Umumiy ovqatlanish korxonalarida servis xizmat ko’rsatishni modernizatsiyalash tadqiqoti

Yuklangan vaqt:

16.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1316.6552734375 KB

Ko'chirib olish

Umumiy ovqatlanish korxonalarida servis xizmat ko’rsatishni modernizatsiyalash tadqiqoti Reja: 1 Umumiy ovqatlanish korxonalarida servis xizmat ko’rsatishning tadqiqoti va olingan natijalar tahlili. 2. Umumiy ovqatlanish korxonalarida xizmat ko’rsatish sifati ko’rsatkichlari tizimini takomillashtirish. 3. Umumiy ovqatlanish korxonalarida ko’rsatiladigan xizmatlarni xodimlar mehnati sifati bilan baholash va hisoblash.

1 Umumiy ovqatlanish korxonalarida servis xizmat ko’rsatishning tadqiqoti va olingan natijalar tahlili. Ma’lumki umumiy ovqatlanish korxonalarida servis xizmat ko’rsatish korxonalardagi “tarqatish- iste’molchi” tizimida bo’lib o’tadi. Bunda asosan iste’molchi o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish yoki ofitsiantlar yordamida xizmat ko’rsatiladi. Shuning uchun biz quyida “Yulduz” restorani misolida ushbu xizmat ko’rsatish, uning sifati va samaradorligini oshirish maqsadida tadqiqotni bajardik. Restoranda servis xizmat ko’rsatish jarayonlarini ilmiy tadqiq qilishda biz xronologik va fotografik kuzatish usulini qo’lladik. Bunda tadqiqot ob’ekti bo’lib “Yulduz” restoranidagi iste’molchilarga ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatishni oldik. Kuzatuv jarayonini ovqatlanish zalining jihozlari bilan tanishishdan boshladik. Korxonada ofitsiantlar tomonidan xizmat ko’rsatilganligi uchun ovqatlanish zalni ma’lum bir o’rinlarga bo’lindi va har bir stolga aniq bir nomer o’rnatildi. Kuzatuv jarayonini esa maxsus xaritada, har bir kuzatuvlarni qayd etish va kuzatuv xaritasining birinchi varag’iga (1-jadvalda ko’rsatilgan) belgilab borish bilan olib borildi. Restoranning zalida tahlil uchun axborotlarni yig’ish uchun kuzatishga qulay bo’lgan joyni (barcha stollar yaxshi ko’rinishi shart) tanlandi. Bunda 50-100 joyli restoranni bir tadqiqotchining o’zi ham kuzatuvni amalga oshirishi mumkin. Shu bilan birga joylar soni qancha ko’p bo’lsa, shunchalik kuzatuvchilar soni ham ko’payadi, albatta. 1-jadval Kuzatuv xaritasi №1 90 o’rinli restoran Vaziyat nomeri Stol rakami Vaqti 12- 05 12- 10 12- 15 12- 20 12- 25 12- 30 12- 35 12- 40 12- 45 12- 50 12- 55 13- 00 1 1 04 P4 P4 P4 U4 S4 O2 O2 P2 P2 2 O3 O3 P3 P3 P3 P3 U3 S3 O4 O4 3 O2 O2 P2 P2 P2 P2 P2 P2 U2 S2 2 4 O3 O3 P3 P3

5 O4 O4 P4 P4 P4 P4 U4 S4 O2 P2 P2 6 O4 O4 P4 P4 P4 P4 U4 S4 O2 P2 3 7 O4 P4 P4 P4 P4 U4 S4 O4 P4 Izoh: O – xizmat ko’rsatishni boshlanishini kutish; P-ovqatni iste’mol qilish; U-xizmat ko’rsatish; S-iste’molchilarning kelishiga joy tayyorlash (idishlarni tozalash va taxminiy servirovka qilish). Iste’molchining o’z-o’ziga xizmat ko’rsatishda iste’molchilarning oqimini qayd etish qo’lda yoki avtomatik ravishda zalning kirish yo’lida qayd etildi (2jadval), chiquvchi oqimlar esa (tarqatuvchining tarqatish qobiliyati) - tarqatish xonasini tark etgandan so’ng faqat kiruvchilar o’rniga chiquvchilar qayd etildi va 3-jadval to’ldirildi. 2-jadval №2 sonli kuzatuv xaritasi oshxona zalida 1 Vaqt oralig’i, soat-daqiqa Kirib kelayotgan iste’molchilar oqimining kayd etilishi Kirib kelayotgan iste’molchilar oqimi,kishi 8.00-8.05 I I I I I I I I I I 10 8.05-8.10 I I I I I I 6 8.10-8.15 I I I I I 5 8.15-8.20 I I I I I I I 7 8.20-8.25 I I I I 4 O’z-o’ziga xizmat ko’rsatishda tarqatish xonasida navbatning uzunligini aniqlash uchun va zalning band bo’lgan joylarining miqdorini aniqlashda lahzali kuzatuv usulidan foydalandik. Bunda ma’lum vaqtda zalda band bo’lgan o’rinlar soni, navbatda turganlar soni aniqlandi va 3-jadval ko’rinishida belgilandi. 3-jadval. №3 sonli kuzatuv xaritasi oshxona zalida 2 Vakt oralig’i, soat-daqiqa Zalda band bo’lgan o’rinlar soni Taqsimlash xonasidagi navbat, kishi 8.00-8.05 5 1 8.05-8.10 8 3 8.10-8.15 7 3 8.15-8.20 6 4 1 Тaдқиқот aсосидa муaллиф томонидaн тузилгaн 2 Тaдқиқот aсосидa муaллиф томонидaн тузилгaн

8.20-8.25 8 3 8.25-8.30 6 4 Olingan axborotlarni qayta ko’rishda bir qancha xizmat ko’rsatish jarayonini xarakterlovchi parametrlari asosida aniqlandi: xizmat ko’rsatish boshlanishini kutish vaqti; zalda band bo’lgan joylar vaqti; zalda band bo’lgan joylar vaqti; zalga iste’molchi oqimining intensiv kirishi; xizmat ko’rsatish sistemasining chiqarish qobiliyati; zalning to’lishi; zaldagi joylarning aylanishi va boshqalar. Xarita bo’yicha iste’molchilar oqimining kirishi quyidagicha aniqlandi: jadvalga soat intervallari bo’yicha iste’molchilarning kelish miqdori shu interval davomida belgilangan stolda joy olganligi belgilandi (4-jadval). “Yulduz” restorani ovqatlanish zaliga xizmat ko’rsatish tizimining o’tkazish qobiliyatining o’rtacha soatini shu shakl bo’yicha 4-jadval asosida o’tkazildi. 1 soat davomida zalni tark etgan iste’molchilar miqdori, soni ham yozildi.

4-jadval “Yulduz” restoranida iste’molchilar oqimining intensivligi, kishi/soat vaziya t raqami Stol rakami 1 1 6 4 4 - 2 4 - - 4 24 2 7 3 4 - 2 - - 4 4 24 3 2 6 4 - 4 - - 3 1 2 22 2 4 3 7 4 5 - 2 - 2 2 25 5 6 3 6 4 - 4 - 4 27 6 6 4 2 4 - - - - 4 20 va x.z. 7 19 8 4 4 4 3 - - 4 2 29 20 5 4 - 4 - - - 4 - 27 21 4 6 6 3 4 2 2 2 4 33 Jami 109 104 81 54 22 17 - 56 31 17 6 497 12.00- 13.00 13.01- 14.00 14.01- 15.00 15.01- 16.00 16.01- 17.00 17.01- 18.00 18.01- 19.00 19.01- 20.00 20.01- 21.00 21.01- 22.00 22.01- 23.00 Bir kunda

O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish zalida ham ma’lum bir kiruvchi va chiquvchi iste’molchilarning intensivligini aniqlash ham 5-jadval asosida 6-jadval to’ldirildi. Kuzatuv xaritalari asosida zalning to’lishini aniqlash mumkin. Bunda ma’lum bir vaqt oralig’ida zalda band bo’lgan joylar asosida band bo’lgan joylarning o’rtacha arifmetik soni hisoblandi. 5-jadval Umumiy ovqatlanish zaliga kiruvchi va chiquvchi iste’molchilarning intensivligi Vaqt soat/daqiqa Iste’molchilar oqimining intensivligi kiruvchilar chiquvchilar kishi/soat kishi/soat kishi/soat kishi/soat 8.00-9.00 96 1,6 84 1,4 va x.z. 6-jadval Umumiy ovqatlanish zalida band bo’lgan joylarning o’rtacha arifmetik soni Vakt soat/daqiqa Band bulgan joylarning umumiy soni O’lchovlar soni Zalning o’rtacha band bo’lgan joyi joy % 8.00-8.30 48 6 8 22.2 va x.z. Shunday holda o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish hamda ofitsiantlar tomonidan xizmat ko’rsatishda bir joyning bandlikning va kutishning o’rtacha vaqtini aniqlash mumkin bo’ladi. O’z-o’ziga xizmat ko’rsatishda band bo’lgan joyning va o’zi uchun zalning har soatida, ofitsiantlar xizmat ko’rsatishida esa zalning ish vaqti oralig’i- kunduzgi va kechqurungi vaqti hisobga olinadi.

Joyning bandligini aniqlash vaqti iste’molchi stolga kelib o’tirgandan boshlab hisoblanadi. Ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatish – xizmat ko’rsatish boshlanishidan, o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish esa taomni iste’mol qilishdan boshlanadi va stollarni servirovka qilish va ularni yig’ishtirish bilan tugatiladi. Xizmat ko’rsatishni boshlanishini kutish vaqti va joyini band etish vaqti kuzatuv xaritasi asosida aniqlanadi. Agar 03 ustunida shartli ravishda 12 soat 15 daqiqa bo’lsa, unda kuzatuv 12 soat 10 daqiqadan 12 soat 15 daqiqagacha o’tkazilgan. Shu vaqt oralig’ida bir kuzatuvda sarflangan vaqt kuzatuv soni davomiyligida oraliqqa bo’linadi. Agar bir ishchi 5 ta holat bo’yicha kuzatuv olib borsa, unda har bir kuzatuvga 1 daqiqa sarflaydi. Bundan kelib chiqqan holda birinchi holatda kuzatuv vaqti 12 soat 11 daqiqa, ikkinchi ustun 12 soat 12 daqiqa, beshinchi ustun esa 12 soat 15 daqiqadan iborat bo’ladi. Xuddi shu holatda harakatning boshi va oxirini aniqlandi.Chunki, vaqtning boshi va oxiridagi oralig’i kutishning davomiyligi bilan bog’liq. 7-jadval asosan ma’lum bir vaqt oralig’i yoki bir kunda joyning aylanishini aniqlash mumkin. Bu uchun ma’lum bir vaqt davomida (soat yoki bir necha soat) tashkilot xizmatidan foydalangan iste’molchilar sonini, zaldagi joy soniga bo’lish kerak bo’ladi.. Yuqorida ko’rsatilgan usul asosida iste’molchiga ovqat tarqatish tizimidagi xizmat ko’rsatish tadqiq etilib olingan natijalar 7-jadvalda kiritildi.

