Turizm sohasida firma ichidagi rejalashtirishning xususiyatlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Turizm sohasida firma ichidagi rejalashtirishning xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74 KB

Ko'chirib olish

T urizm sohasida firma ichidagi rejalashtirishning xususiyatlari R EJA : 1. Firma ichidagi rejalashtirishning roli, vazifalari va mazmuni 2. Firmani uzoq muddatli va strategik rejalashtirishning mohiyati, bosqichlari va ko‘rsatkichlari 3. Rejaning sifatini, uning bajarilish natijalari va samaradorligini baholash

1. Firma ichidagi rejalashtirishning roli, vazifalari va mazmuni Turizm sohsidagi tadbirkorlik faoliyatining muvaffaqiyati ko‘p jihatdan firma ichidagi rejalashtirishning sifatiga bog‘liq. Turistimk firmadagi rejalashtirish jarayoni firma ishchilari o‘rtasida turistik mahsulotni ishlab chiqish va realizatsiya qilish borasidagi munosabatlarning keng doirasini qamrab oladi. Firma ichidagi rejalashtirishnin xususiyatlaridan biri shundaki, turistik mahsulotni yaratish va realizatsiya qilishda ko‘plab faoliyat turlarining xodimlari maqsadga yo‘naltirilgan holda o‘zaro hamkorlik qiladilar. Shuning uchun firmaning rejasiga kiritilayotgan hatto eng progressiv g‘oyalar va yangiliklar ham yondosh sohalar bilan hamkorlik qilgan holda turistik faoliyatning butun hajmini kompleks asoslab bermay turib, sezilarli natijalarga olib kelmasligi mumkin. Firma ichidagi rejalashtirishnig roliga etarlicha baho bermaslik salbiy natijalarga olib kelishi mumkin. Turistik faoliyatning barcha muhim ko‘rsatkichlarinin batafsil tahlil qilish asosida tadbirkorlik rejasini tuzish jarayoni tadbirkorlik faoliyatining zaif tomonlarini aniqlashga va o‘z niyatlariga vaqtida o‘zgartirishlar kiritish yoki umuman ulardan voz kechishga imkon beradi. Firma ichidagi rejalashtirishning asosiy vazifalaridan biri potentsial va faktik investorlarning rejalashtirilayotgan tadbirlar amalga oshirilishiga, rejadagi barcha tarkibiy qismlarning bir-biri bilan bog‘langanligiga, ijrochilarning tarkibi va rejani amalga oshirish muddatining asoslanganligiga shubhasini tarqatib yuborishdan iborat.

2. Firmani uzoq muddatli va strategik rejalashtirishning mohiyati, bosqichlari va ko‘rsatkichlari Turistik firmaning tadbirkorlik reasi doimiy amal qiluvchi hujjat bo‘lib, uni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelgan ob’ektiv sharoitlardan kelib chiqib, unga tuzatishlar kiritilish mumkin. Rejalarni bajarish muddatlari yarim yil, bir yil, 3-5 yil va undan ko‘proqni tashkil qiladi. Yillik rejani oylar bo‘yicha va choraklar bo‘yicha rejalashtirish tavsiya qilinadi. Turistik firmaning yuridik maqomi, faoliyatining xususiyati, xizmatlar, mehnat bozorining holati, davlat tomonidan yordam mavjudligi va uning hajmidan kelib chiqib, turistik firmani rejalashtirishning strategik kontseptsiyasi iqtisodiy, firmaga oid va ijtimoiy maqsadlarni o‘z ichiga olishi kerak. Rejalashtirilayotgan natijalarga erishish uchta asosiy omillar bilan belgilanadi: tanlangan strategiya, tashkiliy struktura va uning faoliyat ko‘rsatishining usullari. Strategiya – maqsadlarga erishish vositasi, eng ko‘p foyda olish uchun resurslardan qanday foydalanish zarurligi kontseptsiyasidir. U operativ maqsadlar – ishlab chiqarish operatsiyalarini joriy rejalashtirish, narxlarni shakllantirish, reklama loyihalarini, tadqiqot ishlarini amalga oshirishni ham nazarda tutadi. Strategiya moslashuvchanlik elementlarini ham o‘z ichiga olishi kerak, ya’ni mahsulot eskirsa, texnologiyalar o‘zgarsa, ijtimoiy va huquqiy cheklashlar yuzaga kelsa, firma bu o‘zgarishlarga tezkor va ianiq aks-ta’sir ko‘rsatishi va mahsulotning nomenklaturasini takomillashtirish, mahsulot o‘tkazish bozorlarini o‘zgartirish, xizmatlarning sifatini yaxshilash bo‘yicha choralar ko‘rishi shart. Firma oldiga qo‘yilgan strategik maqsadlarga erishish bozor, ma’muriy va tezkor muammolarni hal qilishni talab etadi.

