Moliyani boshqarish - Iqtisodiyot - Referatlar

Moliyani boshqarish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

138 KB

Ko'chirib olish

Moliyani boshqarish Reja : 1. Moliyani boshqarish haqida umumiy tushuncha 2. Moliyani boshqarishning shakl va usullari 3. Moliyaviy boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi 4. Davlat moliyasini boshqarish tizimi 5. Moliyani boshqarish organlarining funksiyalari

1. Moliyani boshqarish haqida umumiy tushuncha Boshqaruv - bu ma ’ lum bir natijaga erishish uchun obyektga ta ’ sir etishning maqsadli uslublari va yo ‘ llari yig ‘ indisidir . Boshqaruv jarayoni inson faoliyatining barcha sohalariga , shu jumladan moliyaviy sohasiga ham taalluqlidir . Boshqarish , insonlarning ongli ravishdagi maqsadga yo ‘ naltirilgan faoliyati sifatida , jamiyat rivojlanishining obyektiv qonuniyatlarini bilishga asoslanadi . Shu bilan birgalikda , boshqarishga davlat t e gishli boshqarish tuzulmalari orqali katta ta ’ sir o ‘ tkazadi . Boshqaruv faoliyatining muhim sohasi moliyani boshqarish hisoblanadi. Uni ma’lum bir uslub va tamoyillarga hamda turli rag‘batlantirish va jazo (sanksiya)larga tayanib maxsus apparat amalga oshiradi. Boshqarish san’ati oldinga qo‘yilgan masalalarni tezroq hal qilish maqsadida mavjud usullar orasidan eng samaraligini tanlash yoki qo‘llanilayotgan usullardan oqilona foydalanish uchun shart-sharoitlar yaratishdan iboratdir. Har qanday boshqaruv tizimiga xos bo‘lgani kabi, moliyani boshqarishda ham obyektlar va subyektlar mavjud bo‘ladi. Moliyani boshqarishning obyekti bo‘lib turli moliyaviy munosabatlar hisoblanadi; subyektlari esa, boshqarishni amalga oshiruvchi tashkiliy tuzulmalar hisoblanadi. Moliyaviy munosabatlarning turkumlanishidan kelib chiqib, ularning sohalari bo‘yicha quyidagi 3 guruh obyektlarga bo‘linadi:  korxonalar moliyasi;  sug‘urta;  davlat moliyasi. Ushbu obyektlarga quyidagi moliyani boshqaruv subyektlari mos keladi:  korxonalarning moliya xizmatlari (bo‘limlari);  sug‘urta organlari;  moliya organlari va soliq inspeksiyalari. Moliyani boshqarishni amalga oshiruvchi barcha tashkiliy tuzulmalar yig‘indisi moliyaviy apparat deyiladi.

Davlat moliyasini boshqarishning maqsadi moliya siyosati shartlarini amalga oshirish hisoblanadi. Aynan samarali moliya siyosati bevosita moliyaning o‘ziga (boshqaruv obyektiga) yuklatilgan ishning aniq bir usullari bilan, moliya tizimi organlarini (boshqaruv subyektlarini) tashkil qilish bilan bog‘liq bo‘lgan boshqarishning potensial imkoniyatlarini yaxlit birlashtirish imkonini beradi. Barcha davlatlarda moliya siyosati institutsional moliya tizimi orqali amalga oshiriladi. Ularning faoliyati moliyaning bo‘g‘inlarini xususiyatlarini, barcha moliya muassasalari funksiyalarini uslubiy umumiyligini hisobga olgan holda; boshqarishning barcha quyi organlarini markazlashgan boshqaruvda faol ishtirok etishini hisobga olgan holda moliyani boshqarishga quriladi. Moliya siyosatini yuritish va mos ravishda moliyani boshqarishning asosiy uslubiy tamoyillari quyidagilar hisoblanadi: • yakuniy maqsadlarga bog‘liqlik • barcha xo‘jalik tarmoqlarining makroiqtisodiy balanslashuvi ; • jamiyatning barcha a’zolari manfaatlariga mos kelishlik ; • iqtisodiy qonunlardan foydalanish ; • real imkoniyatlar asosida ichki va tashqi iqtisodiy hamda siyosiy sharoitlarni hisobga olish . Moliyani boshqarishning maqsadi – makroiqtisodiy balanslashuvda, budjet profitsitida, davlat qarzining kamayishida, milliy valyutaning mustahkamligida, natijada esa aholining farovonligini o‘sishida namoyon bo‘luvchi barqarorlik va moliyaviy mustaqillikni ta’minlash. 2. Moliyani boshqarishning shakl va usullari Moliya tizimining barcha soha va bo‘g‘inlarida, maqsad qilingan natijaga erishish uchun moliyaviy boshqaruv subyektlari moliyaga ta’sir etishning turli maxsus usullaridan foydalanadi. Shu bilan birga ular uchun moliyaviy boshqaruvning umumiy uslub va qoidalari mavjuddir. Jumladan, moliyani