7-jadval « Tarqatuvchi - iste’molchi» xizmat ko’rsatuvchi tizimlarning tavsifi. Xizmat ko’rsatish Vaqti,s Navbatda turish, odam 8.00 -8.25 25 50 2 32 1,2 5 39, 5 33 5 0 8 12 18 25 8.25 -10.00 95 120 1,2 95 1 5 50 40 6 0 43 60 10.00 -10.55 55 140 2,5 75 1,3 4 47 35 6 0 53 60 65 10.55 -11.05 10 20 2 14 1,4 5 42 37 6 0 4 7 6 11.05 -12.00 30 160 5,3 120 4 5 46 42 6 0 48 59 40 12.00 -12.25 25 100 4 65 2,6 5 35 20 4 2 40 63 35 12.25 -13.15 50 210 4,2 100 2 4 32 25 4 0 43 57 110 13.15 -13.25 10 36 3,6 18 1,8 2 33, 3 28 40 15 20 18 Doim iy iste’m olchilar oqim ining vaqt soat daqiqa Vaqt oralig‘ining davom iyligi daqiqa Istem olchi oqim ining kirib kelishi kishi Iste’m olchi oqim ining kirib kelish intensivligi, Iste’m olchilar oqim ining chiqishi kishi Tarqatishning urtacha chiqarish qobiliyati kishi daqiqa Tarqatish xonasida xizm at Xizm at ko‘rsatishdan bosh tortgan iste’m olchildarning o‘rtaach m inim al m aksim al O‘rtacha m aksim al

13.25 -14.10 45 110 2,4 63 1,4 2 43 27, 3 8 0 10 17 47 14.10 -14.25 15 57 3,8 36 2,4 1 22, 2 15 3 0 12 13 21 14.25 -15.35 70 52 0,7 10 0,1 2 38, 5 25 10 0 16 23 42 15.35 -15.40 5 10 2 8 1,6 2 30 25 60 12 12 2 15.40 -16.00 15 8 0,5 6 0,4 1 89,6 42,9 150 3 5 2 16.00 -17.00 - - - - - - - - - - - - 17.00 -17.45 50 20 0,4 14 0,28 2 36,1 17,6 100 14 18 6 17.45 -18.10 25 120 0,8 39 1,56 1 51,7 25 75 6 15 81 18.10 -18.25 15 36 2,4 24 1,6 2 29 20 50 18 21 12 18.25 -19.00 30 48 1,6 32 1,0 2 32,8 27,3 60 16 18 16 19.00 -19.25 25 40 1,6 11 0,4 1 136,4 60 159 12 16 29 19.25 -19.55 30 105 3,5 63 2,1 1 54,5 30 100 13 16 42 19.55 -20.25 30 51 1,7 15 0,5 1 200 100 300 11 12 36 20.25 -20.45 20 62 3,1 53 2,6 1 80 42,9 150 12 12 9 20.45- 21.00 10 19 1,9 4 0,40 1 150 100 300 3 6 15 Jami: 685 1574 2,3 897 1,3 677

Tahlil jarayoni shuni ko’rsatdiki, tahlil qilinayotgan korxonada 11 soat vaqt oralig’ida iste’molchi oqimi 1574 kishini tashkil etgan bo’lsa, shulardan 897 kishiga xizmat ko’rsatilgan, 677 kishi esa xizmat ko’rsatishdan bosh tortganligini ko’rishimiz mumkin. Umumiy ovqatlanish korxonasida xizmat ko’rsatish samaradorligini oshirishda barcha iste’molchilar xizmat ko’rsatishdan foydalanishi maksadga muvofiq hisoblanadi. Ushbu tahlil ko’rsatkichlari vizual sanash va formulalar bilan hisoblash yo’li bilan bajarildi. Restoranda xizmat ko’rsatish tahlil ko’rsatkichlari 7jadvalda keltirilgan. “Yulduz” restoranida yuqorida keltirilgandek xizmat ko’rsatish ikki xil usul asosida: o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish va ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlardan foydalanilishini ko’rib chiqdik. Olib borilgan kuzatishlar asosida ushbu xizmat ko’rsatish jarayonlarini bosqichlarga, pog’onalarga va usullarga bo’lish mumkinligi maqsadga muvofiqdir. Restoran mahsulotlarni tarqatish vositalari orqali tarkibiga sovitilgan va sovitilmaydigan vitrinalar, peshtaxtalar va 2 ta ekspress-kofevarka marmitlar va stoykalar kiradi. Bufetda ishlovchilar mahsulotni o’zlari etkazib berishadi. Zalda taomlarni tik turgan holda stolda iste’mol qilishadi. Idishlarni patnisga bitta odam yig’adi. Foydalanilgan idishlar stollarda 5 daqiqagacha qolib ketadi. Taomni iste’mol qilish 4 daqiqa davom etadi. Ko’pincha iste’molchilarning kirish oqimining intensivligini va tarqatuvchilarning chiqarish qobiliyati iste’molchilar soni, umumiy ovqatlanish korxonalari xizmatlarni rad etganlar soni, o’rtacha minimal va maksimal vaqtda tarqatish xonalarida iste’molchilarga xizmat ko’rsatish vaqti, xizmat ko’rsatish kanallarini bandlik koeffitsienti, o’rtacha va maksimal vaqt kutish, zalning sig’imi koeffitsienti va chiqarish qobiliyati, “tarqatuvchi-iste’molchi” xizmat ko’rsatish tizimlarining bandlik koeffitsienti asosida hisoblandi. “ Yulduz” restoranida x izmat ko’rsatish tizimlarini tahlil qilishda quyidagi hollarda olib boriladi:

- turli tipdagi oshxona va bufetlardan foydalanishda samaradorlikni baholash, ya’ni xizmat ko’rsatish va band bo’lgan kanallarning koeffitsienti pastligiga ta’sir etuvchi omillarni ochib berish; - xizmat ko’rsatish vaqtida iste’molchilarga xizmat ko’rsatish o’zgarishlarni tahlil qilish, o’zgarish sababalarini ochib berish; - zaldan foydalanish samaradorligiga baho berish va uning chiqarish qobiliyatining pasayishi sababalarini o’rganish; - foydalangan, yig’ilgan idishlarni tashkillashtirilishini tahlil qilish; - to’planib qolgan navbatlarning sababini tahlil qilish, hamda iste’molchilarga xizmat ko’rsatish sifatiga baxo berish; - tashkilot xizmatidan foydlanishni xoxlamaslik sabablarini tahlil qilish, xizmat ko’rsatishlarini xoxlamaganlarning sonini aniqlash va kamchiliklarni bartaraf etish. Olib borilgan tadqiqot natijasida shuni ko’rsatdiki, restoran moddiy texnika bazsidan foydalanish samaradorligini oshirish uchun restoran ishlab chiqarishdagi jihozlarni modernizatsiya yo’li bilan yaxshilash zamonaviy uskunalardan foydalanish kerak bo’ladi. Korxonada xizmat ko’rsatishning sifatini yaxshilash uchun xizmatning yangi xillarini joriy etish lozim bo’ladi. Chunki, korxonada iste’molchilarning navbatda turishi, ayniqsa iste’mol xizmatlarini ololmay ketib qolishlari korxonaning imidjiga ta’sir etadi. Tadqiqot vaqtida shu ma’lum bo’ldiki, ertalabki o’z-o’ziga xizmat, kechki ofitsiantlar xizmatidagi kamchiliklar, taklif etilayotgan assortiment, taomnoma tarkibi, ko’p holda ayrim iste’molchilarga ma’qul bo’lmasdan, oxir oqibat ular ketib qolisha holatlari yuz bermoqda. Ushbu holat restoran xizmat sohasida qatta kamchiliklardan darak beradi. Shuning uchun, biz quyida bo’limda ovqatlanish xizmatida yangi zamonaviy usullarni tadbiq etish bilan uning samaradorligini oshirishni ko’rib chiqamiz. “Yulduz” restoranida xizmat ko’rsatish jarayonini tashkillashtirish xaqidagi axborotlarni ilmiy asoslash uchun avvalo uning asosiy tarkibini aniqlash muhimdir.

Uzluksiz ravishda iste’molchilarning kelishi (ma’lum bir vaqt ichida (soat, daqiqa, iste’molchilar soni, zalga kelishi) korxonaning tipi, ovqatlanuvchilarning soni, ularning mehnat va dam olish tartibiga bog’liqdir. Sanoat korxonalarining oshxonalarida barcha ishlar asosan konveyerga asoslangan bo’lsa, iste’molchilar oqimi ko’proq bo’ladi. Xizmat ko’rsatish vaqti va tarqatish qobiliyati bu xizmat ko’rsatishning shakli va tarqatish xonasining tipiga bog’liqdir. Xizmat ko’rsatishni kutish vaqti tarqatish xonasiga kelgan vaqtga yoki zalda taomni (ichimlikni) olib kelgunga qadar kutishga tengdir. O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish tashkilotlarida ekspress-tushlik restoranlarida 5 daqiqadan ko’p bo’lmagan, ofitsiantlar tomonidan maxsus buyurtmalar asosida ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatishda esa 15 daqiqadan ortmasligi shart. Kutish vaqti belgilangan normadan ortmasligi uchun iste’molchilarning intensiv oqimi tarqatish qobiliyati bilan o’zaro mutanosiblikda bo’lishi shart. Agar iste’molchilar oqimining intensivligi tarqatish qobiliyatidan oshsa, unda navbat kutish ko’payadi, aksincha esa tarqatish- o’tib qolishi mumkin.O’zo’ziga xizmat ko’rsatishda iste’molchilarnning umumiy ovqatlanish korxonalarida umumiy vaqti tarqatishda navbatga turish, olingan mahsulotni stolga olib kelish va uni iste’mol qilishga; ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatishda - avanzalda xizmat ko’rstishni kutish, zalga kirish, buyurtmani kutish, uning bajarilishini kutish, ovqatlanish, dam olishdan iborat bo’lishi kerak.Joyni band etish – zalda joyni egallash, foydalanilgan idishlarni yig’ish va stollarni servirovka qilishdan iborat. Ish, talaba va o’quvchilar oshxonalarida 15 daqiqadan 25 daqiqagacha, hammabop umumiy ovqatlanish korxonalarida 20 daqiqadan 30 daqiqagacha, ekspress-tushlik va nonushta restoranlarida esa 120 daqiqadan 160 daqiqadan iborat bo’lishi talab etiladi. Zalning tarqatish qobiliyati – bu joylarning soni, ya’ni ma’lum bir vaqt oralig’ida (15, 20, 25, 30, 40, 120 daqiqa) tarqatishning chiqarish qobiliyati tushuniladi. Yuqorida bajarilgan “Yulduz” restorani misolida olib borilgan tadqiqotlar va olingan natijalar tahlili shuni ko’rsatdiki, restoranlarda

