Бошқариш жараёнининг сифатини текшириш - Iqtisodiyot - Referatlar

Бошқариш жараёнининг сифатини текшириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

155.5546875 KB

Ko'chirib olish

Бошқариш жараёнининг сифатини текшириш Режа: 1. Ташқи таъ c ирлар таснифи 2. Бошқариш аниқлилиги 3. Утиш жараёнлари 4. Утиш жараёнининг сифат кўрсаткичлари

Ташқи таъ c ирлар таснифи АБТ ишига таъсир этувчи ҳар қандай омилни таъ c ир деб атаймиз. Умуман олганда, таъсирларнинг турлари кўп бўлиб, уларни энергетик, метаболик ва ахборот таъсирларига ажратиб кўриб чиқиш қулайроқдир. Таъсирнинг энергетик аломати унинг энергия элтиш имкониятини ифодалайди ва энергияни ҳосил қилишда, ўзгартиришда ва узатишда муҳим ҳисобланади. Метаболик аломати таъсирнинг моддий томонини ифодалаб, моддани, унинг миқдорини, шакли ва ўрнини ўзгартиришда муҳим ҳисобланади. Ахборот аломати таъсирнинг ахборот этувчи хусусияти имкониятини ифодалайди та o сир сигнал деб аталади. Таъсирнинг қуйидаги кўришлари мавжуд: топширувчи , тойдирувчи , ва бошқарувчи . АБТ ларни тадқиқ қилишда намунавий , стандарт деб аталувчи қатор та o сирлар қўлланилади. Тойдирувчи таъсирлар аниқ бир қонун бўйича (детерменистик таъсир) ёки тасодифан (стахастик таъсир) ўзгариши мумкин. Турғунлик АБТ учун зарур, аммо етарли шарт эмас. АБТ ростлаш жараёнларининг исталган сифатига ҳам эга бўлиши шарт. Бошқариш жараёнлар сифатини турли намунавий тартибларда ростлаш жараёнининг бирор кўрсатгичи орқали баҳолайди. Намунавий тартибларга тинч (статик бўлган) тартибли, поғонали топширувчи ва тойдирувчи, вақт бўйича чизиқли ўсувчи ёки гармоник таъсирларнинг ишланиш тартиблари ва шунга ўхшашлар мисол бўлади. Агарда автоматик тизимларда қуйидаги берилган кўрсаткичлар таъминланса, унда ростлаш тизимлари берилган сифатга эга дейилади: а) намунавий тартибдаги хатолар орқали тавсифланувчи аниқлилик; б) тизимдаги ўтиш жараёнлари кечувчининг вакқт орқали тавсифланувчи тезкорлиги; в) тизимнинг тебранишларга мойиллиги орқали аниқланувчи барқарорлик кўлами. Шундай қилиб, бошқариш жараёнининг сифати автоматик тизимларини бир режимдан иккинчи режимга ўтишидаги фаолияти билан аниқланади.

Бошқариш жараёни сифатини билдирувчи кўрсатгичларнинг асосийлари бўлиб қуйидагилар саналади: ўтиш жараёнининг тебранувчанлаги, бошқарилаётган катталикни белгиланган қийматларидан максимал даражада оғиши (қайтасозлаш), аниқлилиги, ўтиш жараёни вақти. Агар, бордию, автоматик тизим бошқариш жараёнининг белгинган сифати даражаси талабларига жавоб бермаса, у ҳолда қўшимча коррекцияловчи қурилмалар киритилиб, частота тавсифиларининг кўринишларини ўзгартириш йўли билан, нулларни жойлашиш, қутблар кабилар устидан иш бажарилиб зарур сифат даражасини та o минлаш керак бўлади. Бошқариш жараёнининг юқори даражадаги сифат кўрсатгичига эга бўлиши учун коррекцияловчи қурилманинг параметларини ва схемани тўғри танлай билиш керак. Коррекцияловчи қўрилмаларни ҳисоблашнинг бир неча хил усуллари мавжуд. Уларга частотали, илдизли годограф, стандарт узатиш функциялари, нормаллаштирган ўтиш тавсифилари каби услубларни мисол қилиб келтирса бўлади. Умуман олиб қаралганда коррекцияловчи қурилмаларнинг параметларини ҳисоблаш ва схемасини танлаш автоматик бошқариш тизимсини синтез қилиш масаласига киради. Бошқариш аниқлилиги Автоматик созловчи тизимларининг турғун бўлган тартибдаги хатолиги 8.1- расм орқали ифодаланиши мумкин: 8.1-расм Уни аниқлаш учун чекли қиймат теоремасидан фойдаланилади: е ўрн =limt→∞ e(t)=limt→0 pE(p) (8.1) бу ерда Е(р)-хатоликнинг Лаплас бўйича тавсифи. F

