўловлар, бадаллар; - ўз вақтида тўланмаганлиги учун ҳисобланган жарималар ва пенялар суммасининг бир қисми; - меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ ҳолда майиб бўлган, касб касаллигига чалинган ёхуд соғлиғига бошқача шикаст етказилган ходимга юридик шахс тугатилганда, қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги), фермер ва деҳқон хўжалиги қайта ташкил этилганда ёки тугатилганда зарарнинг ўрнини қоплаш учун тўланадиган маблағлар; - вақтинчалик бўш турган маблағларни жойлаштиришдан олинган даромадлар ва қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа манбалар киради. Республикамизда яратилаётган ЯИМга нисбатан солиқ тўловлари ва давлат мақсадли жамғармаларга тўловлар миқдори нисбати унчалик катта кўрсаткични ташкил этмайди. Жадвал маълумотларидан кўриниб

турибдики, юридик шахсларнинг иш ҳақи фондидан бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига тушадиган маблағлар учун тўлов ставкаси 20062008 йилларда 23,5 фоизни ташкил этди, 2009 йилда 23,6 фоизга тенг бўлди, 2010-2013 йилда 24,8 фоиз ўзгармади. ЯИТ тўловчилари ҳисобот ойида ходимларнинг ҳақиқатда ишлаган кунларидан ва Низомда белгиланган нормативлардан келиб чиққан ҳолда жами корхона бўйича ЯИТнинг базавий миқдорини аниқлайдилар. ЯИТнинг базавий миқдори қуйидаги формула асосида аниқланади: БРяит =K/n * N, бу ерда: БРяит - ЯИТнинг бир ой учун базавий миқдори; K - бир ойда барча ходимларнинг ҳақиқатда ишлаган кунлари (бир кунда ишлаган соатларидан қатъи назар) сони, бироқ корхонада ўрнатилган иш кунлари сонидан ортмаган холда. Ходимларнинг ҳақиқатда ишлаган кунларига, шунингдек йиллик меҳнат таътилларига ва иш ҳақи сақланган ҳолда бериладиган таътилларга тўғри келадиган кунлар ҳам тааллуқлидир 5 . ЯИТни ҳисоблаб чиқаришнинг тартиби бузилган ҳоллар аниқланганда, давлат солиқ хизмати органлари ЯИТнинг базавий миқдоридан келиб чиқиб, қонун ҳужжатларига мувофиқ пеня ҳисоблаган ҳолда, ЯИТни қўшимча ҳисоблайди. Бунда давлат солиқ хизмати органлари томонидан қўшимча ҳисобланган ЯИТ суммаси тўловчи ихтиёрида қоладиган фойда ҳисобидан ундирилади ва фойда солиғини ҳисоблаб чиқаришда солиқ солинадиган фойдадан чегирилмайди. 5 Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Давлат солиқ Қўмитасининг 2009 йил 5 февралдаги Қарори. “Ягона ижтимоий тўловнинг базавий миқдори киритилиши муносабати билан ягона ижтимоий тўловни ҳисоблаб чиқариш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низом.

2 -жадвал. Юридик шахсларнинг иш ҳақи жамғармасидан ягона ижтимоий 19 ( фоизда ) тўлов ставкаси Кўрсаткич лар Йилл ар 2 006 2 007 2 008 2 009 2 010 2 011 2 012 2 013 Ягона ижтимоий тўлов ставкаси 2 5,0 2 4,0 2 4,0 2 4,0 2 5,0 2 5,0 2 5,0 2 5,0 Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси 2 4,2 2 3,5 2 3,5 2 3,6 2 4.8 2 4.8 2 4.8 2 4.8 Иш билан таъминлашга кўмаклашувч и жамғарма 0 ,5 0 ,3 0 ,3 0 ,2 0 ,1 0 ,1 0 ,1 0 ,1 Касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши 0 ,3 0 ,2 0 ,2 0 ,2 0 ,1 0 ,1 0 ,1 0 ,1 Ушбу низом Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўзбекистон Республикасининг асосий макроиқтисодий кўрсаткичлари ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисидаги Қарорларига мувофиқ ягона ижтимоий тўловнинг базавий миқдори киритилиши муносабати билан хўжалик юритувчи субъектлар томонидан ЯИТни ҳисоблаб чиқариш ва тўлаш тартибини белгилайди. Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси Жамғарманинг ижро

