Утиш жараёни сифатини очиқ тизимларининг логарифмик частота тавсифилари бўйича баҳолаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

126.2890625 KB

Ko'chirib olish

Утиш жараёни сифатини очиқ тизимларининг логарифмик частота тавсифилари бўйича баҳолаш Режа: 1. Утиш жараёни сифатини очиқ тизимларининг логарифмик частота тавсифилари бўйича баҳолаш 2. Бошқариш жараёнининг берилган сифат даражасини таъминлаш 3. Тузилиш схемаси бўйича оператор тенгламасини олиш

Утиш жараёни сифатини очиқ тизимларининг логарифмик частота тавсифилари бўйича баҳолаш Ёпиқ тизимларининг ҳақиқий функцияларини аналитик ифодаланишига қараб улар ўртасида боғлиқликни ўрнатиш мумкин. Бунинг учун очиқ тизим АФТ сининг графигига Р( w ) эгри чизиқларининг бир ҳил қийматларини тур шаклда туширилади. Бундай кўринишдаги графиклар мажмуаси ҳақиқий доиравий диаграммалар дейилади. Шу ҳақиқий доиравий диаграммалар (ХДД) дан фойдаланиб, АФТ кўринишига қараб туриб ўтиш жараёни сифатини билвосита баҳолаш имкониятини берадиган логарифмик амплитуда тавсифиларининг асосий тавсифисини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқдир. ЛАТ нинг асосий хусусиятларидан кейинчалик сифатни баҳолаш учун ва коррекцияловчи кўрилмаларнинг параметрларини ҳисоблашда фойдаланиш учун биринчи ва иккинчи даражали тизимларининг ЛАТ лари билан ўтиш тавсифилари ўртасидаги боғлиқликларни кўриб чиқайлик. Шу мақсадда иккита мисолни кўрамиз. 1-Мисол . Тизим дағал манфий ишорали тескари боғланиш билан қамраб олинган интегралловчи бўғиндан ташқил топган ( 8.19а -расм) бўлсин дейлик а) б)20 lg K x чи ы 3 T

в) г) Бу ҳолатда элементар ёпиқ тизимни биринчи даражали инерцияли бўғин ташкил этаябди. Тескари боғланиш занжирини узиб туриб (бу боғланиш ушбу мисолда асосий тескари боғланишдир), очиқ тизим учун ЛАТ қуришимиз мумкин:G=20 lg|K(jw )|=20 lg K−20 lg w (8.47) Натижада, 8.19б -расмда кўрсатилганидек, w =1 да G =20 lgK га, w = K = w kec да эса G =0 га эга бўлинади. Агар абцисса ўқи бўйлаб бошланғич, қиймати бирга тенг бўлгандаги частотани логарифмларда қўядиган бўлсак, у ҳолда интегралловчи бўғиннинг ЛАТи ордината ўқини 20 lgK баландликда кесиб ўтади. Кўрилаётган ҳолатимизда эса ЛАТнинг частота ўқи билан кесишиш нуктаси 20 lgK =20 lgw kec , ёки w kec = K (8.48) Бундан келиб чиққан ҳолда, битта интегралловчи бўғиндан ташкил топган ёпиқ тизимнинг узатиш функцияси биринчи даражали инерцияли бўғиннинг узатиш функциясига ўхшаган бўлади. W (p)=K(p)[1+K(p)]−1=(1+Tp )−1 (8.49) бу ерда К(р)=К/р; Т=1/ K =1/ w kec . Бирламчи кириш та o сирига эга бўлган элементар ёпиқ тизимнинг ўтиш тавсифиси ( 8.49 )га асосланган ҳолда, экспонента шаклидаги инерцияли бўғиннинг ўтиш тавсифиси билан аниқланади ( 8.19г -расм). Экспоненциал эгри чизиқ учун ўтиш жараёни вақти одатда 3Т га тенг деб олинади. Шунинг учун ёпиқ тизимнинг ўтиш жараени вақти t s =3 T =3/ w кес (8.50) Охирги (8.50) ифодага кўра шундай хулоса қилиш мумкин: биринчи даражали ёпиқ тизимнинг ўтиш жараёни вақти очиқ тизимнинг кесишиш частотаси w kec орқали аниқланар экан. Бундай ҳолларда тизим минимал фазали бўлганлиги учун бу ерда фаза  /2 дан ортиб кетмайди.