xizmatchi va iste’molchi tizimidagi xizmat ko’rsatishni texnologik modernizatsiyasi va uning samaradorligini oshirish uchun quyidagilarni bajarish lozim bo’ladi:restoranda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlar realizatsiyasi bo’yicha xizmat ko’rsatish, ya’ni ofitsiantlar tomonidan yoki o’z o’ziga xizmat ko’rsatish usuli asosida olib borish kerak; xizmat ko’rsatishda tayyor mahsulot realizatsiyasi xizmat ko’rsatish usulidan kelib chiqgan holda ikki: tayyor mahsulotning realizatsiyasi va iste’molchi tashkillashtirish bosqichida olib borish lozim; tayyor mahsulotning realizatsiyasi (birinchi bosqichi) ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar 1- rasmda agar o’z o’ziga xizmat ko’rsatish bo’yicha bo’lsa; 1a- rasmda keltirilgan texnologik jarayonlar tuzilmasi asosida olib borilishini taklif etamiz; ovqatlanish korxonasida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni iste’molini tashkillashtirishda (ikkinchi bosqichda) ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar 1- rasmda , agar o’z o’ziga xizmat ko’rsatish bo’yicha bo’lsa, 1a- rasmda keltirilgan xizmat ko’rsatish texnologik jarayonlar tuzilmasidan foydalanish lozim.Taklif etilgan ofitsiantlar bilan xizmat ko’rsatish yoki o’z o’ziga xizmat ko’rsatish tuzilmalardan xizmat ko’rsatish xodimlari servis xizmat ko’rsatish vaqtida bajarishlari shart bo’lgan ishlar, ularning malaka majburiyatlari kiritilishini taklif qilamiz. Yuqorida qayd etilgan xizmat ko’rsatish jarayonini texnologik modernizatsiyalash, xizmat ko’rsatish va band bo’lgan kanallarning foydalanish koeffitsientini, ovqatlanish zallaridan foydalanish samaradorligini, xizmat ko’rsatishda navbat kutishni pasaytirish, xizmat Tayyor mahsulotning realizatsiyasi (birinchi bosqich) № Asosiy xizmat jarayonlari Xizmat ko’rsatish jarayonlarining guruhlari Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samarasini oshirish 1. Tarqatishga tayyorlash Jihozlarni ishga tayyorlash Jihozlarni yokish va kurib chikish Nosoz bo’lsa sozlashga berish yoki sozlash Sinovdan o’tkazish chek urib ko’rish Kassa apparatini ishga tayyorlash Tarqatish jihozlarini mahsulotlar bilan to’ldirish Marmitlarni mahsulotlar bilan tuldirish 1 va 2 ovqatlar marmitlarini mos ravishda to’ldirish

Muz generatorini ozukaviy muzlar Bufetlarni tayyorlash Tovarlarni olish Issiqlik, sovitish jihozlarini to’g’ri ishlashga ishonch hosil qilish Tovarlar bilan ta’minlash 2. Tayyor mahsulotni olish (tarqatish) Mahsulotlarni olish xuquqini Taomni tayyorlash uchun buyurtmani berish Buyurtma aniqligiga ishonch hosil qilish, chekga va Cheklarni urib berish mahsulot etiketiga mos bo’lishiga erishish Mahsulotlarning markalarini ko’rsatish Taom va ichimliklarni tarqatish Asosiy mahsulotlarni porsiyalash Porsiyalashda taomnomada ko’rsatilgan vazniga mos bo’lishi,bezashda zamonaviy taom dizayni bajarish Garnirlarni porsiyalash Souslarni porsiyalash Taomni bezash Taom va ichimliklarni olish Markasi to’g’riligini bufetga chek va hujjatlarni oshxonaga berish Belgilangan assortimentga olingan mahsulotlar saqlanish muddatiga rioya etish Taomlarni va ichimlikllarni olish (assortiment asosida) 3. Tarqatish xonasida ishlarni tugatish Tarqatish xonasini tozalash Qolgan mahsulotlarni saqlashga berish Sanitariya gigiena qoidalarini, mahsulotlar saqlash rejimini bajarish Ish joyini tozalash Qilingan ishlar bo’yicha hisobot Kassa apparatidan schyotchik ko’rsatkichlarini echib olish Ko’rsatkichlarni oldingisi bilan taqqoslash, hujjatlarni sinchkovlik bilan tekshirish Berilgan mahsulot kiymati va schyotchikdagi ko’rsatkich orasidagi boglikligini hujjatashtirish Tushgan daromadni topshirish 1-rasm. Ofitsantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi Iste’molni tashkillashtirish (ikkinchi bosqich) № Asosiy xizmat jarayonlari Xizmat ko’rsatish jarayonlarining guruhlari Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samarasini oshirish Iste’molchil arni qabul Iste’mol chilar uchun Pollarni tozalash Gilam-dorojkalarni tozalash

qilish jarayoniga tayyorgarlik ko’rish binolarni tayyorlash Tozalash ishlarida zamonaviy texnik vositalardan keng ko’lamda foydalanish Mebellarni artib chikish Moddiy-texnik ta’minot predmetlari bilan ta’minlash Personalni xizmat ko’rsatish uchun tayyorlash Ish boshlashdan oldin instruktaj o’tkazish Instruktajda shaxsiy namuna ko’rsatish Shaxsiy tayyorgarlik kurish Stollarni servirovka qilish Stol belyosini olish Ushbu ishlarni bajarishda yuqori kasbiy etiket qoidalariga rioya etish, Uni zalga olib kelish Stollarni dasturxon billan bezash Oshxona idishlari va priborlarini olish Ularni saykallash iste’molchiga noqulay vaziyat yaratmasdan barcha servirovka ishlarini oldindan bajarish yoki ish davrida maksimal diqqatni oshirish Ziravorlarni tayyorlash Stollarga servirovka narsalarini kuyish Guldonlarni gul bian tayyorlab kuyish Idishlarni, ziravorlarni, guldonlarni gul bilan olib kelish Iste’molchil arga zalda xizmat ko’rsatish Xizmatni ko’rsatish uchun buyurtmalarni qabul qilish Iste’molchilar ni kutib olish Butun ish davomida iste’molchilar bilan muloqotda, xizmat ko’rsatuvchilar o’zlarining tashqi ko’rinishlarida sanitariya gigiena talablarini bajarishlari, vaqt vaqti bilan xizmat ko’rsatishda qo’llaniladigan barcha vositalarning tozaligiga qat’iy rioya etishlari Taom va ichimliklar uchun buyurtma olish Taom va ichim- liklarni tarqatish Tayyor mahsulotni zalga olib kelish Ularni porsiyalash taom va ichimliklarni stolga qo’yish Iste’molchilar bilan hisob-kitob Hisob-kitobni rasmiylashtirish Pulli (talon buyicha) hisob-kitob Yangi buyurtmalarni bajarishga tayyorgarlik kurish Foydalanilgan idish va salfetkalarni yig’ish Ularni yuvish xonasiga olib borib berish Toza idish va salfetkalarni olish Ularni zalga olib kelish Servirovka narsa-larini stolga kuyish

1a- rasm. Ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi Tayyor mahsulotning realizatsiyasi (birinchi bosqich ) № Asosiy xizmat jarayonlari Xizmat ko’rsatish jarayonlarining guruhlari Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samaradorligini oshirish Tarqatishga tayyorlash Jihozlarni ishga tayyorlash Tarqatish jihozlarini yoqilganligini ko’rish va tekshirish Jihozlarni ishga tayyorlashda barcha nosozliklarni oldindan bartaraf etish, ularning sanitar gigienik holatiga e’tibor berish, olingan mahsulotlar va taomlar sifatini tekshirish, yaxshilanganligini ta’minlash Hisob-kitob yuritadigan tarmokni ishga tayyorlash Tarqatish jihozlarini mahsulotlar bilan to’ldirish Mahsulotlarni olish (oshxonadan) Peshtaxtalarni va sovitadigan vitrinalarni, marmitlarni mahsulotlar bilanto’ldirish Tarqatish xonasida iste’molchila rga xizmat Mahsulotlarni tarqatish (assorti ment asosida) Asosiy mahsulotlarni porsiyalash Garnirlarni porsiyalash ko’rsatish Sous va boshqalarni porsiyalash Porsiyalashda assortimentda ko’rsatilgan massasiga rioya etish, taomlar tarkibini aralashtirmaslik, iste’molchilar bilan hisob kitobni to’g’ri rasmiylashtirish Iste’molchilar bilan hisobkitob qilish Kassa apparatida cheklarni urib berish Pulli yoki abonementli hisob-kitob qilish Tarqatish xonasida ishlarni tugatish Tarqatish xonasini tozalash Qolgan mahsulotlarni saqlash uchun topshirish Tozalashda zamonaviy vositalardan foydlanilgan holda sanitariya gigiena qoidalariga rioya etish. Rasmiylashtirishda hujjatlar mosligini tekshirish to’g’riligini ta’minlash Ish joyini tozalash Qilingan ishlar bo’yicha hisobot Kassa apparatidan schetchikning ko’rsatkichini Realizatsiya qilinganmahsulotlar ko’rsatkichi va schyotchikning ko’rsatkichlari orasidagi mosligini hujjatlashti-rib rasmiylashti-riladi 2-rasm. O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi

Iste’molni tashkillashtirish (ikkinchi bosqich) № Asosiy xizmat jarayonlari Xizmat ko’rsatish jarayonlarining guruhlari Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samaradorligini oshirish Iste’molchila rni qabul qilish jarayoniga tayyorgarlik kurish Iste’mol-chilar uchun binoni (xonalarni) tayyorlash Mebel va deraza ostilarini artish Iste’molchilar uchun xonalarni shamollatib turish, konditsirlash,uning harorati, namligi, havo tezligi komfort talabida bo’lishini ta’minlash Pollarni yuvish (artish), gilamli qoplamalarni tozalash Ko’rsatilgan moddiy-texnik ta’minot predmetlari bilanta’minlash Stollarni servirovkalash Guli vazalarni tayyorlash Servirovkani oldindan yoki iste’molchiga noqulaylik yaratmasdan, yuqorida darajada bajarish uning to’liqligini ta’minlash Stollarda idishlarni servirovkalash Tuz, ziravorlarni tayyorlash, salfetkalarni, oshxona idishlari va boshqalarni olish Xizmat ko’rsatishga personalni tayyorlash Ish kunining boshida instruktajo’tkazish Ish kuni davomida tashqi ko’rinishda kasbiy etikasiga qoidalarini qat’iylik bilan bajarish Shaxsiy tayyorgarlik Iste’molchila rga zalda xizmat ko’rsatish Zallarni tozalash Foydalanilgan idishlarni yig’ish Tozalashda zamonaviy vositalardan foydalanish, zalni shamolatish, konditserlash, komfort metrologik harorat, namlik va havo tezligi sharoitini yaratish Idishlarni yuvishxonasiga berish Zalda va stollarda tozalikka rioya qilish Xizmat ko’rsatish jarayonini tartibga solib turish Xizmat ko’rsatish uchun taxminiy buyurtmalarni qabul qilish Barcha ishlarda xushmuomalada bo’lish, etika etiket qoidalariga rioya etish Zalga iste’molchilarni kelish oqimini tartibgasolish 2a- rasm. O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi ko’rsatishni xohlamagan iste’molchilar sonini kamaytirish, xizmat ko’rsatish madaniyatini tubdan o’zgartirish va h.k.., samaradorligini oshirishga sabab bo’ladi. Xuddi shuningdek, umumiy ovqatlanish korxonalaridagi xizmat ko’rsatishni samaradorligini oshirishda yuqorida keltirilgan xizmat ko’rsatish texnologik

jarayonlar tuzilmasi va olingan natijalarni korxonada xizmat ko’rsatish sohasidagi kadrlarni o’rgatib ularda amaliy ko’nikmalar hosil qildirish lozim bo’ladi. 2. Umumiy ovqatlanish korxonalarida xizmat ko’rsatish sifati ko’rsatkichlari tizimini takomillashtirish. Ma’lumki, O’zbekistonda mavjud umumiy ovqatlanish korxonalari o’zlarining turli ovqatlanish mahsulotlarini va ko’rsatilayotgan xizmatlarining sifat darajasini aniqlash, baholash va nazoratini olib boorish dolzarb masalardan hisoblanadi. Ammo, hozirgi vaqtda “sifat” ning yagona ilmiy asoslangan sharxi mavjud emas va uning ta’rifi ham ilmiy, rasmiy adabiyotlarda turlicha talqin etiladi. Kuyida ovqatlanish korxonalari mahsulotlari va xizmatlar sifati ta’riflarining qisqacha u lardan ayrimlarini ko’rib chiqamiz. Xalqaro MS ISO 8402- 94 standartlari bo’yicha xizmat ko’rsatish sifati «xizmat ko’rsatish tavsiflari majmuasi, ular xizmat ko’rsatishni shartlashilgan yoki taxmin qilingan ehtiyojlarni qanoatlantirishga layoqatli qiladilar». Sifatga shunday ta’rif Xalqaro ISO seriyasi MS ISO 9000 – 1994, MS ISO 9000 – 9004 standartlarida ham qabul qilingan. Yangi xalqaro ISO MS ISO 9000-2000 va MS ISO 9000-2004 seriyali standartlarda sifat talablarga xos darajasi kabi xarakterlanadi yoki keng ma’noda sifat ehtiyojlarning farq qiluvchi xossalariga mos darajasi sifatida yoki taxminiy yoki albatta majburiy tarzda o’rnatilgan kutilmalarga mos darajada xarakterlanadi. GOST 15467-79 bo’yicha mahsulot sifati mahsulotning shunday xossalari majmuasiki, u tayinlanishiga muvofiq ravishda ma’lum extiyojlarni qanoatlantirishga qodirligi bilan belgilanadi (16). GOST R 50791-94 ham xizmat ko’rsatishlar va mahsulot sifatini xizmat ko’rsatishlar xarakteristikalari majmuasi sifatida belgilaydi, ular iste’molchining belgilangan yoki mo’ljallanayotgan ehtiyojini qanoatlantirish qobiliyatini aniqlaydi. Ga GOST R ISO 9000-2001 3 (37) «sifat» terminini yomon, yaxshi, a’lo darajada deb ataladigan sifatlar bilan qo’llanishni tavsiya qiladi. V.N.Golubev va M.P.Mogiln ы y tomonidan va GOST R 50764-95 bo’yicha mahsulot va xizmat ko’rsatish sifatiga bir xil ta’rif berilgan, u 3 docs.cntd.ru/document/1200015260

xizmat ko’rsatishlar yoki mahsulotlar tavsiflarining shunday tavsiflari majmo’iga keltiriladiki, ular iste’molchining belgilangan yoki taxmin qilinayotgan extiyojlarini qanoatlantira olish qobiliyatini aniqlab beradi. «Sifatni boshqarish. Terminologik lug’at» kitobida mahsulot (xizmat ko’rsatishlar) xossalari utilizatsiya yoki yo’q qilish ham kiritilgan holda qo’yilgan maqsadga ko’ra foydalanishda talab etilgan ehtiyojlarni u yoki bu darajada qanoatlantira olishga potensial yoki real qobiliyatli mahsulotlar (xizmat ko’rsatishlar) ning muayyan majmuasi sifatida xarakterlanadi. Sifatning nisbatan qabul qilib olinishi mumkin bo’lgan ta’rifi Xalqaro MS ISO 8402-94 standartida berilgan ta’riflar xisoblanadi. Ayrim xorijiy adabiyotda mahsulot sifati mahsulotlar va xizmat ko’rsatuvlarning iste’molchilar talablariga muvofiqligi deb tushuniladi, ba’zan foydalanishga yaroqlilik deb ifodalanadi. Sifat – bu mehmon extiyojiga javob beruvchi xizmat. Shunga ko’ra, dunyoning rivojlangan mamlakatlari davlatning obro’sini ko’rsatadigan mahsulotning (xizmatning) yuqori sifatini strategik, tijoraviy imperativ, milliy boylik manbai sifatida qabul qiladilar, boshqacha aytganda mahsulot sifati har bir odam va butun bir jamiyatning extiyojini qanoatlantirishga asos bo’lib xizmat qiladi, bozorda xizmat ko’rsatish sohasi korxonalar raqobatbardoshligining muhim tashkil etuvchisidir. K.Grondusning fikricha, sifat-mehmonning sezgisi. Uning ta’biricha sifatda ikki aspekt mavjud: texnik va funksional. Texnik aspekt asosan ishlab chiqarish mahsulotini tavsiflaydi, funksional aspekt esa – mehmon yoki iste’molchi oladigan xizmat usuli. Masalan, qovurilmagan go’sht yoki dizayni past darajadagi, stul va stollari siniq zal mexmonlarda ko’rsatilayotgan xizmat yoki mahsulotga boshqacha taassurot qoldiradi. Aynan shu xizmat mahsulot sifatining texnik aspekti bilan bog’likdir. Iste’molchi bu aspektni real baholay oladi. Iste’molchining texnik aspekt ta’siri ostida shakllangan fikri mahsulot va xizmat sifatining ikkinchi aspektini kuchli o’zgartirishi mumkin. Masalan, yaxshi qovurilgan go’sht ofitsiant tomonidan xo’mraygan yoki tabassum bilan berilishi mumkin. Birinchi holda, garchi go’sht yuqori sifatda bo’lsa ham, xizmat kursatish yoki mahsulot sifati juda

pasayadi, ikkinchi holda esa xizmat kursatish va mahsulot sifati juda yuqori ko’tarilishi mumkin. Shunday qilib, iste’molchida ko’rsatilayotgan xizmat va mahsulot sifati ikkala aspekt ta’siri ostida shakllanadi. Shu bilan birga, ikkinchi aspekt birinchisiga qaraganda muhimroq va kengroqdir. Ikkinchi aspekt nafaqat xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning iste’molchilar bilan xushmuomilaligini, ularning etikasini (nutqiy madaniyat, mimika, qadam tashlashlarini), kiyim uslubini va xizmat ko’rsatish paytida o’zini tuta bilishini ham o’z ichiga oladi. Sifatning ikkinchi aspektini o’lchash ham qiyinroq, chunki u iste’molchining ko’rsatilgan xizmat va mahsulot, ko’rsatilgan xizmatdan olgan taassuroti haqidagi sub’ektiv fikriga asoslanadi. Yuqorida bayon qilinganlarga asoslanib mahsulot va xizmatlar sifatining mazmuni yoki mohiyatini quyidagicha ta’riflash mumkin:  sifat – bu iste’molchilarning to’g’ri aniqlangan ehtiyojlari. Bunda shunday konsepsiya nazarda tutiladiki, unga qaraganda iste’molchilar extiyojigagina muvofiq ravishda mahsulot yoki xizmat taqdim etilishi kerak.  sifat – bu to’g’ri ko’rsatilgan xizmatlar, bunda xizmatlar nafaqat iste’molchining extiyojlariga muvofiq bo’lishi kerak (texnik aspekt), shu bilan birga xizmat ko’rsatishlarning barcha tizimi iste’molchilarga qulaylikni to’liq yaratish, xodimlarning iste’molchilar bilan shaxsiy yaxshi munosabatlari va iste’molchilarning etik madaniyat va ovqatlanish zalining dizayn va shu kabilarni ko’zda tutishi kerak;  sifat – bu doimiylik. Bunda xizmatlar va mahsulotni doimo yuqori darajada taqdim etish maqsadga muvofiq ekanligi ko’zda tutiladi. Bu esa sifat – ijrochi tomonidan har soat, kun va yilda o’z funksional vazifalarini yaxshi bajarishi lozimligini bildiradi. Davlatlararo GOST 30523-97/GOST R 50764-95 standarti tomonidan umumiy ovqatlanish xizmatlari sifati ta’rifi berilgan, unga ko’ra umumiy ovqatlanish xizmati sifati: iste’molchining belgilangan yoki taxminiy extiyojlarini qanoatlantirishga qodirligini belgilovchi xizmat tavsiflari majmui.