этувчи аппаратига: тушган мажбурий тўловлар, бадаллар ва тўловлар тўғрисидаги, Жамғармага мажбурий ажратмалар, бадаллар ва бошқа тўловлар турлари бўйича қарзлар тўғрисидаги тезкор ҳисоботни ҳар ойда ҳисобот ойидан кейинги ойнинг 10-кунигача; мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловларни ҳисоблаш ва тўлаш тўғрисидаги ҳисоботни юридик шахслар томонидан чораклик ва йиллик ҳисобот тақдим этилгандан кейин 15 кун мобайнида тақдим этади. 19 Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарорлари №1449, №1675, №1887 асосида Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг харажатлари таркиби “Бюджет кодекси”нинг 74-моддасида назарда тутилган тартибда: ишлаётган пенсионерларга давлат пенсияларини тўлаш; ишламайдиган пенсионерларга давлат пенсияларини тўлаш; давлат пенсия таъминоти ҳуқуқига эга бўлмаган кекса ва меҳнатга қобилиятсиз фуқароларга нафақалар; дафн этиш маросими учун нафақалар; белгиланган тартибда аниқланадиган бошқа харажатлар учун фойдаланилади. Қуйидаги 3-жадвалда Молия вазирлиги ҳузуридаги Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси даромадлари ва харажатларининг ўзгариши берилган. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси даромадлари 2011 йилда 6144,4 млрд.сўмни ташкил этди, 2012 йилда 8064,5 млрд.сўмга кўтарилди, 2013 йилда 10302,1 млрд.сўм режалаштирилди. Иш ҳақидан ягона тўлов салмоқли ўринга эга. Даромадлар таркибида иш ҳақидан ягона тўлов 2011 йилда 3903,4 млрд.сўмни (63,5 фоиз) ташкил этди, 2012 йилда 4799,2 млрд.сўмга (60,0 фоиз) кўтарилди, 2013 йилда 5907,4 млрд.сўм (57,3фоиз) режалаштирилди. 6 6 Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарорлари №1449, №1675, №1887 асосида.

Жамгарма даромадлари таркибида сотилган маҳсулотлар ҳажмидан мажбурий ажратмалар 2011 йилда 1122,7 млрд.сўмни (18,2 фоиз) ташкил этди, 2012 йилда 1401,5 млрд.сўмга (17,3 фоиз) кўтарилди, 2013 йилда 1591,3 млрд.сўм (15,4 фоиз) режалаштирилди. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси харажатлари 2011 йилда 6144,4 млрд.сўмни ташкил этди, 2012 йилда 8064,5 млрд.сўмга кўтарилди, 2013 йилда 10302,1 млрд.сўм белгиланди. 3-жадвал Ўзбекистон Республикасининг Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси даромадлари ва харажатларининг ўзгариши (2011-2013 йиллар) 7 (млрд. сўмда) Кўрсаткичлар Йил ла р 2011 201 2 2013 Жами даромадлар 6144, 4 806 4,5 10302,1 Йил бошига қолдиқ 0,5 280, 1 602,2 Даромадлар Иш ҳақи фондидан ягона ижтимоий тўлов 3903, 4 479 9,2 5907,4 Фуқароларнинг мажбурий бадаллари 720,4 111 0,2 1482,7 Сотилган маҳсулотлар ҳажмидан мажбурий ажратма 1122, 7 140 1,5 1591,3 7 Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги маълумотлари асосида тайёрланган.

Бошқа даромадлар 397,4 474, 4 718,5 Харажатлар 6144, 4 806 4,5 10302,1 Ишламайдиган фуқароларга пенсиялар 5862, 7 724 6,0 9097,6 Ишлайдиган фуқароларга пенсиялар 278,9 290, 9 317,4 Хомиладорлик ва туғиш нафақалари, бола туғилганда бериладиган нафақа, дафн маросими нафақалари 0,7 12,8 20,5 Бошқа харажатлар 1,6 1,8 2,1 Йил охирига қолдиқ Жамғариб бориладиган пенсия жамғармасига ажратмалар 0,5 513, 9 864,2 Жамғарма маблағларидан ишламайдиган фуқароларга пенсиялар харажатлари 2011 йилда 5862,7 млрд.сўмни (95,4 фоиз) ташкил этган бўлса, 2012 йилда 7246,0 млрд.сўм (89,9 фоиз)га кўтарилди, 2013 йилда 9097,6 млрд.сўм (88,3 фоиз) режалаштирилди. Ишлайдиган фуқароларга пенсиялар 2011 йилда 278,9 млрд.сўмни (4,5 фоиз) ташкил этди, 2012 йилда 290,0 млрд.сўмга (3,6 фоиз) кўтарилди, 2013 йилда 317,4 млрд.сўм (3,0 фоиз) режалаштирилди. Ҳомиладорлик ва туғиш нафақалари, бола туғилганда бериладиган нафақа, дафн маросими нафақалари 2011 йилда 0,7 млрд.сўмни ташкил этди, 2012 йилда 12,8 млрд.сўмга кўтарилди, 2013 йилда 20,5 млрд.сўм режалаштирилди. Жадвал маълумотларидан хулоса қилиш мумкинки, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси даромадлари таркибида иш ҳақидан ягона тўлов салмоқли ўринга эга. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғарма харажатлари таркибида ишлайдиган фуқароларга пенсиялар харажатларига йўналтирилади.