Bozorga oid muammolar – ishlab chiqarilish lozim bo‘lgan tovarlar va xizmatlarni, shuningdek, bu turistik mahsulotni sotish mumkin bo‘lgan bozorlar va iste’molchilarni tanlashdir. Ma’muriy muammolarga quyidagilarni kiritishadi: firmani tashkil qilish, rahbarlar o‘rtasida vakolatlar va javobgarliklarni taqsimlash, ishlarning hajmi va ketma-ketligini belgilash, axborot oqimlari va hisobotlarni belgilash. Tezkor muammolar – ishlab chiqarish operatsiyalarini rejalashtirish, narxlarni shakllantirish, reklama operatsiyalari, tadqiqot ishlaridir. Strategiyanig moslashuvchanligi firmanig tashkiliy tuzilishiga katta talablar qo‘yadi. Unga ko‘ra firmaning tuzilishing o‘zgarayotgan holatga qarab moslashtirib borish kerak. Turistik firmalarning tashkiliy tuzilishi ishlab chiqarishning tezkor moslashuvini ta’minlashi kerak. Bunday o‘zagirshlar talabning pasayib ketishi yoki raqobatchilarning harakati tufayli, narxlarning tushib ketishi, firmanig bozordagi ulushi kamayib ketishi, yangi turdagi qandaydir mahsulotning misli ko‘rilmagan muvaffaqiyat qozonishi kabilar sababli yuzaga kelishi mumkin. Turizmdagi strategik kontseptsiyaning eng samarali tadbirlarida biri hujumkor taktika o‘tkazish va resurslarni tejash choralari bilan birga quyidagilarni amalga oshirish hisoblanadi: faol marketing, yangi bozorlarni o‘rganish va o‘zlashtirish, turistik mahsulotlarni takomillashtirishga xarajatlarni ko‘paytirish (ularni zamonaviylashtirish hisobiga), yangi istiqbolli turlar va sayohatlarni joriy qilish hisoblanadi. Bir vaqtning o‘zida firma rahbariyati almashtiriladi va mustahkamlanib boradi, kompleks tahlil va vaziyatni baholash amalga oshiriladi, zarurat tug‘ilsa strategik rejaga o‘zgartirishlar kiritiladi. Shu rejaga muvofiq yangi moliyaviy, marketing, texnik va investitsiya dasturlari ishlab chiqiladi.

Tuzatishlar kiritilgan strategik reja barja ijrochilar e’tiboriga yetkaziladi. Firma ichidagi rejalashtirish faqat uzoq muddatli va strategik darajalardagina amalga oshirilib qolmaydi. U shuningdek, tezkor (joriy) rejalarni batafsil ishlab chiqishni ham nazarda tutadi. Kalendar rejalar (yarim yillik, choraklik, oylik) masalalarning keng doirasini qamrab olishi kerak. Turistik biznesdagi bozorga asoslangan o‘zaro munosabatlar turistik korxonalarning rahbarlaridan firmadagi iqtisodiy va moliyaviy vaziyatni kompleks baholashni, faoliyatning yakuniy ko‘rsatkichiga ta’sir ko‘rsatuvchi eng muhim omillarni tahlil qilishni, modellashtirish asosida firmani rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqishni talab qiladi. Bunday talablarga eng ko‘p javob beradigani biznes-rejadir. U turistik firmaning faoliyat ko‘rsatishi va uni rivojlantirishning kompleks iqtisodiy modelidir. U firma iqtisodiy, moliyaviy holatining kengaytirilgan dasturidir. Biznes-reja asosida firma rahbariyati u yoki bu turistik mahsulot yoki xizmat ishlab chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qiladi, mablag‘ bilan ta’minlash va yanada rivojlantirish masalalari hal qilinadi. Biznes-rejaning afzalliklari va qulayliklari haqida biz oldingi bo‘limlarda gapirib o‘tdik. Alohida turistik firmalar tomonidan reja tizimlarini qurishdagi sezilarli farqlarga qaramay, har qanday turistik firmaning rejalarida nazarda tutilishi kerak bo‘lgan bir qator ko‘rsatkichlar mavjud. Ular quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1) miqdoriy ko‘rsatkichlar. Ular talab va taklifning hajmini aks ettiradi. Umuman, turistlar soni, ularning milliy mansubligi; alohida davrlar bo‘yicha turlarning sotilishini taqsimlash (oylar, choraklar, mavsumlar); turistlarning bir joyda bo‘lishining o‘rtacha davomiyligi (kunlarda); firmaning turlarni realizatsiya qilishdan oladigan daromadi hajmi va h.k.;

