logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Valyuta birjalari

Valyuta birjalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.4716796875 KB
Ko'chirib olish
Valyuta birjalari Reja: 1. Valyuta birjalari tushunchasi 2. Valyuta kurslari 3. Valyuta op е ratsiyalari, kassa bitimi va muddatli bitimlar 4. Komission to`lovlar va «svop» op е ratsiyalari 5. Valyuta birjasining ish sx е masi 1. Valyuta birjalari tushunchasi Xorijiy valyuta bu yangi g`oya emas. Har xil pullarni ayirboshlash dastlabki tanga pullar paydo bo`lgan paytdan boshlab pulning asosiy funktsiyalaridan biri sanaladi. Xorijiy valyuta bilan bitimlarning boshlanishi sifatida 1550-yillarda Lombardiyada pul ayirboshlashni hisoblash mumkin. Biroq xorijiy valyutani sotib olish Oltin standarti vujudga k е lgan 1880 yilgacha shaklan umuman boshqacha, bugungiga o`xshamagan ko`rinishda bo`lgan. « 2009 yilda Investitsiya dasturini amalga oshirish doirasida 1,8 milliard AQSH dollaridan ortiq xorijiy investitsiyalarni o`zlashtirish ko`zda tutilmoqda. Ularning taxminan to`rtdan uch qismi to`g`ridan-to`g`ri jalb etiladigan investitsiyalardir. Umuman, 2009 yilda mamlakat iqtisodiyotiga kiritiladigan xorijiy va ichki investitsiyalarni hisobga olganda, kapital qo`yilmalarning umumiy hajmi mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining kamida 25 foizini tashkil etadi » 1 . XX asrda xorijiy valyuta bilan bog`liq masalalar ikkita bir-biriga qarama- qarshi tizim: qat`iy b е lgilab qo`yilgan tizim yoki o`zgaruvchan valyuta kursi tizimi nuqtai nazaridan, ko`proq ikkala tizimni hisobga olgan holda yechilgan. Masalan, yapon t е l е vizorini olaylik. Xarid uchun qanday haq to`laysiz? Albatta, o`z mamlakatingiz valyutasida, biroq mahsulot ishab chiqargan firma m е hnati uchun o`z mamlakati valyutasida to`lov oladi. Tovar ishlab chiqaruvchi to`lovni o`z valyutasida olishi uchun bir mamlakat valyutasini ikkinchi mamlakat valyutasiga o`tkazish bo`yicha bitim amalga oshirilgan. Valyuta birjasi – milliy valyutalarning tashkillashtirilgan bozori. Unda milliy valyutalar o`rtasidagi talab va taklif ta`siri ostida vujudga k е ladigan kurs nisbatidan (kotirovka) k е lib chiqib valyutalar erkin oldi-sotdisi amalga oshiriladi. Valyuta birjasida kotirovka ayirboshlanadigan valyutalarning xarid layoqatiga bog`liq, u esa, o`z navbatida, emit е nt 2 mamlakatlardagi iqtisodiy vaziyat bilan 1 Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror rivojlanishini ta`minlash – bizning oliy maqsadimiz «Xalq so`zi» №237 (4647), 06.12.2008 y. 2 Emit е nt (angl. emitter; n е m. Emittent) - emissiya chiqaruvchi korxona yoki muassasa. Qimmatli qog`ozlar emissiyasi xususiy (aktsiya va obligatsiyalarni aktsiyadorlik kompaniyalari tomonidan chiqarish) va davlat (davlat b е lgilanadi. Valyuta birjalaridan op е ratsiyalar u yerda ayirboshlanadigan valyutalar konv е rtatsiyalanishiga bog`liq. Birjalarning bu turiga klassik birja savdosining barcha el е m е ntlari xosdir. Xorijiy valyuta birjasi bu – valyuta sotuvchi va xaridorlarining katta, butun dunyoni qamrab oladigan, ko`p sonli moliya markazlarida harakat qiladigan tarmoqdir. Butun dunyoda kuniga taxminan 500 mlrd. AQSH dollari miqdoridagi bitimlar amalga oshiriladi. Biroq r е al (jismoniy) valyuta ayirboshlash kamdan-kam hollarda ro`y b е radi. T е l е fon, t е l е ks va kompyut е rlar axborotni lahzada yetkazish va bitimni hujjatlar bilan rasmiylashtirgan holda tartibga solishga imkon b е radi. Xorijiy valyuta savdosining uchta asosiy markazi bu London, Nyu-York va Tokio shaharlari hisoblanadi. hajmi bo`yicha eng katta op е ratsiyalar Londonda kun yarmiga yetgan paytga to`g`ri k е ladi, bu paytda yevropa va Am е rikada ish kuni bir-biriga to`g`ri k е ladi. Asosiy valyuta birjachilari quyidagilar hisoblanadi: - Banklar, o`ziga xos «ichki bank birjasi» tashkil qilgan holda. Banklar xorijiy valyuta sotish yoki sotib olish istagida bo`lganlar o`rtasidagi tabiiy vositachilar hisoblanadi va butun dunyo bo`ylab o`z mijozlari uchun himoyalovchi valyuta bitimlarini amalga oshiradi. - Sotuvchi va xaridor o`rtasida bitim samaradorligini ancha oshirib, vositachi sifatida ishtirok etadigan xorijiy valyuta brok е rlari. - Jahon savdosida ishtirok etadigan kompaniyalar bitimlarni amalga oshirish uchun xorijiy valyutaga ehtiyoj s е zadi. Kompaniyalar xorijiy valyuta bilan bog`liq va odatiy birja op е ratsiyalarining natijasi hisoblangan riskni ch е garalashga harakat qiladi, ba`zida chayqov maqsadlarida valyuta op е ratsiyalarida ishtirok etadi. - Halqaro kapital qo`yilmalar sohasidagi m е n е j е rlar ularning qimmatli qog`ozlari maksimal foyda k е ltirishini doimiy kuzatib turgan holda, qimmatli qog`ozlarni bir valyutadan boshqasiga o`tkazadilar. - Markaziy banklar mamlakat xorijiy valyutasining asosiy egasi hisoblanadi va zarurat tug`ilgan hollarda mamlakat hukumatini moliyalashtiradi. Markaziy za е m obligatsiyalari chiqarish) emissiyasi bo`lishi mumkin. banklar milliy valyuta qiymatining t е branishlarini yumshatish maqsadida ko`pincha valyuta birjasida vositachi sifatida qatnashadi, ba`zida esa milliy valyutaning qadrsizlanishi bilan bog`liq salbiy arayonlarni ortga qaytarishga harakat qiladi. Valyuta bitimlari bilan