Turizm faoliyatida marketing konsepsiyasi - Iqtisodiyot - Referatlar

Turizm faoliyatida marketing konsepsiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72 KB

Ko'chirib olish

Turizm faoliyatida marketing konsepsiyasi Reja: 1. Turizm faoliyatida marketing konsepsiyasi 2. Turizmda marketingni rivojlantirish mohiyati 3. Turistik korxonalarida marketing strategiyasi 4. Majmuali xizmat 5. Marketingning uchta bosh vazifalari 6. Mijozlar bilan aloqa o‘rnatish 7. Rivojlanish 8. Nazorat

1. Turizm faoliyatida marketing konsepsiyasi Marketing o’zining asosiy tavsiflari bilan xo’jalik faoliyatining boshqa shakllaridan unchalik farq qilmaydi. Shuning uchun ham turizmda zamonaviy marketingning barcha muhim qoidalari qo’llanilishi mumkin. Shu bilan birga turizmda uni faqat tovarlar sotuvida emas, balki xizmatlar savdosining boshqa shakllaridan ajratadigan o’ziga xos alohidaligi mavjud. Bu yerda xizmatlar savdosi bilan birga tovarlar savdosi (mutaxassislarning baholashi bo’yicha turizmda xizmatlar ulushi 75 % ni, tovarlar ulushi 25 % ni tashkil etadi) hamda ishlab chiqaradigan joyda turistik xizmatlar va tovarlarning iste‘mol qilinishida alohida ahamiyatga ega bo’lib, aniq vaziyatda o’ziga xos o’rin tutadi. Mehnatning aniq natijasi (moddiy-buyumlashgan shakldagi tovar)ga ega bo’lgan an‘anaviy ishlab chiqarishda marketing tushunchasi aniqroq ahamiyatga egadir. Turizmdagi faoliyatning natijasi turistik mahsulotdir. Turistik mahsulot o’z ma‘nosi bilan bu turistlarning u yoki bu ehtiyojlarini qondiradigan va ularning to’loviga bog’liq bo’lgan har qanday xizmatdir. Turistik xizmatlarga mehmonxona, transport, sayrgoh, tarjima, maishiy, kommunal, dallolchilik va boshqa xizmatlar kiradi. Ayni vaqtning o’zida «turistik mahsulot»ni tor va keng ma‘noda ko’rib chiqish mumkin. Tor ma‘nodagi turistik mahsulot bu turizm industriyasining (sohaning) har bitta aniq tarmoqda (masalan, mehmonxona xizmati, turoperatorning tur. mahsuloti, transport korxonasi mahsuloti va h.k.)gi xizmatlari. Keng ma‘nodagi muristik mahsulot bu turistik sayohatni (tur)ni yoki u bilan bevosita bog’liq bo’lgan birlikni tashkil etuvchi tovar va xizmatlar majmuasidir. 2. Turizmda marketingni rivojlantirish mohiyati Turistik mahsulotning o’ziga xos alomatlari turizmdagi marketingga sezilarli ta‘sir ko’rsatadi. Marketingning yagona tushunchasi yo’q bo’lganidek, turizm marketingining ham yagona qoidasi yo’q. Butunjahon turistik tashkiloti (BTT) tomonidan qabul qilingan «turist» tushunchasini hisobga olgan holda, fransuz mutaxassislari R.Lankar va R.Olle fikricha turistik marketingi – «berilgan vazifalarni o’rganish, tahlil qilish va yechish uchun yaratilgan asosiy usullar majmuasidir. Asosan bu usullar quyidagilarga qaratilgan bo’lishi kerak: ruhiy va