Давлат бюджети, давлатнинг мақсадли жамғармалари ва бюджетдан маблағ олувчиларнинг бюджетдан ташқари маблағлари ижроси жараёнига янги ташкил этилган ғазначилик органлари, яъни янги субъектларнинг киритилиши билан, барча бюджет жараёни иштирокчиларининг ўзаро муносабатларида ўзига хос механизм ишлай бошлайди. Давлат бюджети, давлатнинг мақсадли жамғармалари ва бюджетдан маблағ олувчиларнинг смета харажатлари ва бюжетдан ташқари маблағлари ижроси билан боғлиқ барча молиявий жараёнлар янада батафсил тартиблаш талаб этилади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 29 декабрдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2009 йилги асосий макроиктисодий кўрсаткичлар прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида»ги 1024-сон Қарорига мувофиқ, “Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигида 2009 йилдан бошлаб (рўйхатга мувофиқ) давлат мақсадли жамғармалари ва бошқа бюджетдан ташқари жамғармалар даромадлари ва харажатларининг ғазначилик ижроси механизмларини жорий этиш чоратадбирлари амалга оширилиши таъминланди. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ғазначилиги 2010 йил 1 январдан бошлаб барча вазирлик ва идораларнинг бюджетдан ташқари жамғармалари, бюджет ташкилотларининг ривожлантириш жамғармалари Давлат бюджетининг ғазна ижросига ўтказилди. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ғазначилиги ва Молия вазирлиги ҳузуридаги Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг 2010 йил 4 мартдаги “Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ғазна ижроси билан тўлиқ қамраб олиш ва Молия вазирлиги Ғазначилиги ва бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маълумотлар базаси ва дастурий мажмуини интеграция қилиш бўйича чора тадбирлар тўғрисида” ги 253-сон қарорига мувофиқ 2010 йил 28 мартда Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси бўйича ҳудудий ғазна ҳисобрақами очилди.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 30-сон Қарорининг 8-бандида кўрсатилишича, Жамғарма маблағлари бўйича мажбурий тўловлар, бадаллардан маблағларни ҳамда бошқа тўловларни Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Ғазначилигидаги (кейинги ўринларда Ғазначилик деб юритилади) ҳисоб рақамига жамлайди ҳамда пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация ва бошқа тўловларга харажатларни молиялаштиришни таъминлайди 8 . Мазкур Қарорининг 11- бандида кўрсатилишича, мажбурий тўловлар, бадаллар ва бошқа тўловларни ўтказиш Жамғарма даромадларининг белгиланган таснифларига мувофиқ тушумларнинг ҳар бир тури бўйича Жамғарманинг банклардаги тегишли ҳисоб рақамлари бўйича амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ғазначилиги Ўзбекистон Республикасининг “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тўғрисида”ги Қонуни талабларидан келиб чикиб, республика ва маҳаллий бюджет даромадлари, давлат мақсадли ва бошқа бюджетдан ташқари жамғармалари даромадлари 2012 йил 1 январдан бошлаб Марказий банкнинг Тошкент шаҳар бош бошқармаси Ҳисоб-китоб касса Марказида очилган Ягона ғазна ҳисобварағига кирим қилинади ва харажатларни ушбу ҳисоб-варақдан тўлаб берилади. Бюджет ташкилотлари ва фонд маблағларини тасарруф этувчилар учун шахсий ғазна ҳисоб-варақларини очиш ҳамда илгари очилган шахсий ҳисоварақлар орқали тегишли операцияларни амалга ошириш жараёнида ўзгартиришлар бўлмайди ҳамда ушбу шахсий ҳисоб-варақлардан харжатларни амалга оширишнинг амалдаги тартиби сақлаб қолинади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида"ги Қонунига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида"ги Қонунини амалга ошириш учун зарур бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш 8 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йил 19 февралдаги “Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси тўғрисида Низомни тасдиқлаш ҳақида”ги 30-сон Қарори.