2-Мисол. Таркибида интегралловчи ва инерцияли бўғинлар бўлган иккинчи даражали тизимда ( 8.20а -расм) очиқ ҳолатдаги вазияти учун узатиш функцияси қуйидаги кўринишда бўлади: К(р)=К/[р(1+Т 1 р)] (8.51) 8.20б -расмда, ( 8.51 )га асосан, частота ўқи бўйича лгорифмик сеткада тасвирланган ЛАТ кўрсатилган: G=20lgK–20lgw –20lg(1+ w 2 T 1 2 ) 1/2 (8.52) a) б ) в ) г ) 8.20- расм Бу ерда учта ташкил этувчи мавжуддир - инерциясиз (1), интегралловчи (2) ва оддий инерцияли (3) бўғинлар . Бўғинларнинг параметрлари ўртасидаги муносабатлар турлича бўлганида очиқ тизимнинг ЛАТи ҳар ҳил кўринишларга эга бўлади ( 8.20 в - расмдаги 1,2,3 нчи тавсифилар ). Бунда қуйидаги 1/T 1 =w 1 ; w kec =K (2 ва 3 инчи тавсифилар учун ) қийматлар ҳисобга олинади . ( 8.51 ) ни ҳисобга олган ҳолда эса иккинчи даражали элементар ёпиқ тизимнинг узатиш функцияси W (р)= K(p) 1+K (p)= K p(1+T1p)+K = 1 T1Tp 2+Tp +1 (8.53) 20 lg w x чи ы w kec h ( t )

$бу ерда Т =1/K - вақт доимийси . (8.53) да кўрсатилган узатиш функцияси демпферлаш коэффициенти  ва тебраниш частотаси w 0 орқали ифодаланиши ҳам мумкин : W (p)= 1 TT 1p2+Tp +1 = w02 p2+2ρw 0p+w02 (8.54) бу ерда w0= 1 √TT 1 = √ K T1 =√w1wkec ;¿ } ¿¿¿ (8.55) Т 1 қанча кичик ( ва қанча w 1 катта ) бўлса , шунчалик кўрилаётган иккинчи даражали элементар ёпиқ тизимга эквивалент бўлган тебранувчи бўғиннинг ўтиш жараёнига тааллуқли демпферлаш коэффициенти  катта бўлади . 8.2 - нчи в ва г расмларда w 1 ва w 2 частоталарнинг турлича муносабатларига мос келувчи ЛАТ кўринишлари ( в ) ва x кир =1(t) даги ёпиқ тизимнинг ўтиш тавсифилари ( г ) келтирилган . T1=0(w1=∞) бўлган ҳолда ( 8.5 ) ни ўрнига ( 8.49 ) га ўхшаган ифодага эга бўлинади . Бунда ўтиш жараёни нодаврий бўлади . Амалда шу нарса аниқланганки , агар w1≥2wkec бўлса , иккинчи даражали ёпиқ тизимнинг ўтиш жараёни қайта созлашсиз бўлиб , уни вақти эса ( 8.50 ) ёрдамида тахминан аниқланиши мумкин . Шундай қилиб , иккинчи даражали очиқ тизимнинг ЛАТини ( 8.20 в - расм ) таҳлил қилиб туриб , бирламчи кириш та o сирларида тебранувчанликни йўқ қилиш учун кесишиш частотаси очиқ тизим ЛАТини -20 дб \ дек оғишган қисмига мос келиши керак деган хулосага келишимиз мумкин . Автоматик тизимларининг ҳар хил кўринишдаги ЛАТларини тадқиқод қилиниши натижасида очиқ тизимларининг ЛАТидаги -20 дб \ дек оғишган қисмида жойлашган бўлса , ўтиш жараёнининг тебранувчанлиги камайиши аниқлангандир . Шундай қилиб , кейинги хулоса даражаси иккинчи даражадан ҳам юқори бўлган тизимларга ҳам тегишлидир . Юқор даражали$ $тизимлар учун бунда ўтиш жараёни вақти қуйидаги тенгсизлик орқали аниқланади :ts≥ π/wkec (8.56) ЛАТ да абцисса ўқини кесиб ўтувчи -20 дб \ дек оғишган қисми қанчалик кенг бўлса , шунчалик ўтиш тавсифиси экспонентага яқин бўлиб , t s шунчалик қисқа бўлади . Бу қисмни берилган сифат даражасини та o минлаш учун тизим параметрларини ҳисоб - китоб қилинганда танлаб олиш керак бўлади . Умуман олиб қаралаганда , очиқ тизимнинг ЛАТи ихтиёрий кўринишда бўлиши мумкин . Аммо , тадқиқод ишларини [A,1  4 ] кўрсатишича , паст частоталардаги ЛАТ нинг кўриниши ўтиш жараёнига кам та o сир кўрсатади . 8.21 а - расмда тизимнинг ҳар ҳил оғишларга эга бўлган ЛАТи кўрсатилган (1,2 ва 3). Бу паст частоталардаги ЛАТ бўлакчаларига мос келувчи ўтиш тавсифилари 8.21 б - расмда берилган . Кўриниб турибдики , ЛАТ бўйича ўтиш жараёни сифатини баҳолашда паст частотали бўлакча - сини ҳисобга олмаса ҳам бўлаверади . Шунга ўхшаш хулосани жуда юқори частотадаги 8.21- расм бўлаклар учун ҳам қилса бўлади . Биринчи даражали астатизмга эга бўлган астатик тизимлар учун яхши сифат коэффициенти кучайтириш коэффициентига тенгдир . Шунинг учун ЛАТ бошланғич чизикларининг ордината ўқи билан кесишиш нуқтаси , частота логарифмик масштабда қўйилганда ёки w=1 абцисса ўқидан ўтадиган вертикал бўйича қўйилганда , кузатиш тизимларининг яхши сифатини аниқлайди . б )$

