Tavakkalchilikni boshqarish - Iqtisodiyot - Referatlar

Tavakkalchilikni boshqarish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78 KB

Ko'chirib olish

Tavakkalcilikni boshqarish Reja: 1. Tavakkalchilikda xavf. 2. Tavakkalchilikda sig’urta bilan bog’liq bo’lgan va bog’liq bo’lmagan xavflar. 3. Tavakkalchilik turlari. 4. Tavakkalchilikni boshqarish.

Tayanch so’z va iboralar: Tavakkalchilik. Xavf. Xatar. Xavf turlari. Tavakkalchilik turlari. Tizim va tavakkalchilik. Tavakkalchilikni boshqarish. Xavfsiz zona. 1. Tavakkalchilikda xavf O’zbek tilining izohli lo’g’atida “tavakkal” tushunchasi:  uzoq mulohaza qilib o’tirmay, nima bo’lsa bo’lar, “yo ostidan yo ustidan” zaylida qilingan harakat ma’nosida talqin qilinadi. Tavakkalchilik tushunchasi esa tavakkaliga, tavakkal tushunchasi va tavakkaliga, tavakkal bilan ish qiluvchi ma’nosini beradi. Amerikalik ishbilarmonlarga xos bo’lgan tavakkalchilikni Amerika iqtisodiyoti “chapani” muhojirlar olib kelganlar va singdirganlar. Ular o’troq va ehtiyotkkor yerli aholini o’z ishbilarmonlik faoliyatida tavakkalchilik ham qilib turishga majbur etishgan. Amerikacha ta’rifga ko’ra, tavakkalchilik – bu biron ish bilan shug’ullanish oqibatida zarar ko’rib qolishdan qutilib qolish imkoniyati. Albatta, ba’zi xavflarni sug’urta kompaniyalari bilan shartnoma tuzish orqali oldini olish mumkin. Biroq, xavfning asosiy og’irligi, ya’ni:  menejerning hatosi;  narx o’zgarishi;  talabning sussayishi;  noto’g’ri tanlangan loyiha;  ishchilarning noroziliklari va boshqalar ishbilarmonning yelkasiga tushadi. Ammo, umuman, xorij tajribasi ishbilarmonlik tavakkalchiliksiz mumkin emasligidan guvahlik beradi. Kimki, hech bir tavakkal qilmasa, oxir oqibatda xonavayron bo’ladi. Bugungi kunda adabiyotlarda tavakkalchilik bilan bog’liq bo’lgan ehtimollikni turlicha tushunchalarda, ya’ni:  Xavf.

 Xatar.  Xavf – xatar iboralarida ifoda etilyapti. Shunchalik turli yondashuvlar maqsadga muvofiqmikin? Ularning qaysi birini qo’llasa ma’qul bo’lardi? Tavakkalchilik foydadan mahrum bo’lish va boshqa sabablarga ko’ra zarar ko’rish singari yomon oqibatlar ro’y berish ehtimoli bilan ifodalanadi. Shu ma’noda: Yana o’zbek tilining izohli lo’g’atiga murojaat qilamiz. Und abu iboralar qyidagicha talqin qilingan: Xavf – biror ko’ngilsiz xodisa yoki falokat yuz berishi ehtimolligi; xatar; qo’rqinch. Xatar – biror baxtsizlikka, falokatga olib kelishi mumkin bo’lgan sharoit; xavf; tahlika. Tavakkalchilik – bu oqibatning yaxshi bo’lishiga umid bog’lab, xavf ehtimolligini zimmasiga olgan holda qilinadigan harakat. Tavakkalchilik – bu resurs yoki daromaddan to’la yoki qisman yo’qotish xavfi. Tavakkalchilik – noaniqlik sharoitida har qanday dovyurak menejer uchun tabiiy holat, vaziyat. Tavakkal botirning ishi.

