Xavf-xatarlarni boshqarish

Yuklangan vaqt:

06.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

Xavf-xatarlarni boshqarish Reja: 1. Asosiy tushunchalar. Xatar va noaniqlik 2. Xatarlarni (risklarni) boshqarish 3. Investitsiya xatarlarini baholash modellari 4. Loyiha xatarini boshqarish

Asosiy tushunchalar. Xatar va noaniqlik Loyiha boshqaruvidagi qarorlarni qabul qilish jarayoni, qoida tariqasida, quyidagi omillar bilan belgilanadigan bir yoki bir nechta noaniqlik o`lchovi mavjud bo`lganda amalga oshiriladi: - barcha parametrlarni, vaziyatni, maqbul echimni tanlash uchun vaziyatni to`liq bilmaslik, shuningdek mavjud bo`lgan barcha ma’lumotlarni to`g`ri va aniq hisobga olishning mumkin emasligi hamda atrof - muhitning ehtimoliy xarakteristikalari mavjudligi; - tasodifiy omil mavjudligi, ya’ni, ehtimollik bilan amalga oshirishda ham ko`zda tutilmagan va prognoz qilinmagan omillarni qo`llash; - qarorlar qabul qilish qarorlar qabul qilganda qarama-qarshi yoki bir-biriga o`xshamaydigan manfaatlarga ega bo`lgan sheriklarni o`ynash holatida bo`lganida, muholifatning sub’yektiv omillari mavjud. Shunday qilib, loyiha noaniqlik va xavf sharoitida amalga oshiriladi, va bu ikki toifalar o`zaro bog`liq. Keng ma’noda noaniqlik - loyihaning shartlari, xususan, ular bilan bog`liq xarajatlar va natijalar haqidagi ma’lumotlarning to`liqligi yoki noto`g`riligi. Xavf, aniq belgilangan muddat davomida strategik maqsadlarga erishishga salbiy ta’sir ko`rsatishi mumkin bo`lgan barcha ichki va tashqi old shartlarni anglatadi. Ular faqat zararni olish imkoniyatini nazarda tutadigan toza xavflarni va ijobiy yoki salbiy natijalarga olib keladigan spekulyativ xatarlarni ajratib turadilar. Moliyaviy xatarlar – bu moliyaviy va kredit-fond birjalarida muayyan operatsiyalarni amalga oshirishda yo`qotishlarni istisno qiladigan spekulyativ xavf- xatarlardir. Korxonaning iqtisodiy faoliyatining bir yoki bir nechta natijasiga erishish noaniqligi ekzogen (tashqi) va ichki (endogen) omillarning ta’siri bilan belgilanadi. Ekzogen omillar quyidagilardan iborat: siyosiy beqarorlik, ijtimoiy-iqtisodiy keskinliklar, milliy va etnik to`qnashuvlar; rivojlanishning hududiy va tarmoq