ҳақида" 2011 йил 7 апрелдаги 107-сон қарорини бажариш юзасидан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 8 сентябрдаги “Давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш тартибини янада такомиллаштиришга йўналтирилган нормативҳуқукий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида” ги 252-сон Қарори кабул килинди. Мазкур Қарорга мувофиқ, Давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низом "Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида"ги Қонун асосида давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш, пенсия имтиёзларини қўллаш ва фуқароларни пенсия билан таъминлашга боғлиқ бошқа масалаларни ҳал қилиш тартибини белгилайди. Жамғарма маблағлари: а) ишламайдиган фуқароларга: - давлат пенсияларининг барча турлари; - дафн маросими учун нафақалар; - давлат пенсия таъминотига ҳуқуқи бўлмаган кекса ва меҳнатга лаёқатсиз фуқароларга нафақалар; - қонун ҳужжатларига мувофиқ Жамғарма маблағларидан молиялаштириладиган компенсация, бошқа тўловларни тўлаш; б) ишлайдиган фуқароларга: - давлат пенсияларининг барча турлари; - дафн маросими учун нафақалар; - 16 ёшгача бўлган ногирон боланинг ота-оналаридан бирига (васийга, ҳомийга) бир ойда қўшимча дам олиш куни учун тўловлар; - қонун ҳужжатларига мувофиқ Жамғарма маблағларидан молиялаштириладиган компенсация тўловлари ва бошқа тўловлар учун сарфланади. Жамғарма маблағларини белгиланган тартибда ўз вақтида ва тўлиқ молиялаштириш, ўз вақтида тайинлаш, тўлаш ва манзилли равишда сарфлаш, шунингдек Жамғарма маблағларидан мақсадли ва самарали фойдаланилишини назорат қилиш юзасидан - Жамғарманинг ҳудудий

бошқармалари ва туман (шаҳар) бўлимлари томонидан таъминланади. Ишламайдиган ва ишлайдиган фуқароларга пенсиялар, ижтимоий нафақалар ва компенсация тўловлари ва бошқа тўловларни молиялаштириш учун Жамғарманинг ҳудудий бўлинмалари томонидан Ғазначиликнинг бўлинмаларида ҳисоб рақамлари очилади. Жамғарманинг ҳудудий бошқармалари тўлов тўланадиган ҳар бир ойнинг 15-кунигача ишламайдиган ва ишлайдиган фуқароларга пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация тўловлари ва бошқа тўловлар тўлаш учун маблағларга бўлган эҳтиёж ҳажмини белгилайди ҳамда Жамғарманинг ижро этувчи аппаратига буюртманома тақдим этади. Жамғарманинг ҳисоб рақамларидан маблағларни қонун ҳужжатларида назарда тутилмаган мақсадларда ўтказиш ва вақтинча олиб қўйиш тақиқланади. Пенсия тайинлаш ва тўлаш, шунингдек фуқароларнинг пенсия таъминоти билан боғлиқ бошқа масалаларни кўриб чиқиш бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг туман (шаҳар) бўлими томонидан амалга оширилади. Қуйидаги жадвалда бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг Тошкент шаҳри бўлимида 2010-2012 йиллардаги пенсия ва ижтимоий нафақа олувчи фуқаролар сони берилган. Маълумотлар кўрсатадики, 2010-2013 йилларда пенсия ва ижтимоий нафақа олувчилар сони йилдан-йилга ошган. 4-жадвал. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг Тошкент шаҳар 9 . бўлимидаги пенсия ва ижтимоий нафақа олувчи фуқаролар сони киши Кўрсаткич лар Йиллар 2010 2011 2012 2013 Пенсия ва ижтимоий 177562 22043 284582 287691 9 Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси шаҳар бўлими маълумотлари асосида тайёрланди.

нафака олувчилар сони 0 2010 йилнинг 1 январидан бошлаб пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация ва бошқа тўловларни тайинлаш, молиялаштириш, уларнинг тўланишини ҳисобга олиш ва мониторингини юритиш Жамғарманинг тегишли ҳудудий бўлинмалари томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг ҳудудий бўлинмалари фуқароларнинг пенсия таъминоти ва тиббий-меҳнат экспертизаси масалаларининг бутун комплекси учун масъул бўлган Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги тизимига кирувчи функциялар ҳамда тегишли тузилмаларни топшириш ҳисобига ташкил этилади. Жадвал маълумотларидан шуни кўриш мумкинки, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси Тошкент шаҳар бошқармаси туман бўлимларининг 2009-2012 йилларда пенсия ва ижтимоий нафақа олувчиларнинг ҳаракати тўғрисида маълумот берилган. “Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси тўғрисида”ги Низомга мувофиқ, фуқароларнинг пенсия таъминоти билан боғлиқ масалалар бўйича: 5- жадвал. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Тошкент шаҳар туман (шаҳар) бўлими буйича пенсия ва ижтимоий нафақа олувчиларнинг ҳаракати тўғрисида 2009-2012 йиллар ҳолатига МАЪЛУМОТ Киши № Пенсия ва 200 201 201 201 2012