boshqarishda bir necha umumiy xususiyatga ega bo‘lgan funksional elementlar mavjud. Ular: 1. Rejalashtirish. 2. Tezkor (operativ) boshqarish. 3. Nazorat. Moliyani boshqarish tizimida asosiy o‘rinni rejalashtirish tashkil qiladi , chunki aynan rejalashtirish jarayonida har qanday xo‘jalik yurituvchi subyekt har tomonlama o‘zining moliyaviy holatini baholaydi, moliyaviy resurslarni oshirish imkoniyatlarini, ulardan eng samarali foydalanish yo‘nalishlarini aniqlaydi. Rejalashtirish jarayonida boshqarish qarorlari moliyaviy ma’lumotlar tahlili asosida qabul qilinadi. Shuning uchun bunday ma’lumotlar yetarlicha to‘la va haqqoniy bo‘lmog‘i lozim. Ma’lumotlarni haqqoniy va o‘z vaqtida olinishi asoslangan qarorlar qabul qilinishini ta’minlaydi. Moliyaviy ma’lumotlar buxgalteriya, statistik va tezkor (operativ) hisobotlarga asoslanadi. Tezkor (operativ) boshqarish bu – mavjud moliyaviy holatni tezkor (operativ) tahlil qilish asosida moliyaviy resurslarni qayta taqsimlash yordamida minimal xarajat qilib maksimal samaraga erishishga qaratilgan chora-tadbirlar yig‘indisidir. Tezkor (operativ) boshqarish egiluvchanlik xususiyatiga egadir. Nazorat - boshqaruv elementi sifatida bir vaqtning o‘zida moliyani rejalashtirishda hamda tezkor (operativ) boshqarishda qo‘llaniladi. Nazorat haqiqiy natija bilan rejadagi ko‘rsatkichlarni taqqoslashga yordam beradi, moliyaviy resurslarni o‘sish rezervlarini aniqlaydi va samarali xo‘jalik yuritish yo‘llarini ko‘rsatib beradi. Moliyani boshqarish strategik yoki umumiy boshqaruv va tezkor (operativ) boshqaruvlarga bo‘linadi. Strategik boshqaruv istiqbolni belgilash, maqsadli dasturlar va boshqalarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan moliyaviy resurslar hajmini o‘rnatish orqali namoyon bo‘ladi. U davlat va iqtisodiy (xo‘jalik) boshqarish organlari tomonidan amalga oshiriladi. Moliyani strategik (umumiy) boshqaruv subyektlarini: Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi va Prezident devoni tashkil etadi.

Moliyani tezkor (operativ) boshqarish moliya tizimi apparatining bosh funksiyasi hisoblanadi. Moliyani tezkor (operativ) boshqaruv subyektlarini Moliya Vazirligi, Davlat Soliq qo‘mitasi va ularning joylardagi bo‘linmalari, budjetdan tashqari fondlarning, sug‘urta tashkilotlarining boshqaruv apparatlari, xo‘jalik subyektlarining moliya bo‘lim (xizmat) lari tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyani boshqarishni ilmiy asoslangan holda, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning tajribalarini o‘rgangan holda hamda respublikaning ichki xususiyatlarini hisobga olib tashkil qilinsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. XX asrning 2 - yarimi ja h on xo‘jaligida revolyutsion ham evolyutsion burilish davri bo‘ldi. Natijada ilmiy texnik taraqqiyotning keskin avj olishi va ja h on xo‘jaligi tovar ishlab chiqarish i ning keskin o‘sishi barcha sohalarda bo‘lganidek boshqaruvning ilmiy konsepsiyalarida ham taraqqiyotlar bo‘lishiga olib keldi. Natijada zamonaviy moliyaviy menedjment konsepsiyasi mustaqil shakllana boshladiki , uning asosiy muammosi sifatida korxonalar moliyaviy munosabatlari, pul mablag‘larini aylanishining ichki va tashqi omillarini ta’siriga asoslangan holda samarali tashkil etish masalalarini o‘z ichiga ola boshladi. Bozor iqtisodieti xo‘jalik subyektlari orqali ijtimoiy takror ishlab chiqarish jara yo nida bozordagi talab va taklif, aniq ist’emolchilar talablari, ishlab chiqaruvchi uchun maksimal foyda olish imkoniyatini tu g‘ diruvchi mahsulot ishlab chiqarishni k o‘ zda tutadi. 3. Moliyaviy boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi Iqtisodiyotda bozor munosabatlariga o‘tish jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining barcha sohalariga axborotlashtirish sohasida erishilgan eng so‘ngi yutuqlarni tadbiq etish sur’atlarini nihoyatda tezlashtirib yubordi. «Axborotlashtirish» atamasi mahalliy ko‘p terminalli axborot-hisoblash tizimlari va omaviy xizmat ko‘rsatish tarmoqlarini yaratish tufayli ilk bor paydo bo‘lgan.

Axborotlashtirish kishilik jamiyatining barcha sohalariga kirib bormoqda Yaqin yillarda iqtisodchining ish joyini kompyutersiz tasavvur qilish qiyin va bu universal texnikaning imkoniyatlari mutaxassislar tomonidan to‘liq darajada foydaanilishi kerak. Kompyuterda ishlashni bilish iqtisodchilarni ishga qabul qilishdagi talablardan biri ekani tasodifiy hol emas. Boshqaruv shakllari va usullarini takomillashtirish fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari, elektron hisoblash mashinalari va boshqa texnik vositalar yordamida axborotni jamlash, qayta ishlash, uzatish qonunlari va usullarini o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi axborotlashtirishni yanada rivojlantirish asosida o‘tadi. Axborotlashtirishning usul va vositalari yangi yoki zamonaviy deb ataluvchi avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari ko‘rinishida ham amalga oshirilmoqda. Shunday davr keldiki, unda jamiyat, ishlab chiqarishni salohiyati va ilmiy darajasi EHMlarning miqdoriy quvvati va axborotlarni ular yordamida qayta ishlashni takomillashtirish darajasi bilan belgilanadi. Insonning axborot ishlab chiqishi bo‘yicha imkoniyatlarini kuchaytiruvchi zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirish - axborotlashtirish sanoatini jadal rivojlantirishni talab etuvchi eng muhim texnik-iqtisodiy vazifadir. Bunda yangi, xali ilmiy adabiyotlardan mustahkam joylashib ulgurmagan tushunchalar - “Axborotlashgan iqtisodiyot” “Axborotlashgan resurslar”, “Axborotlar biznesi”, “Axborotlar tizimini boshqarish” va hokazo yuzaga keldi. Axborot tushunchasi lotincha «informatio» s o‘ zidan olingan bo‘lib, biron - bir dalil, voqea, h odisani bayon qilish, tushuntirishni bildiradi. Korxonalar moliyasini avtomatlashtirilgan tizimda boshqarish jarayonining asosi korxonalarda moliyaviy boshqaruvning axborotlar tizimini mavjudligi hisoblanadi. Korxonalar moliyaviy boshqaruv tizimining axborotlar manbalarini 2 turga, ya’ni ichki axborotlar manbalari va tashqi axborotlar manbalariga ajratamiz. Axborotlar resurslarining manbalari mavjud ekan biz bevosita korxonalar moliyasini avtomatlashtiri l gan tizimda boshqarish asosiga ega hisoblanamiz.