xususiyatlari; moliyaviy bozordagi o`zgaruvchanlik, inflyatsiya; investitsion ehtiyoj, iste’mol talabi. Ushbu omillar quyidagi xavf guruhlariga bo`linishi mumkin bo`lgan xavf omillarini keltirib chiqaradi: - siyosiy xavf omillari: siyosatdagi radikal o`zgarishlar ehtimoli; korxona boshqaruviga davlat aralashuvi; byurokratiya; qo`shni davlatlar bilan munosabatlar; milliy xususiyatlar. - iqtisodiy xavf omillari: iqtisodiy o`sishning real stavkalari; iqtisodiyotning hajmi, energiya manbalarining mavjudligi, mintaqada mehnatning mavjudligi va qiymati, rasmiy oltin zahiralarining importga nisbati. - moliyaviy xavf omillari: tovar va kapitalning harakatlanishi, milliy valyutaning konvertatsiyalanishi, narxlarni tartibga solish, soliq stavkalari, inflyatsiya darajasi, xorijiy kapitalni jalb qilish qobiliyati, mamlakat mintaqasining tashqi qarzlari bilan bog`liq cheklov choralari. Endogen omillar korxonaning faoliyatiga bevosita bog`liq va uning asosiy parametrlarini aniq prognoz qilishning mumkin emasligi sababli. Endogen omillar quyidagilarni o`z ichiga oladi: texnologiyalarda o`zgarishlar va asosiy vositalarning tuzilishi, ularning funksional va iqtisodiy amortizatsiyasi; sotish bozorining salohiyati, ishlab chiqarish hajmi, korxona raqobatbardoshligi; doimiy va o`zgaruvchan xarajatlar, ishlab chiqarish rentabelligi, sarmoyaning qaytarilishi; korxona moliyalashtirish manbalari. Korxonada noaniqlikning genetik omillari rentabellik darajasini va kapitalning daromadliligini belgilovchi o`zgaruvchan o`zgarishlarga bog`liq bo`lib, korxona ishlab chiqarish va biznes faoliyatini moliyalash sohasida bir qator xavflarni keltirib chiqaradi. Kredit xatari - tijorat bankining qarzni taqdim etish yoki to`lashdan bosh tortishi mumkinligidan iboratdir. Bu kredit bo`yicha foizlarni to`lashga qodir emaslik va qarzning asosiy miqdorini qoplash xavfi. Kredit xavfini belgilovchi omillar: kredit muddati, foiz stavkasi, qaytarib olish tartibi, ikkilangan yoki

sindikatlashgan (guruh) kredit, kredit shartnomasining shartlari, tijorat bankining ishonchliligi. Ishbilarmonlik xatari kompaniyaning investitsion kapitaldan daromadlar darajasini saqlab qololmasligidan dalolat beradi. Biznes tavakkalchiligi korporativ rejalashtirishda, ishlab chiqarishni tashkil qilishda, marketing strategiyasida va mahsulotlar marketingida noto`g`ri hisobotlar natijasida paydo bo`ladi. Foiz xatari qarz mablag`lari bo`yicha foiz stavkalarining o`zgarishi natijasida yuzaga keladi, bu esa investitsion daromadlar bo`yicha foizlarni qoplash xarajatlarining o`zgarishiga va natijada kutilayotgan natijalar bilan taqqoslanadigan foyda marjining va hatto zararning o`zgarishiga olib keladi. Foiz stavkalari inflyatsiya ta’siri ostida, markaziy bank aralashuvlari, biznes aylanishi. Valyuta xatarlari (tavakkalchiliklari) bir chet el valyutasining almashinuv kursining boshqa biriga nisbatan o`zgarishi bilan bog`liq valyuta zararlarining xavfini anglatadi. Chet elda xorijiy valyutadagi mahsulotni sotib olgan va sotadigan korxonalar ushbu turdagi xavfga duchor bo`ladilar; xorijiy filiallari bo`lgan korxonalar; valyuta operatsiyalari bilan shug`ullanadigan moliyaviy institutlar. Valyuta xavfining uch turi mavjud: operatsion, translyatsion va iqtisodiy. Operatsion valyuta xatari - savdo operatsiyalari va moliyaviy investitsiyalar va dividend to`lovlari uchun naqd operatsiyalar bilan bog`liq. Naqd pul oqimlari va daromad marjlari operatsion xavf ostida qolmoqda. Chet elda investitsiyalar va tashqi kreditlar bilan bog`liq translyatsion xatari . U milliy valyutaga aylantirilganda balans va zararlar to`g`risidagi hisobotlarni ta’sir qiladi. Iqtisodiy xatar kelajakdagi shartnoma bilan bog`liq. Uzoq muddatli xarakterga ega, u korxonaning istiqbolli rivojlanishi bilan bog`liq va taxmin qilish oson. Bunday tavakkalchilik korxonaning rivojlanish strategiyasi uchun salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin - kelgusida operatsiyalar bo`yicha daromadlarning pasayishi va xorijiy ishlab chiqaruvchilar bilan taqqoslaganda narx