GOST R 50647-94 bo’yicha yuqorida aytilganicha, kulinariya mahsulotining sifati – unga keyingi ishlov berishga yoki ovqatga ishlatishga yaroqliligi, iste’molchilar sog’lig’i uchun xavfsizligi, tarkibi va iste’moliy xususiyatlarining stabilligi bilan belgilanadi. Kulinariya mahsulotining sifati uni tashkil etuvchi mahsulotlarga bog’liq. Kulinariya mahsulotini tayyorlash uchun ozuqa mahsulotining keng assortimenti ishlatiladi, shunga ko’ra umumiy ovqatlanish mahsuloti ko’pgina xususiyatlarga ega, ular mahsulotni tayyorlash va iste’mol qilishda, ya’ni tayyorlash, ishlab chiqarish, saqlash, tashish va foydalanishda namoyon bo’ladi. Mahsulotning oziqaviy qimmatliligi – bu shunday kompleks ko’rsatkichki, u oqsillar, yog’lar, uglevodlar, mineral moddalar tarkibi bilan, biologik qiymatliligi esa – vitaminlar, gormonlar kabi biologik faol moddalar kompleks tarkibi bilan tavsiflanadi. Kulinar tayyorlik deb iste’mol qilishga yaroqli qiladigan fizikkimyoviy, strukturavy-mexanik va organoleptik xossalar kompleksi bilan tavsiflanadigan taomning ma’lum bir holati tushuniladi. Organoleptik qiymatlilik – bu murakkab ko’rsatkich, o’ziga tashqi ko’rinish, rang, konsistensiya, ta’m, xushbo’y hid kabilardan iborat, ballarda o’lchanadi. Energetik qiymatlilik kulinariya mahsulotining iste’molchining organizmida issiqliq ajrataolishlik qobiliyatini tavsiflalaydi, oqsillar, yog’lar, uglevodlarning miqdoriy tarkibi va ularning organizmda grammlarda issiqliqni ajratishga layoqati bilan aniqlanadi. Kulinariya mahsuloti sifatining kompleks ko’rsatkichini quyidagi formula bo’yicha hisoblash mumkin: n K 0 = ∑ K i k i , x K 0 - analiz qilinayotgan mahsulotning «n» ta har xil xossasini xarakterlaydi; K i - baholanadigan mahsulot i - xossasining ko’rsatkichi; k i - ko’rsatkich vazminlik koeffitsienti. Mahsulot sifati kompleks ko’rsatkichini aniqlash uchun bu ko’rsatkichga kiruvchi barcha xossalar bitta o’lchov birligida o’lchanishlari kerak, masalan,

ballarda, kkal larda va sh.k. Umumiy ovqatlanish mahsuloti kompleks ko’rsatkich uchun xozirgi vaktda eng qulay o’lchov birligi ball tizimidir. Kulinariya mahsuloti sifatining aniqlovchi ko’rsatkichi – bu shunday ko’rsatkichki, u bo’yicha sifatni baholashga qaror qilinadi. Masalan, ballarda o’lchanadigan xususiyatlar majmui bo’yicha kulinariya mahsuloti sifatini baholash zarur bo’lganda. Amaliyotda qabul qilinganicha, har qaysi ko’rsatkich 1 dan 5 gacha ballga ega bo’lishi mumkin: a’lo-5, yaxshi-4, qoniqarli-3, yomon-2, qoniqarsiz-1. Umumiy ovqatlanish tizimda ovqat brakeraje haqidagi nizomga muvofiq kulinariya mahsuloti sifatini baholash uchun mahsulot sifati ko’rsatkichining vazn koeffitsientini e’tiborga olmaydigan 5 – balli tizimidan foydalaniladi. Mahsulot sifatining integralli ko’rsatkichi iste’moldan jamlangan foydali effektning uni yaratish va ishlatish yoki iste’mol qilish uchun jamlangan xarajatlarga nisbati kabi aniqlanadi. Umumiy ovqatlanish mahsuloti uchun shunday ko’rsatkichga misol qilib ozuqaviy qimmatlilik ko’rsatkichini keltirish mumkin. «Ozuqaviy qiymat» ozuqaviy, biologik, organoleptik qiymatlarni umumiylashtiradi ya’ni o’z ichiga oladi. Lekin amalda umumiy ovqatlanish mahsuloti taomiy baho ko’rsatkichi turli o’lchov birligiga ega ekanligidan aniqlanmaydi, masalan, agar oziqaviy qiymati kkal larda o’lchansa, organoleptik bahosi ballarda o’lchanadi. Amalda foydalanish uchun oziqa qiymatlarini ko’rsatkichlarining barcha elementlarini bitta o’lchov birligiga, masalan, ballarga keltirish kerak. Xizmat ko’rsatish yoki mahsulot sifatning muayyan darajasiga ega bo’lishi zarur. Sifat ko’rsatkichlarini baholash darajasi bo’yicha quyidagilarga ajratadilar: bazaviy; qiyosiy; nominal; cheklangan. Bazaviy ko’rsatkich –sifatning shunday ko’rsatkichiki, uning qiymati mahsulot yoki sifatning haqiqiy kattaligi bilan solishtiriladi, ya’ni sifat ko’rsatkichining bazaviy qiymati – bu mahsulot sifatini qiyosiy baholashda asos sifatida olinadi. Bazaviy qiymatlar sifatida vatanimiz va xorijiy eng yaxshi namunalarning qiymatlari qabul qilinishi mumkinki, ularning sifatiga doir

ishonchli ma’lumotlar ilgari nazariy yoki eksperimental usullar bilan topilgan yoki perspektivada olinadigan bo’lib, sifat ko’rsatkichlarining bu qiymatlari mahsulotga nisbatan talablarda berilgandirlar (GOSTlar, OSTlar, TU, Retsepturalar to’plamlari va shu kabilar). Ma’lumki, ovqatlanish mahsulotlari sifati deganda, ovqatlanishda odamlarning ovqatga bo’lgan ratsional talablarini qondirish uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlar iste’mol xususiyatlari qobiliyatlari tushuniladi. Albatta, mahsulot sifati bilan ko’rsatiladigan xizmatlar sifati chambarchas bog’liq bo’ladi. Ularning darajasini aniqlashda sifat ko’rsatkichlaridan foydalaniladi. Korxonalar faoliyatidagi mahsulot va xizmat sifat ko’rsatkichlarini aniqlash ularni miqdoriy tahlilini olib borishga yordam beradi va korxona faoliyatidagi “nozik” joylarni aniqlab, uning ichki zahiralari yoki tashqi omillar hisobidan, ya’ni xom ashyo bilan ta’minlash, yarim tayyor mahsulotlar va jihozlar, inventarlarni yangilash va boshqalar bilan tashkil qilishga undaydi. Hozirgi vaqtda umumiy ovqatlanish korxonalarni mahsuloti va xizmat ko’rsatish sifatini aniqlashtiruvchi ko’plab usullar mavjudki, ular asosan umumiy baholashga asoslangan va hammavaqt ham asoslangan natijalarga olib kelmaydi. Shuning uchun, ushbu ishimizda biz ovqatlanish korxonalar mahsulot sifatida xizmat ko’rsatish sifatini alohida-alohida hisoblab, so’ng bir butun bahoni (darajani) chiqarish usulini ishlab chiqishga harakat qildik. Ovqatlanish korxonasining ovqatlanish sifatini aniqlash uchun korxonada ishlab chiqarilgan mahsulot - ovqatlar sifati va savdo zalidagi ko’rsatilgan xizmat sifati bo’yicha aniqlaymiz: Birinchi sifat ko’rsatkichlar aniqlanadi. Mahsulot sifat ko’rsatkichlar asosida: ovqatlar-mahsulotlar ta’mi, xususiyatlari, ovqatlar turi, xili, tashqi ko’rinishi va ishlab chiqarish dasturga mosligi, baholash darajasi va boshqalarni olish mumkin. Xizmat ko’rsatish sifat ko’rsatkichlariga: ovqatni suzish, berish qoidasiga amal etilishi, ovqatlarning bezalishi, savdo zalining komfortligi, sanitar holati, estetik ko’rinishi, mebellarning qulayligi, xodimlarning etika-etiket qoidalariga rioya

etishlari, xizmat ko’rsatishning tezligi, stolning servirovkasi, idish-tovoq va priborlarning sifati, hisob kitob aniqligi, musiqali xizmat sifati, ko’ngil ochar dasturlarning mavjudligi va boshqalarni olish mumkin. Ushbu sifat ko’rsatkichlari bo’yicha baholash mezoni aniqlanadi va 2, 3, 4, 5 ballarda baholanadi. Mahsulot sifat ko’rsatkichlarini korxonadagi «Brakeraj» jurnali ma’lumotlardan olish mumkin. Xuddi shuningdek, mahsulot xizmat ko’rsatishni sifatiga berilgan bahoni «anketa so’rovi» yoki korxonada qo’yilgan hisoblagich orqali bajarish mumkin. Buning uchun korxonada mutasadi xodimlardan sifat komissiyasi tuzilishi lozim bo’ladi va barcha ishlar shu komissiyaga topshiriladi. Aniqlangan mahsulotlar maxsus shakldagi 1 va 2-jadvallarga kiritilib, qayta ishlov olib boriladi va korxonadagi mahsulot sifati va xizmat ko’rsatish sifati ballarda baholanadi. (balli xisoblar). Yuqorida keltirilganlarni «Yulduz» restorani misolida ko’rib chiqamiz. Ma’lumki, restoranda turli taomlar ishlab chiqiladi. Ularning turlanishi turi (xili) bo’yicha: birinchi, ikkinchi, gazaklar, shirin taomlar, salqin ichimliklar va qandolatchilik mahsulotlari ishlab chiqariladi. Ular tayyorlanadigan xom ashyosining tarkibi bo’yicha: go’shtli, baliqli, sabzavotli, krupali, sutli, unli va tuxumli bo’lishi, hamda berilishi harorati bo’yicha issiq va sovuq bo’lishi mumkin. Shulardan kelib chiqib, ayniqsa ishlab chiqarilgan mahsulot va ko’rsatiladigan xizmatlarning sifat ko’rsatkichlarini aniqlash va ular orqali sifatni baholash va nazoratini olib borish echimini aniqlash zarur bo’lgan masala hisoblanadi. Shuning uchun biz umumiy ovqatlnish korxonalarini modernizatsiyalash va uning samaradorligini oshirish uchun mavjud umumiy ovqatlanish korxonalarida ishlab chiqariladigan mahsulot va xizmat ko’rsatish sifatining ko’rsatkichlari tizimini tahlilini olib borib takomillashtirilgan ko’rsatkichlar tizimini ishlab chiqdik. Mahsulot va xizmatlar tashkil etuvchi ovqatlanish sifati va ishlab chiqarishsavdo sharoiti ko’rsatkichlari tizimini rasmda keltirdik.