ижтимоий нафақа тури ҳамда тоифалари 9 йил 0 йил 1 йил 2 йил йилда 2009 йилга нисбатан 1 Жами пенсия олувчилар сони 174 937 216 464 284 624 201 892 26955 I бўлим. Ўзбекистон Республикасининг "Фуқароларнинг давлат песия таъминоти тўғрисида"ги Қонунига мувофиқ 1 Ёшга доир пенсиялар сони 153 814 185 134 236 155 167 610 13796 2 Ногиронлик пенсиялар сони 17 893 260 50 363 25 249 88 7095 3 БЙП олувчилар сони 2 975 4 901 11 055 8 521 5 546 II бўлим. "Ҳарбий хизматчилар пенсия таъминоти тўғрисида"ги Қонун бўйича 1 Пенсия олувчилар сони 25 5 379 108 9 773 518 2 Шундан: Ногиронлар сони 23 4 355 855 613 379 3 БЙП олувчилар сони 21 24 234 160 139 III бўлим. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 24 июндаги 319-сонли Қарорига мувофиқ, нафақалар 1 Жами ижтимоий нафакалар олувчилар сони 28 23 389 7 109 79 834 5 5522 2 Шундан: Ногиронлар сони 27 36 377 0 980 1 755 4 4818 3 БЙН олувчилар сони 27 48 442 366 339

• оммавий ахборот воситалари ёрдамида республика аҳолисини фуқароларнинг пенсия таъминоти масалалари бўйича хабардор қилади; • белгиланган тартибда тайинланган шахсий пенсиялар тўланишини ташкил этади; • имтиёзли пенсия таъминоти ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқариш, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичлар рўйхатларини қўллаш масалалари бўйича давлат ва хўжалик бошқаруви органлари билан ўзаро ҳамкорлик қилади, имтиёзли пенсияларни такомиллаштириш 24 Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Тошкент шаҳар бошқармасининг маълумотлари ва тартибга солиш бўйича таклифлар ишлаб чиқилишини ташкил этади;  фуқароларнинг мурожаатларини қонун ҳужжатларида белгиланган муддатларда кўриб чиқади, фуқароларни қабул қилади. Пенсия таъминоти соҳаси фаолиятини техник модернизация қилиш асосида, республикамизда пенсионер ва ногиронларни манзилли ҳимоя қилиш, шунингдек, бу қатлам вакилларига қаратилган ижтимоий хизмат турларини кенгайтириш ва сифатини ошириш, пенсия ва нафақаларни тайинлашда, авваламбор инсон омилининг салбий ролини чеклаш Пенсия жамғармаси ўз олдига қўйган устувор вазифалардан биридир. Айнан шу мақсадда, энг аввало, республикамизда истиқомат қилувчи барча пенсия ва нафақа олувчиларнинг ишончли ҳимояланган, ягона марказлашган маълумотлар базасини шакллантириш имконини берадиган замонавий автоматлаштирилган ахборот тизимини амалиётга кенг жорий этиш ишлари жадал олиб борилмоқда. Унификациялашган электрон маълумотлар базасини шакллантириш мақсадида «Фидо бизнес» МЧЖ билан ҳамкорликда «Пенсия» дастурий мажмуаси ишлаб чиқилди ҳамда бугунги кунда ушбу дастурий таъминот республиканинг барча минтақаларида татбиқ этилмоқда. Ушбу дастурий таъминотнинг амалиётда кенг жорий этилиши, соҳада самарадорликни