raqobatbardoshligining ma’lum bir qismini yo`qotish. Jarayon tugagandan so`ng, to`g`ridan-to`g`ri iqtisodiy tavakkal operatsiya qilinmoqda. Moliyaviy daromadlarni yo`qotish xatari , hodisani (sug`urta qilish) ro`yobga chiqmaslik yoki iqtisodiy faoliyatni to`xtatib qo`yish oqibatida bilvosita (ikkinchi darajali) moddiy zarar (yo`qotilgan foyda) yetkazish xavfi hisoblanadi. Investitsiya xatari - birja bozori xavfi. Investitsion tavakkalchilikning mohiyati investitsiya kapitalining yo`qolishi xavfi yoki kutilayotgan daromadlar bilan ifodalanadi. Investitsiya xavfining quyidagi turlari mavjud: - kapital - qimmatli qog`ozlarga boshqa aktivlarga (ko`chmas mulk) nisbatan investitsiya kiritish xavfi; - selektiv - muayyan zaxiralar, obligatsiyalarga investitsiya kiritish xavfi; - qimmatli qog`ozlarni sotib olish muddati bilan bog`liq bo`lgan vaqtinchalik muddat ; - qonunchilikdagi o`zgarishlar (xususiylashtirish qoidalari, soliq qonunlari); - qimmatli qog`ozlarning joriy qiymatiga ta’sir ko`rsatadigan bank depozitlari bo`yicha foizlar o`zgarishidan kelib chiqqan foizli ; - likvidlik - qiyinchiliklar yoki aktsiyalarni sotish imkoniyati yo`qligi tufayli kapital yo`qolishidan; - kredit - qimmatli qog`ozlar bo`yicha foizlarni to`lamaslik xavfi yoki aksiyalar bahosidagi o`zgarishlar natijasida yetkazilgan zararlar. - loyiha - loyihaning prognozlangan versiyasiga nisbatan zarar yoki yo`qotish ehtimoli. Bir qator loyiha xavfi mavjud: loyiha uchun yagona xatar - ushbu loyiha kompaniyaning yagona aktivi bo`lgan taqdirda, loyiha uchun xavf tug`dirish; kompaniya ichidagi xatar - loyihaning kompaniyaning umumiy tavakkalchiligiga ta’sirini aks ettiradi, loyihaning kompaniyaning daromadlaridagi o`zgarishlarga ta’siri bilan o`lchanadi; bozor xatari (yoki beta riski) - bu diversifikatsiya qilish yo`li bilan bartaraf etilishi mumkin bo`lmagan loyiha xavfining bir qismi, ya’ni turli investitsiya loyihalarining investitsiya portfeliga integratsiyalashuvi. Investitsiya portfeli - daromadlarni ishlab chiqarish maqsadida daromadli ob’yektlarga kapital mablag`larini investitsiyalash uchun investor tomonidan