Ma’lumki, umumiy ovqatlanish korxonasi ish faoliyatida asosan uch funksiyani: tayyor mahsulotni ishlab chiqarish, mahsulotlarni realizatsiyasi (bo’lim, muomalaga chiqarish, tarqatish) iste’molni tashkil etishni bajaradi. Bundagi oxirgi ikki funksiyasi xizmat ko’rsatishga kiradi. Xuddi shuningdek, mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan birga tayyor mahsulotlarni ham sotib olib xizmat ko’rsatishadi. Ana shunday fuksiyalarni hisobga olgan holda mahsulotlar sifati: o’zida ishlab chiqarilgan va chetdan sotib olingan tovarlarga bo’linadi. Xizmatlar sifatini esa mahsulotlarni realizatsiyasi xizmatlari va iste’molni tashkil etish sifatini tashkil etadi. Agar o’zida ishlab chiqarilgan mahsulotlar sifati ko’rsatkichiga, mahsulotlarning ishlab chiqarish dasturiga mosligini hisobga olingan bo’lsa, sotib olingan mahsulotlar sifatiga ularning assortimenti (kengligi, to’laligi, yangiligi, baholash darajasi) tovar tashqi ko’rinishi (aksiz markasi, ochilgan yoki ochilmaganligi, qo’llash muddati) sifat ko’rsatkichlari kiritiladi. Korxonada ko’rsatiladigan xizmatlar sifatini baholash va nazoratini to’laligini amalga oshirish uchun uni ham realizatsiya qilish xizmatlar sifatiga va ovqat iste’molini tashkil etish sifatiga bo’ldik. Mahsulotlarni realizatsiyasi xizmatlari sifati o’z tarkibiga tayyor ovqatlarni suzish, taqdim etish qoidalariga amal etish, uzatiladigan ovqatlarning harorati, qancha vaqt saqlangan vaqti va beriladigan ovqatlarning bezash sifati hisobiga olingan. Iste’molni tashkil etish sifat ko’rsatkichlariga savdo zalining holati (komfortligi, sanitar-gigienik holat, estetik ko’rinishi va mavjud savdo ovqatlanish mebellarining qulayligi) xizmat ko’rsatish darajasi (personalning etika va etiket qoidalariga amal qilishni, xizmat ko’rsatish tezligi, stol servirovkasi, ovqatlanish idish tovoqlarning, priborlarning sifati va iste’molchilar bilan hisob kitob qilishning to’g’riligi) ovqatlanish vaqtida dam olishni tashkil etish (musiqiy xizmatlarning sifat, ko’ngil ochar dasturlarning mavjudligi va boshqalar) sifat ko’rsatkichlari tashkil etadi.

Albatta ovqatlanish sifat ko’rsatkichlari tizimiga ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sharoiti sifat ko’rsatkichlari ham ushbu tizimning to’laligini tashkil etadi. Keltirilgan mahsulotlar va xizmatlar sifatini tashkil etuvchi ovqatlanish sifati va ishlab chiqarish-savdo sharoiti ko’rsatkichlar

3 – rasm. Umumiy ovqatlanish korxonalarida xizmat ko’rsatish sifati ko’rsatkichlarning takomillashtirilgan tizimi 4 3. Umumiy ovqatlanish korxonalarida ko’rsatiladigan xizmatlarni xodimlar mehnati sifati bilan baholash va hisoblash. “Yulduz” restoranida xizmat ko’rsatishning sifatini oshirish bo’yicha olib borilgan, tadqiqotlar natijasi shuni ko’rsatdiki, restoranda xizmat ko’rsatishning sifatini oshirishda uzluksiz sifat nazoratini olib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Uzluksiz sifat nazoratini olib borishda tekshirish rejasini tuzish, uni amalga oshirish,tekshirish natijalarini qayd etib borish va muntazam ravishda rejaga asosan faolityadagi harakatga muvofiqlashtirish lozim bo’ladi. Shuning uchun biz restoranda brakeraj jarayonini takomillashtirilgan shaklda olib borishni tavsiya etamiz. Restoranda mahsulotlar (taomlar)ning uzuluksiz nazoratini tashkil etishda brakerajning tizimli olib borish bo’yicha fikrlarni quyida ko’rib chiqamiz . Zamonaviy bozor iqtisodiyoti, ishlab chiqarilayotgan mahsulot va ko’rsatilayotgan xizmatlarning sifatiga yuqori talablarni qo’yadi. Bu har qanday korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi, tovar va xizmatlar bozoridagi barqaror holati uning raqobatbardoshlik darajasiga ko’ra belgilanadi. Raqobatbardoshlik esa korxonalarda sifatni muntazam ravishda takomillashtirishni talab etadi. Sifatni muntazam takomillashtirish o’z-o’zicha bo’lmaydi. Har qanday faoliyat har qanday mehnat – bu turli xildagi bosqich jarayonlaridan iboratdir. Har qanday jarayon dinamikasi ish bosqichi sifatida qarash mumkin. Bu bosqichlar o’z- o’rnida jarayonlarni tashkil etadi. Ishlab chiqarish jarayoni qaysidir bosqichda formasini o’zgartiradi va boshqa bosqichga o’tadi. Tovar va xizmatlarning so’ngi bosqichi oxirgi iste’molchi hisoblanadi ya’ni kim ularni sotib olsa egasi o’sha bo’ladi. 4 Т a дқиқот a сосид a му a ллиф ишл a нм a си

Har bir bosqich boshqa bosqichlar bilan chambarchas bog’liq va yuqori sifatga erishishda birga ko’rib chiqish talab etadi va uni oxirgi iste’molchi baholasa maqsadga muvofiq bo’ladi. Prezidentimiz o’z ma’ruzasida sifatni takomillashtirishning tizimli yondashuviga quyidagilarni aytganlar “Bu boradagi dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda har bir turdagi birlamchi xom-ashyo, ya’ni yarim fabrikatlarni chuqur qayta ishlashdan tortib, uni iste’mol uchun tayyor mahsulotga aylantirishgacha bo’lgan yakuniy bosqichga qadar butun ishlab chiqarish jarayonini kuzatib borish zarurati paydo bo’lmoqda. Muxtasar aytganda, ishlab chiqarishni tashkil etishning butun jarayonini – xomashyoni chuqur qayta ishlashdan toki uni tayyor mahsulotga aylantirishgacha bo’lgan yo’lini – siklini, sarflangan xarajatlarning maqsadga muvofiqligi va nechog’liq o’zini qoplashini asoslab bergan holda, prognoz qilishni ta’minlash darkor” 5 . Yuqoridagilardan kelib chiqgan holda korxona ishlab chiqarayotgan mahsulot sifatini yanada takomillashtirishda jarayonlarni alohida qismlarga bo’lib yoki sikllarga ajratib bosqichma-bosqich uzluksiz nazoratini olib borish samarali hisoblanadi. Bunday vaqtda, 1-rasmda 87 keltirilgan uzluksiz sifat nazoratini olib borish tizimidan foydalanish mumkin. Ya’ni uzluksiz sifat nazoratini olib borishda, avvalom bor har bir tadbirni oldindan rejalash (tekshirish rejasini tuzish) so’ng uni amalga oshirish, tekshirish natijalarini qayd etib borish va muntazam ravishda rejaga asosan faoliyatdagi harakatga muvofiqlashtirish lozim bo’ladi. Ushbu fikrlar asosida biz ovqatlanish bosh korxonasi hisoblangan restoranlar ishida olib boriladigan brakeraj jarayonini takomillashtirishni tavsiya etamiz. 5 Ўзбекистон Республикаси Президенти И . Каримовнинг мамлакатимизни 2015- йилда ижтимоий - иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2016- йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси . http://www.press - service.uz 87 “Out of the Crisis” Edwards Deming

Ma’lumki, restoranlarda tayyor mahsulotlar (ovqatlar) ishlab chiqarish tizimi 2-rasmda keltirilgan sxema bo’yicha olib boriladi. Agar birinchi bosqichda xomashyo va mahsulotlarni qabul qilinsa, keyingilarida ularni saqlash, kulinar qayta ishlov berish va so’ngida tayyor mahsulotlarni (taomlarni) iste’molchilarga realizatsiya qilish tashkil etadi. Hozirgi vaqtda restoranlarda olib borilayotgan brakeraj jarayoni faqat kulinar qayta ishlovi va realizatsiya davrida bajariladi. Oxirgi bosqichlarga sababchi bo’lgan dastlabki bosqislarda nazorat brakeraj darajasida olib boriladi. Restoranda ishlab chiqarilayotgan barcha mahsulotlar sifati, undagi barcha bosqichma-bosqich bajarilayotgan jaranlarga bog’liq deb, biz brakerajni uzluksiz barcha bosqichlarda, quyida keltirilgan talab va qoidalar asosida bajarilishini taklif etamiz. 4 -rasm. Uzluksiz sifat nazoratini olib borish tizimi. 4--rasmda keltirilgan siklni ovqatlanish korxonalariga qo’llasak quyidagicha ko’rinish kasb etishi mumkin. 1. Oziq-ovqat va xom-ashyo mahsulotlarini qabul qilish. • Такомиллаштириш ёки текширишни амалга ошириш • такомиллаштириш ёки текшириш натижаларини қайд этиб бориш • Бўлимлар учун зарур бўлган такомиллаштириш ёки текшириш режасини тузиш• Натижаларни тадқиқотлаш орқали фаолиятни мувофиқлаштириш Ҳаракат Режалаштириш Амалга оширишТекшириш