ijtimoiy omillar nuqtai nazaridan kishilar ehtiyojlarini yanada to’laroq qondirish imkoniyatlarini aniqlash hamda moliyaviy hisobotdan eng oqilona usullarni topib, turistik tashkilotlar (korxona, byuro yoki assotsiatsiyalar)ning turistik xizmatlarda aniq yoki yashirin ehtiyojlarni hisobga olish imkonini beradi. Bu turdagi ehtiyojlar dam olish yo’nalishlari (vaqtichog’lik, ta‘til, sog’liq, o’qish, din va sport) bilan yoki boshqa tadbirkor guruhlari, oila, xilma-xil tashriflar va ittifoqlarda tez-tez uchraydigan yo’nalishlar bilan aniqlanadi», deb tushuncha berganlar. Ayrim mualliflar turizmda marketing tushunchasiga yanada global (umumbashariy) ma‘no beradilar. Masalan, shveysariyalik mutaxassis Yo.Kripendorf: «Turistik marketing bu – mintaqaviy, milliy va xalqaro rejalar asosida turizm sohasida amalga oshiriladigan turistik korxonalari hamda xususiy va davlat siyosatining tizimiy o’zgarishlari va o’zaro muvofiqlashtirishidir. Bu o’zgarishlardan maqsad munosib foyda olish imkoniyatini hisobga olgan holda, aniq iste‘molchi guruhlarning talabini to’la qondira olishdir», deb aytgan edi. D.K.Ismayev ushbu masalada juda sodda va Shu bilan bir vaqtda to’la tushuncha beradi: «Marketing – iste‘molchi talabini aniqlash va o’rganish asosida hamda eng yuqori foyda olish maqsadida har bir iste‘molchining yakka ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan savdo-ishlab chiqarish faoliyatining tizimidir». Nemis mutaxassislari V.Riger, P.Rot, A.Shrand marketingni turistlarning ehtiyojlarini raqobatchilarga nisbatan yanada samarali qondirish yo’li bilan korxonaning maqsadlariga erishishga qaratilgan, bozorga yo’naltirilgan boshqaruv sifatida aniqlaydilar. Bu yerda Shuni ta‘kidlash kerakki, marketingni alohida turistik firma darajasida ham mahalliy, mintaqaviy va milliy darajalardagi turistik birlashmalar faoliyatida qo’llash mumkin. Bu tushuncha o’zida quyidagi g’oyalarni mujassamlashtiradi. E‘tiborga moyil bo’lgan dastlabki belgisi marketing bu alohida emas, balki faoliyat tizimi tushunchasi bilan belgilanadi. Boshqacha qilib aytganda, bu qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun turistik korxonalarning umumlashtirilgan ketma-ket bajariladigan harakatlaridir. Demak, marketing bu reklama va xizmatlarni sotish yoki xizmatlarni yaratish emas, balki marketing tamoyiliga

binoan, barcha vazifalarni va harakatlarni birlashtirishi lozim bo’lgan tizimdir. Bu jihat bilan marketing tijorat ishidan ancha farq qiladi. Agar tijorat ishi sotuvlarni faollashtirish uchun barcha kuch va vositalardan foydalanishni ko’zda tutsa, marketing maqsadi esa iste‘mol talabiga javob beruvchi, o’zaro bog’langan ishlab chiqarish jarayoni va xizmatlar sotuvidir. Bizning tushunchamizda e‘tiborga sazovor bo’lgan ikkinchi belgisi bu marketingning bir bosqichda tugamasligidir. U bir zayldagi harakat emas, balki yangi turistik masulotni tadbiq etish yoki yangi narxni tayinlanishi to’g’risidadir. Gap Shundaki, bozor doimo harakatda va o’zgarishda bo’ladi. Masalan, xilma-xil omillar ta‘siri tufayli iste‘molchilarning talabi o’zgaradi, raqobatchilar ham bozorga yangi xizmatlarni taklif etish ustida tinmasdan harakat qiladilar. Marketing haqiqatan ham to’xtovsiz harakatda va rivojlanishdadir. Marketing faqat bugungi kunni ko’zda tutmasdan, balki kelajakka nazar tashlashni ham mo’ljallaydi. Bu holatda xalq maqoli o’rinlidir: «Yoki vaqt bilan birga harakat qilish yoki vaqt o’tishi bilan yo’ldan orqada qolish». Uchinchi belgisi muvofiqlashtirish bilan bog’liq. Turistik korxonaning ichki harakatlarini tashqi muhit sharoitlari bilan muvofiqlashtirish zarur. Agar ularni alohida ko’rib chiqadigan bo’lsak, belgilangan natijalarga erisha olmaymiz. Mabodo turistik firma hozirgi paytda bozorga xizmat kerak deb tushunsa, u faqat xizmatni taklif etishi mumkin, aks holda bunda yaxshi natija bo’lmaydi. Agar firma bozorga e‘tibor bermasdan xizmat ko’rsatishga o’tsa (bozorda yuqori talab xizmatiga ega bo’ladigan bo’lsa), bunda ham natija yaxshi bo’lmaydi. Gap Shundaki, firma ichidagi faoliyatni tashqi muhitdan oladigan ma‘lumotlar bilan muvofiqlashtirsh kerak bo’ladi. Bu holatga erishish uchun marketingning barcha vazifalari va vositalaridan foydalanib qaror qabul qilish kerak bo’ladi. To’rtinchi belgisi firmaning taklif etadigan xizmati nimadan iborat, degan tushunchaga borib taqaladi. Bu holatni belgilaydigan mumtoz savol albatta berilishi kerak. Uning ma‘nosi: «Bizlar haqiqatan qanday biznes bilan Shug’ullanayapmiz?». Savolning shanday tarzda qo’yilishi turfirmani o’zining xizmatlariga iste‘molchining nuqtai nazaridan qarashga majbur qiladi. Bu savolga