Агар тизим бир нечта таъсир остида бўлса, хатолик, суперпозиция қоидасига биноан, умумий ҳолда уларнинг ҳар бири фақат ўз таъсирининг (қолганлари нол бўлганда) шунча ташкил этувчиларидан иборат бўлади. Таъ c ирлар хусусиятига қараб тизимда турли барқарорлашган ҳолатлар мавжуд бўлиши мумкин: 1) вақт мобайнида ўзгармас та o сирларда- статик тартиб; 2) вақт мобайнида чизиқли ўсувчи таъсирларда- кинетик тартиб. 3) ихтиёрий ўзгарувчи таъсирларда–динамик тартиб. Бундай тартибларда ўрнатилган хатоликлар мос номлар билан аталади ва кўпинча хатоликнинг ташкил этувчи кўрсатилади: 1. Берилган таъсир бўйича статик хатолик топилади. 2. Тойдирувчи таъсир бўйича статик хатолик топилади. 3. Топширувчи таъсир бўйича кинетик хатолик топилади. 4.Динамик хатолик таъсирлар гармоник бўлган ҳолда кўрилади. Утиш жараёнлари Созланаётган объектлар ва уларнинг автомат созлагачлари эксплуатация қилиш жараёнида кўпинча номувозанат ҳолатларда бўлганликлари сабабли уларнинг параметрлари вақт давомида ўзгарувчан бўлиб туришлиги билан тавсифланади. Созланаётган объектнинг ёки созлагичнинг номувозанат режимларда ишлашининг давомийлиги уларнинг динамик хусусиятлари оқали аниқланади, янги бир режимдан иккинчи режимга ўта олиш қобилияти, яна берилган режимга қайта олишлиги, бузилган мувозанатга чиқа олишлиги билан белгиланади. Шу сабабли АБТ элементларининг динамик хусусиятлари ўтиш жараёни орқали аниқланади. Утиш жараёни қанчалиқ қисқа вақтларни эгалласа, параметрларнинг берилган қийматлардан оғиши шунчалик кам бўлиб, элементларнинг динамик хоссалари шунчалик яхши бўлади. Шунинг учун динамик хусусиятларни баҳолаш учун ёки ўтиш жараёни тавсифиятсини қуриш керак ёки шу ўтиш жараёнини тавсифловчи ёрдамчи параметрларнинг қийматларини аниқлаш керак бўлади. Элементнинг динамик хусусиятлари