investitsiya loyihalarida investitsiya loyihalari bo`yicha qimmatli qog`ozlar va investitsiyalar to`plami. Agar investitsiya portfeli ma’lum darajadagi tavakkalchilik darajasi yoki daromadning minimal xavfi uchun mumkin bo`lgan eng yuqori daromadni ta’minlasagina samarali hisoblanadi. Xatarlarni (risklarni) boshqarish Loyihalarni boshqarish nafaqat noaniqlik va xatarning mavjudligi va xavf va zararni tahlil qilishni o`z ichiga oladi. Loyiha xatarlari boshqarilishi mumkin va boshqarilishi kerak. Xatarlarni boshqarish - xavf omillarini rejalashtirish, monitoring qilish va tuzatuv tizimiga birlashtirilgan tahlil qilish va bartaraf etishning bir qator usullari. Xatarlarni baholash usullari quyidagilarni o`z ichiga oladi: 1. Matematik statistika usullaridan foydalanib, miqdoriy xavflarni baholash. 2. Ekspert mutaxassislar uchun xavflarni baholash usullari. 3. Xatarlarni simulyativ modellashtirish usullari. 4. Bir necha alohida uslublar yoki ularning individual elementlarini birlashtiruvchi kombinatsiyalangan usullar. Xatarlarni kamaytirish usullari: Xatarlarni taqsimlash (qaytarish, uzatish, o`tkazish) - odatda, ma’lum bir turdagi kontrakt bo`yicha boshqa tomon uchun xatarlarni to`liq yoki qisman o`tkazish bo`yicha harakatlar. Xatarlarni sug`urtalash jismoniy va yuridik shaxslarning mulkiy manfaatlarini himoya qilish bilan bog`liq bo`lib, u ular tomonidan to`lanadigan sug`urta badallari (sug`urta mukofotlari) hisobidan shakllangan naqd pul mablag`lari hisobidan muayyan hodisalar yuz berganda (ishni sug`urtalash) amalga oshiriladi. Rezervatsiya (zaxira qilish) - zararni va kutilmagan xarajatlar qoplash uchun mablag`larni zaxiralash usuli. Beta xatari har bir o`ziga xos, odatda yirik, odatiy kompaniya uchun hisoblanadi. Uning o`lchami odatda 0,5 dan 1,5 gacha - 2 gacha. Beta xavfi