ошириб, тезкор ва аниқ ҳисоботлар шаклланиши, пенсия тайинланиши ва тўланишида инсон омилини камайтириш орқали жамғарма маблағларининг мақсадли сарфланиши устидан тезкор назоратни таъминлашга хизмат қилмоқда. Мазкур дастурнинг келажакда идоралараро интеграллашуви сифатида, бошқа вазирлик ва идораларнинг электрон маълумотлар базаси билан ўзаро ахборот алмашинуви ташкил этилади. 2012-2013 йиллар давомида тегишли вазирлик ва идораларнинг электрон маълумотлар базасига боғланиш ҳамда ушбу дастурлар билан ўзаро ахборот алмашинув йўналишлари қуйидагилардан иборат. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ғазначилигининг «КИГБ4» дастури:  Жамғарма даромад ва харажатларининг шаклланишини таснифлаш ва унинг турлари бўйича тақсимотини таъминлаш;  барча бўғинларда харажатларни амалга ошириш, (пенсия ва нафақалар тўловларини молиялаштириш), шу мақсадда электрон тўлов топшириқномаларини on-line режимида тақдим этиб бориш;  Жамғарма маблағлари сарфининг тезкор мониторингини олиб бориш ва ҳисоботларни юритиш; «Ўзбекистон почтаси» ОАЖ дастури: • пенсия ва нафақаларни тўлови бўйича ойлик электрон тўлов рўйхатларини шаклантириш ва on-line режимида тақдим этиб бориш; • ойлик жорий пенсия ва нафақалар тўлови якунлари бўйича электрон солиштирма далолатномаларни шакллантириш; • ҳудудлар кесимида тўлов қолдиқлари бўйича кунлик тезкор маълумотларни олиш. ДТ Халқ банки ва тижорат банклари дастурлари: – тижорат банклари томонидан пластик карточка орқали тўлаб бериладиган пенсия ва нафақалар бўйича ойлик электрон тўлов рўйхатларини шакллантириш, солиштириш ва уларни тақдим этиб бориш;

– ҳудудлар кесимида тўлов қолдиқлари ҳамда тўланган маблағлар миқдори бўйича маълумотлар олиш; – пенсия ва нафақа олиш учун мурожаат этган фуқаролар бўйича уларнинг шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварағларига амалга оширилган тўловлар тўғрисидаги маълумот алмашиш; – пенсия ва нафақа олиш учун мурожаат этган фуқароларнинг шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисоб-варақлари бўйича олинган маълумотлар билан фуқаронинг жамғармага тақдим этган (иш стажи ва иш ҳақи тўғрисидаги) маълумотларни солиштириб бориш. Давлат солиқ қўмитаси дастури: o юридик шахслар жамғармага ўз вақтида тўловларни амалга оширмаган ташкилотлар бўйича ва уларнинг тушган пуллари тўғрисида маълумотлар олиш; o фуқароларнинг жамғармага тақдим этган (иш стажи ва иш ҳақи тўғрисидаги) маълумотларни ойлик иш ҳақлари маълумотлари билан солиштириб бориш. Давлат статистика қўмитаси дастури: корхоналар тўғрисида маълумотлар олиш ҳамда ойлик, чораклик ва йиллик ҳисоботларни электрон тарзда юбориш. Дастурнинг қўшимча жозибадор таърифи сифатида унинг яқин келажакда электрон маълумот сервис хизматини амалга ошира олишини қайд этиш лозим. Мазкур турдаги информацион-интерактив хизматлар турлари рўйхатига қуйидагиларни қўшиш мумкин:  пенсия олувчиларга уларнинг пенсия миқдорлари ўзгариши хусусидаги маълумотларни мобил телефонларига SMS кўринишида юбориш;  фуқароларга уларнинг ҳисобланган пенсия миқдорлари хусусидаги маълумотларни электрон почталари орқали кузатиб бориш имкониятини бериш;