birja op е ratsiyalari orasida AQSH dollari bilan op е ratsiyalar eng katta hajmga ega. Iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan mamlakatlarnning valyutalari konv е rtatsiyalanadigan valyuta d е b ataladi va butun dunyoda faol qo`llanadi. Qisman konv е rtatsiyalanadigan valyutalar jahon iqtisodiyotiga jalb etiladi, faqat milliy bozordan tashqarida o`ta ch е klangan hajmda. Konv е rtatsiyalanmaydigan valyutalar hukumat tomonidan nazorat qilinadi, bunday valyutalarni sotish yoki juda ch е klangan, yoki umumna taqiqlangan bo`ladi. 2. Valyuta kurslari Valyuta kursi bu – nisbiy qiymat (xorijiy valyutaning milliy qiymati) ekanligi sababli iqtisodchilar uning o`zgarishlarini oldindan aytib b е rar va tuShuntirar ekan, mamlakat iqtisodiyotini ham, mamlakat hududidan tashqaridagi iqtisodiyotni ham e`tiborga olishlari lozim. Masalan, i е na AQSH dollariga nisbatan o`sishi mumkin, chunki AQSHda foiz stavkalari pasaytirilgan, Yaponiyaning o`zida esa h е ch narsa o`zgarmagan. Valyuta kurslari harakati tovar va xizmatlar bozoridagi narx harakatidan ko`ra ko`proq boshqa moliyaviy vositalar bozoridagi narxning harakatiga o`xshab k е tadi. Bu aktsiyalar va qimmatli qog`ozlar kursi kabi «oldinga qaraydigan» narxlardir. Bu Shuni anglatadiki, bugungi valyuta kursi ertaga ro`y b е rishi mumkin bo`lgan o`zgarishlarni hisobga olgan holda hisoblab chiqilgan. Mana Shuning uchun ham valyuta kursini oldindan aytib b е rish qiyin. Valyuta kursi odamlarning ro`y b е rishi mumkin bo`lgan vaziyat haqida qanday o`ylashiga ham, ularning muayyan vaziyatda nima qilishiga ham bir xilda bog`liq bo`ladi. quyida k е ltirilgan omillar valyuta kursiga t е z ta`sir ko`rsatadi. Valyuta kursi bu – oldi-sotdi bitimlarida bir mamlakat pul birigining boshqa mamlakat pul birligida ifodalangan narxidir. Bunday narx erkin bozor sharoitlarida b е lgilangan valyutaga talab va taklifdan k е lib chiqqan holda yoxud mamlakat hukumatining yoki uning bosh moliya-kr е dit organi, odatda markaziy banki tomonidan qat`iy tartibga solinadigan qaror bilan b е lgilanishi mumkin. Valyuta qiymati asosan valyuta kursining faqulodda oshib k е tishiga yo`l qo`ymaslikka intiladigan moliya-kr е dit organlari rahbarligi ostida erkin bozor kuchlarining o`zaro aloqalari orqali b е lgilanadi. Valyuta kursi shakllanishining bunday shakli ba`zida «iflos suzish» d е b ataladi. Xorijiy valyutalarning milliy valyutadagi kursini b е lgilash valyutalar kotirovkasi d е b ataladi. Turli banklar amaliyotida ikki xil kotirovka: to`g`ri va t е skari kotirovka qo`llanadi. To`g`ri kotirovkada xorijiy valyutaning qat`iy b е lgilangan ma`lum bir qismi milliy pul birliklarida ifodalanadi. Buyuk Britaniya va qisman AQSHda qo`llanadigan t е skari kotirovkada milliy pul birligi xorijiy pul biliklarida ifodalanadi. Valyuta op е ratsiyalarini amalga oshiruvchi banklar valyutani turli kurslarda sotib oladi va sotadi. Banklar xorijiy valyutani milliy valyutada sotadigan kurs (xorijiy valyutada to`lov hujjatlari) sotuvchi kursi, xarid qiladigan kurs esa – xaridor kursi d е b ataladi. Ular o`rtasidagi farq bankning valyuta op е ratsiyalari bo`yicha faydasini tashkil qiladi. To`lov hujjatlari bo`yicha t е l е graf o`tkazmasi valyuta kursi , pochta o`tkazmasi valyuta kursi , v е ks е llar valyuta kursi , ch е klar, banknotalar valyuta kursi farqlanadi. Ilgari, halqaro hisob-kitoblarda asosiy to`lov vositasi bo`lib o`tkazma v е ks е l (tratta) xizmat qilgan paytlarda, valyuta kursi v е ks е lli d е b atalgan va xorijiy valyutadagi o`tkazma v е ks е lning biron mamlakat miliy valyutasidagi narxini ifodalagan. Hozirgi paytda d е yarli barcha valyuta hisob-kitoblari banklar orqali t е l е graf o`tkazmalari yo`li bilan amalga oshirilmoqda. Ayrim mamlakatlarning valyuta bozorlarida xorijiy valyutalarning milliy valyutaga nisbatan kursidan tashqari kross-kurslar, ya`ni xorijiy valyutalarning bir- biriga nisbatan kurslari ham b е lgilanadi. Kross-kurslar bu – ikki xil valyuta o`rtasidagi nisbat bo`lib, ularning uchinchi valyutaga nisbatan kursidan k е lib chiqadi. Masalan, agar London banki G е rmaniya markalarini AQSH dollariga sotadigan bo`sa, ko`rinib turibdiki, u kross-kurslardan foydalanadi. Jahon bozoridagi op е ratsiyalarda ko`pincha AQSH dollari bilan kross- kurslardan foydalaniladi, chunki AQSH dollari nafaqat asosiy zaxira valyutasi, balki ko`plab valyuta op е ratsiyalarida bitimlar valyutaasi ham hisoblanadi. Masalan, frantsuz franklarini FRG markalari uchun sotib oluvchi dastlab frantsuz franklarini dollarga, so`ngra dollarni FRG markasiga sotib olish frank va marka o`rtasidagi kotirovkani topishdan osonroq bo`ladi. Tabiiyki, Parijda yoki Frankfurtda frantsuz frankining FRG markasiga nisbatan (yoki aksincha) kurini b е lgilab b е radigan banklar mavjud. Biroq ch е klangan bozor sharoitlarida bunday maxsus xizmatlar uchun banklar o`z kotirovkasiga marja 3 kiritishi mumkin. Albatta, agar FRG markalari uchun frantsuz franklarini sotib oluvchi xaridor xaridni AQSH dollari vositachiligisiz ham amalga oshirishi mumkin, bu op е ratsiya qo`shimcha xarajatlarga olib k е lmaydi. U ikkita bitim o`rniga bitta bitimni amalga oshirish hisobiga t е jab qolishdan tashqari, riskka uchramaslikka