Бошқариш жараёнининг берилган сифат даражасини та o минлаш Агар автоматик тизим белгиланган бошқариш жараёнини сифатини та o минламаса , частота харакетристикаларининг кўринишини , нул ва қутбларни жойлашишини ва ҳоказоларни ўзгартириш имкониятини берувчи коррекцияловчи қурилмаларни тизимга киритиш зарур бўлади . Бошқариш жараёнининг сифат даражасини юқори кўрсатгичларига эришиш учун коррекцияловчи қурилмаларнинг схемасини ва параметрларини тўғри танлаш керак бўлади . Коррекцияловчи қурилмаларнинг параметрларини ҳисоблашнинг бир қанча усуллари мавжуд : частотали , илдизли годограф , стандарт узатиш функциялар ва нормаллаштирилган ўтиш тавсифилари ва ҳ . к . Коррекцияловчи қурилмаларни параметрини ҳисоблаш ва схемаларини танлаш автоматик тизимларини синтез қилиш масалаларига киради . Параллел ёки кетма - кет уланувчи коррекцияловчи қурилмаларни ЛАТлар ёрдамида , АФТлар орқали синтез қилиш мумкин . Худди шу мақсадларда частота тавсифиларини тақсимлаш усулидан, илдизли годограф усулидан фойдаланиш мумкин. Бошқаришни аниқлилигини ошириш учун хатоликлар коэффициентини кичрайтириш зарур, бу эса мусбат ишорали тескари боғланишлардан фойдаланилганда ва бошқариш қонуниятига интеграллаш жараёнини киритиш орқали ҳам амалга оширилиши мумкин. Бу айтиб ўтилган масалалар ушбу ўқув қўлланмасининг II қисмида батафсилроқ ёритилиш режасига эга. Тузилиш схемаси бўйича оператор тенгламасини олиш Узатиш функцияларининг қатор қулайликлари бор. Шулардан бири киришдаги ва чиқишдаги ўзгарувчилар учун рухсат этилган оператор тенгламаларини олишдир. Бунинг учун шуни эсда тутиш зарурки, узатиш функцияси оператор кўринишидаги киришдаги ва чиқишдаги ўзгарувчиларнинг нисбатига тенгдир.

Шу кўрсатиб ўтилганларга асосланган ҳолда очиқ тизим учун топширилаётган ва қўзғатаётган таҳсирларни ҳисобга олиб чиқишдаги ўзгарувчини ифодаловчи оператор тенгламасини ёзишимиз мумкин:Xчик(p)=K(p)Xкир(p) (5.21) Xчик(p)=Kz(p)Z(p) (5.22) Бу ифодаларга узатиш функцияларининг қийматларини қўйиб, чиқишдаги ўзгарувчига нисбатан, очиқ тизимнинг оператор тенгламасини оламиз. Ёпиқ (берк) тизим учун эса (5.15) га кўра Xчик(p)=W(p)Хкир(p)= K(p) 1+K(p)Xкир(p) (5.23) га эга бўламиз. К(р) нинг қийматларини (5.23) га қўйиб ёпиқ тизимнинг (киришда таҳсир мавжуд бўлган ҳолатдаги) чиқишдаги ўзгарувчига нисбатан оператор тенгламасини аниқлаймиз. Қўзғатувчи таҳсирга нисбатан (5.17) га асосан Xчик(p)= Kг(p) 1+K(p)Z(p) (5.24) ни оламиз. Айрим ҳолларда ёпиқ тизимнинг созлаш хатолигини оператор кўринишида аниқлаш зарурати туғилади. WΔx(p) ифодадан фойдаланиб ΔX (p)= 1 1+K(p)Xкир(p) (5.25) ни топамиз. (5.21) - (5.25) формулаларга, берилган ташқи таҳсиларда, Лапласнинг тескари ўзгартиришини қўллаб ўтиш функцияларини оламиз ва тизимнинг ўтиш жараёни тавсифисини кўрамиз. Узгартирувчи қурилмалар турлари Узгартирувчи (айлантирувчи) қурилмалар АБТ ларда жуда кўп хилдаги функцияларни (вазифаларни) бажарадилар. Шулардан тўрт хилини кўриб чиқайлик. 1.Биринчи хил ўзгартиргичларда сигнални эквивалент ҳолатда ўзгариб уни энергия тури ва физик табиати ўзгармай қолади; мисол учун паст

частотали сигнал юқори частотали сигналга ўзгартирилади (бундай ҳолатларда ўзгартиргичлар модуляторлар деб аталади) ёки юқори частотали сигнал паст частотали сигналга айлантирилади (демодуляторлар). 2.Иккинчи хил ўзгартиргичларда узлуксиз сигнал амплитуда бўйича квантларга айлантириб, уни кучайиши ортади (кучайтиргич-ўзгартиргичлар, реле). 3.Учинчи хил ўзгартиргичларда бошланғич ўлчаш асбобларини кейинги узлуксиз бошқариш қурилмалари билан мослаштириш вазифаси бажарилади (код-аналог ўзгартиргичлар). 4.Тўртинчи турдаги ўзгартиргичда узлуксиз сигналлар узуқ-узуқ (дискрет) сигналларга айлантирилади (аналог-код ўзгартиргичлар). А) Кучайтиргич – ўзгартиргичлар (Модуляторлар (М) ва демодулятор (ДМ)). Мда ўзгармас ток датчикдан олинаётган секин ўзгарувчи сигналларни ўзгарувчан токнинг кучли сигналларига айлантирилади. Бундай кучайтиргич – ўзгартиргичларнинг чиқишига ўзгарувчан ток электродвигателлари уланиши мумкин. ДМ ўзгармас токли бошқарувчи сигналларни фақат ўзгарувчан токка айлантириб берибгина қолмай, уни қувват жиҳатидан ҳам кучайтиради. ДМ лар электрон лампалар транзисторлардан тайёрланади. Б) Реле узлуксиз кам кувватли сигнални дискрет ҳолдаги кучли сигналларга айлантириб, двигателларни бошқаришни таҳминлайди. Бу ҳолда реле сигнал кучайтиргич ва ўзгартиргич вазифасини бажаради. В) Функционал ўзгартиргичлар кириш ва чиқишдаги катталиклар ўртасида маҳлум бир математик боғлиқликни тадбиқ этади. Г) Аналог-электрон функционал ўзгартиргичлар булар компораторлар, логарифмик кучайтиргичлар, кўпайтиргичлар, импул p сли кўпайтиргичлар, дифференциал қурилмалар, интегралловчи асбоблар ва ҳоказо. Д) Аналог электр функционал қурилмали булар сумматорлар кабилардир.

Е) Аналог-код ўзгартиргич берилган маҳлумотни (аналог ма o лумотли) кодга (иккиламчи, иккиламчи – циклли) айлантириб беради. Ё) Код-аналог ўзгартиргичи дискрет сигналларни кучланиш, бурчак бурилиши, вақт интервали кабиларга айлантириб беради.