javobning boshqa varianti firma resurslarni aniqlash va ular (moddiy va insoniy resurslar)dan yana qanday holatda foydalanish mumkinligi bilan bog’liq. Ko’pgina firmalar yangi ochilgan salohiyatli imkoniyatlar (ulardan foydalanadimi yoki yo’qmi) borligidan hayron qolishadilar. Beshinchi belgisi haridorlarning talablarini qondirish uchun marketing nima qilomoqda, degan ma‘noni anglatadi. Bu yerda faqat mijozning hozirgi haridlari emas, balki vaziyat o’zgarganda (masalan, daromadi oshganda) u nimani harid qilar edi, degan ma‘no tushuniladi. Marketing, yuqorida aytilganidek, oldindan bashorat qilish faoliyatidir. U iste‘molchilarga yanada ko’proq nima kerak bo’lishi mumkin, degan savolga to’g’ri javob berishi kerak bo’ladi. Hamda u firmaning mijozi bo’lmagan, lekin uning xizmatiga muhtoj bo’lishi mumkin degan imkoniyatni ham baholaydi. Oltinchi belgisi marketing foydasini oshiradigan vositalarni aynan tenglashtirishga va tadbiq etishga imkoniyat berishini hisobga olishdir. Bu uni bevosita iqtisodiy kategoriyaga aylantiradi. Turistik firmaning maqsadlari mijozlarning ehtiyojlarini yetarli vaqt birligida sifatli qondirish hisobiga amalga oshirilishi lozim bo’ladi. 3. Turistik korxonalarida marketing strategiyasi Butunjaxon turistik tashkilotning (BTT) tushunchasiga ko’ra, turizm faqat iqtisodiy hodisa bo’lib qolmasdan, balki bir vaqtning o’zida ijtimoiy, madaniy, ekologik va siyosiy hodisa hamdir. Bunga binoan, marketingdan foydalanishda barcha aytib o’tilgan omillardan yuqori darajada foydalanish lozim. Bunda u ko’proq turistik firmalarni ham, iste‘molchi mijozlarning ham manfaatlarini ifoda etadi. Turizm sohasisiz murakkab tizim bo’lib, u iqtisodiyot, siyosat, ekologiya, madaniyat bilan yagona bo’lgani uchun ijobiy marketing natijasiga erishish uchun xilma-xil tashkilot va korxonalar marketingini o’zaro muvofiqlashtirishi kerak. Turizmdagi marketing tamoyillari boshqa sohaga nisbatan yanada ko’proq to’liqroq va o’tkir tavsifga egadir. Ular savdo siyosatida muhim omil bo’lib, iste‘molchilarning talabini o’rganish bilan bir qatorda turist-iste‘molchilarning muammolarini aniqlashda asos bo’lib qoladi. «Ehtiyojlarni aniqlang va ularni