2) turistik xizmatlarning iste’molchisining o‘zini tavsiflaydigan ko‘rsatkichlar. Bunga yosh, jins, yashash joyi, oilaviy ahvoli, daromadlari darajasi va h.k.lar kiradi. Bu ko‘rsatkichlarni shakllantirish manbai anketa so‘rovlari natijalari va turistlarning pasport ma’lumotlari hisoblanadi; 3) turistlarning biror joyda bo‘lishdagi xulq-atvorini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar. Bunga firmaning qo‘shimcha xizmatlardan oladigan daromadlari hajmi; ekskursiyalar va turli tadbirlardan olinadigan daromadlar hajmi; qo‘shimcha tadbirldarda qatnashgan turistlarning soni; ularning xizmatlardan qoniqqanlik ko‘rsatkichi kiradi; 4) raqobatchi (milliy, mintaqaviy, mahalliy) tashkilotlar haqidagi ma’lumotlar. Bunga faoliyatning son va sifat ko‘rsatkichlari, ular tashkil qiladigan turlarning xarakteri, narxi va sh.k.lar kiradi; 5) turizm haqidagi boshqa axborotlar – xalqaro, milliy, aviatsiya, dengiz, temir yo‘l va avtomobil transporti haqidagi; banklar, va boshqa moliyaviy muassasalar; magazinlar, esdaliklar, gidlar, gid-tarjimonlar va h.k.lar haqidagi axborotlar; 6) turli voqealarning, shuningdek, diniy va qonun tomonidan o‘rnatilgan bayramlarning kalendarlari. Axborotlarning manbai quyidagilar bo‘lishi mumkin: turistik firmaning o‘zining ma’lumotlar bazasi, turizm bo‘yicha rasmiy davlat orgnalaridan olingan turli hujjatlar, turizm bo‘yicha assotsiatsiyalar va kasaba uyushmalarining statistikasi, ixtisoslashgan jurnallar va albatta, Internet saytlarida olingan ma’lumotlar. Turistik biznes bo‘yicha axborotlarni tez qayta ishlash uchun axborotlarni tezkor ishlashga va rejalashtirish vazifalarini hal qilishga imkon beradigan kompyuter tizimlarini qo‘llash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu bosqichda quyidagi operatsiyalar kompyuterlashtirishni talab qiladi:

 marketingga oid va boshqa axborotlarni to‘plash va tahlil qilish;  o‘tkazish, talab hajmlarini, turistik bozor sig‘imini, bozordagi narxlar holatini, o‘tkazish potentsialini bashorat qilish;  turizm bo‘yicha to‘plangan axbortlarni saqlash;  turli algoritmlar, matematik modellar yaratish. 3. Rejaning sifatini, uning baarilish natijalari va samradorligini baholash Turistik firmaning iqtisodiy muvaffaqiyati quyidagi ko‘rsatkichlarga asoslanadi: bozorni, iste’molchini o‘ziga tortishni bilish darajasi, turistik mahsulotning yuqori sifati, narx, samarali reklama va turlarni realizatsiya qilishni rag‘batlantirish metodlari. Turistik firmalar faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlariga quyidagilar kiradi: 1) turistlarga xizmat ko‘rsatish hajmi (odam va odam-kun soni); 2) ekskursantlarga xizmat ko‘rsatish hajmi (odam soni); 3) turistlar va ekskursantlarga xizmat qilishga ketgan xarajatlar hajmi; 4) turlar va alohida xizmatlarni realizatsiya qilishdan tushgan daromadlar; 5) foyda summasi. Bozor munosabatlari sharoitlarida har bir turistik firma o‘z faoliyatini mustaqil rejalashtiradi, turlarni ishlab chiqadi, o‘z xarajatlari, turistlarga xizmat ko‘rsatish hajmlarini o‘zi belgilaydi. Xarajatlarni rejalashtirish, hisobga olish, tahlil qilish va nazorat qilish uchun ularni sarflarning vazifasini belgilaydigan kalkulyatsiya bandlari bo‘yicha guruhlashtiradilar. Bandlar bo‘yicha guruhlashtirish sarflarning har