ҳақида ўтиш жараёнининг тавсифиятсини таҳлил қилиш орқали тасаввурга эга бўлиш мумкин. Бунинг учун эса, албатта, дифференциал тенгламаларни билиш керак бўлади. Шу тенгламани (умумий интегрални) ечими эса ўтиш жараёнининг математик ифодасидир. Авваллари ҳам созлаш объектларининг, автомат созлагичларнинг дифференциал тенгламалари олингандир. Масалан, ички ёниш двигатели, совутиш камераси, ҳавза, ресивер, трубокомпретсор, қаттиқ тескари боғланишли серводвигател кабиларнинг тенгламалари ёки уларнинг оператор кўринишлари биринчи даражали динамик тенгламаларни акс эттириб, ўзгармас коэффициентлари бўйича бир жинсли эмасдирлар. Шу айтиб ўтилган элементларнинг динамик хусусиятларини баҳолаш учун эса шулардан бирортасини ўтиш жараёнини кўриб чиқиш етарлидир; масалан двигателникини. Утиш жараёнининг тавсифисини қўришда суперпозиция қоидасидан фойдаланиш қулайроқдир. Бунинг мазмуни қуйидагидан иборат:  = f ( t ) кўринишида ифодаданувчи ўтиш жараёни бир пайтнинг ўзида қабул қилинган мураккаб та o сир К æ 0 æ+ K k 0  k - K  0 0 нинг натижаси бўлиш билан бир қаторда учта ўтиш жараёнининг алгебраик йиғиндиси куринишида олиши мумкин. Бу эса двигателга алоҳидадан таъсир этаётган К æ 0 æ, K k 0  k ёки K  0 0 каби та o сирларнинг натижасида олинган ўтиш жараёндарнинг пайдо бўлишидан келиб чиққан тавсифилардир. Шунинг учун T0 dϕ dt +ϕ= K0ææ+K0kρk− K0αα0 (8.2) куринишдаги дифференциал тенгламани ечгандан кура T 0 dϕ dt +ϕ=K n æ æ¿ } T 0 dϕ dt +ϕ=K 0 k ρ κ¿ } ¿¿¿ (8.3)

кўринишдаги дифференциал тенгламани  æ = f ( t );  k = f ( t );  = f ( t ) боғлиқликлар кўринишида ечган маъқулроқдир. Кейин уларни йиғиндиси олинади: ϕ(t)= ϕæ(t)+ϕk(t)+ϕα(t) ( 8.1 ) формуладаги ўтиш жараёнининг хусусияти уни чап томони билан ифодалангани, ўнг томони эса фақатгина қўзғатувчи таъсирнинг қийматини билдирганлиги туфайли элементнинг динамик хусусиятини баҳолаш учун тенгламанинг умумий интегралини топишнинг ҳожати йуқдир. Бунда (8.2) нинг бирорта тенгламасини, масалан биринчисини ечиш кифоядир. Бу тенгламанинг оператор кўриниши қуйидагича: d0(р)ϕ=К0ææ (8.4) Кўпчилик элементларнинг динамик хусусиятлари бир жинсли бўлмаган чизиқли динамик тенгламалар билан ифодаланади. Буларга автомат созлагичларнинг сезгир элементлари мисол бўла олади. Агар суперпозиция қонуниятидан фойдаланилса бундай элементларнинг динамик хусусиятларини таҳлил қилиш учун маълум бир тенгламани танлаб олиб, уни ўзгартирилган шаклда ёзиб олиш мумкин. Қуйидаги графикларда ( 8.2-расм ) биринчи даражали тенгламага эга бўлган элементларнинг ўтиш жараёнларини тавсифийлари келтрилнгандир. а) б) в) ( 8.2-расм ) ϕ , χ 1 æ