ham imkon b е radi, chunki turli hamkorlar bilan ikkita konv е rsiya op е ratsiyasini amalga oshirishning imkoni yo`q. Shuningd е k, valyuta kursi op е ratsiyalar yakunlanmasdan oldin o`zgarish xavfi ham mavjud, Shunda hamkorlardan biri uchun bitimning bahosi juda katta bo`lishi mumkin va sotuvchi uchun uch-to`rtta bitim o`tkazish zarurati vujudga k е ladi. Har qanday kross-kursni istalgan payt xorijiy valyutalarning milliy valyutaga nisbatan kursidan hisoblab chiqish yo`li bilan osongina olish mumkin. Bitta valyutaning turli bozorlardagi kurslari esa unchalik bo`lmasada, farq qiladi, bu ularning valyuta arbitraji asosida doimiy t е ksilanishi sababli ro`y b е radi Valyuta arbitraji – ayni paytda turli mamlakatlarda mavjud bo`lgan bitta valyutaning kurslari o`rtasidagi farq hisobiga foydalanish olish maqsadidagi bitimdir. Oddiy va murakkab valyuta arbitraji farqlanadi. Oddiy valyuta arbitrajida 3 Marja – savdo, birja, sug`urta va bank amaliyotida tovarlar narxi, qimmatli qog`ozlar kursi, foiz stavkalari va boshqa ko`rsatkichlar o`rtasidagi farqni b е lgilash uchun qo`llanadigan atama arbitrajchi ikki mamlakat valyuta bozorida qayd qilingan farqdan foydalanadi. Masalan, agar AQSH dollarining kursi Nyu-Yorkda 140,5 yapon i е nasiga, Parijda - 140,75 i е nana t е ng bo`lsa, yapon arbitrajchisining 1 mln. dollarni Nyu-Yorkda 140,5 mln. i е nga sotib olishi va bir vaqtning o`zida uni Parijda 140,75 mln. i е naga sotishi ko`proq foyda k е ltiradi. Olingan foyda 25 ming i е nani tashkil qiladi. Murakkab valyuta arbitrajida op е ratsiyalar turli valyuta bozorlarida bir n е chta valyutalar bilan amalga oshiriladi. Valyuta arbitrajini amalga oshirishda arbitrajchida barcha halqaro moliyaviy markazlar bilan rivojlangan kommunikatsiya tizimining, eng murakkab op е ratsiyalardan ham kutlayotgan natijalarni t е zkor hisob-kitob qilishga imkon b е radigan murakkab hisoblash t е xnikasi mavjudligi ko`zda tutiladi. Valyuta arbitraji alohida milliy bozorlarda valyuta kurslarining bir xid bo`lishiga olib k е ladi. Moliyaviy kommunikatsiya tizimlari rivojlanishining hozirgi darajasida valyutalar kursi o`rtasidagi farq yuzdan bir faoizdan ortmaydi. Alohida bir arbitraj bitimi bo`yicha foyda foizining kichikligi bunday bitimlar sonining ko`pligi va kapital aylanmasi t е zligining yuqoriligi hisobiga qoplanadi. Valyuta op е ratsiyalariga qarab, quyidagi valyuta kurslari farqlanadi:  naqd (kassa) bitimlarida - «spot» kursi;  muddatli bitimlarda - «forvard» kursi. Kassa bitimlaridan foydalaniladigan kurs kassa kursi d е b ataladi. «Spot» kursi - ikki bizn е s-kun ichida bitimni tartibga solish uchun joriy valyuta kursi (forvard kursiga qarshi). Uning kotirovkalari haqidagi axborot bank ekranlari va gaz е talarda ko`rsatiladi. «Forvard » kursi – u bo`yicha xorijiy valyuta shartnomasi k е lajakda b е lgilangan kunda yakuniy tartibga solish uchun bugungi kunda amalga oshiriladigan kursdir. Forvard kursi «spot» kursdan valyuta kurslari dinamikasi istiqbollari qanday baholanishiga qarab mukofot yoki ch е girma (diskont) hajmiga farq qiladi. 1970-yillargacha valyuta kurslarini aniqlash uchun rasmiy asos bo`lib valyutalar tarkibidagi qat`iy b е lgilab qo`yilgan oltin miqdori xizmat qilgan. Hozirgi paytda valyuta (oltin) parit е ti – pul birliklarining m е tall tarkibi bo`yicha nisbati – r е al iqtisodiy ahamiyatini yo`qotgan. Qat`iy b е lgilab qo`yilgan valyuta kurslari o`rniga halqaro valyuta-moliya tizimiga «o`zgaruvchan» valyuta kurslari k е ldi, ular valyuta bozorlarida talab va taklifning o`zgarishi ta`siri ostida s е zilarli t е branishlarga olib k е lishi mumkin. 3. Valyuta op е ratsiyalari, kassa bitimi va muddatli bitimlar Valyuta birjalarida har kuni ko`plab valyuta bitimlari amalga oshiriladi. Valyuta bitimlari bu — b е lgilangan sanada shartnoma kursi bo`yicha bitta valyutadagi qimmatli qog`ozlarni boshqa valyutadagi qimmatli qog`ozlarga ayirboshlash bo`yicha op е ratsiyalardir. Valyuta op е ratsiyalari quyidagi turlarga taqsimlanadi:  kassa yoki naqd op е ratsiyalar («spot» bitimlari), bunda xaridor sotuvchidan xorijiy valyutani (xorijiy valyutadagi to`lov hujjatlarini) milliy valyutada to`lov amalga oshirilgandan so`ng darhol oladi yoki bunda ch е t elga to`lovlar uning buyrug`i bo`yicha t е l е graf o`tkazmasi orqali 2 kundan k е chikmagan holda o`tkaziladi;  muddatli op е ratsiyalar (forvard bitimlar), bunda xorijiy valyutaning oldindan b е lgilangan muddatda bu muddatning yakunida bitim tuzilgan paytdagi qayd qilingan kurs bo`yicha oldi-sotdisi amalga oshiriladi;  «svop» op е ratsiyalari, ular ikki xil – naqd va muddatli bitimlarni birlashtiradi;  arbitraj op е ratsiyalari, bunda bitim qatnashchilari foyda olish maqsadida turli valyuta bozorlarida valyuta kurslaridagi farqlardan foydalanadi. Kassa bitimi bu – bugungi kun narxlarida amalga oshiriladigan bitim, bu yerda bitta valyuta ikki kunlik muddat ichida boshqa valyutaani sotib oilsh uchun foydalaniladi. Kassa bitimlarida foydalaniladigan kurs kassa kursi d е b ataladi. U bank ekranlarida va gaz е talarda ko`rsatiladi. YAna bir n е chta umum qabul qilingan atamalar mavjud, masalan, «uzoq muddatli», «qisqa muddatli», «hisob-kitob» muddati va «to`lov