biri bo‘yicha tejashlar yoki ortiqcha chiqimlarni aniqlashga, shuningdek iqtisod qilingan yoki me’yordan ortiq chiqimlarning turistik firma faoliyatining so‘nggi natijalariga ta’sirini aniqlashga imkon beradi. Mamalkatimiz turistik firmalari ishi amaliyotida turistlar va ekskursantlarga xizmat ko‘rsatishdagi sarflarning quyidagi kalkulyatsiya bandlari qo‘llaniladi:  ovqatlanish narxi;  tunash narxi;  transport xarajatlari;  turistlar va ekskursantlarga xizmat ko‘rsatish uchun jo‘natilayotgan turistik firma xodimlarining ish haqi;  ijtimoiy sug‘urtalar, ishsizlik fondiga ajratiladigan chegirmalar;  ekskursiyalarni o‘tkazishga ketadigan sarflar;  amortizatsiya xarajatlari (uskunalarning, ashyolarning eskirishi);  xo‘jalik xarajatlari;  firma apparatini saqlab turishga ajratiladigan mablag‘lar;  yo‘llarni qurish, ta’mirlash va saqlab turish uchun vznoslar;  innovatsiya fondiga qaytarib qolinadigan summalar;  qo‘shimcha xizmatlarning narxi. Turistik firmaning chiqimlarini elementlar bo‘yicha nazorat qilish ularni hisobotdorlikning turli shakllarida taqqoslashga imkon beradi. Masalan, tannarxda ish haqi fondini ajratib ko‘rsatish uni mehnat bo‘yicha hisobot bilan taqqoslashga imkon beradi; ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalarni ko‘rsatish – pensiya fondi, bandlik fondiga vznoslar bo‘yicha hisobotdorlik shakllari bilan taqqoslashga imkon beradi.

Alohida tur bo‘yicha turistlarga xizmat ko‘rsatishning tannarxiga kiruvchi barcha xarajatlar hisoblab chiqilgach, olingan kattalik (yo‘l hujjatlari narxini istisno qilgan holda) ushbu korxonada o‘rnatilgan rentabellik foiziga va qo‘shimcha qiymat solig‘iga ko‘paytiriladi. Shunday qilib, turlar (alohida xizmatlar)ni realizatsiya qilishdan olingan umumiy foydaning kattaligi hisoblab chiqiladi. Bu kattalik va turistik firmaning xarajatlari o‘rtasidagi farq firmaning foydasini tashkil qiladi. Bu foydaga O‘zbekiston Respublikasida amal qilayotgan qonunlarga muvofiq soliq solinadi. Byudjetga va boshqa organlarga to‘lanadigan barcha soliqlarni to‘lab bo‘lgach, turistik biznes korxonasi qolgan mablag‘lardan quyidagi yo‘nalishlarda foydalanishni mustaqil rejalashtiradi:  rezerv (sug‘urta) fondi – ustav fondining 25 % gacha;  turistik biznesni rivojlantirish va takomillashtirishga sarflanadigan mablag‘lar fondi;  ijtimoiy fond (pensiyalarga qo‘shimchalar, mehnat faxriylariga yordam, firmaning oshxonalari va bufetlarida oziq-ovqat narxini arzonlashtirish);  mukofotlar fondi (qo‘shimcha ish haqi, mukofotlar, ustamalar);  qo‘shimcha maqsadlar (davlat va jamoatchilik fondlari, ekologiyani yaxshilash, madaniy-oqartuv faoliyati). Sanoati rivojlangan mamlakatlarda korxonalarning faoliyatini nazorat qilish va boshqarish vazifasi, jumladan turistik korxonalarnikini ham, boshqaruvning kontrolling deb nomlangan yangi yo‘nalishi ila bog‘liq. Kontrollig xizmatlari rahbarlik qiluvchi tuzilmalarga kiradi. Ular turistik korxonalarni istiqboldagi (strategik kontrolling) va tezkor (tezkor kontrolling) rivojlantirishning muqobil variantlarini ishlab chiqish va