Биринчи даражали тенгламали элементларнинг ўтиш жараёни. а) -поғонасимон қўзғатувчи таъсир остидаги, тескари боғланишга эга бўлмаган гидравлик серводвигателники(η= ηb= const ); 1− λ= f(t) при Т С1; 2− λ= f(t) TC2>TC! ; 3− λ= f(t) , TC3>TC2 ; 4−η= f(t) ; б)Т 0 нинг турли қийматларида созланаётган объектни 1−x=f(t),. 2 − ϕ = f ( t ) T01>T0 да; 3 − ϕ = f ( t ) ; Т 0 бўлганда; 4− ϕ=f(t) T02>T0 да; в)кучайтириш коэффициенти К 0 æ нинг турли хил қийматларида созланаётган об o ектники; 1− ϕ=f(t) K01æ¿K02æ да; 2 − ϕ = f ( t ) K x02 га тенг бўлганда; 3− ϕ= f(t) K03x га тенг бўлганда; 4− ϕ=f(t) F =0 да; 5− ϕ= f(t) F 0 >0 да. Иккинчи даражали тенгламага эга бўлган элементларнинг ўтиш жараёнларини тавсифилари қуйидаги кўринишда ( 8.3 -расм) 8.3 - расм Иккинчи даражали тенгламага эга бўлган элементларнинг ўтиш жараёни тавсифилари а)апериодик ўтиш жараёнлари; 1− Kpϕ p2 p2− p1⋅ℓp1t ташкил этувчи; 2− K pϕ p1 p2− p1⋅ℓp2t ташкил этувчи; 3−Tk>Tk1 бўлгандаги ўтиш жараёни; 4) - Tk>Tk1 ҳолдаги ўтиш жараёни; б) тебранувчи ўтиш жараёни; 1,3 −Aeαt эгилувчи экспоненталар, 2− Aeαtsin (wt +γ) тебранувчи ташкил этувчилар; 4- Т к даги тебранувчи жараёнлар; 5−Tk1<Tk ҳолдаги ўтиш жараёнлари; в) мужассамлашган тескари боғланишли серводвигателларнинг тавсифиси. Юқори даражадаги динамик тенгламаларга эга бўлган элементларнинг ўтиш жараёнлари ҳам шу тартибда ўзига хос хусусиятларга эгадирлар. 2 4 5 3 1 T  t 0 A A pK 45 3 2 1 pK t 0  λ

Утиш жараёнининг сифат кўрсаткичлари АБТ даги ўтиш жараёнлари тизим тезкорлиги ва барқарорлигининг кўлами ҳақида хулоса қилишга имкон беради. АБТ сифати туғрисида тўла хулоса қилишга поғонали таъсирлардаги ўтиш жараёни имкон беради. Бундай таъсирлар тизимларда кўпроқ учрайди. Хатоликларни кўрганимиздек, АРС сифати туғрисида алоҳида топширувчи ва тойдирувчи таъсирлар остида ҳукм чиқариш мумкин. Мисол учун АРС нинг намунавий тузилишини ( 8.4-расм ) ва, унда f =0 бўлган ҳолатини кўрамиз. Расмдаги h ( t ) функция бўйича қуйидаги сифат кўрсаткичлари белгиланади: 1) барқарор қиймат – hб=limt→∞ h(t) та o сир тикланиш аниқлиқлигини ифодалайди; 2) ростлаш вақти t s - қуйидаги шартдан аниқланади: t≥ts бўлганда |h(t)−hб|≤Δ ; бу ерда Δ – тизим тезкорлигини ифодаловчи параметр (одатда, Δ=5%h б ); 3) чиқиш йўли катталигининг ўсиш тезлиги нуқтаи назаридан АБТ тезкорлигини ифодалочи ортиқча ростлашгача бўлган вақт t ; 4) тизим тебранишларини ифодаловчи максимал ростлаш: σ= hmax −hб hб ⋅100 % 5) хусусий тебраниш частотаси w t = 2π t : давоми t -тизимнинг хусусий тебраниш даври. 6) Тизимни сўнишининг логарифмик декременти d c тебраниш жараёнини сўниш тезлигини ифодалайди: dc=ln qimax qi+1max бу ерда qimax ва qi+1max - ўтиш жараёни эгри чизиғининг иккита ёнма-ён жойлашган экстремумининг 8.4−расм h

амплитудалари. Логарифмик сўниш декременти қанча катта бўлса, ўтиш жараёнининг сўниши шунчалик тез бўлади. 7) Созланаётган катталикка ишлов беришнинг максимал тезлиги [ dh dt ] . Хар қандай тебранувчан жараёнга эга бўлган ростлаш тизимларини кўрсатилган кўрсаткичларига қараб туриб ростланаётган катталикни русхат этилган оғиш оралиғидан қанчалик ортиб кетиши мумкинлигини аниқлаш мумкин. Умуман олиб қаралганда, автоматик бошқариш тизимларида 8.4 - расмдагидан фарқли равишда, ўтиш жараёнлари турлича кўринишларда бўлиши мумкин. Утиш жараёнларининг барча кўринишларини асосан тўртта гуруҳга бўлса бўлади ( 8.5 -расм). I гуруҳ . Тебранувчи жараён ( 8.5 -расмдаги 1 -эгри чириқ). Бу жараён мувозанат ҳолатидан 5% гача ортиб кетиши мумкин бўлган қайта созлаш коэффициенти билан тавсифланади. II гуруҳ . Бир қайта созлаш амплитудасига эга бўлган ўтиш жараёни ( 8.5 - расмда 2 -эгри чизиқ). III гуруҳ . Узгармас жараён ( 3 -эгри чизиқ). Бу жараёнда созланаётган катталикнинг ўзгариш тезлиги бутун созлаш вақти t s ичида бўлганда dh dt ≥0 0≤t≤ts бўлади. I V гуруҳ . Қайта созлашсиз жараён ( 4 -эгри чизиқ). Бу ҳолда x(t)∠ x(∞) да Δ аниқлиликкача бутун t вақт ичида бўлади. 8.5 -расм Утиш жараёни тавсифиларининг асосий кўринишлари. Бошқариш жараёнининг сифатини аниқлаш Бошқариш жараёнининг сифатини таҳлил қилиш усулларини асосан икки гуруҳга бўлсак бўлади. Биринчи гуруҳга ўтиш жараёни эгри чизиғи бўйича бевосита сифатини баҳолаш (автоматик тизимларининг h

дифференциал тенгламаларини интеграллаш усуллари), иккинчи гуруҳга эса билвосита қўшимча усуллар (сифат мезонлари) киради. Бевосита усуллар дифференциал тенгламаларни ечишни талаб қилади; қўшимча усуллар эса дифференциал тенгламаларни ечмасдан туриб жараённинг сифатини айрим кўрсатгичларини аниқлаш имкониятини беради. Бошқариш жараёнига бир неча хил кўринишдаги талаблар қўйилади. Шулардан бири график талабдир. График талабда шундай бир оралиқ белгиланадики, ундан ташқарига бошқарилувчи ўзгарувчи тизимга таъсир қилувчи ҳар қандай реал таъсирда ҳам чиқиб кета олмайди. Шу берилган оралиқнинг асосий параметрлари бўлиб ўтиш жараёни вақти t s , берилган қиймат h б , хатолик ∆ ва бошқарилаётган ўзгарувчининг максимал даражада ортиб кетишш h max саналадилар. Белгиланган, талаб қилинаётган сифат оралиғи ёки берилаётган таъсир бўйича бошқарилаётган ўзгарувчининг белгиланган қиймати чизиғи ён-верида бўлади, ёки берилаётган таъсир бўйича хатоликни кўрсатувчи чизиққа нисбатан бўлади ( 8.6 -расм). 8.6-расмt

Адабиётлар: 1. Терия автоматического управления, под редакцией А.А. Воронова. Москва, «Вусшая школа», 1986 г. 367с. 2. Основ теории автоматического регулирования. Под редакцией В.И. Крутова. Москва “Машиностроение”, 1984 г. 368 с. 3. Д.А. Мирахмедов. Автоматик бошқариш назарияси. Тошкент, “Узбекистон”, 1993 й. 285 б. 4. П.В. Куропаткин. Теория автоматического управления. Основ теории управления. Москва, «Вусшая школа», 1973 г. 527 с. 5. Н.Р. Юсуфбеков, Б.Э. Мухамедов, Ш.М. Гуломов. Автоматика ва ишлаб чиқариш проце cc ларнинг автоматлаштирилиши. Тошкент, “Уқитувчи”, 1982 й. 317 б.

O'xshashlar

Бошқариш жараёнининг сифатини частотали усуллар билан таҳлил қилиш асослари

Лойиҳа сифатини бошқариш

Утиш жараёнининг сифатини интеграл баҳолаш

Меҳмонхона хизматларининг сифатини бошқариш

Товарлар сифатини бахолаш ва сифатни бошқариш системалари.