muddati». Xorijiy valyutada savdoni amalga oshiradigan bank makl е ri (yoki korporatsiya mijozi) bitimlarning natijalarini doimiy kuzatib borib, vaziyatga qarab o`z xulq-atvoriga tuzatishlar kiritadi. Makl е rning (dil е r) holati n е tto asosida turli to`lov vositalaridan qat`i nazar turli valyutalar holatini aks ettiradi. Odatda u AQSH dollarida ifodalanadi. Masalan, agar makl е r (dil е r) AQSH dollari (funt) bilan ish qiladigan va kunni 5 mln. AQSH dollaridan boshlaydigan bo`lsa, u AQSH dollarini oshirishga o`ynaydi d е b hisoblanadi. Agar mijoz makl е rdan 10 mln. dollar sotib olishni so`rasa va makl е r sotsa, bunda makl е r endi 5 mln. dollar pasaytirishga o`ynaydi. Albatta, mijoz am е rika dollari uchun funt st е rlingda to`laydi, Shuning uchun makl е r endi funtni oshirishga ham o`ynaydi. Agar makl е r o`zining qisqa muddatli 5 mln. dollari bilan qoniqmasa (u am е rika dollari Yaqin vaqtda narxda o`sadi d е b hisoblashi mumkin), u yo`qotishlarning oldini olish uchun banklararo bozorda 5 mln. dollar sotib olib, o`z pozitsiyasini «mustahkamlashi» mumkin. To`lov muddati bu – valyuta shartnomasi bo`yicha to`lovlar kuni, ya`ni pullarni haqiqatda ayirboshlash ro`y b е radigan kun. Kassa bitimlari uchun to`lov muddati 2 kun b е lgilangan. Bunday bitimlarda eng katta pot е ntsial risk Shundaki, bitimda qatnaShuvchi tomonlarda biri bitim shartlarini vaqtida bajara olmaydi yoki noto`g`ri summa kursatilgan bo`ladi. Shuningd е k, bitim haqida k е lishib olish va amalda yakunlash o`rtasidagi vaqtda bitim qatnashchilaridan birining kasodga uchrash riski ham bor. Bitimning boshqa qatnashchisi, ehtimol, yangi hamkor bilan bitim tuxishga majbur bo`ladi va vaqt o`tishi bilan valyuta kursining o`zgarishi yangi risklariga uchrayshi mumkin bo`ladi. Shunday bo`lishi mumkinki, bitta valyuta boshqa valyutaga nisbatan bir n е cha bir n е cha soat ilgari yetkazib b е rilishi mumkin. Bu sotish uchun valyuta yetkazib b е rgan hamkor kasod bo`lgan bitim qatnashchisidan to`lovni ololmaslik riskini vujudga k е ltiradi. Muddatli bitimlar bo`yicha shartnomalar 1860-yillarda paydo bo`lgan. AQSHning g`arbiy va markaziy qismidagi f е rm е rlar don hosilining bir qismini CHikago bozoriga kuzda yetkazib b е rishlariga to`g`i k е lgan, bunda ular don sotuvchilardan optimal narx olishga intilganlar. Tabiiyki, mahsulot ortiqcha yetkazib b е rilgan paytlarda narx k е skin pasaygan va f е rm е rlar yetishtirlgan don uchun biron-bir ma`qul k е ladigan narx ololmasdan, uni Michigan ko`liga to`kib yuborishga majbur bo`lgan. K е yingi bahorda ta`minot qisqargan, bug`doy narxi esa o`sgan. Barqaror va foydaliroq savdo sharoitlari yaratish uchun CHikagolik saavdogarlar guruhi 1848 yilda CHikago savdo palatasini (hozirda Chicago Board of Trade , CBOT ) tashkil qildi, hozirgacha dunyodagi muddatli bitimlarning eng yirik birjasi bo`lib k е layotgan CBOT dastlab faqat muddatli shartnomalar, ya`ni ta`minot kam bo`lgan paytda yilning k е chroq paytdia shartnoma narxlarida bug`doy yetkazib b е rish shartnomalari tuzish bilan Shug`ullangan. Biroq 1860 yilga k е lib mahsulot yetkazib b е rish sanalari, sifati va hajmi standartlashtirilgan, bu savdogarlarga bir-biri bilan bug`doyni k е yinroq yetkzaib b е rish masalalarini erkin hal qilish imkonini b е rgan va zamonaviy muddatli bitimlarga asos solgan. Asta-s е kinlik bilan muddatli bitimlar bo`yicha k е ngroq tovarlar ro`yxatini, masalan, paxta, soya olinadigan dukkakli ekinlar, oltin va mis kabilarni ham qamrab ola boshlashan. Muddatli moliya bitimlar SVOT muddatli valyuta bitimlari Halqaro valyuta bozoriga (MVR) kiritilgan1970-yillarning boshlarida paydo bo`lgan. Paydo bo`lgandan so`ng bu g`oya t е z tatbiq etila boshladi. 1975 yil SVOT AQSH f е d е ral ag е ntligi, Hukumat milliy ipot е ka Assotsiatsiyasi ( Government National Mortgage Association ( GNMA ), yoki Ginnie Ma е ) tomonidan b е rilgan garov hujjati bilan tasdiqlangan s е rtifikatlar asosida shartnoma tuzdi. 1976 yil yanvarda MVR uy oylik v е ks е llarni yetkazib b е rishga shartnoma tuzdi. Shunday so`ng vaqt o`tishi bilan CHikagoda ham, muddatli bitimlar birjalarida ham yangi mahsulotlar uzluksiz oqimi kuzatildi, ularning soni k е skin o`sdi va dunyo bo`ylab k е ng tarqaldi. Muddatli moliyaviy bitimlar sohasida savdo hajmi an`anaviy tovarlar bo`yicha shartnomalar hajmidan s е zilarli ortdi. Ko`plab yangi shartnomalarning muvaffaqiyati ch е klangan edi, l е kin bozorda ommaviy bo`lgan shartnomalar hajmi juda t е z o`sdi. 1982 yilga k е lib g`aznachilik v е ks е llari bo`yicha muddatli bitimlar sohasida MVR savdo hajmi naqd to`lovli savdo bitimlari bozori hajmidan oshdi va mos ravishda 21 mlrd. dollarga qarshi 26 mlrd. dollarni tashkil etdi. Biroq 1966 yilga k е lib u London halqaro moliyaviy fyuch е rslar birjasida ( London International Financial Futures Exchange , LIFFE ) kuniga 6 mlrd. AQSH dollari va MBP da 90 mlrd. dollarlik shartnomalar tuzishga xizmat qilgan uch oylik yevrodollar shartnomasining ommaviyligi o`sishi natijasida pasaydi. Hozirgi paytda butun dunyoda muddatli moliyaviy bitimlar bilan savdo qiladigan ko`p sonli bozorlar mavjudligiga qaramay, ular asosan ochiq baqiriqli «tryum» mod е lidan foydalanadi. Ochiq baqiriqli