iqtisodiy asoslab berishni amalga oshiradilar. Bunda firmaning moliyaviy va xo‘jalik faoliyatini, joriy (tezkor) va istiqboldagi faoliyatni («tor joylar»ni hisobga olgan holda) hisobga olish va tahlil qilish metodikasiga asolaniladi. Maxsus kontrolling xizmatiga ega bo‘lmagan kichik va o‘rta korxonalar uchun bu funktsiyani bosh menejerlar bajarishadi. Firmada uning hajmidan kelib chiqib kontrollingni maxsus xodim (axborot-tahlil bo‘limi) yoki bosh hisobchi (odatda kichik firmalarda) amalga oshiradi, chunki bu ish buxgalterlik hisobining barcha shakllarini qamrab oladi. Kontrollingni ilgaridan ishlab-chiqilgan biznes-reja ancha engillashtiradi. Turizm sohasida kontrolling faqat firmanning umumiy faoliyatini baholashgagina emas, balki uning ba’zi davrlarini (mavsum va vaqt bo‘yicha), masalan har bir marshrut bo‘yicha mavsumiylik omilining ta’sirini va sh.k.larni baholashga xizmat qiladi. Kontrolling tizimi quyidagi tadbirlarni o‘z ichiga oladi:  turistik firmaning maqsadlarini biznes-reja asosida belgilash;  istiqboldagi rejani ishlab chiqishda faktik holat (baza)ni baholash;  rejaning amalda bajarilishi va biznes rejada ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi nomuvofiqliklarni bartaraf qilish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish;  eng samarali boshqaouv qarorlari qabul qilish maqsadida muntazam ravishda axborot to‘plash va ishlov berish;  doimiy (ba’zan esa davriy) nazoratni amalga oshirish va biznes- rejada mo‘ljallangan va amalda olingan ko‘rsatkichlarni taqqoslash;  aniqlangan og‘ishlar sababini tahlil qilish, ularni bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.

Tezkor kontrolling odatda qisqa muddatli rejalashtirish bosqichida (1-3 yil) amalga oshiriladi. Bunda quyidagilar asosiy vazifa hisoblanadi: firma faoliyatining muvaffaqiyati; uning tugatilish ehtimolini rejalashtirish; iqtisodiy xarajatlarni nazorat qilish. Strategik kontrolling umuman turistik firma faoliyatini baholash (xodimlarning faoliyati, o‘z yoki zayom mablag‘laridan foydalanishning samaradorligi va sh.k.) maqsadida o‘rta yoki uzoq muddatli rejalashtirishdan foydalanishni nazarda tutadi. Shunday qilib, kontrolling tizimi firmaga taqdim etilayotgan turistik mahsulotni saqlab qolgan yoki zamonaviylashtirgan holda, foydalilik darajasiga erishining ko‘zlanayotgan yo‘llarini baholashga imkon beradi. Xulosa Turistik faoliyatning barcha muhim ko`rsatkichlarinin batafsil tahlil qilish asosida tadbirkorlik rejasini tuzish jarayoni tadbirkorlik faoliyatining zaif tomonlarini aniqlashga va o`z niyatlariga vaqtida o`zgartirishlar kiritish yoki umuman ulardan voz kechishga imkon beradi. Firma ichidagi rejalashtirishning asosiy vazifalaridan biri potentsial va faktik investorlarning rejalashtirilayotgan tadbirlar amalga oshirilishiga, rejadagi barcha tarkibiy qismlarning bir-biri bilan bog`langanligiga, ijrochilarning tarkibi va rejani amalga oshirish muddatining asoslanganligiga shubhasini tarqatib yuborishdan iborat.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.04.1999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2004. 3. Бгатов А.П. Туристские формальности. Учебное пособие. 2004. 4 . Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Учебное пособие, 2004 г. 5 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2004. 6 . Организация международного туризма Учебник 2-е изд перераб и доп, (ГРИФ) Сенин В.С. 2003г. 7 . Планирование туризма. Учебное пособие. Юреев А.П. Донецк 2003 г. 8. Реклама в туризме Учебное пособие Дурович А.П. 2003 г. 9. Харрис Г. Кац К.М. Стимулирование международного туризма в 21 век. ( Пер . с анг .) М .: Финансы и статистика .2002. 10 . Information and Documentation Resource Centres For Tourism. WTO .2004. Internet saytlari . www . peugeotufa . ru – цены услуг www . world - tourism . org – Всемирная туристская организация www . e - tours . ru – деловые туры, выставки, конференции

O'xshashlar

Turizm sohasidagi milliy, mintaqaviy va firma ichidagi rejalashtirishning mohiyati va metodologik asoslari

Turizm sohasida marketing tamoyillari

Turizm sohasida ovqatlantirish xizmatlari

Turizm sohasida transport xizmatlari

Turizm sohasida joylashtirish xizmatlari