Turizm sohasida joylashtirish xizmatlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Turizm sohasida joylashtirish xizmatlari

Yuklangan vaqt:

31.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

716.2958984375 KB

Ko'chirib olish

Turizm sohasida joylashtirish xizmatlari Reja: 1. Turizm sohasida joylashtirish vositalari va xizmatlari. 2. Mehmonxonalarning turlari va tasnifi.

1. Turizm sohasida joylashtirish vositalari va xizmatlari Mehmonxona xo’jaligi insoniyat tarixidagi har qanday ijtimoiy formatsiyaga xos bo’lgan, mehmonni hurmat qilish, uni qabul qilib olish va xizmat ko’rsatish tantanalari kabi eng qadimgi an’analaridan kelib chiqadi. Mehmonxona xizmatlari turizm sohasining eng muhim tarkibiy qisimlaridan biri hisoblanadi. Mehmonxona biznesida ko’rsatiladigan xizmatlar sifatini oshirish, bu borada mavjud xorijiy tajribani, ularning rivojlanish tendensiyasini o’rganish zamon talabi bo’lib qolmoqda. Mehmonxona – kecha-yu kunduz, uch smenada, yigirma to’rt soat davomida murakkab texnologik jarayonlar sodir etiladigan korxona bo’lib, unda taklif etiladigan xizmatlar turistlar uchun avvalo, qulay va xavfsiz bo’lishi kerak. Mehmonxona individual va jamoaviy joylashtirish vositasi sifatida jihozlangan aniq nomerlar soniga hamda kategoriyasiga qarab xizmatlar yig’indisini taklif qiluvchi korxona hisoblanadi. O’zbekistonda mehmonxona biznesining rivojlanishidagi asosiy o’zgarishlar sifatida mehmonxona ixtisoslashuvining chuqurlashuvi, xalqaro mehmonxona tarmoqlarining tashkil topishi, mehmonxona biznesiga zamonaviy kompyuter texnologiyalarining kirib kelishi va ulardan samarali foydalanishning yo’lga qo’yilganligi kabi bir qator omillarni keltirib o’tish mumkin. Bugungi kunda mamlakatimizda mehmonxona biznesi bilan shug’ullanadigan tadbirkorlarga keng imkoniyatlar yaratilgan.

Sohani rivojlantirishga qaratilgan qonun osti hujjatlari ishlab chiqilgan va bu ish hozirda ham davom ettirilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 2-mart ―Toshkent shahrida xalqaro klassdagi 4 yulduzli mehmonxona qurilishi samaradorligini oshirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida‖ gi, 2002-yil 2-sentabr ―O’zbekiston Respublikasida mehmonxona biznesi va xalqaro turizmni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida‖gi Qarorlari shular jumlasidandir. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 13-martdagi 60-sonli «Turizm faoliyatini amalga oshirish va litsenziyalash tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qabul qilingan Qarori mehmonxona biznesi bilan shug’ullanuvchi, ya’ni ―mehmonxona xizmatlari ko’rsatishni mo’ljallayotgan oilaviy korxonalar‖ ga juda katta imkoniyatlar eshigini ochib berdi. Unga ko’ra, ―Faqat mehmonxona xizmatlari ko’rsatishni mo’ljallayotgan oilaviy korxonalar uchun qonun hujjatlarida belgilanganga teng bo’lgan ustav fondiga ega bo’lishlari kerak‖ 1 . Endilikda oilaviy tadbirkorlik tipidagi mehmonxona ochish uchun hujjatlarda belgilangan eng kam ish haqining o’n baravari miqdoridan kam bo’lmagan ustav fondini shakllantirishi va yashab turgan uylarini noturar joy shakliga o’tkazmasdan mehmonxona biznesi bilan shug’ullanishlari mumkin. 1 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 13-martdagi 60-sonli «Turizm faoliyatini amalga oshirish va litsenziyalash tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Qarori.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2016-yil 2-dekabrdagi ―O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida‖gi 2 Farmoni turizm sohasidagi tadbirkorlik faolligini yanada rag’batlantirish, turizm infratuzilmasini rivojlantirish, turizm tashkilotlariga qo’shimcha imtiyoz va preferensiyalar berishga imkon yaratdi. Ushbu farmonga ko’ra: • turizm operatorlari ular tomonidan ko’rsatiladigan turizm xizmatlari uchun tushadigan xorijiy valyutadagi tushumni majburiy sotishdan ozod qilinadi; • mehmonxonalar xorijiy valyutadagi tushumning faqat 25 foizini belgilangan tartibda majburiy sotadilar; • xorijiy fuqarolar tomonidan mehmonxonalar xizmatiga haq to’lash erkin ayirboshlanadigan valyutada amalga oshiriladi, ular uchun to’lov respublikaning davlat va budjet tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan holatlar bundan mustasno; • yuridik shaxslar kamida ―4 yulduzli‖ darajadagi mehmonxona va motellarni foydalanishga topshirganda, ular yuridik shaxslarning foyda solig’i, yer solig’i va mol-mulk solig’idan, shuningdek, yagona soliq to’lovidan 5 yil muddatga ozod qilinadi. 2 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2016-yil 2-dekabrdagi ―O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta‘minlash chora-tadbirlari to’g’risida‖gi Farmoni // Xalq so’zi, 2016-yil, 7-dekabr.