Бажариш элементлари (БЭ) БЭ лар АБТ охирги бўғинларидан бири бўлиб, механик узатишлар орқали бошқариш аъзоларини ишлатиш учун хизмат қилади. БЭларга серводвигателлар ва энергия манбалари киради. Серводивигателларнинг турига қараб БЭлар электрик, гидравлик, пневматик ва механик БЭ ларга бўлинади. БЭ лар доимо КЭ лар билан кўпинча биргадир. Шундай ҳолларда уларни ягона динамик элементлар сифатида қабул қилмоқ жоиз. Серводвигателлар конструктив тузилишларига қараб поршенли кетма- кет ва айланма ҳаракат қилувчи, электромагнит, мембранали, электроматорли, мужассамланган бўлиши мумкин. Сервадвигетелларнинг ростлаш кўрсатгичи бўлиб, асосан қувват бўйича кучайтириш коэффициенти, айланиш частотаси, юзага келаётган куч, айланганлик ва чиқишдаги чизиқли ҳамда бурчак силжиши хизмат қилади. Бажариш элементлари серводвигателнинг айланиш частотасига қараб иккита асосий гуруҳга бўлинади: доимий ўзгармас тезликка эга бўлган бажариш элементларига ва пропорционал ўзгарувчан тезликка эга бўлган. Биринчи гуруҳга деярли барча ўзгарувчан механизмлари киради. Бунинг учун уларнинг схемалари махсус равишда уланмаган бўлиши керак. Иккинчи гуруҳга эга гидравлик ва пневматик бажариш элементлари киради. Автоматик бошқариш тизимларида бажариш элементларига қуйидаги талаблар қўйилади: - ҳар қандай иш режимида ҳам серводвигателнинг қуввати созловчи аoзони керакли тезликка ўзгартира олиш имкониятини таҳминлаши лозим; - чиқишдаги чизиқли ёки бурчак силжиши созловчи аoзонинг керакли даражадаги силжиши билан мослашган бўлиши керак; - серводвигателнинг тавсифиси киришдаги сигналга пропорционал бўлиши керак; - ҳаракатдаги қисмларнинг кинетик энергиясининг серводвигател қувватига нисбати минимал қийматда бўлиши лозим;

- созловчи аoзолар ёрдамида созланаётган катталиклар, серводвигателнинг бурчак оғишга мос ҳолда чизиқли ўзгариш қонуниятига бўйсунмоғи даркор. Бажариш элементларини қуйидаги асосий кўрсатгичлари бўйича ўзаро солиштириш мумкин: 1. серводвигателнинг озиқланувчи энергияси бўйича; 2. серводвигателнинг чиқишдаги ва унинг максимал бурчак тезлиги бўйича; 3. серводвигателнинг тезликни созлаш оралиғи бўйича; 4. бажариш механизмининг чиқишдаги қуввати оралиғи бўйича ва ниҳоят, ишончлилиги бўйича. Қўшимча тавсифилар қаторига қувват бўйича кучайтириш коэффицентини олиб кўрса бўлади. Бу коэффицент гидравлик ва пневматик серводвигателларда муҳимдир, чунки улар таркибида гидравлик ва пневматик кучайтиргичлар бордир. Электр сервоюритгичлар ўзининг кўптурли имкониятларга эга эканликлари билан кўпинча етакчи ўриндадир.

Адабиётлар: 1. Терия автоматического управления, под редакцией А.А. Воронова. Москва, «Вусшая школа», 1986 г. 367с. 2. Основ теории автоматического регулирования. Под редакцией В.И. Крутова. Москва “Машиностроение”, 1984 г. 368 с. 3. Д.А. Мирахмедов. Автоматик бошқариш назарияси. Тошкент, “Узбекистон”, 1993 й. 285 б. 4. П.В. Куропаткин. Теория автоматического управления. Основ теории управления. Москва, «Вусшая школа», 1973 г. 527 с. 5. Н.Р. Юсуфбеков, Б.Э. Мухамедов, Ш.М. Гуломов. Автоматика ва ишлаб чиқариш проце cc ларнинг автоматлаштирилиши. Тошкент, “Уқитувчи”, 1982 й. 317 б.

O'xshashlar

Утиш жараёнининг сифатини интеграл баҳолаш

Бошқариш жараёнининг сифатини текшириш

Фурpе ва Лаплас ўзгартиришлари

Бошқариш жараёнининг сифатини частотали усуллар билан таҳлил қилиш асослари

Раусс барқарорлик мезони