Iqtisodiy axborot - axborotning eng muhim turlaridan biri hisoblanadi. Iqtisodiy axborotlar ishlab chiqarish jarayonlari, moddiy resurslar, bozorlar, bank va moliya muassasalari faoliyati bilan t o‘ g‘ridan - t o‘ g‘ri bog‘liqdir. Chunonchi, iqtisodiy axborotlarning tarkibiy qismlaridan biri sifatida moliyaviy axborotlarni ham ko‘rib utamiz. Avomatlashtirilgan moliyaviy axborotlar tizimlarining majmuasi jamiyat infr a tuzilmasi xususan, moliyaviy infratuzilmaning eng muhim tarkibiy qismi bo‘ladi. Mamlakatimiz tovarlar va moliya bozorining shiddat bilan rivojlanishi jamiyat hayotining barcha jab h alarida axborotlashtirish jarayonlarining jadallik bilan o‘sishi uchun kuchli tur t ki bo‘ladi. Axborotlarning va ishlab chiqarish-xo‘jalik, boshqaruv faoliyati va foydalanuvchilarning turli - tuman kategoriyalariga axborotli xizmat ko‘rsatishning rolini baholashga yondoshish o‘zgarmoqda. Davlatning qonunchilik va tartibga soluvchi faoliyati natijasida mikro va makroiqtisodiy obyektlar darajasida ishlab chiqilayotgan hisob - statistika ma’lumotlarining ishonchliligi, o‘z vaqtidaligi va qonuniyligiga talab o‘ smoqda. Ishlab chiqarish va biznesning axborotlar bilan hamkorlik qilishi, soliqlarning yi g‘ ilishi ning t o‘ li q ligi va o‘z vaqtidaligining zaruriy sharti bo‘lib qoldi, bu holat bugungi kunda eng turli, shu jumladan moliyaviy - iqtisodiy axborotlarning asosiy iste’molchisi - davlatning mavjud bo‘lishi va gullab - yashnashini borgan sari k o‘ pro q darajada belgilaydi. Axborot texnologiyalari asosida moliyaviy faoliyat darajasida quyidagi vazifalarni h al etish i mumkin: – korxonaning moliyaviy faoliyati tug‘risidagi ma’lumotlarni qayta ishlash; – k orxonaning moliyaviy faoliyati holati t o‘ g‘risida davriy nazorat hisobotlarini tuzish Dasturiy ta’minot yordamida ma’lumolar bazasidagi narsalar t ash kilotda moliyaviy qaror qabul qili sh da ishtirok etuvchi mutaxassislarga tegishli davriy va maxsus hisobotlarda o‘zgaradi. Ko‘rsatilgan moliyaviy axborotni olish uchun foydalaniladigan ma’lumotlar bazasi ikki elementdan tashkil topishi lozim:

1. Korxonaning moliyaviy faoliyatini baholash asosida jamlanadigan moliyaviy axborotlar; 2. Boshqariladigan obyektning rejalashtirilgan a h volini belgilovchi rejalar, standartlar, budjetlar va boshqa me’yoriy h ujjatlar. Avtomatlashtirish tarixan ishlab chiqarishda boshlangan va s o‘ ngra ofisga tarqalgan, boshida fa q at mayda-chuyda kotibalik ishini avtomatlashtirish maqsadiga ega bo‘lgan. K ommunikatsiya vositalari rivojlangan sari ofis texnologiyalarini avtomatlashtirish mutaxassis va boshqaruvchilarni q iziktirib qoldi, ular bunda o‘z mehnati samaradorligini oshirish imkoniyatini k o‘ radilar. 4.Moliyani boshqarish haqida umumiy tushuncha Bizning mamlakatimizda moliyani boshqarishning yangi tizimi tuzilgan bo‘lib, u muntazam takomillashtirib borilmoqda. Moliyani boshqarish tizimi 6- rasmda aks ettirilgan. Moliya siyosatini amalga oshirish natijasida iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish uchun sharoitlar yaratuvchi YaIMning qayta taqsimlanishi amalga oshiriladi. Tuzilgan moliyani boshqarish tizimi o‘uyidagilarni amalga oshirishi zarur: 1. Turli darajadagi budjetlarning bajarilishi ta’minlash; 2. Davlat dasturlarini moliyalashtirilishining tezkorligi oshirish ; 3. Davlat mablag‘larining kelib tushishi va maqsadli sarflanishi ustidan nazoratni kuchaytirish ; 4. Budjetlararo munosabatlarni takomillashtirish hamda moliya va soliq organlarining muvofiqligini oshirish ; 5. Budjetlarning daromadlar bazasini soliqlarning yig‘uvchanligini oshirish, soliqlarni undirish uslubiyotini takomillashtirish va ularni to‘la yig‘ish hisobiga ko‘paytirish ; 6. Mablag‘larni barcha darajadagi budjetlarning ijtimoiy himoyaga mo‘ljallangan moddalari bo‘yicha ijtimoiy siyosatni amalga oshirish va o‘z vaqtida va to‘la moliyalashtirilishini ta’minlashga yo‘naltirish ;