$ko`rsatkichi birdan kam bo`lsa, demak, ma’lum bir firmaning xavf darajasi sanoat o`rtacha qiymatidan pastroq. Beta xavfi ko`rsatkichi salbiy tendensiyaga ega bo`lishi mumkin, bu ma’lum bir kompaniyaning ushbu ko`rsatkichi dinamikasi sohaning o`rtacha tavakkalchilik dinamikasiga ziddir. Xatarning kattaligi yoki xavf darajasi ikki mezon bilan o`lchanadi: o`rtacha kutilgan qiymat; mumkin bo`lgan natijaning o`zgaruvchanligi (o`zgaruvchanligi). Kutilgan o`rtacha qiymat - bu noaniq vaziyat bilan bog`liq voqea kattaligining qiymati. O`rtacha kutilgan qiymat barcha mumkin bo`lgan natijalar bo`yicha o`rtacha qiymatga ega bo`lib, har bir natija ehtimolligi tegishli qiymatning chastotasi yoki vazni sifatida ishlatiladi. O`rtacha qiymat umumlashtirilgan miqdoriy xarakterga ega va kapital qo`yilmalarning istalgan variantini tanlashda qaror qabul qilishga ruxsat bermaydi. Yakuniy qaror uchun indikatorlarning o`zgaruvchanligini o`lchash kerak, ya’ni mumkin bo`lgan natija o`zgaruvchanligi o`lchovini belgilashdir. Mumkin natijaning o`zgaruvchanligi - o`rtacha qiymatdan kutilgan qiymatning o`zgarish darajasi. Shu maqsadda amalda ikkita yaqindan bog`liq mezonlardan foydalaniladi: variance va standart og`ish. Dispersiyon haqiqiy natijalarni kutilgan o`rtacha qiymatdan chetlatilgan kvadratlarning o`rtacha og`irligi hisoblanadi: G 2 = X(x - х ўр ) 2 n \Xn, bu yerda: G 2 –dispersiya (tarqalishi); X-har bir kuzatuv ishi uchun kutilgan qiymat; х ўр - kutilgan o`rtacha qiymat; n- kuzatuvlar soni. Standart og`ishquyidagi formula bilan belgilanadi: G = VX ( х - х ср ) 2 \ X п , bu yerda: G - standart og`ish. Teng chastotalar bilan, bizda alohida holat mavjud: G 2 = X(x - х ўр ) 2 \ п , G = Vx ( х - х ўр ) 2 \ п$ $Standart og`ish nomlangan miqdordir va o`zgaruvchan xarakteristikaning o`lchami bir xil birliklarda ko`rsatiladi. Dispersiyon va standart og`ish mutlaq o`zgaruvchanlik choralari. Tahlil qilish uchun o`zgarish koeffitsienti qo`llaniladi. O`zgarishlar koeffitsienti standart og`ishning arifmetik o`rtacha qiymatiga nisbati bo`lib, olingan qiymatlarning sapmalar darajasini ko`rsatadi: V = 0\ Х ўр -100, bu yerda: V - o`zgaruvchanlik koeffitsienti, %; G– standart og`ish; Х ўр - kutilgan o`rtacha qiymat. O`zgaruvchanlik koeffitsienti nisbiy qiymatdir. Shuning uchun uning o`lchami o`rganilgan ko`rsatkichning mutlaq qiymatlaridan ta’sirlanmaydi. O`zgarish koeffitsienti yordamida turli o`lchov birliklarida ifodalangan belgilarning o`zgaruvchanligini solishtirish mumkin. O`zgarish koeffitsienti 0 dan 100% gacha o`zgarishi mumkin. Koeffitsent qanchalik katta bo`lsa, o`zgaruvchanlik qanchalik katta. Turli xil o`zgaruvchanlik koeffitsientlarini quyidagi sifatli baholash belgilandi: 10% gacha - zaif o`zgaruvchanlik; 10 - 25% - o`rtacha o`zgaruvchanlik; 25% dan ortiq - yuqori o`zgaruvchanlik. Investitsiya xatarlarini baholash modellari Zamonaviy metodologiyada investitsiya xavfini baholashning bir necha modellari mavjud. Xatarlarni baholashning simulyatsiya modeli barcha variantlar uchun pul oqimlarini va keyingi hisob-kitoblarni (aniq joriy qiymat) tuzatish bilan bog`liq. Har bir loyiha uchun uning uchta rivojlanish variantlari quriladi: umidsizlik, eng yaxshi va optimistik; har bir variant uchun aniq joriy qiymatning tegishli ko`rsatkichi belgilanadi, keyin har bir loyiha uchun ushbu ko`rsatkichning ko`lami skaner va noumidlik variantlari ko`rsatkichlari o`rtasidagi farq sifatida hisoblanadi. Ikki qiyosli loyihalardan, bugungi kunda aniq joriy qiymatdagi$ $o`zgarish oralig`i bo`lgan loyiha xavfliroq hisoblanadi. Xatarni baholashning simulyativ modeli: R(NPV)=NPVo - NPVp, bu yerda: R(NPV) - o`zgarishlar doirasi; NPVo –optimistik variantdagi sof joriy qiymat; NPVp - pessimistik variantdagi sof joriy qiymat. Naqd pul oqimini o`zgartirish usuli har bir yil va har bir loyiha uchun ma’lum miqdorda pul tushumlari yuzaga kelishi ehtimolini taxmin qiladi. Shundan so`ng, yangi loyihalar tuzatilgan pul oqimlari stavkalari asosida tuziladi va ular uchun aniq joriy qiymat hisoblanadi. Tuzatilgan pul oqimlari eng yuqori aniq joriy qiymatga (sof keltirilgan qiymatga) ega bo`lgan loyihaga ustunlik beriladi. Pul oqimlarining o`zgarishlari: NPV= -I+£Inn*on\(1+i) n , bu yerda: NPV - xatarlarni tuzatilgan pul oqimlari bo`yicha hisoblangan sof joriy qiymat; Inn - davr foydasi; I - investitsiyalar; on - ma’lum bir davrda foyda olish ehtimoli; i –diskontlash stavkasi; n – davrlarning soni. Diskontlash koeffitsienti (stavkasi) xavfini tartibga solish usuli sug`urta mukofotining xavf-xatarsiz imtiyozli koeffitsientga qo`shilishini va loyihaning sof joriy qiymatini yangi chegirma omili hisoblab chiqishni nazarda tutadi. Yuqori aniq hozirgi qiymatga ega loyiha eng maqbul hisoblanadi: Agar NPVa(ia)>NPV в (i в ), bo`lsa " a " loyihasi qabul qilinadi bu yerda: NPVa(ia) -" a " loyihasining sof joriy qiymati, tavakkalchilikka moslashtirilgan hisoblash stavkasi bo`yicha hisoblanadi; NPV в (i в ) - " b " loyihasining sof joriy qiymati, tavakkalchilikka moslashtirilgan hisoblash stavkasi bo`yicha hisoblanadi; i = SS + xatar uchun mukofot, unda SS - kapitalning qiymati.$

Loyiha xatarini boshqarish Moliyaviy xatarlar turli vositalar orqali hal etiladi. Moliyaviy tavakkallarni bartaraf etish vositalari ularni oldini olish, ushlab turish, uzatish, darajasini pasaytirish hisoblanadi. Xatarni oldini olish xavf-xatarli voqeadan oddiy to`sqinlikni bildiradi. Biroq, tadbirkorlik sub’yekti uchun xavfdan qochish ko`p hollarda daromaddan voz kechishni anglatadi. Xatarni ushlab qolish - bu xavfni investorga qoldirib qo`yish demakdir, ya’ni. uning mas’uliyati haqida. Shunday qilib, investor, shovqin kapitali investitsiya, oldindan ishonch hosil qiladi, u o`z mablag`lari bilan xavf kapitali mumkin bo`lgan zararni qoplashi mumkin. Xatarlarni o`tkazish investorning moliyaviy xatar uchun javobgarlikni boshqasiga, masalan, sug`urta kompaniyasiga topshirilishini anglatadi. Bunday holda, xavfni o`tkazish moliyaviy xavfni sug`urtalash yo`li bilan yuzaga keldi. Xavfni pasaytirish - yo`qotish ehtimoli va hajmini kamaytirish. Moliyaviy tavakkalni hal qilishning muayyan vositasini tanlashda investor quyidagi tamoyillardan kelib chiqishi kerak: - o`zingizning sarmoyangizdan ko`ra ko`proq xavf qila olish mumkin emas; - xavfning oqibatlari haqida o`ylash kerak; - kichik uchun katta xavf qilish mumkin emas. Birinchi tamoyilning amalga oshirilishi sarmoyalarni investitsiyalashdan oldin investorga kerak: bu xatar bo`yicha mumkin bo`lgan maksimal zarar miqdorini aniqlash; sarmoya kiritilgan kapital miqdori bilan taqqoslash; uni o`zining barcha moliyaviy resurslari bilan taqqoslash va ushbu kapitalning yo`qolishi investorning bankrotligiga olib kelmasligini aniqlash. Kapital qo`yilmalardan tushgan zarar miqdori ushbu kapital hajmiga teng bo`lishi mumkin, undan kam yoki undan ko`p bo`lishi kerak. To`g`ridan-to`g`ri investitsiyalardagi yo`qotishlar odatda korxonalar mablag`lari hajmiga teng. Investor talabga javob bo`lgan biznesda 100 mln. so`m investitsiya qildi. Ish tugadi. Investor 100 mln. so`mni yo`qotdi. Biroq, pulning sotib olish qobiliyatining pasayishi, ayniqsa, inflyatsiyani hisobga olgan holda, yo`qotish hajmi investitsiya

$qilingan pul miqdoridan katta bo`lishi mumkin. Bunday holatda mumkin bo`lgan zararning miqdori inflyatsiya indeksini hisobga olgan holda aniqlanishi kerak. Agar investor yiliga 500 mingta shartli birlikni qabul qilish umidida 2018 yilda xavfli biznesda 100 ming shartli birlikni mablag` bilan investitsiya qilgan bo`lsa, bu ish bankrot bo`lgan va pulni qaytarmagan bo`lsa, zararni 2018 yilgi inflyatsiya ko`rsatkichi (22%) bilan hisoblash kerak, yani 2200 ming shartli birlik (22 • 100) mavjud. Portfel investitsiyalari, ya’ni ikkilamchi bozorda sotilishi mumkin bo`lgan qimmatli qog`ozlarni sotib olish bilan zararning miqdori odatda sarflangan kapital miqdoridan kam bo`ladi. Mumkin bo`lgan maksimal yo`qotish darajasi va investorning o`z moliyaviy resurslari miqdori bankrotlikka olib keladigan xavf darajasini ifodalaydi. U xatar darajasi (koeffitsienti) bilan o`lchanadi: К x = Z\O`z, bu yerda: Кр - xatar koeffitsienti; Z - mumkin bo`lgan maksimal zarar miqdori, so`mda; O`z - ma’lum pul mablag`larini hisobga olgan holda o`z moliyaviy resurslarining hajmi. Ikkinchi tamoyilni amalga oshirish investorning mumkin bo`lgan maksimal yo`qotish miqdorini bilishi, uning nima sabab bo`lishi mumkinligini aniqlaydi, xavfning ehtimoli nimadan iborat va xavfdan voz kechishga qaror qiladi, uning javobgarligi xavfini qabul qiladi yoki boshqa shaxsning javobgarligiga xavfni o`tkazadi. Uchinchi tamoyilning amal qilishi moliyaviy tavakkalchilikni o`tkazishda namoyon bo`ladi. Bunday holda, investor sug`urta mukofotlari bilan sug`urta badali o`rtasida qabul qilinadigan nisbatni belgilashi kerak. Sug`urta mukofoti - sug`urtalovchiga sug`urta qildiruvchi tomonidan sug`urta qilingan sug`urta xavfi uchun to`lov. Sug`urta summasi moddiy qiymatlar sug`urtalangan pul summasi. Xatarni saqlab qolish kerak emas, ya’ni investor xavfni qabul qilmasligi kerak. Moliyaviy xavf darajasini kamaytirish uchun turli usullar qo`llaniladi:$ diversifikatsiya qilish; tanlov va natijalar haqida qo`shimcha ma’lumot olish; cheklash; sug`urta. Diversifikatsiya - bu bir-birlari bilan bevosita bog`liq bo`lmagan turli xil investitsiya ob’yektlari o`rtasida investitsion mablag`larni taqsimlash jarayoni.

diversifikatsiya qilish; tanlov va natijalar haqida qo`shimcha ma’lumot olish; cheklash; sug`urta. Diversifikatsiya - bu bir-birlari bilan bevosita bog`liq bo`lmagan turli xil investitsiya ob’yektlari o`rtasida investitsion mablag`larni taqsimlash jarayoni.

Adabiyotlar : 1. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan. 1995 - yil 21 - dekabr № 163-1 va 1996- yil 29-avgust №256-1 [ko‘chirma] –T.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 2. O‘zbekiston Respublikasi «Ixtirolar modellar va sanoat namunalari haqida» gi Qonuni 1994-yil 6- may, – Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ma’suliyatlar va xizmatlarni sertifikatlash to‘g‘risida» gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1006-xi, Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida» gi Qonuni 1993- yil 28-dekabr №1002-xi, -Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 5. I.A.Karimov. Istiqlol imkoniyatlari va islohotlar samaralari. Xalq so‘zi. 2009- yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha ashkiliy chora tadbirlar to‘g‘risida. Toshkent 2009yil 9-dekabr.

O'xshashlar

Valyuta xavf-xatarlari va ularni sug’urtalash usullari

Marketingni boshqarish

Tavakkalchilikni boshqarish

Moliyani boshqarish

Boshqarish usullari