Mehmondo’stlik industriyasi – bu mintaqa yoki turistik markaz xo’jaligining kuchli tizimi va turizm iqtisodiyotining muhim tarkibiy qismidir. Mehmon qabul qilish industriyasini guruhli va yakka joylashtirishning turli xildagi otellar, mehmonxonalar, motellar, yoshlarning xostel va yotoqxonalari, appartamentlar, turistik qishloqlar, shuningdek, turistlarni joylashtirishda ishtirok etuvchi xususiy sektorni tashkil etadi. Mehmonlarni ro’yxatga olish, ularning kelishi va ketishini boshqarish, mehmonlarga turli-tuman xizmatlar ko’rsatish mehmonxonaning ma’muriy qismida amalga oshiriladi. Mehmonlar oqimi har xil kiruvchilar, ketuvchilar, yashovchilardan iborat. Joylashtirish xizmati asosan quyidagi ishlarni o’z ichiga oladi: • mehmonlar hujjatlariga ko’ra qabul qilinadi. Ma’mur mehmon bilan yashash joyini (nomer toifasi, uning joylashgan o’rni va sh.k.ni), ko’rsatiladigan xizmatlarni, yashash muddatini kelishib oladi. Yashash uchun haq olinadi. Rasmiylashtirish yakunlanganidan keyin mehmonga nomer kartasi va kaliti beriladi; • mehmonlar nomerda yashashi davrida ularga xizmat ko’rsatish, yashash muddatini uzaytirish, mehmonni bir nomerdan boshqa nomerga o’tkazish (zarur hollarda), yashash uchun haq olish, mijozning xohishiga qarab unga qo’shimcha xizmatlar ko’rsatishni o’z ichiga oladi; • mehmonning jo’nab ketishini rasmiylashtirish chog’ida ko’rsatilgan xizmatlar uchun u bilan to’liq hisob-kitob qilinadi (foydalanilmagan avans qaytarib beriladi), mijoz nomer va kalitni

topshiradi. Mijoz bilan hisob-kitob naqd pul bilan ham, pul o’tkazish yo’li bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Yagona hisobkitob soati (12 soat) tizimini joriy etish mehmonxona ma’muriyatiga mijozlar bilan texnik hisob-kitob qilish jarayonini soddalashtirish imkonini beradi. Mijozga kredit kartalaridan foydalanish imkonini berish yo’li bilan mehmonxona uning erkinlik darajasini oshiradi. Qabul qilish xizmatining ishini yengillashtirish uchun axborot- hisoblash tizimlari ishlab chiqilgan va tatbiq etilmoqda. Umumiy holda axborot-hisoblash tizimi quyidagi to’rtta funksional qismdan tashkil topadi:  joylarni oldindan buyurtma qilish kichik tizimlari;  xizmatga doir axborot berilishini ta’minlash tizimlari;  navbatchi ma’mur tizimlari;  mehmonxona ma’muriyati tizimlari. Turizmda axborot hisoblash tizimining imkoniyatlari juda keng. Joylarni oldindan buyurtma qilish jarayonini avtomatlashtirish bilan bir qatorda, kelayotganlar ro’yxatga olinadi, nomer fondining hisobi yuritiladi, mijozlar uchun hisob varaqlar tayyorlanadi.