7. Valyuta-moliya operatsiyalarining samaradorligini oshirish va milliy valyutani kuchaytirish va b. 8.Давлат молиясини бошқариш тизими Бошқариш субъекти Таъсир этиш воситалари Бошқариш объекти Якуний мақсад Молиявий институт лар Молия сиёсати Молия Молиявий барқарорлик ЎзР Президенти ЎзР Олий Мажлис и ЎзР Ҳукумати ЎзР Молия вазирлиги Давлат солиқ хизмати Давлат божхона хизмати ЎзР Марказий банки ЎзР Ҳисоб палатаси Бошқариш тамойиллари Молиявий прогноз лаш Молиявий дастурлаш Молиявий режалаштириш Молиявий тартибга солиш Молиявий назорат Молиявий қонунчилик Молиявий мониторинг ва таҳлил Бюджет фондларини ташкил этиш ва ишлатиш бўйича муносабатлар Бюджетдан ташқари фондларни ташкил этиш ва ишлатиш бўйи- ча муносабатлар Суғурта фондларини ташкил этиш ва ишлатиш бўйича муносабатлар Иқтисодиёт-нинг давлат ва хусусий секто-ри капитали ва ресурсларидан самарали фой- даланиш шароитларини таъминлаш Макроиқтисодий баланслашув Бюджет профицити Давлат қарзининг йўқлиги Мустаҳкам миллий валюта

6-rasm . O‘zbekiston Respublikasi davlat moliyasini boshqarish tizimi Moliya tizimini umumiy boshqarishni yuqori hokimiyat va boshqaruv organlari amalga oshiradi : 1. O‘zR Prezidenti (Prezident Devoni) moliya siyosatining maqsadini belgilaydi, O‘zR Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan moliya qonunchiligi bo‘yicha “veto” huquiga ega. 1. O‘zR Parlamenti (ikki palatadan: quyi Qonunchilik palatasi va Senatdan iborat O‘zR Oliy Majlisi) soliqlar, yig‘imlar, soliqsiz to‘lovlarni o‘rnatadi, davlat budjetini tasdiqlaydi, moliyaviy qonunchilikni qabul qiladi va b. 2. O‘zR Hukumati (Vazirlar Mahkamasi) davlat budjetini ishlab chiqadi, moliyani boshqarishning muvofiqlashtiruvchi markazi sifatida namoyon bo‘ladi. 3. O‘zR Moliya vazirligi – moliya siyosatini amalga oshiruvchi markaziy organ. U O‘zbekiston Respublikasida moliya, pul-kredit va valyuta siyosatining yaxlitligini ta’minlaydi. 4. Davlat soliq qo‘mitasi va Davlat bojxona qo‘mitasi soliqlarni, bojxona bojlarini, yig‘imlar va boshqa to‘lovlarni to‘ri hisoblanishi, budjetga to‘la va o‘z vaqtida tushishi ustidan nazoratni amalga oshiradilar . 1. O‘zR Markaziy banki pul-kredit va moliya siyosatini amalga oshirish bo‘yicha muhim organ hisoblanadi. U G‘aznachilik bilan birgalikda budjetning kassa ijrosini amalga oshiradi, boshqa kredit muassasalarining faoliyatini nazorat qiladi. 5. O‘zRning Hisob palatasi moliyaviy qonunchilikni bajarilishini va davlatni pul mablag‘larining harakatini nazorat qiladi. U O‘zR Oliy Majlisiga bo‘ysunadi. 5 . Moliyani boshqarish organlarining funksiyalari Davlatning moliyaviy faoliyatini amalga oshirishda davlatning barcha hokimiyat va boshqaruv organlari ishtirok etadi. Ularning har biri moliya bilan bog‘liq

bo‘lgan ma’lum funksiyalarni bajaradi. Ularning moliyaviy faoliyatini xarakteri va mazmuni sezilarli farq qiladi, chunki mazkur organlarning vazifalari va huquqiy mavqei turlichadir. Shularni hisobga olib, davlatning moliyaviy faoliyatini amalga oshiruvchi organlarni bir nechta guruhlarga ajratish mumkin. Birinchi guruhni davlatning vakillik organlari (Oliy Majlis, Xalq deputatlari kengashlari) va o‘zining funksiyalari bilan bir qatorda tegishli hududlar – davlat yoki alohida ma’muriy-hududiy birliklar ko‘lamida moliyaviy faoliyatni amalga oshiruvchi umumiy vakolatdagi ijroiya hokimiyati organlari (Vazirlar Mahkamasi, hokimiyatlar) tashkil qiladi. Bu organlarning moliya faoliyati sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida va ularning huquqiy maqomini belgilovchi me’yoriy hujjatlarda (“O‘zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi to‘g‘risida”gi, “Joylardagi davlat hokimiyati to‘g‘risida”gi, “Budjet tizimi to‘g‘risida” qonunlar) mustahkamlangan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjetini qabul qiladi va uning ijrosini nazorat etadi, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni joriy qiladi (Konstitutsiyaning 78-moddasi), moliya, pul-kredit, soliq, bank tizimlarining asoslarini va budjet qo‘rilmasini belgilaydi (Konstitutsiyaning 122, 124-moddalari). Uning o‘zi davlatni moliya faoliyatining muhim masalalari yuzasidan qonunlar qabul qiladi (misol uchun, budjet tizimi to‘risida, soliqlar to‘g‘risida, banklar va bank faoliyati to‘g‘risida, valyutani tartibga solish to‘g‘risida va h.k.). Vazirlar Mahkamasi davlat budjetini ishlab chiqish va ijrosini tashkil qiladi, davlatning pul va kredit tizimini musatahqamlash bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshirilishiga hayrixohlik qiladi, O‘zbekiston Respublikasi Hukumati ixtiyorida bo‘lgan davlat budjetdan tashqari fondlarini shakllantirish va foydalanish masalalarini hal etadi, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va davlat budjetini ijro etish bo‘yicha boshqa davlat boshqaruvi organlarining ishini muvofiqlashtiradi va nazorat qiladi. Bundan tashqari, mustasno tariqasida Vazirlar Mahkamasining majlislarida davlat qimmatli qog‘ozlarini muomalaga chiqarish