Xavf – xatar – xavf va xatar, biror narsadan qo’rqish. Ko’rib turibmizki, xavf tushunchasi ehtimollik bilan bog’lanayotgan bo’lsa, xatar iborasida esa asosiy urg’u sharoitga, vaziyatga berilyapti. Uchinchisida har ikkala tushuncha bir xil ma’noda talqin qilinyapti. 2. Tavakkalchilikda sug’urta bilan bog’liq bo’lgan va bog’liq bo’lmagan xavflar Sug’urta bilan bog’liq b’lmagan xavf turlari: 1. Menejerlar xatosi. 2. Tijoratchilikdagi xavf. 3. Resurslarni noto’g’ri taqsimlanish xavfi. 4. Iqtisodiy beqarorlik va talabning o’zgarishi. 5. Raqobatdoshlarning harakati . 6. Moliyaviy xavf. 7. Narx, talab, daromadlar darajasining o’zgarish xavfi. 8. Kutilmagan iqtisodaiy va tabiiy falokatlar, ekologiya ofatlari xavfi. 9. Loyihani tanlashda hato qilish xavfi. 10. Mazkur biznes uchun og’ir oqibatlar keltiruvchi kutilmagan siyosiy voqealar. 11. MIlliy va millatlararo ko’tarilish xavfi. 12. Hukumatning kutilmagan qarorlari (qonunlardagi, narx va soliqlardagi o’zgarishlar). 13. Hodimlar noroziligi. 14. Firma boyligi nuqtai nazardan uncha ulkan bo’lmagan molk mulklarning nobut bo’lish xavfi. 15. Ko’p sonli, bir tipli mol-mulkning nobut bo’lishi xavfi. Sug’urta – bu inson faoliyatining turli sohalarida sodir bo’ladigan tabiiy ofatlar, favqulotd hodisa va boshqa voqelar natijasida yetkazilgan zarar hamda talofatlarning jismoniy va yuridik shaxslar to’lagan sug’urta badallari(sug’urta puli)dan hosil qilinadigan pul fondlari hisobidan to’liq va qisman qoplash bilan

jismoniy va yuridik shaxslar manfaatlari sug’urtalanishini ta’minlashga doir munosabatlar, demakdir. Sug’urta qilib qo’yish maqbul bo’lgan xavflar: 1. yong’in va boshqa tabiiy ofatlar 2. avtomobil halokatlari. 3. yukning tashilishda buzilishi yoki nobut bo’lishi xavfi. 4. firma hodimlari ehtiyotsizligi. 5. firmaga hodimlar noinsofligi bois yetkaziladigan moddiy va ma’naviy zarar. 6. butun loyihaning bajarilishi javobgar bo’lgan hodimlardan biri yoki bir guruhning o’z vazifalarini bajarmasligiga aloqador xavf. 7. korxonaning (turli sabablarga ko’ra) ish faolligini vaqtincha to’xtab qolishi. 8. firma rahbari, yetakchi hodim yoki boshqa firmaning muvaffaqiyatining uning faoliyat ko’rsatishi bilan bog’liq bo’lgan mutahasisning o’limi yoki kasallikgidan yuzaga keladigan xavf. 9. hodimning o’limi, kasal bo’lib qolishi yoki bahtsiz hodisaga uchrashi bilan bog’liq xavf. 15.3. Tavakkalchilik turlari Amaliyotda rahbar yoki tadbirkor o’z faoliyatida:  mol – mulk talofatiga;  moliyaviy yo’qotishlarga;  daromadlarning kamayishiga;  foyda darajasini aniqlashdagi hatoliklarga yo’l qo’ymaslik va shu jihatlarni yaxshilash maqsadida turli – tuman tavakkalchilikka boradilar. Shunday sharoitda qaysi bir turdagi tavakkalchilikni tanlash, qaysi biri ko’proq samara berishi mumkinligini aniqlash ko’p jihatdan tavakkalchilik turlarining ilmiy asoslangan tavsifnomasini bilishni taqozo etadi. Shunday tavsifnoma quyidagi ko’rinishga ega(31-chizma).

Moliya bilan bog’liq tavakkalchilik Investitsiya bilan bog’liq tavakkalchilik Pulning sotib olish qobilyati bilan bog’liq tavakkalchilik  tizimli  selektiv  kreditga (lekvednost) oid  hududga oid  tarmoqqa oid  korxonani tugatishga oid  innovatsiyaga oid  inflyatsiya bilan bog’liq tavakkalchilik  Valyuta bilan bog’liq tavakkalchilik Ishlab chiqarishga oid Savdoga oidSiyosat bilan bog’liq tavakkalchilikEkologiya bilan bog’liq tavakkalcilik Tijorat bilan bog’liq tavakkalchilikTransport bilan bog’liq tavakkalchilik Tavakkalchilik turlari Tabiat bilan bog’liq tavakkalchilik Sof tavakkalchilik Chayqovchilik (spekulyativ)