Korxonaga kelayotgan mahsulotlarni omborchi tekshirib qabul qilib oladi. Mahsulotlar standart talablariga mos kelishi kerak. Aks holda ular qabul qilinmaydi. Sabzavotlarni olayotganda ularning holatiga, yangi uzilganligiga, ta’miga e’tibor qaratiladi. Tovarlar sotib olinayotganda esa ularning yaroqlilik muddatiga, etiketgasiga, holatiga qarab qabul qilinadi. Go’sht mahsulotlarini qabul qilishda veterinar nazoratidan o’tmagan bo’lsa qabul qilinmaydi (muhr). 2. Oziq-ovqat va xom-ashyo mahsulotlarini saqlash. Mahsulotlarning saqlash qoidalariga amal qilinmagan taqdirda, ularning sifatiga salbiy ta’sir qilmasdan qolmaydi Har bir mahsulotning saqlash shart-sharoiti va muddati mavjud. Unga ko’ra ma’lum vaqt mobaynida ularni sovutgichlarda saqlash mumkin. Masalan prostokvasha va kefir 8 0 S oshmagan haroratda 24 soat davomida saqlash tavsiya etiladi. Korxonaning ishlab chiqarish bo’limlarida yarim fabrikat va tayyor taomlarni saqlash uchun sovutish shkafi bo’lishi kerak. Xom ashyo va yarim fabrikatlarni tayyor taomlar bilan birga saqlash qat’iy taqiqlanadi. Quruq mahsulotlar saqlash omborxonasida (saqlash sharoiti, muddati xona harorati va namligi), yuqori hid chiqaruvchi (choy, ziravorlar va hk) mahsulolarni esa alohida-alohida saqlash tavsiya etiladi. Sochiluvchan mahsulotlar (mosh guruch) og’zi yopiq idish, xaltalarda va tagliklarda saqlanadi. Choy, qahva shakar va tuz ma’lum nisbiy namlikda yuqori hid taratuvchi mahsulolardan izolyasiyalanadi alohida-alohida saqlanadi va namlikdan ham asraladi. Kartoshka va sabzavotlar quruq va qorong’u joyda saqlanadi 1,5 qatlam bilan qoplangan holda. 3. Oziq-ovqat va xom-ashyo mahsulotlariga kulinar ishlov berish. Tayyorlanayotgan barcha taomlar belgilangan retseptura, tegishli texnalogiyalar

asosida tayyorlanishi kerak. Agar texnalogik jarayon buzilsa bu ham o’z navbatida tayyorlanayotgan taom sifatiga ta’sir etmasdan qolmaydi. Kulinar mahsulotlarni tayyorlashda korxona ishlab chiqarish jarayoniga go’shtga ishlov berish, baliq, sabzavotlar, gazaklarni tayyorlash va ovqatlarni qovurishga e’tibor qaratishlari zarur. Go’shtlarni qovurish va qaynatishda uning sorti va turiga e’tibor beriladi. To’liq tayyor bo’lgach harorati qalinlikdagi bo’lak harorati +80Sdan kam bo’lmasligi zarur. Kotletlar va qiyma go’shtdan go’sht va baliq qiymasidan, baliq bo’laklari ikki tomonini ham 10 daqiqa davomida, so’ngra +220S-250S 5-8 daqiqa davomida qovuriladi. Garnirlar qat’iy texnologik instruksiya asosida tayyorlanadi. 4. Taomlarni realizatsiya qilish. Korxonani tarqatish joyida taomlarni tez chiqarishni, tayyor taomlar zaxirasini to’ldirishni xamda mahsulotlarni optimal haroratda saqlashini ta’minlash zarur. Tayyor taomlarni tarqatish joyida taomlarni barra xolda realizatsiya qilishni uchun massasi xamda ma’lum haroratda ushlab turish sharoit va qulayliklar yaratilgan bo’lishi kerak. Issiq birinchi taom va ichimliklarni tarqatishda ularning harorati 75S 0 , ikkinchi taomlar 65 S 0 , souslar 75 S 0 , sovuq va shirin taomlar 7-14 S 0 , buyurtma taomlar 80-90 S 0 da bo’lishi zarur. Tarqatish joyida tayyor taomlarni saqlash uchun ma’lum muddatlar belgilangan. Bunda birgina sanitariya talablari, balki ularning ta’m ko’rsatkichlarini saqlanishi xam hisobga olingan. Qovurilgan va go’shtli pirojkilar -24 soatgacha; 20 S 0 dan yuqori bo’lgan haroratda esa 6 soatgacha, buterbrodlar 3 soatgacha saqlanadi. Tayyor ovqatni belgilangan muddatdan yuqori bo’lganda ularni saqlash faqat istisno hollarda qo’yiladi. Majbur xollarda ortib qolgan taomlarni saqlashda

quyidagi sharoitlarga amal qilinadi. Ortib qolgan taom albatta 8 S 0 dan yuqori bo’lmagan haroratda sovitiladi. Sovitilgan holda taomlarni saqlash muddati (8 S 0 gacha) 12 soatdan oshmasligi zarur. Tarqatish joyida taomga ikkinchi marotaba issiqlik ishlovi beriladi. Ikkinchi bor issiqlik ishlov berilgan taomni realizatsiya muddati bir soatdan oshmasligi kerak. Issiq taomlarni tarqatuvchi tarqatish punktlari, filiallari va bufetlar taomni isitish uchun maxsus plitalar bilan jixozlanadi. Tarqatish punktlarida ovqatlar termoslarda 3 soatgacha, sabzavotli taomlar esa 2 soatgacha saqlanadi. Shu muddatdan so’ng ovqat albatta issiqlik ishlov berishidan o’tishi kerak. Ma’lumki brakeraj bu tayyor taomlar sifatini kunlik nazorati tushunilib, u ma’muriy, idoraviy va shaxsan bo’lishi ham mumkin. Shuning uchun brakerajni o’tkazishda keltirilgan umumiy qoidalarga rioya etish lozim. Brakerajni boshlashdan oldin komissiya a’zolari menyuni, texnalogik xarita va taomlar kalkulyasiyasi bilan sinchiklab tanishadilar. Birinchi navbatda ular taomni massasini aniqlaydilar. Brakerajni 5 va 6-razryadli oshpazlar amalga oshirishi mumkin. Brakeraj o’tkazish uchun huquq olgan oshpazlar xar 3 yilda attestatsiyadan o’tkaziladi va yangi muddatga ruxsat beriladi. Bunday huquqdan mahrum qilish sifat nazorati komissiyasi tomonidan amalga oshiriladi. Biz taomlarni xillari bo’yicha, «Brakeraj» jurnali ma’lumotlari bo’yicha baholab, 8-jadvalga kiritamiz va taomlar sifatini o’rtacha baholaymiz. 8-jadval Taomlarni sifatini o’rtacha baholash hisobi 88 Taomlar xili Sana: 20.11.2016 Qayta ishlov natijasi Ballar 5 4 3 2 jami baho ballar summasi o’rtach a baho Birinchi 84 60 20 4 168 708 4,2 Ikkinchi 124 80 18 9 231 994 4,3 Gazaklar 80 70 30 12 192 794 4,1 Shirin taomlar 60 80 20 6 186 692 3,7

Ichimliklar 180 90 40 10 320 1400 4,4 Qandolot mahsulotlari 130 80 34 12 256 886 3,5 Jami: 658 460 162 53 1353 5474 4,0 88 9-jadval Restoran bo’limlarida xizmat ko’rsatish sifatini o’rtacha baholash hisobi 89 Restoran bo’limlari Sana: 30.11.2016 Qayta ishlov natijasi Ballar 5 4 3 2 Jami baho Ballar summasi O’rtac ha baho Restoran savdo zali 80 70 40 12 202 824 4,1 Banket zali 45 36 24 18 123 477 3,9 Bar 78 64 20 10 172 726 4,2 Bufet 120 60 22 8 210 922 4,4 Jami: 323 230 106 48 707 2949 4,2 Albatta, baholash ballarini hisoblagich yordamida, anketa so’rovnomasi orqali (xizmat ko’rsatish sifatini aniqlashda) bajarish mumkin bo’ladi. Xuddi shuningdek, bir kunlik emas, bir haftalik, oylik, yillik hisoblarni turli maqsadlarda ham olib borish mumkin bo’ladi. Korxonada ishlab chiqariladigan mahsulotlar sifati va xizmat ko’rsatish sifatini aniqlab so’ng o’rtacha korxona sifatini aniqlash bilan korxona faoliyatini yaxshilash bo’yicha tashkiliy ishlariga yordam berish mumkin. Har bir korxonaning samaradorligini va raqobatbordoshligi, shu korxonada ishlab chiqariladigan mahsulotlar sifati va ko’rsatiladigan xizmatlar sifatiga bog’liq bo’lsada, ularni amalga oshiruvchilari korxona personali, ular bajaradigan mehnatning sifatiga bog’liq bo’ladi.Korxona personali bajardigan mehnatining sifatini baholash va ularni rag’batlantirish o’ta muhim hisoblanadiki, hozirgi vaqtda xizmatlar sohasi ovqatlanish korxonalarida turli xildagi mehnat sifatini boholash va rag’batlantirish tizimidan foydalanib kelinmoqda. Shulardan biri bu Rossiya savdo vazirligining №423 («O shirokom vnedrenii sistamы otsenki truda

na predpriyatiyax i v organizatsiyax torgovli i obshestvennogo pitaniya») qarori hisoblanadi. Ushbu bo’yicha olib borilgan ilmiy va amaliy ishlar tahlili shuni ko’rsatdiki, ushbu qaror bilan restoran personalining mehnat sifatini baholash va rag’batlantirishda uning samaradorligini oshirish uchun undagi usulikani bir muncha takomillashtirib, ya’ni keltirilgan mehnat sifati koeffitsientini kamaytirish 89 koeffitsientlaridan foydalangan holda korxona xodimlarining mehnat sifatini (ishlab chiqarilgan mahsulotlar sifati va savdo zalida xizmat ko’rsatish sifatiga bog’liq holda) hisoblashni taklif etamiz. Umumiy ovqatlanish korxona ishchilari mehnati sifatining kamaytirish ko’rsatkichlarining takomillashtirilgani 9- jadvalda keltirilgan. 3. 9-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar asosida har bir ishchiga ma’lum majburiyatlar yuklanadiki, ularni vijdonan bajarmaslik asosida baholash koeffitsientlari pasaytiriladi. Jadvalda, jami olti turdagi asosiy talablar keltirilganki, ularning har bir guruhi amaliyot talabidan kelib chiqqan holatdan baholash koeffitsientlari belgilangan. 9- jadval Ko’rsatkichlar nomi 1. Ishga kechikshi, ishdan erta ketish va boshqa ish vaqtining yo’qotilishi 0,4 0,2 0,2 2. Ishlab chiqarish topshirig’ini vijdonan bajarmaslik (ishlab chiqarish normasini, tovar aylanmasi rejasini, o’zida ishlab chiqariladigan mahsulotlar rejasini, yarim tayyor mahsulotlar rejasini bajarmaslik; mehnatining past sifatligi, kassir-nazoratchi, bufetchi, ofitsiantlar, musiqachi, tashkilotchilarning istemolchilarga xizmat ko’rsatish talabini to’liq bajarmaslik) 0,2 0,4 0,4 M ehna t sifati ko‘rsatkichlari raqami Ishlab chiqarish mudiri, o‘rinbosari, oshpazlar brigadiri, savdo zalimudiri sab-zavot kartoshka tozala-gich, tarqatuvchi oshpaz va ishlab chiqarishdagi Boshofitsiant, ofitsi- antlar, mehmonlarni kutib oluvchi, bufet-chi, musiqachi