hajmlari va davlatning ichki va tashqi qarzlarini oshirish chegaralari to‘g‘risidagi, soliqlarning va davlat bojlarining stavkalarini o‘rnatish va o‘zgartirish to‘g‘risidagi takliflar ko‘rib chiqiladi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimiyatlar o‘zlarining vakolatlari doirasida tegishli ma’muriy-hududiy birliklarning moliyasini boshqarishni ta’minlaydilar. Jumladan, bu organlar, mahalliy budjetlar loyihalarini ishlab chiqishni, ularni tasdiqlash va ijrosini, shuningdek bu budjetlarning ijrosi bo‘yicha hisobotlarni tasdiqlashni amalga oshiradilar, qonunchilik bo‘yicha mahalliy budjetlarga kelib tushuvchi mahalliy soliqlar, yig‘imlar va to‘lovlar hajmlarini va ular bo‘yicha imtiyozlarni belgilaydilar. Davlat moliyaviy faoliyatini amalga oshiruvchi organlarning ikkinchi guruhini tarmoq va maxsus huquq doirasidagi ijroiya hokimiyati organlari tashkil etadi. Tarmoq huquq doirasidagi organlarga ular uchun moliya faoliyati asosiy bo‘lmagan vazirliklar, idoralar va boshqa tarmoq boshqaruv organlari kiradi. Bu organlar tomonidan moliya faoliyati ularning iqtisodiy va ijtimoiy-madaniy qurilish qismi tomonidan yuklatilgan ko‘rsatma bo‘yicha tarmoq boshqaruv organlari sifatidagi o‘zini asosiy funksiya va vazifalarini bajarish munosabati bilan amalga oshiriladi. Ko‘rastib o‘tilgan boshqaruv organlari, idoraviy bo‘ysinuvdagi muassaslarning smetalarini tasdiqlash, tarmoq dorasida pul mablag‘larini taqsimlash va boshqa moliyaviy funksiyalar sifatidagi moliyaviy faoliyatning funksiyalarini bajarsalarda, tarmoq boshqaruv organlari bo‘yicha qolaveradilar va ularning vakolatlari davlat boshqaruvining u yoki bu sohasi doirasidan chetga chiqmaydi. Maxsus huquq doirasidagi organlarga faqatgina ularning asosiy vazifasi moliya faoliyati bo‘lgan davlat organlari kiradi hamda ular bunday vazifalarni hal etish uchun maxsus tuziladilar. Bu bilan ular, tarmoq huquq doirasidagi organlardan farqli o‘laroq, tarmoqlararo, idoralar usti xarakteridagi maxsus vakolatlarga ega bo‘ladilar va barcha boshqa davlat organlariga, yuridik va jismoniy shaxslarga moliya sohasida ularning vakolatlariga kiruvchi masalalar bo‘yicha majburiy bajarilishi lozim bo‘lgan ko‘rsatmalarni berish huquqiga ega bo‘ladilar.

O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi davlat boshqaruvi organi hisoblanib, yagona soliq-budjet siyosatini tashkil etish faoliyatini amalga oshiradi. “O‘zbekiston Respublikasining Moliya vazirligi to‘g‘risida”gi Nizomga asosan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tizimiga: Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi, Toshkent shahar va viloyat hokimiyatlarining moliya boshqarmalari, shahar va tuman hokimiyatlarining moliya bo‘limlari kiradi. Moliya vazirligining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: – Davlat budjeti va konsolidatsiyali budjet taxminining loyihasini tayyorlash, uning bajarilishini ta`minlash, Davlat budjetining bajarilganligi haqida hisobotni tayyorlash; – aholining yashash turmushini oshirish va iqtisodiyotning rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlarni ta`minlash maqsadida soliqlarning fiskal va rag‘batlantiruvchi rolini optimallashtirishni nazarda tutuvchi soliq siyosati va soliqqa tortishning tizimini takomillashtirish borasidagi takliflarni ishlab chiqish; – davlatning tashqi o‘zlashtirmalari loyihasiga baho berish; – davlat mablag‘larining maqsadli va foydadorlik bilan o‘zlashtirilishi ustidan o‘z vakolatlari doirasida davlat moliya nazoratini o‘tkazish. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi zimmasiga yuklatilgan vazifalarga muvofiq quyidagi ishlarni amalga oshiradi: – budjet tizimini takomillashtirish sohasida budjet tizimi va budjetlararo munosabatlarni takomillashtirish borasida taklif tayyorlaydi va ko‘rib chiqish uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritadi, budjetlararo munosabatlarning budjet tizimini takomillashtirish borasida huquqiy-me`yoriy aktlar loyihasini ishlab chiqadi, soliq-budjet siyosati va moliya sohasida ilmiy izlanishlarni tashkil etish va boshq. ; – istiqboldagi rejalar va joriy yil budjet siyosatining asosiy yo‘nalishlari uchun soliq-budjet siyosati sohasida takliflar ishlab chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritadi, mustahkam budjet taxmini va davlat budjeti loyihalarini tayyorlaydi, davlat xarajatlari tuzilishini takomillashtirish bo‘yicha taklif tayyorlaydi, budjet tashkilotlarining xarajatlari va ularni

moliyalashni rejalashtirish budjeti uslubini ishlab chiqib, tadbiq etadi,davlat budjetining foyda va xarajatlarini boshqaradi ; – xalqaro andozalarga mos ravishda Markaziy bank bilan hamkorlikda yagona budjetni ishlab chiqish va bajarish sohasida yagona budjetning bajarilishini nazorat qiladitegishli vazirlik va idoralar bilan birgalikda davlatning maqsadli fondi va uning o‘zlashtirilishlari borasida yillik kvartal tushumlar taxminini ishlar chiqib, tasdiqlaydi, budjetdan tashqari fondlarning viloyatlar bo‘yicha taqsimlangan tushumlar va xarajatlar yo‘nalishi tasdiqlangan taxminiy foyda va xarajatlari bo‘yicha monitoring o‘tkazadi ; – davlat qarzlarini boshqarish sohasida Markaziy bank bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasining ichki qarzlari bo‘yicha hisob olib, xizmat ko‘rsatib, monitoring olib boradi, davlat qarzlarining tuzilishini takomillashtirish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga taklif kiritadi, davlat qimmatli qog‘ozlarining emitenti vazifasini bajaradi, ularni chiqarish shart-sharoitlarini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi, davlat tashqi qarzlarini boshqaradi, davlatning tashqi o‘zlashtirmalarining chegaraviy parametrlarini ishlab chiqadi, belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasining kafolatini tayyorlaydi va taqdim etadi, tashqi kreditorlar bilan zayom va boshqa kelishuvlar bo‘yicha majburiyatlarni bajarishni tashkil etadi, O‘zbekiston Respublikasi kafolatlagan va jalb qilgan xorijiy kreditlarning o‘zlashtirilishi va xizmat ko‘rsatilishi yuzasidan hisobot va nazorat olib borish; – moliya bozori va institutlarini tartibga solishda o‘z vakolati doirasida mustahkam moliya tizimining faoliyat ko‘rsatishi, mamlakat tizimidagi moliya bozori va moliya institutlarini davlat tomonidan tartibga solinishi uchun chora- tadbirlar ishlab chiqadi, belgilangan tartibda korxonalarning ustav kapitalidagi davlat ulushini boshqaradi, sug‘urta faoliyatini tartibga soladi va nazorat olib boradi. G‘aznachilik davlat si yo satini qo‘llab-quvvatlash uchun budjet mablag‘laridan maqbul foydalanish yo‘li bilan barcha budjetdan mablag‘ oluvchilar uchun xarajatlarning kassa ijrosini o‘z vaqtida va maqsadli amalga oshiradi.