 фуқаролар томонидан ўзларининг пенсия миқдорларини масофадан туриб (пенсион калькулятор) жамғарманинг веб-сайтида ҳисоблаш имкониятини таъминлаш;  пенсия таъминоти қонунчилигига доир янгиликлар ва ўзгаришларни фуқароларнинг электрон почталарига тарқатиш;  фуқаролар мурожаатларини ўрганиб чиқадиган, доимий автоматик равишда фаолият юритувчи ишонч ва шошилинч телефонларини ишга тушириш. Тизим фаолиятига замонавий веб-технологияларни жорий этилишининг мантиқий давоми бўлиб, пенсия жамғармаси тизимида тезкор электрон ҳужжат алмашинуви ва кадрлар мажмуи бўйича — WSP «Personal» дастурий таъминоти ишлаб чиқилиши ва амалиётга жорий қилинишини таъкидлаш мумкин. WSP «Personal» дастурий таъминоти – тизимда фаолият кўрсатувчи барча мутахассис ходимлар тўғрисидаги маълумотларнинг умумлаштирилган базаси бўлиб, бунда жойлардаги кадрлар сифат таркибини тезкор назорат қилиш, таҳлил қилиш ва тегишли маълумотларга эга бўлиш имкони мавжуд. Шу билан бирга, мазкур дастурнинг юқоридаги имкониятларидан ташқари, унинг таркибида ходимлар малакасини ошириб бориш учун пенсия қонунчилигига доир норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг, идоравий меъёрий қўлланмаларнинг электрон базаси шакллантирилган. Шунингдек, қоғоз сарфини камайтириш мақсадида автоматлаштирилган электрон ҳужжат айланиши дастури тизим фаолиятида муваффақиятли фойдаланилмоқда, бунда юқори идоралардан ёки тўғридан-тўғри келиб тушган барча ҳужжатларни, фуқароларнинг мурожаатларини марказлашган автоматлаштирилган тизим орқали қуйи бўғинларга етказиш, ижросини назоратга олиш, тегишли жавоблар олинган ҳужжатларни назоратдан чиқариш асосида мониторинг ўрнатилганлигини алоҳида қайд этиш лозим. Фуқароларга пенсия тайинлаш учун мурожаат этган шахснинг бошқа ҳудудда меҳнат фаолияти юритган даврини аниқлаш учун, жамғарманинг

худудий бўлинмалари ўртасида ўзаро сўров хатларини юбориш, мурожаатга тўлақонли ва ҳаққоний жавоб олиш ҳамда ушбу жараён устидан тегишли назорат механизмини назарда тутадиган «Сўров» модули — WSP «Personal» дастурининг қўшимча функционали ҳисобланади. Жамғарманинг туман (шаҳар) бўлимларида хўжалик юритувчи субъектлар айби билан меҳнатда майибланиш туфайли тайинланган ногиронлик пенсияларига сарфланган маблағларни қоплаш юзасидан регресс даъволари ҳисобини юритиш, ундирилиши лозим бўлган маблағлар ҳамда уларнинг қолдиқлари бўйича ягона интеграллашган маълумотлар базаси яратилмоқда. Бу ҳам, ўз навбатида, жамғарма даромадларининг бир турдаги манбаини тўла-тўкис шакллантиришда аниқ таҳлилий ҳисоботларга ва тезкор маълумотларга эга бўлишни таъминлайди. Тизимни замонавий ахборот технологиялари талабларига мувофиқ техник қуроллантириш зарурияти, юқорида зикр этилган саъйҳаракатларни изчил давом эттиришнинг асосий омилидир. Айни шу мақсадда, бугунги кунда ижро этувчи аппарат томонидан коммуникацион ускуналар чет элдан келтирилиб, ҳудудий бўлинмалар тўлиқ таъминланди. Амалга оширилган ишлар натижасида соҳани замонавий ахборот ва коммуникация асбоб-ускуналари, технологиялари билан техник жиҳатдан қуроллантириш даражаси 2010 йилдаги 28,5 фоиз ўрнига, бугунги кунга келиб 91 фоизга етди. Бу кўрсаткични жорий йилнинг биринчи ярим йиллигида 100 фоизга етказилиши кўзда тутилган. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ва ҳудудларда уларнинг тузилмалари ташкил этилиб, Ўзбекистонда фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти соҳасида ягона электрон база тизими яратилиб, соҳа фаолияти такомиллашиб бораётганлиги, жамғарманинг худудий бўлимларини замонавий ахборот технологиялари билан техник жиҳозлаш даражасини кескин ошиши, республикамизда пенсионер ва ногиронларни манзилли ҳимоя қилишни, уларнинг турмуш даражаси ва ҳаёт сифатини ошириш зарурлиги ҳамда ижтимоий муҳофазасини таъминлашда қонунчилик базасининг