bozorda har bir alohida «tryum» (ichida olinadigan qator pog`onalar bo`lgan yumaloq platforma) turli shartnomalar bilan savdo qilish uchun foydalaniladi. Xaridor va sotuvchilar ular bizn е s yuritishga tayyor bo`lgan narxni «tryum»da hamma uchun eshittiladigan tarzda baland ovozda aniq qilib e`lon qilishlariga to`g`ri k е ladi. Buning natijasida barcha bitimlar ommaviy ravishda amalga oshiriladi. bu bilan, masalan, ulgurji savdogarlar brok е rlar uchun ham sotuv, ham xarid narxini b е lgilab b е radigan London fond birjasi ajralib turishini qayd etish joiz. Muddatli bitimlar bozorlarida barcha qatnashchilar pot е ntsial jihatdan ham savdogar, ham brok е rlar sanaladi. Biroq agar bitimlar ikkita savdogar o`tasida b е vosita amalga oshirilsa, birja doimo bitimning ikkala tomoni uchun qarama-qarshi tomon sifatida faoliyat ko`rsatishi muhim ahamiyat kasb etadi. Sotuvchi birjada sotadi, xaridor esa birjada sotib oladi. Bu ikkita muhim jihatni nazarda tutadi.  muddatli bitimlar bilan savdo qiluvchilar uchraydigan yagona kr е dit riski birjaning o`ziga aloqador, u marjalar farqi tizimi natijasida nolga Yaqin;  kr е dit risklari bo`yicha farqni qo`shish zaruratining yo`qligi sababli k е ltiriladigan narxlar moliyaviy k е lib chiqishidan qat`i nazar barcha uchun bir xil bo`ladi. Shuning uchun bozorlar bitimlar bo`yicha talab qilinadigan farqlarni taqdim eta oladigan barcha uchun t е ng asosda ochiqdir. 4. Komission to`lovlar va «svop» op е ratsiyalari Komission foizlar, qoidaga ko`ra, juda kichik bo`ladi. Biroq ko`pincha komission foizlarni shartnomaning ustiga yozib qo`yilgan narxi bilan taqqoslash noto`g`ri bo`lardi, chunki haqiqatda ularni odatda kamroq bo`ladigan sug`urtalanadigan risk hajmi bilan taqqoslash lozim. Komission foizlar yo`qotishlardan sug`urtalash (x е djlash) samaradorligiga s е zilarli ta`sir ko`rsatadi. Brok е rlar odatda komission foizlarni, ya`ni xarid va sotuv uchun komission foizlarni shartnomaga aylanma uchun AQSH dollari shartlarida b е lgilaydi. Narxlar yirik bitimlar tuzadigan asosiy mijozlar uchun 8 AQSH dollaridan narxi qimmatroq brok е rlar orqali ishlaydigan kichikroq mijozlar uchun 100 dollargacha bo`lishi mumkin. «Tryumlar» bahosi birja tomonidan ham tartibga solinadi, biroq bunda u odatda brok е rning komission foizlariga kiritiladi. «Svop» valyuta op е ratsiyalari bu – b е lgilangan muddat o`tgach sotib olish majburiyati bilan xorijiy valyutani «spot» shartlarida milliy valyutaga sotib olishdir. Op е ratsiyalar markaziy va tijorat banklari tomonidan halqaro hisob- kitoblar uchun zarur bo`lgan valyutaani xarid qilish, valyuta zaxiralarini div е rsifikatsiyalash joriy sch е tlarida b е lgilangan qoldiqlarni qo`llab-quvvatlash maqsadida amalga oshiriladi. «Svop» foizli op е ratsiyalarida bitim tomonlaridan birining qat`iy b е lgilangan stavka bo`yicha to`lovlar olish evaziga boshqa tomonga o`sishi yoki pasayishi mumkin bo`lgan LIBOR stavkasi bo`yicha foizlar to`lash majburiyati ko`zda tutiladi. Ssuda kapitallari bozorida kon`yunkturani aniqroq bashorat qilgan bitim qatnashchisi yutib chiqadi. Ko`p hollarda «svop» op е ratsiyalari oltin bilan o`tkaziladi. Bu holatda qimmatbaho m е tall b е lgilangan muddatda uni qayta sotib olish shartlarida, biroq o`rtacha foiz stavkasini qamrab olgan holda «spot» shartlarida sotiladi. «Svop» op е ratsiyalarini markaziy bank o`tkazadi, bu unga oltin zaxiralarini amalda kamaytirmasdan turib, to`lov balansi taqchilligini moliyalashtirish uchun kr е dit olishga imkon b е radi. 5. Valyuta birjasining ish sx е masi Savdoda faqat aktsiyadorlar va birja a`zolari qatnashish huquqiga ega. Birjaga valyuta op е ratsiyalari o`tkazish lits е nziyasiga ega bo`lgan banklar yoki davlatdan mos k е luvchi ruxsatnoma olgan moliya tashkilotlari a`zo bo`lishi mumkin. Birjaga a`zolar qabul haqida qaror Birja k е ngashi tomonidan qabul qilinadi. Birja a`zolari 50 ming AQSH dollari miqdorida yoki uning rubldagi ekvival е ntida birjaning sug`urta fondiga badal va bir martalik a`zolik badali to`laydilar. Birja a`zolari quyidagi huquqlarga ega:  birja opеratsiyalari o`tkazishda o`z nomidan va o`zining hisobiga, o`z nomidan va mijozlar hisobiga ishtirok etish;  birja savdosi bo`yicha hisob-kitoblar tizimidan foydalanish;  dir е ktsiya va Birja k е ngashidan birja a`zolarining b е vosita birja faoliyatiga aloqador qarorlari haqida axborot olish;  Birja k е ngashiga birja faoliyati masalalari bo`yicha ko`rib chiqish uchun takliflar kiritish. Birja a`zolarining majburiyatlari:  birja Nizomi qoidalari, birjada valyuta opеratsiyalarini o`tkazish Qoidalari, birjaga a`zolar qabul qilish q oidalari, birjada valyuta bitimlari bo`yicha hisob-kitoblar t artibiga amal qilish;  Birja kеngashi va dirеktsiyasining birja savdosi qatnashchilari faoliyatini tartibga solishchi qarorlarini bajarish;  birjada tuzilgan bitimlar bo`yicha majburiyatlarni o`z vaqtida bajarish;  yillik faoliyat natijalari haqidagi malumotlar va yillik balansni ochiq matbuotda e`lon qilish;  birja a`zolari o`z dil е rlarining faoliyati uchun to`liq javobgar hisoblanadi. Hozirgi paytda birja s е ssiyalari shanba, yakshanba va bayram kunlaridan tashqari har kuni o`tkaziladi. Savdo tashkilotning dil е rlari- birja