Davlatning moliya faoliyatini amalga oshiruvchi maxsus huquq doirasiga ega bo‘lgan organlardan biri O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining 1995-yil 21-dekabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida” qonuniga asosan bu organ ham davlat boshqaruv organi, ham yuridik shaxs hisoblanadi. Markaziy bankning bosh maqsadi milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat. Uning asosiy vazifalari: – monetar siyosatni hamda valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni sh akllantirish, qabul qilish va amalga oshirish; – O‘zbekiston Respublikasida hisob-kitoblarning samarali tizimini tashkil etish va ta’minlash; – banklar, kredit uyushmalari va garovxonalar faoliyatini litsenziyalash hamda tartibga solish, banklar, kredit uyushmalari garovxonalarni nazorat qilish, qimmatbaho qog‘ozlar blankalari ishlab chiqarishni litsenziyalash; – O‘zbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valyuta rezervlarini, shu jumladan kelishuv bo‘yicha hukumat rezervlarini saqlash va tasarruf etish; – davlat budjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalikda tashkil etishdan iboratdir. Moliya faoliyatini amalga oshiruvchi maxsus huquq doirasiga ega bo‘lgan organlar qatorida moliyaviy nazoratni amalga oshirish uchun tuzilgan bir qancha organlarni ko‘rsatishimiz mumkin. Ularga Hisob palatasi, Davlat soliq qo‘mitasi, Nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtirish Respublika Kengashi va boshqalarni misol qilishimiz mumkin. Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasining asosiy vazifalari hisoblanadi : – Davlat budjeti loyihasining makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va parametrlarini shakllantirish jarayonini chuqur va puxta o‘rganish, ularni bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni erkinlashtirish borasida o‘tkazilayotgan siyosatning g‘oyat muhim ustuvor yo‘nalishlariga, respublikani

iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish sohasida qabul qilingan maqsadli kompleks dasturlarga to‘la-to‘kis mos kelishi nuqtai nazaridan tanqidiy baholash; – tarmoqlar va hududlar bo‘yicha Davlat budjetining daromad qismi shakllantirilishi va ijrosini moddama-modda, har tomonlama chuqur tahlil etish, budjet daromadlarining asosiy moddalari bo‘yicha prognoz ko‘rsatkichlarining realligi va tig‘izligiga baho berish, bunda yoqilg‘i-energetika kompleksi, qazib chiqarish sanoati, iste’mol tovarlari ishlab chiqarish va savdo, iqtisodiyotning daromad hosil qiluvchi boshqa tarmoq va sohalaridagi zaxiralarni aniqlashga alohida e’tibor qaratish; – agrosanoat kompleksidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy holati monitoringini amalga oshirish, qishloq va suv xo‘jaligini rivojlantirishga ajratiladigan budjet mablag‘lari hamda budjetdan tashqari jamg‘armalarning mablag‘laridan maqsadli, oqilona va samarali foydalanilishini nazorat qilish; – mahalliy budjetlar shakllantirilishi va amalga oshirilishini, ularning balanslanishini muntazam tahlil etish va nazorat qilish, mahalliy boshqaruv va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari zimmasiga yuklatilgan vazifalar hamda funksiyalarni bajarish uchun ularga real moliyaviy mablag‘lar ajratib berish vazifasini hal etish zarurligidan kelib chiqqan holda respublika va mahalliy budjetlar o‘rtasidagi nisbatni maqbullashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish; – respublika darajasida ham, mahalliy darajada ham davlat budjetining ijrosi va davlat mablag‘larining sarflanishi ustidan nazoratni tashkil qilish va ta’minlash. Davlat xarajatlarini kamaytirish rezervlarini aniqlash. Markazda va joylarda budjet mablag‘laridan qonuniy, maqsadli va samarali foydalanilishini, ulardan foydalanishda qonunbuzarliklar va suiiste’molchiliklarning oldini olish choralarini amalga oshirish; – budjetdan tashqari jamg‘armalar — Respublika yo‘l jamg‘armasi, Pensiya jamg‘armasi, Maktab ta’limini rivojlantirish jamg‘armasi, Ish bilan ta’minlashga ko‘maklashish jamg‘armasi, Qishloq xo‘jaligini avanslash jamg‘armasining davlat budjeti tarkibida yig‘iladigan mablag‘lari to‘liq tushishi, ulardan maqsadli, oqilona va samarali foydalanilishi ustidan qattiq nazoratni amalga oshirish;