такомиллашиб бориши, шунингдек, ижтимоий хизмат турларини кенгайтириш ва сифатини ошириш ҳамда мамлакатимизда бу қатлам вакилларини қўллаб-қувватлашда катта аҳамият касб этмоқда. Пенсия таъминотида замонавий компьютер технологияларини қўллашнинг асосий мақсади - пенсия таъминотининг турли жараёнларида ахборотларга бўлган талабни қондириш, давлат миқёсида молиявий ахборотларни қайта ишлашнинг янги ахборот тизимини яратиш натижасида молиявий ресурсларни бошқаришни тубдан ўзгартиришга қаратилган бўлиб бу тизим фаолиятида янада юқори самарадорликка эришишни таъминлайди. Жамғарма таркибидаги ташкилотларнинг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш мақсадида 2011 йилда 40 дан ортиқ туман (шаҳар) бўлимлари бинолари қайта таъмирланди, қурилиш ва капитал реконструкция қилиш ишлари амалга оширилди. 2013 йилда Пенсия жамғармасининг 89 туман (шаҳар) бўлимлари ўзининг янги ва реконструкция қилинган маъмурий биноларига эга бўлишади. Жойлардаги туман (шаҳар) бўлимлари моддий-техника базасини мустаҳкамлашда, эътиборли жиҳатларидан бири сифатида фуқароларни қабул қилиш хоналари ташкил этилаётганлигини, зарур жиҳозлар ўрнатилиб, унда фуқаролар учун қулай шарт-шароитлар яратилаётганлигини таъкидлаш лозим. Пенсия жамғармаси даромадларининг барқарорлигини таъминлаш ва пенсия тўловларини белгиланган муддатларда молиялаштириш вазифаси жамғарманинг 2012 йил учун белгиланган даромадлари прогноз кўрсаткичлари 100,5 фоиз бажарилишига эришилди. Натижада, йил якуни бўйича жамғарма харажатларини қоплаб, ортиқча туширилган солиқ тушумлари айланма маблағлар ҳажмини 36,5 фоизга кўпайтирди ёки ойлик жорий харажатнинг 70 фоизини қоплашга етарли захира маблағлари шакллантирилди.

Пенсия жамғармаси томонидан узоқ муддатли макроиқтисодий ва демографик параметрлар истиқболлари асосида ишлаб чиқилган прогноз кўрсаткичлар асосида 2014 йилда жамғармани даромадлари унинг харажатларига нисбатдан янада юқори бўлиши таҳмин қилмоқда. Бу эса, келгусида жамғарма молиявий барқарорлигининг мустаҳкамланишидан далолат беради. Пенсия жамғармасининг ҳудудий бошқармалари ва туман (шаҳар) бўлимлари мутахассислари иштирокида видеосеминарлар, ўқув-амалий семинарлари ташкил қилиш орқали уларнинг касбий маҳоратлари мунтазам ошириб борилмоқда, бу борада чет эл тажрибасидан амалий фойдаланилмоқда. Пенсионер ва ногиронларнинг турмуш даражаси ва ҳаёт тарзи сифатини янада ошириш ҳамда ижтимоий муҳофазасини мустаҳкамлаш, давлат пенсия тизимини 2012-2016 йилларда барқарор ривожлантириш, мақбул ижтимоий муҳитни шакллантириш йўли билан фуқароларни кафолатланган давлат пенсиялари билан таъминлаш ҳамда бу борада жойлардаги шарт-шароитларни яхшилаш юзасидан Комплекс чоратадбирлар ишлаб чиқилди ва мазкур дастур ўрнатилган тартибда Вазирлар Маҳкамасида тасдиқланди. Юқоридаги давлат тадбирлари аҳоли турмуш фаровонлигини таъминлаш, нуроний ва пенсионерларни эъзозлаш, тизимни такомиллаштириб бориш орқали фуқароларнинг давлат пенсия таъминотини адолатли ташкил этишга йўналтирилади.

Фойдаланилган Дабиаётлар Рўйхати 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. -Тошкент. “Ўзбекистон”. 2008. -40б. 2. Ўзбекистон Республикасининг “Бюджет тизими тўғрисида”ги Қонуни. 2000 йил. 14 декабр. 3. Ўзбекистон Республикасининг “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тўғрисида”ги Қонуни. 2004 йил.26 август. 4. Ўзбекистон Республикасининг “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги Қонуни. 1993 йил. 3 сентябр. 5. Ўзбекистон Республикасининг “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги Қонунига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. 2010 йил 26 ноябр. 6. “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартиш киритиш ҳақида” Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. 2012 йил 5 январ. 7. Ўзбекистон Республикасининг Бюджет кодекси. Ўзбекистон Республикаси 26.12.2013 й. ЎРҚ-360-сон Қонуни билан тасдиқланган. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 29 декабрдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2009 йилги асосий макроиктисодий кўрсаткичлар прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида»ги 1024-сон Қарори. 9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011йил 30 декабрдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиктисодий кўрсаткичлар прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида»ги 1675-сон Қарори.

O'xshashlar

Пенсия таъминоти борасидаги давлат сиёсати

Давлат пенсия таъминоти тизимидаги пенсияларнинг турлари

Корхоналарда молиявий менежментни ташкил этиш механизми

Давлат ижтимоий сиёсатини амалга оширишда давлат пенсия таъминотининг зарурлиги ва унинг аҳамияти

Ўзбекистонда туризм соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари