logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Утиш жараёнининг сифатини интеграл баҳолаш

Утиш жараёнининг сифатини интеграл баҳолаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107.7412109375 KB
Ko'chirib olish
Утиш жараёнининг сифатини интеграл баҳолаш Режа: 1. Чизиқли интеграл баҳолаш. 2. Квадрат интеграл баҳолаш. 3. Интеграл баҳолашда хатоликларни камайтириш. 4. Такомиллаштирилган квадрат интеграл баҳолаш. Автоматик бошқариш тизимларида ушбу усул, яъни интеграл усули бўйича баҳолашда, бошқариш жараёни даври ичида йўл қўйилган хатоликларни барчасини йиғиндисини аниқлаш мумкин. Бу эса бошқарилаётган ўзгарувчининг қандайдир функциялари бўйича аниқ интегрални ҳисоблаш орқали амалга оширилади. Интеграл баҳолаш интеграл остидаги функция орқали тавсифланади. Интеграл остидаги функция шундай танлаб олинадики, бунда баҳолаш ўтиш жараёни сифатини яхши ёритиб бериб, текширилаётган автоматик тизимнинг тенгламалари коэффициентлари билан ифодаланиши керак. Агар ташқи таъсир бирламчи кескин ўзгарувчи функция бўлса, у ҳолда тизимнинг ўтиш тавсифиси билан берилган қиймат x б орасидаги фарқ бошқариш жараёнида эгри чизиқ билан берилган қиймат орасидаги юзага тенг бўлган интеграл хатолик билан характерланиши мумкин ( 8.7 а -расм); юза қанчалик кичик бўлса шунчалик ўтиш жараёнининг сифати яхши бўлади. Бу юзанинг катталиги ўтиш жараёни вақтига ва ўтиш жараёни тавсифисининг шаклига боғлиқдир. Интеграл баҳолаш усули юзани ўтиш жараёни тавсифисини қурмай туриб ҳам ҳисоблаш имкониятини беради; яъни ўтиш жараёнини билвосита баҳолаш мумкиндир. Интеграл баҳолаш жараённинг иккита муҳим томонларини ифодалайди: сўниш тезлигини ва ўтиш жараёнидаги бошқарилаётган ўзгарувчини оғиш катталигини. Интеграл баҳолашнинг турли усуллари мавжуд бўлиб, уларни ишлаб чиқишда Л.И. Мендел p штам, А.А. Харкевич, Б.В. Булгаков, В.С. Кулебакин, А.А. Красовский, А.А. Фел p дбаумлар ўз ҳиТСаларини қўшишган. Шуллардан айримларини кўриб чиқаймиз.I0=∫ 0 ∞ x0 t Чизиқли интеграл баҳолаш. I 0 кўринишидаги интеграл баҳолашдан ўтиш жараёни тавсифиси монотон равишда ўсувчан характерга эга бўлса, ҳамда бошланғич қийматлар бундай ўсувчанлик талабларини қондирган ҳолларда фойдаланиш мумкин ( 8.7 а -расм). а) б) в) г) д) 8.7-расм В.С. Кулебакин усули бўйича I 0 ни баҳолаш учун зарур бўлган ифодани топамиз. Бир жинсли дифференциал тенгламанинг кўриниши қуйидагича бўлиб, a0 dnx dt n+a1 dn−1x dt n−1+… +an−1 dx dt +anx=0 (8.5) бу ерда x = x н ва x чиқ ( t ) орасидаги фарқни билдиради. Охирги ифодадан фойдаланиб, 7.8 б -расмда кўрсатилган юзани ёки I0=∫ 0 ∞ xdt =− 1 an ∫ 0 ∞ [a0 dnx dt n+a1 dn−1x dtn−1+… +an−1 dx dt ]dt , (8.6) ёки, I0=− 1 an |a0 dn−1x dt n−1+a1 dn−2x dt n−2+… +an−1x| 0 ∞ (8.7) интеграл орқали аниқлаш мумкин. Фараз қилайлик, умумий ҳолда бошланғич қийматлар қуйидаги қийматларга эга бўлсин: x(0)=x0; x&#39;(0)=x1; x&#39;&#39;(0)=x2; … ;x(n−1)(0)=xn−1 (8.8) У ҳолда x(∞ )= x&#39;(∞ )= x&#39;&#39;(∞ )= … = x(n−1)(∞ )= 0 ни ҳисобга олган ҳолда мувозанат ҳолатдаги турғун тизим учун() ни ўрнига 00+ 0 0 I0= a 0 x n − 1 +a 1 x n − 2 +… +a n − 1 x 0 a n (8.9) ни ёзамиз. Кўриниб турибдики, монотон ўсиш жараёни учун, интеграл баҳолаш бошланғич қийматлар ( 8.8 ) ва дифференциал тенгламалар коэффициентлари бўйича бир мунча осон усулда аниқланар экан. ( 8.9 ) бўйича ҳисобланган I 0 нинг қиймати қанча кичик бўлса, шунчалик бошқариш жараёнининг сифати яхши бўлади. Аммо ўтиш жараёнлари тебранувчан ёки нодаврий кўринишига эга бўлса ( 8.7 -расм), кўрилаётган юзалар X ( t ) графикда турли хил ишораларга эга бўлиб ( 8.7 г -расм) I 0 интеграл баҳолаш катталиги ўтиш жараёни сифатининг ҳақиқий қийматларга мос келмайди. Бундай ҳолларда интегралидан фойдаланиб |x| хатоликнинг АБТолют қийматларидан аниқланадиган I 1 интеграл баҳолашни қабул қилиш мақсадга мувофиқдир. Лекин I 1 ни ҳисоблаш одатда бир мунча қийиндир. Чизиқли интеграл баҳолашнинг бошқа усуллари [ A 2,3] да келтирган. I2=∫ 0 ∞ x2dt Квадрат интеграл баҳолаш. Нодаврий ва тебранувчан жараёнлар учун I 2 кўринишидаги квадрат интеграл баҳолашдан фойдаланилса яхши натижага эришиш мумкин. Бу x 2 ( t ) эгри чизиғи ва абцисса ўқи чегараланган юзани ифодалайди (7.8 д -расм). Координаталарни дастлабки қийматларини ҳисобга олган ҳолда хатолик x га нисбатан I 2 интеграл баҳолашни бир жинсли дифференциал тенгламалар орқали ҳисоблаш Л.И. Мендел p штам томонидан таклиф этилган. Бу услубнинг ғояси шундан иборатки, дифференциал тенглама, хатоликка нисбатан, кетма-кет равишда x , x ’, x ’’, ... x n -1 га кўпайтирилиб борилаверади. Олинган n та тенгламада барча ўзгарувчилар нулга тенг деб олиниб (турғун тизим), бошланғич қийматларни ҳисобга олган ҳолда ҳадма-ҳад интегралланиб берилади. Мисол тариқасида иккинчи даражали тенгламани кўриб чиқамиз a0x&#39;&#39;+a1x&#39;+a2x=0 (8.10) |x| ва |x| ’ га навбатма навбат кўпайтириб олгач, иккита тенгламага эга бўламиз, сўнгра уларни ҳадма-ҳад интеграллаймиз: a0∫ 0 ∞ x&#39;&#39;xdt +a1∫ 0 ∞ x&#39;xdt +a2∫ 0 ∞ x2dt =0; (8.11) a0∫ 0 ∞ x&#39;&#39;x&#39;t+a1∫ 0 ∞ (x&#39;)2dt +a2∫ 0 ∞ xx &#39;dt =0; (8.12) Белгилашлар киритиб ∫ 0 ∞ x2dt = I2; (8.13) ∫ 0 ∞ (x&#39;)2dt=Ia; (8.14) ( 8.11 ) ва ( 8.12 ) ларни интеграллагач, a2I2−a0I0=a0x0x1+1 2a1x02; (8.15) a1Ia= 1 2a0x12+1 2a2x02 (8.16) га эга бўламиз. I a ни чиқариб ташлаб, ai коэффициентлар, ўзгарувчан X нинг бошланғич қийматлари ва унинг ҳосиласи xi билан аниқланадиган квадрат интеграл баҳолашни оламиз: I2=∫ 0 ∞ x2dt= 1 2a1a2 [(a0x1+a1x0)2+a0a2x0 2] (8.17) I 2 типидаги интеграл баҳолаш Фур p е ўзгартиришларидан фойдаланилган ҳолда частота тавсифилари орқали ҳам ҳисобланиши мумкин (А.А. Харкевич усули). Фур p енинг тескари ўзгартиришини ёзамиз x(t)= 1 2π∫−∞ +∞ X(jw )ejwt dw (8.18) t <0 бўлганда X( t )=0 бўлганлиги учун Фур p енинг тўғри ўзгартиришига эга бўламизX(jw )=∫0 ∞ x(t)e−jwtdt (8.19) X ( jw ) ифодани X (р) ифодадаги р ни jw га алмаштириш йўли билан олинади. ( 8.18 ) га асосан ∫ 0 ∞ x2dt=∫ 0 ∞ x(t)dt 1 2π∫−∞ +∞ x(jw)ejwtdw = 1 2π∫−∞ +∞ X(jw)dw ∫ 0 ∞ x(t)ejwtdt (8.20) ( 8.19 ) дан фойдаланиб ( 8.20 ) нинг ўрнига, частота ишорасини ҳисобга олган ҳолда I2=∫ 0 ∞ x2dt= 1 2π∫−∞ +∞ X(jw)X(−jw)dw = 1 2π∫−∞ +∞ |X(jw )|2dw (8.21) га эга бўламиз. ( 8.21 ) нчи формула бизга маълум бўлган частота тавсифиси x ( jw ) дан |x(jw )|2 эгри чизиғи ва частота ўқи билан чегараланган юзани аниқлаш имкониятини беради. Частота тавсифиси мусбат ва манфий частоталар учун ҳақиқий ўққа нисбатан симметрик бўлганлиги сабабли ( 8.21 )ни ўрнига қуйидагини ёзиш мумкин: I2= 1 π∫ 0 ∞ |x(jw )|2dw (8.22) Бу усул I 2 ни частота тавсифилари бўйича юқори даражали тизимлар учун баҳолашда ҳисоблашларни камайтиради. I 2 типидаги квадрат интеграл баҳолаш А.А. Красовский томонидан таклиф этилган, дифференциал тенгламаларнинг коэффициенларидан фойдаланиш йўли билан ҳам ҳисобланиши мумкин [ A .4]. Интеграл баҳолашда хатоликларни камайтириш. Кўриб чиқилган интеграл баҳолашлардан қандайдир интеграл баҳолашнинг қандайдир минимумларига мос келувчи тизимнинг параметрларини ва тузилишсини аниқлашда фойдаланиш мумкин. Масаланинг бундай қўйилиши кўпинча оптимал тизимларини ишлаб чиқишда учраб туради. Агар дейлик, тизимнинг қандайдир иккита параметрини қийматини (масалан,  ва  ни) аниқлаш керак бўлсин. У ҳолда уни шу параметрларнинг функцияси кўринишида ёзиб, уларни хусусий ҳосилаларини нолга тенглаштириб I=f(α1β) (8.23) ∂I(α,β)/∂α=0¿}¿¿¿ (8.24) ни оламиз. ( 8.24 ) ситема интеграл баҳолаш минимуми талабини қондирувчи нома o лум параметрлар  ва  ни аниқлаш имкониятини беради. Аммо айрим ҳолларда кўриб чиқилган интеграл баҳолашлар кўрилаётган параметрлар бўйича минимумга эга эмас. Бундай ҳолда ўзгача мулоҳазаларга асосланиб (статик аниқлик, турғунлик заҳираси ва ҳ.қ.) белгиланган даҳа ичини интеграл баҳолаш натижасида олинган кўпгина ҳисоблашларнинг энг кичик қийматларини танлаб олишга тўғри келади. Шуни ҳам айтиб ўтиш жоизки, кўриб чиқилган интеграл баҳолашлар камчиликлардан ҳам ҳоли эмас: интеграл катталигини билиб туриб ўтиш жараёни кўриниши ҳақида қат o ий фикр билдириб бўлмайди. Бундан ташқари интеграл баҳолаш кичик бўлган ўтиш жараёнини албатта яхши бўлади деб ҳам бўлмайди. Мисол учун 8.7 г -расмдаги икки эгри чизиқни (узлуксиз ва штрихланган) солиштириб кўрайлик. Уларнинг ҳар иккисини ҳам ўтиш жараёнининг вақти бир хил: эгри чизиқлардан бири монотон ўзгаришни, иккинчиси эса тебранувчан ифодани билдиради. Монотон жараён айрим ҳолларда тебранувчан жараёнга нисбатан қўлланишга қўлай, лекин тебранувчан жараён юзаси монотон жараён юзасига қараганда кичикдир. Шунча кўра I 2 нинг минимал қийматларига кўра параметрларини танлаб олиш, ушбу ҳолда, тебранувчан жараёнга асосланади. I 2 қийматларини минималлаштириш натижасида олинган параметрлар кўпинча тизимда кескин тебранувчан жараёнларга ўтишга олиб келади. Шуниниг учун I 2 типидаги квадрат интеграл баҳолаш чегараланиб, унинг ўрнида А.А. Красовский томонидан таклиф этилган такомиллаштирилган интеграл баҳолаш усули қўланила бошлади. Такомиллаштирилган вкадрат интеграл баҳолаш. Бошқариш сифатига ўтиш жараёни тезлигининг таъсирини ҳисобга олиш учун, такомиллаштирилган интеграл баҳолашда, ҳосила x&#39;=dx /dt нинг ва коэффициент  нинг қийматлари киритилгандир: I3=∫ 0 ∞ [x2+  1 2 (dx dt)2]dt=∫0 ∞ x2dt+  1 2 ∫0 ∞ (dx dt)2dt (8.25) ( 8.25 ) даги биринчи ҳад, бизга маълум бўлган квадрат интеграл баҳолаш I 2 ни ташкил этади. Фур o е ўзгартиришларидан фойдаланиб, нол бошланғич шартларда, қатор ўзгартиришлардан сўнг ( 8.25 ) ифодани қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: I3=∫ 0 ∞ x2dt+  1 2 ∫ 0 ∞ (dx dt )2dt=1 π∫ 0 ∞ |X(jw)|2dw + +  1 2 π∫0 ∞ |X(jw )|2w2dw = 1 π∫0 ∞ (1+  1 2 w2)|X(jw)|2dw (8.26) Такомиллаштирилган интеграл баҳолаш дифференциал тенглама коэффициентлари орқали ҳисобланиши мумкин. Бу баҳолашдан I3=∫ 0 ∞ [x2+  1 2 (dx dt )2]dt=∫ 0 ∞ (x+  1 x ’) 2dt−2  1 ∫ 0 ∞ x&#39;xdt (8.27) кўринишида тавсия этилиши мумкин билан тизим параметрлари қийматларини I 3 интеграл минимуми бйича топишда фойдаланиш мумкин. ( 8.27 ) даги охирги интегрални ҳисоблаб туриб, ҳамда турғун тизим учун x(∞)=0 ва хатоликнинг бошланғич қийматлари x(0)=x0 эканлигини ҳисобга олган ҳолда I3=∫ 0 ∞ (x+  1 x&#39;)2dt +  1 x02 (8.28) ни оламиз Интеграл I 3 нинг энг кичик қийматлари,  1 x 0 2 ҳад доимий ўзгармас бўлганлиги сабабли, интегралнинг фақат минимал қийматлари оқали аниқланади I3&#39;&#39;=∫ 0 ∞ (x+  1 x&#39;)2dt (8.29) Агар X +  1 X ’=0 (8.30) бўлса. Интаграл I 