1.1-rasm. Turistlar va mehmonlarni joylashtirish vositalari. Mehmonxona qator qo’shimcha pullik xizmatlar ko’rsatadi. Jumladan, zarur axborot olish, pasportlar va turistik hujjatlarni rasmiylashtirish, ekskursiyaga ro’yxatga olish va tashkil qilib berish, valyuta ayirboshlash, konserj xizmati (ya’ni teatr, muzey, konsert zallari, stadionlarga chiptalar buyurtma qilish va sotish), samolyot, poyezd va boshqa qatnov vositalariga chiptalarni buyurtma qilish, ijaraga avtomobil olish shular jumlasidandir. Ayrim mehmonxonalarda ish yuzasidan tashrif buyurgan mijozlar uchun biznes markazlari tashkil etiladi. Markaz mijoz ishlashi va

kasbiy ta’lim olishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratadi. Biznes markazida hujjatlarni tarjima qilish, qayta chop etish ishlari bajariladi, kompyuter xizmatlari ko’rsatiladi. Markaz teleks va faksimil aloqa vositalari, videomagnitofon va proyeksion apparatlar bilan jihozlanadi. Mehmonxona nomeri ko’p funksiyali ahamiyatga ega bo’lib, u mijozning tunashi, dam olishi, ovqatlanishi, yuvinishi, ishlashi, muloqot qilishini ta’minlaydi. Nomerda mehmonning shaxsiy buyumlari saqlanadi. Nomerlar o’rinlar soni, xonalar soni, maydoni, jihozlanishiga qarab tasniflanadi. Mehmonxona nomeri – bu joylashtirish xizmatining asosiy elementi, mehmonlarga dam olish, uxlash, ishlash imkoniyatini yaratuvchi ko’p funksionalli joy hisoblanadi. Nomerlar jahon amaliyotida quyidagi turlarga ajratiladi:  Bir xonali nomer – bitta kishi uchun mo’jallangan yotoq.  Ikki kishilik nomer – ikki kishilik, ko’pincha oilalilar uchun bazan bir kishi uchun mo’ljallangan joy.  Tvin – bu ikki kishi uchun ikkita alohida kravatdan iborat, oila a’zolari va guruhlar uchun mo’ljallangan joy.  Ko’p o’rinli nomer – uch yoki undan ko’p inson, asosan bitta guruh uchun mo’ljallangan nomer.  Oilaviy nomer – oila a’zolari, ota-ona va farzandlar uchun yoki farzandlarning (tarbiyachi, bobo-buvisi) bilan turishiga mo’ljallangan nomer.

 Dormitori – bu kravatlar soniga qarab yashovchilarni qabul qiluvchi ko’p o’rinli nomer bo’lib, aynan bitta guruh uchun mo’ljallangan.  Djunior syuit – ishlash, dam olish uchun qo’shimcha joyi bor nomer, bu kategoriyaga kiruvchi uylar bir xonali hisoblanadi. Ishbilarmonlar uchun mehmon kutish, mini oshxona, ishlash joyi bilan ta’minlaydi. Bir-ikki kishi yashashi uchun mo’ljallangan. Xonaning yarmi mehmon kutish xonasi, oshxona va kabinetdan iborat.  Syuit – yotoq, yotoq joyi, alohida xona, dam olish xonasi, ish xonasidan iborat bo’lib, uch va undan ko’proq yashash xonasi va qo’shimch hojatxonadan iborat.  Apartament – bu yotoq, yotoq joyi, alohida yotoq, dam olish xonasi, oshxona va oshxona jihozlari, ikki yoki undan ko’p xonalar (mehmon kutish, oshxona, yotoq)dan iborat bo’lib, bitta oila a’zolari va guruhlar uchun mo’ljallangan. Jahon amaliyotida bir yoki ikki kishiga mo’ljallangan bir xonali nomerlar ayniqsa, keng tarqalgan. Ayrim mehmonxonalarda har bir yashovchiga nisbatan bir xonali nomerlar ulushi nomer fondining 60-100% iga yetadi. Nomerlarda mebel nomerning gabariti, devorlarining oralig’i, isitish xususiyatlari, texnologik ko’rsatkichlariga qarab joylashtiriladi. Mebel foydalanuvchi uchun qulay bo’lishi, sanitariya va ergonomika talablariga javob berishi, mijozlar didiga mos kelishi kerak.

Apartamentlar soni nomerlar umumiy miqdorining 10% idan oshmaydi. Ular xonalarining soni va vazifasiga, hojatxonasi va vannasiga, dahlizi va maydoniga ko’ra har xil bo’ladi. 1.2-rasm. Mehmonxonaning qabul qilish holati. Xodimlar uchun xonalarni joylashtirishda, ish vaqtida xodimlarning harakat yo’nalishlarini qisqartirish zarurligidan kelib chiqish kerak. Xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning xonalari ish joyidan uzoq bo’lsa, bu qo’shimcha quvvat sarfiga, xodimlar ko’proq charchashiga olib keladi. Shu sababli, qavatdagi nomerlarga bevosita yaqin joyda xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning bir qancha xonalari, chunonchi: xodimalarning xonalari, omborlar (toza choyshab va yostiq jildlari, sarflash materiallari, kir choyshab va yostiq jildlari, tozalash vositalari omborlari), ofitsiantlarning xonalari, axlat yig’gich va b. joylashtiriladi. Mehmonxonaning qabul qilish bo „ limi Mehmonxona nomerining ko „ rinishi

Xalqaro statistika bo’yicha mehmonxonalardagi turistlarning talab va ehtiyojlari o’rganilganda: 1. Mehmonlarning 95%i dush va 5 %i vanna qabul qiladi. 2. Mehmonlarning 40%i ertalab uyg’otishni so’raydi. 3. Mehmonlarning 95%i har kuni kamida 1 soat televizor ko’rishadi. 4. Mehmonlar orasida biznes turistlar 40% ni, juft bo’lib sayohat qiluvchilar 43% ni, yolg’iz erkaklar 32% ni, yolg’iz ayollar 22% ni tashkil qiladi. 2. Mehmonxonalarning turlari va tasnifi Mijozlar ehtiyojidan kelib chiqib, mehmonxonalar har xil funksional vazifalarni bajaradi va ularga har xil talablar qo’yiladi. Bunday mehmonxonalarda mijozlar bilan ishlash ular bo’ysunuvchi idoralar rahbariyati tomonidan tasdiqlangan mehmonxona xizmatlari ko’rsatish qoidalariga asosan amalga oshiriladi. Mazkur mehmonxonalarda amal qiluvchi qoidalarning birorta ham bandi O’zbekiston Respublikasining mehmonxona biznesini tashkil etish bo’yicha qonun hujjatlariga zid bo’lmasligi kerak. Funksional vazifasiga qarab mehmonxonalar quyidagi guruhlarga ajratiladi : - ishbilarmonlar uchun – umumiy tipda, idoraviy, yig’ilishlar, kengashlar va h.k. uchun;

- dam olish uchun mehmonxonalar – turistik, kurort mehmonxonalari, avtoturistlar uchun, motellar, kempinglar; - mehmonxonalarning maxsus turlari – tranzit yo’lovchilar, sportchilar va boshqalar uchun quriladi. Mamlakatimizda asosan ma’lum ish yuzasidan, nisbatan qisqa muddatga kiruvchi odamlarga, shuningdek, har xil maqsadda sayohat qilayotgan fuqarolarga mo’ljallangan umumiy tipdagi mehmonxonalar keng tarqalgan. Bunday mehmonxonalar shaharning markaziy qismida, jamoat, ma’muriy, savdo markazlari yaqinida joylashadi va shaharning turli tumanlari bilan yaxshi transport aloqasini nazarda tutadi. Mazkur mehmonxonalar, odatda, maxsus ko’kalamzorlashtirilmagan nisbatan kichkina yer maydonlariga ega bo’ladi. Umumiy tipdagi mehmonxonalarning nomerlar fondi asosan bir, ikki o’rinli va ko’pincha uch o’rinli nomerlardan tashkil topadi. Bu nomerlarda, qoida tariqasida, ishlash uchun joy mavjud bo’ladi. Mehmonxonalarda aloqa bo’limi, ayrim hollarda – bank bo’limi ishlab turadi, muzokara va yig’ilishlar o’tkazish uchun alohida joylar nazarda tutiladi. Mehmonxonalarning turlari, jahon amaliyotida ularning har birini batafsil tafsiloti 2.1- jadvalda berilgan. 2.1-jadval MEHMONXONALARNING TURLARI

Mehmonxona turlari Tavsifi Otel-lyuks O’z sig’imi bo’yicha mehmonxonaning mazkur turi kichik yoki o’rta korxonalar safiga kiradi. Odatda shahar markazida joylashadi. Yaxshigina ta’lim olgan personal- xodim konferensiya, xizmat uchrashuvlari ishtirokchilari, biznesmenlar bo’lib hisoblangan talabchan mijozlarga servisning juda yuqori darajasini ta’minlaydi. Barcha xizmat turlarini o’z ichiga oluvchi nomerlarning narxlari ancha qimmat turadi. O’rta (klass) bo’g’inli mehmonxona O’z sig’imi bo’yicha oteldan katta (400-200 o’rinli) shahar markazida yoki shahar atrofida joylashgan. Yetarli darajada keng xizmatlar turini taqdim etadi, ulardagi narxlar u joylashgan mintaqa darajasiga teng yoki undan birmuncha yuqoriroq bo’lishi mumkin. Biznesmenlar, xususiy turistlar, kongress, konferensiya ishtirokchilari va h.k.ni qabul qilishi mumkin. Mehmonxonaapartament Sig’imi bo’yicha kichik yoki o’rta o’lchamli (400 o’ringacha) yirik shaharning doimiy bo’lmagan aholisi 2.1-jadvalning davomi (apart-otel) uchun xosdir. Vaqtinchalik turar joy sifatida ko’p yillardan beri o’z-o’ziga xizmat ko’rsatishdan

foydalaniladigan kvartira (ijara) tipidan tashkil topadi. Mehmonxonaning mazkur turida narxlar, qoidaga ko’ra, joylashuv muddatiga bog’liq ravishda (turlanib) to’lanadi. Uzoq muddatga to’xtab o’tuvchi oilaviy turistlarga, biznesmenlarga va ijarachilarga xizmat ko’rsatadi. Iqtisodiy bo’g’in (klass) mehmonxonasi Kichik yoki o’rta sig’imli korxonalar (150 o’rinli va undan ortiq) magistral yo’l yoqalarida joylashadi. Xizmatlar to’plamining cheklanganligi, oddiy va tez xizmat ko’rsatish bilan ajralib turadi. Iste’molchilari – ko’rsatilgan xizmatlar uchun haqiqiy to’lovni amalga oshirishga intiluvchi va to’liq pansionga muhtoj bo’lmagan biznesmenlar, xususiy turistlar uchun mo’ljallangan. Otel-kurort O’z sig’imi bo’yicha mehmondo’stlikning to’liq xizmatlar to’plamini taklif etish bilan ajralib turadigan korxona. Bundan tashqari, bu yerda parhez taomlar va maxsus tibbiy xizmat ko’rsatish majmuasini olish mumkin. Kurort mintaqalarida joylashadi. Motel Shahar tashqarisida, shahar bo’yida, magistral yo’l yoqalarida joylashgan oddiy bir yoki ikki qavatli binolar. Bu kichik yoki o’rta korxonalardir (400 o’ringacha). Kam sonli xodimlarni o’rta darajali xizmat ko’rsatishi xarakterlidir. Mijozlari bo’lib havaskor avtoturizmiga urg’u berilgan turli kategoriyadagi turistlar hisoblanadi. «Tunash va AQSHda keng tarqalgan. Bu mehmonxona kichik

nonushta» xilidagi xususiy mehmonxona (ba’zida o’rta) sig’imli. Shahar atrofida yoki qishloq joylarda joylashgan. Xizmat ko’rsatishga, qoidaga ko’ra, nonushta va uy sharoitidagi yengil tamaddi kiradi. Mijozlari bo’lib uy sharoitiga intiladigan tijoratchilar va shu yo’nalishdagi turistlar hisoblanadi. Otel-garni Mijozlarga cheklangan miqdordagi xizmatlarni: joylashuv va kontinental nonushtani taqdim etuvchi korxonalar. Pansion Xizmatlar darajasini cheklanganligi va oddiy standartli korxonalardir. Otel-garnilardan farqli ravishda, 2.1-jadvalning davomi bu yerda nonushta, tushlik va kechki ovqat (to’liq pansion) taqdim etiladi. Biroq ovqatlanish xizmati faqat mijozlargagina ko’rsatiladi. Mehmon- xona-hovli Otellardan sig’imi, xizmat ko’rsatishi, sodda standartligi bilan ajralib turuvchi korxona, uchrashuvlar va mehmonlar tashrifi uchun qator jamoa xonalarining mavjud emasligi bilan ajralib turadi. Mehmonxonahovli tarkibida restoran yoki barning mavjud bo’lishi majburiydir. Rotel Tunash uchun mo’ljallangan kreslolar joylashtirilgan bir yoki ikki o’rinli vagonlardan tashkil topuvchi harakatlanadigan mehmonxonadir. Hojatxona, oshxona, muzlatgich va kiyinish uchun mo’ljallangan xonalar mavjud. Botel Mos ravishda jihozlangan kichik kema sifatida foydalanuvchi, suvdagi uncha katta bo’lmagan mehmonxona.

Flotel Ko’p hollarda «suvdagi kurort» deb nomlanuvchi katta mehmonxona. Turistlarga keng turdagi xizmatlarni taqdim etuvchi shinam nomerlar: basseyn, suv chang’ilari, baliq ovlash uchun sharoit yaratadigan, suv ostida suzish, suv osti ovi, trenajyor zallari, konferensiya va kongresslar uchun zallar, kutubxona, turlituman ta’minotlar (telefon, telefaks, teletayp, televizor va h.k). So’nggi vaqtlarda turlarda o’qituvchi kongress-kruizlar, kongress-turlar, biznes-turlarni tashkil etish uchun foydalaniladi. Flaytel Agromehmonxona yoki «uchuvchi otel». Favqulodda qimmat va mehmonxonani kamyob turi hisoblanadi. Qo’nish maydonchasi va meteorologik xizmat aloqalari bilan jihozlangan. Mehmon- xona-klub Bunday turdagi mehmonxonalarda nomer fondidan tashqari bir necha zallar aktiv (faol) dam olishni tashkillashtirishga mo’ljallangan. Joylar: konferensiya zallari, fitnes, kino konsert zallari, suhbatlashish xonalari, banket zallari va boshqalar. Kongress mehmonxona Konferensiya, syezdlar, simpoziumlar va majlislar o’tkazilishi uchun mo’ljallangan mehmonxona. Butik-otel Jozibador interyerga ega elitaga mansub kichik mehmonxonalar. Hozirda jahonda ma’lum bo’lgan 30 dan ortiq tasniflash tizimlari zamirida shinamlik darajasi yotadi. Ular orasida quyidagi tasniflash tizimlari ayniqsa, keng tarqalgan:

• Yevropa tasniflash tizimi yoki «yulduzlar» tizimi . Fransiya milliy tasniflash tizimi asosida tuzilgan. Uning zamirida mehmonxonalarni 1 dan 5 yulduzgacha bo’lgan toifalarga ajratish yotadi. Bunday tizim Fransiya, Avstraliya, Vengriya, Misr, Rossiyada va boshqa bir qancha mamlakatlarda qo’llanadi; • harflar tizimi (A, B, C, D). Gretsiyada qo’llanadi;  «tojlar» tizimi. Buyuk Britaniyada amal qiladi; • hind tizimi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda mehmonxonalarni tasniflashning hind tizimi ayniqsa, keng tarqalgan. Bu tizim ham mehmonxonalarni besh toifaga: «bir yulduzli», «ikki yulduzli», «uch yulduzli», «to’rt yulduzli», «besh yulduzli» toifalarga ajratishni nazarda tutadi. Bu toifalarni maxsus komissiya ballar bo’yicha baholash asosida belgilaydi. Misol: «1 yulduz» toifasi: bu toifaga mansub mehmonxona yaxshi hududda, mehmonxona uchun yaroqli binoda joylashgan bo’lishi kerak (maksimal baho 15 ball); mijozlar bilan aloqa qiluvchi xodimlar ingliz tilini ish uchun zarur hajmda bilishi kerak (maksimal baho 5 ball) va h.k. «2 yulduz» toifasini olish uchun 150 ball, «3 yulduz» uchun – 210 ball, «4 yulduz» uchun – 250 ball, «5 yulduz» uchun – 290 ball to’plash kerak. Har bir davlatda mehmonxonalarni tasniflash mezoni – shinamlik darajasi har xil tushuniladi, shuningdek, davlatlarning madaniytarixiy va milliy an’analari bilan belgilangan bir qancha omillar jahonda mehmonxonalarning yagona tasnifini joriy etishga mone’lik qiladi. Butunjahon turizm tashkiloti (BTT), Yevropa

hamjamiyati, Mehmonxona va restoran sanoati qo’mitasi, Xalqaro mehmonxonalar uyushmasining bu yo’nalishdagi faoliyati hozircha samara bermayapti. BTT faqat joylashtirish vositalarining standart tasnifini taklif etgan. Bu tasnifda mehmonxonalar va shunga o’xshash korxonalar to’rt katta guruhdan biriga kiritiladi. Jahon amaliyotida bir mamlakat doirasida bir nechta tasniflash tizimlari amal qiladi. Masalan, Buyuk Britaniyada «tojlar» tizimi bilan bir qatorda, Britaniya turistik agentliklar uyushmasi – «Britich Travel Authority» (BTA) tomonidan taklif qilingan tasniflash tizimi qo’llaniladi. Buyuk Britaniyada amal qiluvchi «tojlar» tizimini «yulduzlar» tizimi bilan uyg’unlashtirish uchun «tojlar»ning umumiy miqdoridan bitta «yulduz»ni ayirish kerak (masalan, to’rt «tojli» daraja uch «yulduzli» darajaga teng). Yuqorida ko’rib chiqilgan Britaniya agentliklari uyushmasi tomonidan taklif qilingan mehmonxonalarni tasniflash tizimi ham shunday muvofiqlikni nazarda tutadi: - budjet mehmonxonalari – «1 yulduz»; - turistik toifa mehmonxonalari – «2 yulduz»; - o’rtacha toifa mehmonxonalar – «3 yulduz»; - birinchi toifa mehmonxonalari – «4 yulduz»; - oliy toifa mehmonxonalari – «5 yulduz». Jahonda mehmonxonalarni Fransiya milliy tasniflash tizimida darajalash keng tarqalgan. Bu tizim turistik mehmonxonalarni 6 toifaga ajratadi. Shulardan besh toifa mehmonxonalarga ma’lum miqdorda yulduzlar berishni nazarda tutadi («1 yulduzli», «2

yulduzli», «3 yulduzli», «4 yulduzli» yoki «5 yulduzli» mehmonxonalar). Bir toifa – yulduzsiz. Bunday tizim mehmonxona xizmatlari bozorini ancha to’liq qamrab olish imkonini beradi. Minimal talab-mezonlarga javob bermaydigan mehmonxona toifa olishga da’vogar bo’la olmaydi. Bunday talab-mezonlar quyidagi guruhlarga birlashtirilgan: A – xonalar miqdori; B – umumiy binolar va xonalar; C – mehmonxonaning jihozlanishi; D – yashash joyining shinamligi; E – xizmat ko’rsatish; F – nogironlar hamda harakatlanishi cheklangan shaxslarga yaratilgan qulayliklar. Germaniya tasniflash tizimiga ko’ra, mehmonxona korxonalari besh toifaga ajratiladi. Bu tizimni Yevropa tizimi bilan uyg’unlashtirish maqsadida bu yerda har bir toifa ma’lum yulduzlar miqdoriga mos kelishi nazarda tutiladi: • turistik toifa – «1 yulduz»; • standart toifa – «2 yulduz»; • komfortli toifa – «3 yulduz»; • birinchi toifa – «4 yulduz»; • lyuks – «5 yulduz». Boshqa tasniflash tizimlari ham o’zining «yulduzlar» tizimiga muvofiqligini belgilashga harakat qiladi. Masalan, Gretsiyada A toifa mehmonxonalari «to’rt yulduzli» darajaga, V toifa

mehmonxonalari «uch yulduzli» darajaga, S toifa mehmonxonalari «ikki yulduzli» darajaga, D toifa mehmonxonalari «bir yulduzli» darajaga mos keladi. Italiyada birinchi toifa mehmonxonalar shartli ravishda «to’rt yulduzli» darajaga, ikkinchi toifa mehmonxonalar uch yulduzli darajaga, uchinchi toifa mehmonxonalar «ikki yulduzli» darajaga mos keladi. Germaniya tasniflash tizimining o’ziga xos jihati shundan iboratki, unda pansionlar, karvonsaroylar, «garni» otellar singari mehmonxona korxonalari uchun ham toifalar nazarda tutilgan. Bunday turdagi mehmonxona korxonalariga tegishli toifalarni belgilashda «restoran», «ovqatlanish servisi» kabi majburiy talablar nazarda tutilmaydi, qo’shimcha talablarning zarur miqdori esa ancha kam: - birinchi toifa uchun – 90; - komfortli toifa uchun – 50; - standart toifa uchun – 15. Bundan tashqari, mazkur korxonalarga ko’pi bilan birinchi toifa («4 yulduz») berilishi mumkin. Tayanch so’z va iboralar: mehmonxona, mehmonxona industriyasi, joylashtirish xizmati, ovqatlantirish xizmati, mehmonxona tiplari, Yevropa tasniflash tizimi, Fransiya milliy tasniflash tizimi, hind tasniflash tizimi, Germaniya tasniflash tizimi.

Mustaqil ishlash uchun savollar 1. Mehmondo’stlik industriyasi nimalardan iborat? 2. Mehmonxona xo’jaligida mehmonlarga xizmat ko’rsatish tartibini tushuntiring. 3. Mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qismi va unga xizmat ko’rsatish tartibini tushuntiring. 4. Xalqaro mehmonxonalarning tasniflanish darajalari nimani ifodalaydi? 5. Fransiya milliy tasniflash tizimining mohiyatini ayting. 6. Germaniya tasniflash tizimini tushuntiring. 7. «Toj» tizimini va «hind» tizimini aytib bering.

ADABIYOTLAR 1. Абдурахмонов К.Х. Менеджмент туризма. Учебное пособие. –Т.: Филиал ФГБОУ ВПО ―РЕУ им. Г.В. Плеханова ‖ в г. Ташкенте, 2013, 248 с. 2. Агзамов С., Ташмуратов Т. Менеджмент международного туризма – Т.: ТашГУ, 1996. 3. Adilova Z.D, Sodiqov T. Xalqaro turizm biznesi. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2010. 4. Adilova Z.D, Aliyeva M.T., Norchayev A. Turizm menejmenti. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2011. 5. Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. – T:. Moliya, 2005. 6. Asror Mo’min. Dunyo mo’’jizalari. Yangi nashr. – T.: 2012, 8b. 7. Ahmadxo’jayev H. va boshqalar. Marketing tadqiqotlari. – T., 2002. 8. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N., Abduxamidov S.A. ―Turizm: nazariya va amaliyot‖ fanidan elektron darslik yaratish texnologiyasi. Uslubiy qo ’llanma. –S., 2016. 9. Gadoyev K., Berdiyeva S. Jahongashta sayyoh olimlar. – T.: O’zbekiston, 2012. 10. Данилов С. Туризм со вкусом узбекского плова. – T., 2013. 11. Ivatov I. Restoran menejmenti. O’quv qo’llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2007. 12. Tashmuratov T.T., Saidov A., Umarqulov E. Turizm iqtisodi. – T.: TMI, 2000.

O'xshashlar

Turizm sohasida ovqatlantirish xizmatlari

Turizm sohasida transport xizmatlari

Turizmda joylashtirish va ovqatlantirish xizmatlari

Turizm sohasida marketing tamoyillari

Turizm sohasida firma ichidagi rejalashtirishning xususiyatlari