3. Farmoyish, ko’rsatma, qarorlar, buyruqlarni, me’yoriy hujjatlarni, taom tayyorlash va xizmat 0,2 0,2 0,2 Umumiy ovqatlanish korxona ishchilar mehnati sifatining amaytiruvchi ko’rsatkichlari (%) 90 ko’rsatish sifati bo’yicha ko’rsatmalarni o’z vaqtida bajarmaslik 4. Shaxsiy gigiena va sanitariya qoidalarini talabini buzish 0,1 0,1 0,1 5. Mehnat himoyasi va texnika xavfsizligi qoidalariga, jihozlar ekspluatatsiyasi talablariga rioya etmasligi 0,05 0,05 0,05 6. Taom tayyorlash, xizmat ko’rsatish texnologiyasini buzish: 4,6-5 ball bahoda 3,5 -4,5 ball baholashda 3,5 ballgacha baholanganda - 0,02 0,03 - 0,02 0,03 - 0,02 0,03 Xodimlarning ishini baholash ular ishlarini kuzatuvi, «Brakeraj» jurnalida keltirilgan ma’lumotlar, so’rovnoma anketalari va sifat ballari asosida qo’yiladi. “Yulduz” restorani oshxonasi misolida xodimlarning mehnat sifati bilan bog’lash va hisoblashni ko’rib chiqamiz. Buning uchun reja bo’yicha nazorat o’tkazilgan kunlar kuzatuvi o’tkazilib, 10-jadval ko’rinishidagi shakl to’ldiriladi. 10-jadval “Yulduz” restoran oshxona xodimlari mehnat sifatini hisoblash 6 Qoidani buzganligi kuni va nomeri 1. Sodiqov I. 1 * * *** 21 100 2. Ma’rupov O. 2 15 / 22/ 6 24/6 * * 29/6 21 99,2 6 Ro‘yxat bo‘yicha ishchilar kodi Ishchilarning ismi-sharifi M alaka kodi. h.k h.k Ishlagan kuni Xodimlar mehnatini umumiy sifatini baholash

6 3. Qodirov I.S. 3 3/6 13 / 6 14/ 6 16/6 18 / 6 25/ 6 * * 29/6 21 98,6 4. Safarov B 2 22 / 6 * * 28/6 21 99,6 5. Doniev G. 3 3/6 14 / 6 24 / 6 27/ 6 * * 21 99,2 6. Abdullaev B. 4 8/6 14 / 6 15/ 6 * * 21 99,4 7. Radjabova S. 4 18/ 6 20/6 21 / 6 26/ 6 * * 21 99,2 Jami: 99,3 10-jadvalda har bir nazorat vaqtida qoida buzilgan vaqt (kun) va 1jadvaldagi qaysi mehnat sifati nomeri buzilganligi ko’rsatiladi va yig’ib boriladi. Mehnat sifati koeffitsientining kunlik hisobi quyidagi formula bilan hisoblanadi: К  = 1 - ( К 1 n 1 + К 2 n 2 + K 3 n 3 + ... + K n n n ) (1) bunda: K  - mehnat sifati koeffitsienti; K 1 , K 2 , K 3 ,… K n - qoidaning buzilganligi sababli kamaytirilgan mehnat sifat koeffitsienti; n - buzilish soni. Keltirilgan usul asosida har bir restoranining har bir bo’limi ishchisining oy davomidagi ishining sifati nazorat qilinadi va shunga qarab rag’batlantiriladi. 11jadvalda mehnat sifatiga nisbatan rag’batlantirish mukofot (ustama) berish miqdori ko’rsatildi. 11-jadval

Mehnat sifati bo’yicha rag’batlantirish 7 ,% Mehnat sifatini baholash hisobi Rag’batlantirish miqdori, % 100 dan katta +30 90-100 +20 80-90 +10 70-80 -10 60-70 -20 50-60 -30 10-50 kam To’lanmaydi Ushbu usulda mehnat sifatini aniqlash va rag’batlantirish qulay hisoblanadi. 7

XULOSA VA TAKLIFLAR 1. Xizmat ko’rsatish v servisning konseptual tahlili asosida xizmat, xizmat ko’rsatish va servis tushunchalarining ta’riflari: - xizmat inson(lar)ning inson(lar)ga yaxshilik, ezgulik, manfaat keltirish yo’lidagi harakati; - xizmat ko’rsatish esa inson(lar)ning yaxshilik, ezgulik, manfaat keltirish yo’lidagi harakati bilan faoliyat olib borish; - servis bu inson(lar)ning yaxshilik, ezgulik, manfaat keltirish yo’lidagi harakati bilan yuqori malakada zamonaviy vositalar yordamida kompleks (bir vaqtning o’zida bir necha xizmatlarni ko’rsatish) faoliyati olib borish ta’riflari ishlab chiqilib amaliyotga tadbig’i tavsi etildi. 2. Iqtisodiyotda xizmat sohasi modellari tahlili natijasida “iqtisodiy oqimlar aylanmasi” modeli takomillashtirilib, xizmatlar sohasi tasniflagichi o’zgartirilgan modeli ishlab chiqilib amaliyotga tadbig’i taklif etildi. 3. “O’zbek modeli” va rivojlanish strategik tamoyillari asosida O’zbekistonda xizmat ko’rsatish va servisning to’rt bosqichida: I bosqich 1991-1997 yy; II bosqich 1997 -2006 yy; III bosqich 2008- 2017 yy; IV bosqich 2017 yildan rivojlanish davrlari ko’rsatildi. 4.Samarqand viloyati umumiy ovqatlanish korxonalari da so’rov o’tkazilib innovatsion faoliyatga to’sqinlik qiluvchi omillar indeksi: - qarshilik indeksini ichida maksimal darajadagisi “korxona pul mablag’larining etishmasligi ( I o’rt =62,08%); “yangilikni kiritish yuqori qiymatliligi (I o’rt =59,9%); “davlat tomonidan moliyaviy yordam kamligi (I o’rt =39,66%); - ishlab chiqarish (texnologik) guruhdagi “korxonaning yangiliklarni qabul qilish qiyinligi (I o’rt =53,72%); - “korxona innovatsion salohiyati pastliligi” (I o’rt =45,27%); va “malakali xodimlarning etishmasligi” (I o’rt =53,61%) aniqlandi. Xuddi

shuningdek, “Yulduz” restoranida to’sqinlik qiluvchi omilga yangi texnikaning etishmasligi (1- 1,5 ball), rivojlanishga ta’sir etuvchisiga malakali kadrlarni ko’paytirish ( 1- 0,5ball) lozimligini ko’rsatildi. 5. Umumiy ovqatlanish korxonalarini modernizatsiyalashda texnikaviy iqtisodiy darajasini aniqlash uchun korxona texnikaviy iqtisodiy darajaini hisoblash metoi ishlab chiqilib, “Obi Rahmat” MChJ “Yulduz” restoranining moddiy texnik bazasining modernizatsiyadan oldingi va keyingi o’rtacha texnikaviy - iqtisodiy darajasi ( K=1,68) aniqlandi va korxonaning o’rtacha iqtisodiy darajasi koeffitsienti 1,34 bo’lganda uning iqtisodiy samaradorligi 670 ming so’mni tashkil etishi hisoblandi. 6. “Obi Rahmat” MChj “Yulduz” restoranida “tarqatuvchi iste’molchi” xizmat ko’rsatish tizimi bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasida ikki bosqichli ofitsiantlar bila va o’z o’ziga xizmat ko’rsatish jarayonlar tuzilmasi tuzilib, restoranda xizmat ko’rsatish sifati va samaradorligini oshirish bo’yicha bajariladigan ishlar ishlab chiqilib amaliyotga tadbiq etishga tavsiya etildi; 7.Umumiy ovqatlanish korxonalari xizmat ko’rsatish darajasini aniqlash uchun sifat ko’rsatkichlari tuzilmasi takomillashtirildi va uning uzluksiz nazoratli olib borilishida “brakeraj” usuli, xizmat ko’rsatuvchi xodimlar xizmatini baholashda mehnat sifatini hisoblab borib rag’batlantirish taklif etildi. Yuqoridagi asosiy va boshqa xulosa tavsiyalardan amaliyotda foydalanish servis korxonalarini modernizatsiyalash va ularda xizmat ko’rsatish samaradorligini oshirishga xizmat qiadi.

$Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati I. Normativ huquqiy hujjatlar va usulologik ahamiyatga molik nashrlar 1 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.-T: O’zbekiston, 2014.-36. 2 . “Ta’lim to’g’risidagi qonun” 1997yil 29 avgust 3 . “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” 1997 yil 29 avgust 4 .Karimov I.A. «O’zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li» - T.: O’zbekiston. 1993 y. 5 .O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasida 2006-2010 yillarda xizmat ko’rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish to’g’risida» - Xalq so’zi 2006yil 18 aprel 6 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasida 2006-2010 yillarda xizmat kursatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish tugrisida» - Xalq so’zi 2007yil 22 may 7 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947sonli «O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar Strategiyasi to’g’risida»gi Farmoni\\ lex.uz$

O'xshashlar

Samarqand viloyati umumiy ovqatlanish korxonalarini modernizatsiyalash va xizmat ko’rsatish samaradorligini oshirish

Servis korxonalarini modernizatsiyalash bilan xizmat ko’rsatish samaradorligini oshirishning nazariy masalalari

Turistlarga xizmat ko’rsatishni tashkil etish

Mеhmonxona fondiga xizmat ko’rsatishni tashkillantirish va uning tеxnologiyasi

Real sektorda servis sohasini tashkil etish xususiyatlari, maqsadi va vazifalari