3 ” нолга тенг бўлади. (8.30) тенглама тақсимланган ўзгарувчиларга эга бўлган тенгламани ифодалайди; у қуйидаги ечимга эга x(t)=e - t /  1 (8.31) Олинган ифода ушбу ҳолда экстремал деб аталувчи экспоненциал эгри чизиққа таалууқлидир. I 3 интегрални минималлаштиришнинг энг яхши томони шундаки, бу экспонентага мос тушган жараён идеал жараённи таъминлайди. Математик аппаратнинг ўзгарувчан ҳисобларидан фойдаланилган ҳода, X э ( t ) экстремаллни қўрмасдан туриб ҳам cистеманинг танлаб олинган параметрларида X ( t ) эгри чизиқ билан солиштириш мумкин. Шу мақсадда X ( t ) га тааллуқли I 3 интеграл билан экстремал X э ( t ) га таалууқли I э3 интеграл орасидаги фарқ киритилади. Бу фарқ. Биринчи ўзгарувчи деб аталиб, X( t ) эгри чизиқ X э ( t ) билан мос тушиб қолган тақдирда, нолга тенг бўлиши керак. Умумий ҳолда I 3 n типидаги умумлаштирилган квадрат интеграл баҳолашдан фойдаланилади. Уни катталигини аниқлашда V ( t ) нинг квадрат шакли координата X ва унинг ҳосиласи бўйича киритилади. V ( t ) асосида W ’( t )=- V ( t ) ҳосила тузилиб у I 3 n интеграл баҳолашни ифодалайди: I 3n = ∫ 0 ∞ V ( t ) dt = ∫ 0 ∞ − dW ( t ) dt dt = − ∫ 0 ∞ dW ( t ) = W ( 0 ) (8.32) Бу ерда турғунлик нуқтаи назаридан шу нарса қабул қилинганки,t→ ∞ бўлганда W (∞)=0,t=0 да эса W (0) бўлади. V ( t ) квадрат шаклига мос келувчи W ( t ) шаклни аниқлаш А.М. Ляпунов томонидан исбот қилинган. Бу усул I 3 ни ва бошқа ҳар қандай умумлаштирилган интеграл I 3 n ни ҳисоблаш учун қулланилиши мумкин [ A .3.4.]. Умум лаштирилган интеграл баҳолашни минималлаштириш учун ўзгарувчан ҳисоблашлар усулини қўлласа бўлади. Бу эса x э n ( t ) хатолик учун экстремалнинг тенгламасини топиш имкониятини беради. Адабиётлар: 1. Терия автоматического управления, под редакцией А.А. Воронова. Москва, «Вусшая школа», 1986 г. 367с. 2. Основ теории автоматического регулирования. Под редакцией В.И. Крутова. Москва “Машиностроение”, 1984 г. 368 с. 3. Д.А. Мирахмедов. Автоматик бошқариш назарияси. Тошкент, “Узбекистон”, 1993 й. 285 б. 4. П.В. Куропаткин. Теория автоматического управления. Основ теории управления. Москва, «Вусшая школа», 1973 г. 527 с. 5. Н.Р. Юсуфбеков, Б.Э. Мухамедов, Ш.М. Гуломов. Автоматика ва ишлаб чиқариш проце cc ларнинг автоматлаштирилиши. Тошкент, “Уқитувчи”, 1982 й. 317 б.

O'xshashlar

Утиш жараёни сифатини очиқ тизимларининг логарифмик частота тавсифилари бўйича баҳолаш
Бошқариш жараёнининг сифатини текшириш
Бошқариш жараёнининг сифатини частотали усуллар билан таҳлил қилиш асослари
Озиқ овқат товарлари сифатини баҳолаш фанининг аҳамияти ва долзарблиги.
Лойиҳа сифатини бошқариш