– o‘tkazilayotgan pul-kredit siyosatini, milliy valyutani mustahkamlash, uning xarid qobiliyatini oshirish, pul massasi va pul agregatlarini maqbul holga keltirish, bankdan tashqari pul aylanishini keskin qisqartirish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlarni chuqur tahlil qilish va baholash; – respublika tashqi savdo oborotining ahvolini chuqur tahlil qilish, respublika to‘lov balansini shakllantirish va undan foydalanishni baholash. Tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksporti prognozi bajarilishi, mahsulot importi maqbullashtirilishining ta’minlanishi, eksport tushumlari va xorijiy valyutani sotish to‘la-to‘kis va o‘z vaqtida bo‘lishi monitoringini amalga oshirish. Ichki valyuta bozorida valyutaga bo‘lgan talab va taklifni o‘rganish, ayirboshlash kursi dinamikasi bo‘yicha takliflar ishlab chiqish, milliy valyutaning erkin almashtirilishi ustidan nazoratni amalga oshirish; – tashqaridan olinadigan qarzlarning hajmlari va maqsadga muvofiqligini tanqidiy baholash, olinadigan xorijiy kredit va grant mablag‘laridan samarali va oqilona foydalanilishini, shuningdek Hukumat tomonidan yoki Hukumatning kafolati bilan olingan tashqi kreditlarga o‘z vaqtida xizmat ko‘rsatilishini qattiq nazorat qilish; – oltin-valyuta zaxiralarining holati va uning harakati ustidan nazoratni amalga oshirish, tashqi aktivlarni boshqarish bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarni tahlil qilish va ularni xorijiy banklarda samarali joylashtirish va qayta joylashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish, oltin-valyuta zaxiralari, shu jumladan qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlar bilan o‘tkaziladigan operatsiyalar ustidan nazoratni ta’minlash. O‘zbekiston Respublikasining Davlat soliq qo‘mitasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 12-yanvardagi 14-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi faoliyatini tashkil etish masalalari to‘g‘risida”gi Qaroriga asosan tashkil qilingan. Davlat soliq xizmati organlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini, soliqlarning, O‘zbekistan Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Budjetdan tashqari Pensiya

va Respublika pul jamg‘armalariga majburiy to‘lovlarning to‘g‘ri hisoblab chiqarilishi, to‘liq va o‘z vaqtida to‘lanishini, shuningdek fuqarolarning shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga jamg‘arib boriladigan majburiy pensiya badallarining to‘g‘ri va to‘liq hisoblab chiqarilishi hamda o‘z vaqtida kiritilishini nazorat qilish; 2. Soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi uchun zarur shart- sharoitlarni ta’minlash, soliq to‘lovchilarga soliqlar bo‘yicha majburiyatlarni bajarishlarida yordam ko‘rsatish; 3. Soliq siyosatining ro‘yobga chiqarilishida bevosita qatnashish; 4. Soliqqa tortiladigan obyektlar va subyektlarning to‘liq hamda o‘z vaqtida hisobga olinishini ta’minlash; 5. Soliqlar bo‘yicha huquqbuzarliklar sodir etilishining oldini olish, ularni aniqlash va bartaraf etish. Davlat soliq xizmati organlari o‘z vakolatlari doirasida quyidagi huquqlarga ega: 1) soliq to‘lovchilarning (shu jumladan, soliq to‘lovchi bilan bog‘liq bo‘lgan subyektlarning) moliyaviy hujjatlari, shartnomalari (kontraktlari), rejalari, smetalari, daromadlar haqidagi deklaratsiyalari soliqlar va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Budjetdan tashqari Pensiya va Respublika yo‘l jamg‘armalariga majburiy to‘lovlarni hisoblab chiqarish fuqarolarning shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga jamg‘arib boriladigan majburiy pensiya badallarini kiritish bilan bog‘liq boshqa hujjatlarini, shuningdek eksport-import operatsiyalari bilan bog‘liq hujjatlarini tekshirish, tekshiruv vaqtida yuzaga keladigan masalalar bo‘yicha zarur tushuntirishlar, ma’lumotnomalar va axborotlar olish; 2) yuridik va jismoniy shaxslardan soliq to‘lovchilarning faoliyatiga taalluqli axborotlar, ma’lumotnomalar, hujjatlar va ularning nusxalarini olish; 3) belgilangan tartibda: – soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining buzilishiga yo‘l qo‘yayotgan yuridik va jismoniy shaxslardan daromadni (foydani) va soliqqa tortiladigan

boshqa obyektlar yashirilganligidan dalolat beruvchi hujjatlarni, shuningdek huquqbuzarlik predmetlarini olib qo‘yish; – tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanish tartibini buzayotgan jismoniy shaxslardan litsenziyalarini, patentlari yoki ro‘yxatdan o‘tganlik to‘g‘risidagi guvohnomalarini olib qo‘yib, so‘ngra qonun buzilganligiga doir materiallarni mazkur faoliyat bilan shugullanishga ruxsat bergan organlarga topshirish; 4) kassalarni va tovar-moddiy boyliklar hamda hujjatlar saqlanadigan joylarni muhrlab qo‘yish, tovarlar, buyumlar, xom ashyo, materiallar va yarim tayyor mahsulotlarning namunalarini, shuningdek hujjatlarni olib qo‘yish va ularni tekshirishga, tadqiq qilishga va ekspertizaga yuborish; 5) savdo, tovarlarni berish va xizmatlar ko‘rsatish qoidalariga, shuningdek naqd pul tushumining bankka vaqtida topshirilishiga rioya etilishini tekshirish; 6) yuridik va jismoniy shaxslarning qaerda joylashganligidan qat’i nazar, daromad (foyda) olish uchun foydalaniladigan yoxud soliqqa tortish obyektlarini saqlab turish bilan bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqarish binolari, omborxonalar, savdo va boshqa binolarni hamda joylarni (shu jumladan alohida rejimdagi korxonalarni) tekshirish, bajarilgan ishlarni, ko‘rsatilgan xizmatlarni tekshiruv tariqasida o‘lchash va tovar-moddiy boyliklarni ro‘yxat qilish. Soliq xizmati organlarining soliqlar bo‘yicha tekshirish o‘tkazayotgan mansabdor shaxslari mazkur binolar yoki joylarga kiritilmagan taqdirda davlat soliq xizmati organlari o‘zlarida mavjud bo‘lgan axborotlar (shu jumladan, soliq to‘lovchining xarajatlari haqidagi axborotlar) asosida yoki boshqa shunga o‘xshagan soliq to‘lovchilarga solinadigan soliqlarni nazarda tutgan holda soliqlar summasini mustaqil ravishda belgilashga haqlidirlar; 7) yuridik va jismoniy shaxslardan qonun hujjatlarining buzilganligi aniqlangan hollarni bartaraf etishni talab qilish; 8) yuridik hamda jismoniy shaxslar hujjatlar asosida (hisob-kitobli) tekshiruv o‘tkazilishini yoki davlat soliq xizmati organlarining mansabdor shaxslari daromad (foyda) olish uchun foydalaniladigan yoki soliqqa tortish obyektini saqlab turish bilan bog‘liq binolar va joylarga kirishini rad etsa, soliqlar va O‘zbekiston

Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Budjetdan tashqari Pensiya va Respublika yo‘l jamg‘armalariga majburiy to‘lovlarni hisoblab chiqarish va to‘lash bilan bog‘liq moliyaviy hisobotlar, hisob-kitoblar, deklaratsiyalar va boshqa hujjatlarni soliq xizmati organlariga va ularning mansabdor shaxslariga tekshirish o‘tkazilayotgan vaqtda taqdim etmasa (yoki taqdim etishni rad qilsa), bunday yuridik shaxslarning, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq jismoniy shaxslarning banklardagi va boshqa moliya-kredit muassasalaridagi hisob-kitob va boshqa hisobvaraqlari bo‘yicha operatsiyalarini to‘xtatib qo‘yish; 9) qonun hujjatlarida belgilangan tartibda: – soliqlarga oid qonunbuzarliklar haqidagi ishlarni ko‘rib chiqish va yuridik hamda jismoniy shaxslarga nisbatan moliyaviy jazo choralari qo‘llash; – ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish va ma’muriy jazo choralarini qo‘llash; 10) soliqlar borasida qonunbuzarlik faktlari bo‘yicha tovar-moddiy boyliklarni qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda musodara qilish; 11) soliqlar bo‘yicha boqimandalarni, shuningdek jarima summalarini qonun hujjatlariga muvofiq so‘zsiz undirib olish; 12) yuridik va jismoniy shaxslarning gayriqonuniy ravishda olgan mablaglarini davlat daromadiga undirish haqida ularga nisbatan sudda da’vo qo‘zgatish; 13) tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslarning moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish va taftish qilishni belgilangan tartibda muvofiqlashtirish, nazorat qiluvchi organlar xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish va taftish qilish yuzasidan amalga oshirayotgan ishlarni to‘xtatish haqida takliflar kiritish; Davlat soliq xizmati organlarining 1-7-bandlar d a nazarda tutilgan huquqlari davlat soliq xizmati organlarining barcha mansabdor shaxslariga, 8-14-bandlarda nazarda tutilgan huquqlari esa (tezkor-qidiruv faoliyati bundan mustasno) faqat davlat soliq xizmati organlarining boshliqlari va ularning o‘rinbosarlariga beriladi. 8-15- bandlarda nazarda tutilgan huquqlar soliq sohasidagi huquqbuzarliklarga qarshi

kurashish maxsus bo‘linmasi va uning hududiy bo‘linmalarining mansabdor shaxslariga beriladi . O‘zbekiston Respublikasining Davlat bojxona qo‘mitasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997-yil 8-iyuldagi PF-1815-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasini tashkil qilish to‘g‘risida”gi Farmoniga asosan tashkil etilgan. Davlat bojxona qo‘mitasi organlarining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: 1. Respublikaning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va belgilangan vakolatlar doirasida uning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash; 2. Respublika boj siyosati ishlab chiqilishi va amalga oshirilishida qatnashish; 3. Boj qonunlariga rioya qilinishi ustidan nazorat o‘rnatish; 4. Boj ishlarini amalga oshirishda fuqarolarning, shuningdek yuridik shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilish; 5. Respublikaning tashqi iqtisodiy aloqalari rivojlanishiga ko‘maklashish; 6. Xorijiy davlatlarning bojxona organlari, bojxona ishi masalalari bilan shug‘ullanuvchi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish, xalqaro bojxona va savdo tashkilotlarida qatnashish; 7. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib chiquvchi bojxona ishiga oid majburiyatlarning bajarilishini ta’minlash; 8. Boj poshlinalari, soliqlar va boshqa boj to‘lovlarini undirish.

Adabiyotlar : 1. Va h obo v A. va bosh q alar. Budjet - soli q siyosati yaxlitligi. O‘q uv qo‘ llanma. - T.: I q tisod va moliya. 2005.285 b. 2. Va h ob o v A. va bosh q alar . Moliyaviy va bosh q aruv ta h lili. Darslik. T.: Shar q 2005. 220 b. 3. Mali k ov T., Xaydarov N. Davlat budjeti . O‘q uv qo‘ llanma, T . : "IQT1SOD-MOLIYA", 2007, 84 b. 4. M alikov T., Xaydarov N. Budjet daromadlari va xarajatlari . O‘q uv qo‘ lla n ma, T . : "IQTISOD-MOLIYA", 2007 , 245 b. 5. M aliko v T., Xaydarov N. Budjet: tizimi, tuzulmasi, jarayoni . O‘q uv qo‘ llanma, T .: "IQTISOD-MOLIYA", 2008, 84 b. 6. Yo‘l dosh e v Z ., Malikov T. Uy x o‘ jaligi moliyasi. O‘q uv qo‘ llanma, T .: "IQTISOD-MOLIYA", 2008, 105 b. 7. Неshитой А.С. Финансы. Уchебник.-М.:”Даshков и К”, 2007. 512 с. 8. Романовский В.М. Уchебник.-М.:”Юрайт”, 2008. 462 с.

O'xshashlar

Marketingni boshqarish

Tavakkalchilikni boshqarish

Boshqarish usullari

Kapitallarni Boshqarish

Investitsiyalarni boshqarish.