31-chizma. Tavakkalchilik tasnifi. Sof tavakkalchilik salbiy (zarar, ziyon) yoki nol natijaga erishish ehtimolini bildiradi. Shunday turdagi tavakkalchilikka tabiat, ekologiya, siyosat, transport va qisman tijorat bilan bog’liq tavakkalciliklar kiradi. Chayqovchilik ( спекулятив ) tavakkalcilik ham salbiy (zarar, ziyon), ham ijobiy natija (yutuq, foyda)ga erishish ehtimolini bildiradi. Bu turdagi tavakkalchilikka moliya bilan bog’liq bo’lgan ikki turdagi, ya’ni investitsiya va pulning sotib olish qobilyati bilan bog’liq bo’lgan tavakkalchiliklar kiradi. Tabiat bilan bog’liq tavakkalchilik turiga tabiiy ofatlar oqibatida ehtimol (tavakkal) qilinadigan zararlar kiradi, masalan, yer qimirlashi, suv toshqini, dovul, epidemiya va boshqalar tufayli ok’rilgan zarar darajasi. Ekologiya bilan bog’liq tavakkalchilik – bu atrof muhitni ifloslanishi oqibatida ehtimol (tavakkal qilinadigan zarar yoki qo’shimcha xarajat). Siyosat bilan bog’liq tavakkalchilik – bu siyosat beqarorlik oqibatida ehtimol qilinadigan moddiy (moliyaviy) zararlar. Bu tavakkalchilik korxona faoliyatiga emas balki mamlakatdagi sotsial siyosiy barqarorlikka bog’liq. Transport bilan bog’liq tavakkalchilik – bu avtomobil, temir yo’l, dengiz, havo transportlarida yuklarni tashish jarayonida ehtimol (tavakkal) qilinadigan zararlar. Tijorat bilan bog’liq tavakkalchilik – bu xo’jalik sub’ektlarining tadbirkorlik faoliyati oqibatida ehtimol (tavakkal) qilinadigan zararlardir. Bunday turdagi tavakkalchilik o’z navbatida ishlab chiqarish, savdo va qisman moliya bilan bog’liq bo’lgan tavakkalchiliklarga bo’linadi. Ishlab chiqarish bilan bog’liq tavakkalchilik – bu ishlab chiqarish jarayonining to’xtab qolishi yoki bir maromda ishlayotganligi, texnologiyaning buzilishi, sifatsiz xomashyo oqibati yoki xodimlarning sifatsiz ishlashlari evaziga ehtimol (tavakkal)qilinadigan zarar yoki qo’shimcha harajatlardir. Savdo bilan bog’liq tavakkalchilik – bu o’zaro to’lovlarning kechiqtirilishi, shartnoma shartlarining bajarilmasligi oqibatida ehtimol (tavakkal) qilinadigan zarur yoki olinmaydigan daromad.

Moliya bilan bog’liq tavakkalcilik – bu ehtimol qilinadigan moliyaviy zararlar bo’lib, u o’z navbatida investitsiya va pulning sotib olish qobiliyati bilan bog’liq bo’lgan, oxirgisi esa o’z navbatida, * inflyatsiya va * valyuta bilan bog’liq bo’lgan tavakkalchilik turlariga bo’linadi. Inflyatsiya bilan bog’liq tavakkalchilik – bu olingan daromadlarning qadri yuqori inflyatsiya oqibatida tezroq qadrsizlanishini bildiradi. Valyuta bilan bog’liq tavakkalchilik – bu chet el valyutasi kursining o’zgarishi oqibatida ko’riladigan katta zararni bildiradi. Bu tavakkalchilik eksport- import operatsiyalarini, shuningdek, valyuta operatsiyalarini baholashda o’ta zarurdir. Tizimli tavakkalchilik – bu, u yoki bu bozorda konyukturaning yomonlashishi yoki tushib ketishi oqibatida ehtimol qilinadigan zarar. Bu tavakkalchilik investitsiyani aniq bir ob’ektga emas, balki muayyan bozor (masalan, valyuta bozori, qo’zg’almas mulk bozori va boshqalar) uchun barcha qo’yilgan mablag’ bo’yicha tavakkalchilikni ifodalaydi. Selektiv tavakkalchilik – bu u yoki bu bozorda ob’ektni noto’g’ri tanlab olishi oqibatida ko’riladigan tavakkal zarar yoki boy berilgan xavf. Kredit tavakkalchiligi – bu qarz olgan tomonining o’z majburoyatlarini to’lay olmasligi xavfi. Regional tavakkalchilik – muayyan regionallarning iqtisodiy holati bilan bog’langan bo’ladi. Tarmoq bilan bog’liq tavakkalchilik ayrim tarmoq iqtisodiyoti bilan bog’liq bo’lib, u ikkita omil ta’siri ostida bo’ladi:  tarmoqdagi davriy beqarorlikka;  tarmoq ishlab chiqarishning hayotiy bosqichlarga. Korxona tavakkalciligi investitsiya ob’ekti bo’lgan aniq korxona faoliyati bilan bog’liq.