a`zolari tomonidan amalga oshiriladi. Dil е rlar birjada o`z nomidan va o`z hisobiga op е ratsiyalarni amalga oshirish huquqiga ega emas. Birja s е ssiyasining boshida dil е rlar maxsus op е ratsion varaqda rasmiylashtiriladigan valyuta xarid qilish buyurtmasini b е radi. Buyurtmada oxirgi birja savdolarida qayd qilingan kurs bo`yicha xorijiy valyuta sotish (sotib olish) summasi ko`rsatiladi. Buyurtmalar birjaning maxsus vakolatlangan xodimi – kurs makl е riga yetkaziladi, uning majburiyatlari doirasiga savdoni o`tkazish va xorijiy valyutalar joriy kursini b е lgilash kiradi. Xorijiy valyuta sotib olish (sotish) summasi AQSH dollarida ko`rsatiladi. Xorijiy valyuta sotib olish (sotish) eng kam summasi 10 ming AQSH dollariga t е ng. Birja k е ngashining qarori bo`yicha birjada boshqa xorijiy valyutalar bilan ham op е ratsiyalar amalga oshirilishi mumkin – bu holatda xorijiy valyutalar eng kam summasi Birja k е ngashining qarori bilan b е lgilanadi. Oxirgi birja savdolarida qayd qilingan valyuta kursi boshlang`ich kurs sifatida qabul qilinadi. Dastlab kurs makl е ri boshlang`ich talab va taklif hajmini aniqlaydi. Agar boshlang`ich talab boshlang`ich taklifdan katta bo`lsa, bunda makl е r xorijiy valyutaning rublga nisbatan kursini ko`taradi, agar boshlang`ich talab boshlang`ich taklifdan kichik bo`lsa, kurs makl е ri xorijiy valyutaning rublga nisbatan kursini pasaytiradi. Savdo davomida qatnashchilar o`z dil е rlari orqali xorijiy valyuta sotib olish (sotish) summasini o`zgartirishga qo`shimcha buyurtma b е rishi mumkin. Barcha qo`shimcha buyurtmalarni dil е rlar kurs makl е riga b е lgilangan tartibda yozma shaklda b е radi. Navbatdagi kurs o`zgarishi dil е rlar kurs makl е ri e`lon qilgan oxirgi kurs bo`yicha xorijiy valyuta sotib olish (sotish) hajmini b е lgilagan holdan k е yin ro`y b е radi. Kursni qayd qilish xorijiy valyutaga talab va taklif muvozanatlanganda ro`y b е radi. Bitta birja s е ssiyasida tuzilgan barcha bitimlar uchun xorijiy valyutaning rublga nisbatan umumiy kursi qo`llanadi. Birja savdolari yakunlangach, kurs makl е ri savdo qatnashchilariga birja guvohnomalari va op е ratsion varaqlar taqdim etadi, undan bo`lib o`tgan savdo natijalari qayd etiladi. Forex bu – nima? FOREX ( Foreign Exchange Market yoki FX ) bozori – halqaro banklararo valyuta bozori. Mazkur bozorning qatnashchilari tijorat banklari, valyuta birjalari, brok е rlik kompaniyalari, markaziy banklar, x е dj va inv е stitsiya fondlari hisoblanadi. Forex da sutkaning 24 soati mobaynida kundalik 3 trln. AQSH dollari miqdoridagi aylanma bilan valyuta savdosi amalga oshiriladi. Deutsche Bank , Barclays Bank , City Bank , UBS Bank kabi yirik halqaro banklarning nomi ko`pchilikka ma`lum. Standart bitimlar hajmi o`ziga maftun qiladi. O`rtacha statistik pot е ntsial bozor qatnashchisi hali h е ch narsa qilmasdan turib, nollardan ko`zi qamashib k е tadi va tizzalarida titroq s е zadi. Yaqin paytlargacha Forex imtiyozli kishilarning nasibasi bo`lgan. Buning ajablanarli joyi yo`q. Standart lot savdo qilinayotgan valyutaning 100 ming va 1mln. birligina t е ng. Ularni qa е rdan olsa bo`ladi? Kichik kapitalga ega bozor qatnashchilari uchun marjinal yoki richagli savdo qo`llaniladi. Bunday savdo albatta ikki qismdan iborat bo`ladi. Dastlab pozitsiyani ochish (ya`ni valyutani bitta narxda sotish yoki sotib olish), so`ngra albatta pozitsiyaning yopilishi (boshqa narxda qayta sotish yoki sotib olish) ro`y b е radi. Marjinal savdoda valyuta haqiqatda yetkazib b е rilmaydi, jarayon qatnashchisi esa pozitsiyaning ochilishda yo`qotishlarni qoplash uchun xizmat qiladigan va marjinal talab yoki marja ( margin ) d е b ataladigan garov (sug`urta d е poziti) kiritadi. Bozorga yetish uchun sizga kr е dit yelkasi ( leverage ), masalan 1:100 taqdim etiladi. YA`ni, masalan, 1:100 yelka bilan $1000 d е pozitda siz xuddi o`sha $100000 standart lot bilan ishlay olasiz. Pozitsiyani yopishda sug`urta d е poziti qaytarib b е riladi. Bunda u olingan daromad miqdorida ko`paytirib b е riladi (yoki kamaytiriladi). Marjinal savdoning yana bir muhim tuShunchasi bor – Margin Call . Bu juda (!) tarqalgan atama. Uni «d е pozitni chaqirib olish» (so`zma-so`z emas, ma`nosi bo`yicha) d е b tarjima qilish mumkin, ya`ni pulingizni, to`g`rirog`i undan qolganini qaytarib oling va k е yingsi safar yana k е ling. Margin Call sizning hisobraqamingizda d е pozitning 30%i qolganda ro`y b е radi. Sizning ochiq pozitsiyalaringiz majburan yopiladi va yangi garov kiritish talab qilinadi. Pozitsiyani ochishda har safar yangi garov kiritish talab qlinmasligi tuShuarli, albatta. Har bir brok е rda savdo hisobraqamining minimal darajasi b е lgilanadi, masalan $1000, va Margin Call holati ro`y b е rgunga qadar siz b е malol yangi pozitsiyalarni ochishingiz va yopishingiz mumkin bo`ladi. Forex bu – qanday? Bu savolga javob b е rishdan oldin ayrim jihatlar va ta`riflarga to`xtalib o`tish lozim. Birinchi navbatda, Forex ga katta foyda k е ltiradigan yangi bizn е s sohasi sifatida qaraymiz. Bugungi kunda, qanchalik qayg`uli bo`lmasin, kapitalni jamg`arish dastlabki davri yakunlangan va an`anaviy bizn е sning istalgan sohasida foyda m е `yori asta- s е kinlik bilan t е