Investitsiya tavakkalchiligi deganda yana Tovar yoki xizmat, yangi texnologiyani ishlab chiqish va joriy qilish uchun sarflangan xarajatlarning qoplanmasligi oqibatida ko’riladigan tavakkal zarar tushuniladi. 15.4. Tavakkalchilikni boshqarish Yuqorida ta’kidlaganimizdek, aksariyat hollarda iqtisodiy baholashlar va boshqaruv qarorlari ko’p ariantli bo’lib ehtimollik harakteiga ega. Shu sababli hato va yanglishishlar bu jarayonda tabiiy bo’lganda, baribir noho’sh holdir. Shunday sharoitda menejer: • tavakkalchilikdagi xavf ehtimolini;  u xavf darajasini pasaytirish choralarini;  ehtimol qilinayotgan zararni qoplash yo’llarini oldindan hisob – kitobini qilish lozim. Tavakkalchilikni boshqarishning mohiyati ham ana shunda . Tavakkalchilikning maqsadga muvofiqligi baho berish uchun eng avvalo ehtimol qilinayatgan, xavf darajasiga qarab tavakkalcilikning tayin zonalarini ajratib olish zarur. Shu zonalarning umumiy ko’rinishi 10-jadvalda berilgan. Zarar kutilmaydigan, ya’ni xo’jalik faoliyatining natijasi ijobiy bo’lgan zona xavfsiz zona deb ataladi.Tavakkalchilikni boshqarishdagi maqsad – bu korxonani faqat bankrotlikdan saqlab qolish emas, balki qanday sharoitda bo’lsa ham foydani minimal darajadan past bo’lishiga qo’yilmaslikdir.

10-jadval. Yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xavf zonasi deganda ehtimol (tavakkal) qilinayotgan zarar kutiladigan foydadan ko’p bo’lmagan zona tushuniladi. Shunda tadbirkorlar faoliyati iqtisodiy nuqtai nazardan maqsadga muvifiq deb yuritiladi. Yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xavf zonasining chegarasi quyidagicha ko’rinishda bo’ladi: Jiddiy (keskin) xavf zonasi deganda ehtimol (tavakkal) qilinayotgan zarar nafaqat kutiladigan foyda, shuningdek hisoblangan naqt pul daromaddan ham ko’p bo’lgan zona tushuniladi, ya’ni jiddiy xavf zonasining chegarasi quyidagicha bo’ladi: Yutuq Zarar Yo’l qo’yilishi Xavfsiz mumkin bo’lgan Jiddiy, keskin Fojiali Zona xavf zonasi xavf zonasi xavf zonasi Zarar darajasi hisoblangan foyda ko’lami = darajasi, ko’lami Zarar jami darajasi > xarajat + foyda

Boshqacha qilib aytganda, bu yerda tadbirkor nafaqat hech qanday foyda olinishi, shuningdek barcha ishlab chiqarish xarajatlari miqdorida to’g’ridan to’g’ri zarar ko’rishgacha tavakkal qiladi. Fojiali xavf zonasi deganda ehtimola(tavakkal) qilinayotgan zararning jiddiy xavf zonasi o’z domiga tortib, undan oshib korxonaning xususiy kapitaliga teng bo’lgan zona tushuniladi, ya’ni bunday xavf zonasining chegarasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi: Bunday tavakkalchilik oqibati korxonaning yoki tadbirkorning bankrotlikka va yemirilishiga olb keladi. Fojiali xavf tadbirkor hayoti, uni sog’lig’iga xavf tug’dirishi mumkin. O’z o’zini tekshirsh uchun savollar 1. Tavakkalchilik nima? 2. Sug’urta qilinadigan xavflarni ayting? 3. Sug’urta qilinmaydigan xavflarqaysilar? 4. Tavakkalchilik(risk)ni boshqarish deganda nimani tushunasiz? 5. Tavakkalchilik qanday tavsiflanadi? 6. Tavakkalcilikni boshqarishdan maqsad nima? 7. Tavakkalcilik zonasi nima? 8. Tavakkalcilik turlari qanday? 9. Sof tavakkalcilik nima? 10. Chayqovchilik tavakkalcilik qanday? Zarar darajasi Xususiy ko’lami = kapital

O'xshashlar

Marketingni boshqarish

Moliyani boshqarish

Boshqarish usullari

Kapitallarni Boshqarish

Investitsiyalarni boshqarish.