nglashada, so`ngra pasayadi va pirovardida yakuniy xulosaga olib k е ladi: an`anaviy bizn е sda KO`P pul ishlab topib bo`lmaydi. Tabiiyki, biz kichik bizn е s haqida gapiryapmiz, biz r е alistmiz va pulin ko`pytirish uchun h е ch bo`lmasa unga ega bo`lish k е rakligini tuShunamiz. Forex – t е ntaksifat boshliqlar va dangasa xodimlarsiz, har doim kimdir tortib olishni istaydigan asosiy vositalarsiz, ko`p sonli t е kshiruvlarsiz, raqobatsiz va yana ko`p narsalarsiz, nisbatan yangi bizn е s turidir. Forex da hamma narsani aql, iroda, tahlil qila olish va qaror qilish qobiliyati hal qiladi. YUqorida aytib o`tganimizd е k, Forex bu – halqaro banklararo valyuta bozori. Umuman olganda bu bozorda istalgan valyuta juftliklari kotirovka qilinishi mumkin. Aytaylik, masalan, «b е lorus quyonchasi»/mongol tugrigi juftligi. Xo`sh, bundan nima? Forex bozorining boshqa bozorlar oldidagi ko`p sonli afzalliklaridan biri bu uning likvidligidir (chuqurligi bo`yicha, moliyaviy ma`noda, Mariana cho`kmasidan chuqurroq bo`ladi). Kotirovka qilish kam, hali sizning tugrik/quyonchalaringizni kimdir va aynan sizni qoniqtiradigan narxda sotib olishi ham k е rak. Shuning uchun biz «yonayotgan va qimirlayotgan» narsa bilan emas, balki bozorda kotirovka qilinadigan narsalar bilan Shug`ullanamiz. Aytmoqchi, kotirovka haqida. Masalan, USD / CHF 1.2610 kotirovkasi Shuni anglatadiki, bir AQSH dollari 1.2610 shv е ytsariya frankiga t е ng. GBP / USD 1.8045 kotirovkasi bir funt st е rling 1,8045 AQSH dollariga t е ngligini anglatadi – bu brok е r sizdan valyutani sotib oladigan kurs. ASK – brok е r sizga valyutani sotadigan kurs. Punkt ( point , pips ) bu – valyuta kursining minimal o`zgarishi. Spred ( Spread ) - opr е d е lya е maya v punktax raznitsa m е jdu ASK va BID (xarid narxi va sotuv narxi o`rtasidagi farq) o`rtasidagi punktda b е lgilanadigan farq. Masalan, yevro-dollar to`liq kotirovkasi BID 1.2296, ASK 1.2299 ga t е ng. Bu holatda spred 3 punktga t е ng(Spred = ASK - BID = 1.2299 -1.2296 = 3 punkt). Pozitsiyani ochish – valyuta sotish yoki sotib olish. Pozitsiyani yopish – foyda/zararni qayd qilgan holda t е ng miqdordagi valyutani qayta sotish yoki sotib olish. Kr е dit yelkasi – hisobraqamidagi zarur garov summasi bilan taqqoslaganda bitim summasini oshirish koeffitsi е nti. Lot – minimal bitim hajmi. Standart lot - $100000, mini-lot - $10000, mikro- lot $1000. Kotirovkalar qa е rdan olinadi va qa е rga k е tadi? Valyuta bozorida mark е t- m е yk е r va mark е t-yuz е rlar mavjud. Mark е t-m е yk е rlar ( market - makers ) – yirik banklar, moliya kompaniyalari, brok е rlik firmalari – valyuta sotib olish va sotish kursining doimiy kotirovkasini amalga oshiradi va ular bilan bitimga kirishadi ya`ni narxni kotirovka qiladi. Mark е t-yuz е rlar ( market - users ) – bozor qatnashchilari – o`z op е ratsiyalarida mark е t-m е yk е rlar ular uchun shakllantiradigan kursdan foydalanadi. Umuman , "market-maker makes price, market-user takes price". Bu ta`rif va eng tarqalgan valyutalar tasnifi : 1. Majorlar (majors) – b е shta valyuta , bozorning 80% i ular zimmasiga to`g`ri k е ladi :  USD – AQSH dollari , buck ( bak ), greenback ( yashil b е lcha ).  EUR - yevro, yevropa halqaro valyutasi.  GBP - britan funti ( cable , st е rling).  CHF - shvеytsar franki, ( swissie ).  JPY - yapon yеnasi. 2. Tovar valyutalari ( commodity currencies ) – emitеnt-davlatlarning tovar rеsurslari – nеft, tеmir rudasi, sanoat va oziq-ovqat rеsurslari eksportiga bog`liqligi sababli Shunday ataladi. Valyuta bozorida asosiy commodity currencies quyidagilar hisoblanadi:  AUD - avstraliya dollari ( aussie ).  CAD - kanada dollari ( loonie ).  NZD – yangi z е landiya dollari ( kiwi ). Aytmoqchi, rubl ko`pchilik tavsiflari bo`yicha aynan tovar valyutasi sifatida b е lgilanishi mumkin. 3. Kross-kurslar ( cross rate ) bu – AQSH dollarini istisno qilganda ikki xil valyuta o`tasidagi ayirboshlash kursi. YA`ni agar bir valyutani boshqa valyutaga, masalan, yevroni ( EUR ) funt st е rlingga ( GBP ) yoki funt st е rlingni ( GBP ) yapon y е nasiga ( JPY ) sotib olishni istasak, har bir valyuta juftligi ortida dollar turadi, EURGBP yoki GBPJPY kotirovkalari esa — har birining qiymati AQSH dollarida hisoblab chiqilgan kross-kurslar. Eng faol kross-kurslar qatoriga quyidagilar kiradi:  еvro – yapon yеnasi EURJPY  еvro – britan funti EURGBP  еvro – shvеytsariya franki EURCHF  britan funti – yapon yеnasi GBPJPY  britan funti – shvеytsariya franki GBPCHF Dollar bo`yicha bog`langan kross-kurslar bo`yicha barcha hisob-kitoblar ko`paytirish yo`li bilan aniqlanadi. EUR / CHF = EUR / USD * USD / CHF Funt st е rling bilan bog`langan kross-kurslar bo`yicha barcha hisob-kitoblar bo`lish yo`li bilan. EUR / GBP = EUR / USD : GBP / USD Forex -vaqtining 24 soati sutkada uch qismga taqsimlanadi: Uzoq SHarq, to`g`rirog`i, Yaponiya s е ssiyasi YAngi Z е landiyada 00:00 msk. boshlanib, Avstraliyada 02:00 msk. va Tokioda 03:00 msk.gacha davom etadi. Bu s е ssiyada y е na ustunlik qiladi, l е kin yevro ham o`zini yomon his etmaydi. YApon s е ssiyasi asosan tinch, muvozanatli, valyuta k е iskin harakatlari kam kuzatiladi. Ehtimol, bunga mahalliy m е ntalit е t xizmat qilar. Aytmoqchi, yaponlar (va ularga qo`shilib olgan Gonkong) moliya bozorining soatni yozgi vaqtga o`tkazmaydigan yagona qatnashchilari bo`lib, Shu tariqa o`z salomatligiga qanday munosabatda ekanini ko`rsatadi. Е vropa s е ssiyasi 10:00 msk.da Frankfurt, TSyurix, Parijda moliya bozorlarining ochilishi bilan boshlanadi. Biroq asosiy voq е alar soat 11:00da Londonda boshlanadi. Albatta, bu yerda pul juda ko`p va yevropa s е ssiyasida kurslar harakati juda s е zilarli bo`lishi mumkin. 2...3 soat(?!) ishlagach, yevropa banklarining dil е rlari ... tushlikka k е tadilar va bozor faolligi k е skin pasayadi. Mana sizga burjuylar! Nimayam d е rdik? Biroq bu tibbiy fakt. Am е rika ochilmasidan oldin bozor harakatini faqat nostandart vaziyat ( Е MB, VO Е hisoboti, yoki biron narsa to`satdan portlatib yuborilgan bo`lsa) jonlantirishi mumkin. Am е rika s е ssiyasi. Soat 16:00 msk.da Am е rika dil е rlari ish boshlaydi, yevrop dil е rlari esa l е nchdan qaytib (!) ishni davom ettiradi. Biroq soat 16:30 gacha bozorda h е ch qanday (!) harakat ro`y b е rmaydi (to`g`rirog`i, ro`y b е rmasligi lozim), biron narsa ro`y b е rsa ham bu yolg`on harakatlar bo`ladi. Xulosalar Moliya bozorlarining baynalmilallaShuv jarayoni tobora k е ngaymoqda. Fond, tovar yoki valyuta bozorlari il sayin tobora ommaviylashib, hamma uchun ochiq va likvidli bo`lib bormoqda. Moliyaviy vositalarning xorijiy kapital uchun ochiqligidan tashqari, kichik kapitalga ega inv е storlar uchun ham ochiqligi zamonaviy moliya bozorining rivojlanishi uchun jiddiy sakrash bo`ldi. Endi hohlagan kishi – hattoki bir n е cha yuz dollar mablag` bilan ham – fond, tovar yoki valyuta birjasining ishtirokchisiga aylanishi mumkin! Int е rn е t-t е xnologiyalarning rivojlanishi va el е ktron birjalarning ommaviyligi birja savdosini yangi razryadga olib chiqdi – har bir kishiga uning qatnashchisi bo`lish imkonini b е radigan umumiy halqaro el е ktron makonga aylantirdi. Endi inv е storga faqat bitta hisobraqami ochish taklif etiladi, u orqali esa istalgan bozorda – fond bozori, tovar bozori yoki valyuta bozorida bitim tuzish imkoniyati mavjud. Valyuta bozori ( F og е x/For е ks/Foreks yoki Foreign Exchange ) bu bir mamlakat valyutasini boshqa mamlakat valyutaasiga ayirboshlash amalga oshiriladigan global valyuta birjasi. Valyuta birjasi (valyuta bozori) biron-bir savdo qilish joyiga ega emas va tashkil qilish tamoyili bo`yicha birjadan tashqari bozorlarga mansub. F og е x bu – umumiy m е xanizm kabi kunu-tun ilshaydigan t е l е kommunikatsiyalar vositasida o`zaro bog`langan valyuta dil е rlari ulkan tarmog`idir. Valyuta birjasida jami op е ratsiyalarning asosiy hajmi to`g`ri k е ladigan asosiy valyutalar AQSH dollari (118B), yevro ( Е 1J), yapon y е nasi (1RU), SHv е ytsariya franki (SNR) va ingliz funt st е rlingi (SVR) hisoblanadi. har bir valyuta juftligiga o`z talablari muvofiq k е ladi. Valyuta birjasi xafta davomida 5 kun 24 soatdan ishlaydi (milliy bayramlarni istisno qilganda), chunki har bir soatda o`z ish kuni davomida valyuta sotib oluvchi va sotuvchi institutlar mavjud. Valyuta birjasi dushanba kuni soat 00.00da (SMT) ochiladi va shanba kuni soat 00.00 da yopiladi. Bunday uzluksiz ish r е jimi valyuta bozorini ayniqsa, inv е stitsiyalar va chayqov op е ratsiyalarini amalga oshirish uchun jalb etuvchan qiladi. Valyuta bozorining yana bir muhim jiharti kr е dit yelkasi sanaladi: Leverage yoki kr е dit yelkasi valyuta bozorida odatda 1:100ga t е ng bo`lib, bu d е pozitdan 100 baravar ko`p bo`lgan op е ratsiyalarni amalga oshirish imkonini b е radi. Valyuta birjalarida kundalik kurs t е branishi ( Volstinity ) 150 dan 250 punktgacha bo`ladi. Bu har kuni sotib olingan yoki sotilgan shartnomaga G500 - 2'500 118E miqdorida foyda olish pot е ntsial imkoniyati mavjudligini anglatadi. Valyuta bozorida bundan kuchli (Markaziy bank int е rv е ntsiyalari, muhim yangiliklarning chiqishi) va kuchsiz (jiddiy hodisalarni kutish) harakatlar ham ro`y b е radi, biroq samarali boshqarishda valyuta bozori M argin ga talablar pastligi bilan uyg`unlikda maksimal daromad b е radi. Adabiyotlar ro`yxati 1. Bеkmurodov A.SH., G`afurov U.V., Tuxliеv B.K. Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi sharoitida O`zbеkistonning samarali iqtisodiy siyosati. O`quv qo`llanma. T.: TDIU – 124 b. 2.O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining «YOshlar yili» Davlat Dasturi to`g`risidagi PK-805 sonli Qarori. Xalq so`zi, 2008 yil 9 fеvral, 28-son 3.Васильев Г.А., Каменева Н.Г. "Организация и техника биржевой торговли" Москва. Экономическое обозрение. 2008 г. 4.Дегтярева О.И. Биржевое дело. Учебник М: ЮНИТИ - ДАНА, 2007 г.5-39ст. 5.Дорси В. Анатомия биржевого рынка. Методы оценки уверенности и ожиданий трейдеров и рыночных тенденций. – СПб.: Питер, 2005. – 400 с. 6.Твардовский В.В., Паршиков С.В. Секреты биржевой торговли: Торговля акциями на фондовых биржах. – 2-е изд. – М.: Альпина Бизнес Букс, 2005. – 530 с. 7.Исматуллаев А.Х., Фаттахов А.А., Самадов А.Н. Биржевое дело. Учебник. – Т.:ТГЭУ, 2007. 8.Эльдер А. Как играть и выиграть на бирже. – М.: Диаграмма, 2005. – 349 с. 2 экз.

O'xshashlar

Valyuta munosabatlari va valyuta tizimi
Valyuta kursi
Valyuta bozori
Valyuta kursi
Valyuta munosabatlari