qondiring» - bu ibora turizmdagi marketing tamoyillarini yetarli darajada ta‘riflaydi. Marketing mohiyatini yanada aniqroq tushunish uchun uni tijorat harakatlarining tamoyillari bilan taqqoslash kerak. Hech Shubhasiz, bu ikkita tamoyil bir-biriga yaqin, ammo marketing ko’proq vazifalarni yechadi. Bu holat amerikalik mutaxassis T. Levit tomonidan juda yaxshi ifodalangan. U quyidagilarni e‘tiborga olgan: «Sotuv bo’yicha tijorat harakatlari» - bu sotuvchining ehtiyojlarini qondirishga bo’ysinishi, marketing esa haridorning ehtiyojlariga bo’ysinishi. Sotuv bo’yicha tijorat harakatlari – sotuvchining tovarini naqd pulga aylantirish bo’yicha ehtiyojlarini amalga oshirish, marketing esa mijozning ehtiyojini tovar orqali va bu tovarni yaratish hamda iste‘mol qilishning bir qator omillari bilan bog’liq masaladir. Tijorat harakatlarni jadallashtirish tamoyillarida e‘tiborga olinadigan asosiy ob‘ekt – mavjud bo’lgan turistik mahsulot, foydali sotuvni ta‘minlash esa kuchli tijorat harakatlarni va rag’batlantirish vositalarni talab etadi. Tijorat harakatlari va marketingni jadallashtiruvchi tamoyillarini solishtirish Tamoyil E‘tibor ostidagi asosiy ob‘ekt Maqsadga yetishish vositalari Foyda oshiradigan manbalar Tijorat harakatlarini jadallash-tirish Turistik mahsulot Sotuv tizimini takomillashtirish, reklama, sotuvlarni rag’batlantirish Sotuvlar hajmining o’sishi Marketing Iste‘molchilar ning ehtiyojlari Marketing majmuasi Iste‘molchilarning ehtiyojlarini qondirish Milliy turistik mahsulot reklamasining samaradorligini quyidagi ma‘lumotlar ifoda etadi: Fransiyada aytib o’tilgan maqsadlarga sarf bo’lgan 1 dollarga 300

dollarlik daromad olinadi. Buyuk Britaniyada bu ko’rsatkich pastroqdir va 220 dollarni tashkil etadi. Marketingni milliy darajada qo’llash turizm sohasini vujudga kelishi va rivojlanishi jarayonining shakllanishi va amalga oshishida maqsadga to’g’ri keladi. 4. Majmuali xizmat Majmuali xizmat, ya‘ni turistlarga yagona «paketda» sotiladigan xizmatlarning standart yig’imi asosiy turistik mahsulotni tashkil qiladi. Chet elda standart yig’imlari yoki xizmatlar paketi asosida sotiladigan turistik sayohatlar odatda, pekidj-tur deb ataladi. Ular ko’pgina turistik firmalarning faoliyatida bosh vosita bo’lib hisoblanadi. Aytib o’tish kerakki, pekidj -turga bo’lgan talab darajasi mamlakatlar orasida farqlanadi. Ular ulushi barcha sayohatlar ichida 38 % gacha bo’lgan Belgiya, Germaniya, Niderlandiya, Buyuk Britaniya va Daniya kabi mamlakatlarda eng katta e‘tiborga sazovor. Gresiya, Ispaniya, Italiyada pekidj-turlarga bo’lgan talab darajasi 30 % ni ham tashkil qilmaydi.Turistik xizmatlarning umumiy tavsiflari bir qatorda o’ziga xos farqlarni ham kiritish kerak. Birinchidan, bu xilma-xil komponentlar orasida uzviy munosabatlarning murakkab tizimi bilan tavsiflanadigan xizmat va tovarlar (moddiy va nomoddiy komponentlar)ning majmuasi. Ikkinchidan, turistik xizmatlarga bo’lgan talab daromad va baholar darajasiga nisbatan juda sezgir, ammo ko’p hollarda siyosiy va ijtimoiy sharoitlarga ham bog’liqdir. Uchinchidan, iste‘molchi, odatda turmahsulotni iste‘mol qilishdan oldin uni tasavvur qilolmaydi. Ko’pgina hollarda iste‘mol o’zi turxizmatni yaratgan joyda amalga oshiriladi. To’rtinchidan, iste‘molchi mahsulotni iste‘mol qiladigan joyga yetib borish uchun ma‘lum masofani bosib o’tishi kerak. Beshinchidan, turmahsulot atrof-muhit va vaqt kabi o’zgarishlarga bog’liq bo’ladi. U talabning tebranishi bilan tavsiflanadi.

Oltinchidan, turistik xizmatlarning taklifi egiluvchan bo’lmagan ishlab chiqarishdan farq qiladi. Ular bevosita faqat ma‘lum joyda iste‘mol qilinadi. Mehmonxona, tayyoragoh (aeroport), dam olish maskanlari mavsum oxirida boshqa mintaqaga ko’chirilmaydi. Ular talab o’zgarishi bilan vaqt va atrof-muhitga moslasha olmaydi. Yettinchidan, turistik mahsulot ko’pgina korxonalar harajatlari bilan yaratiladi. Ulardan har bittasi ishning o’ziga xos mehnat usullari, maxsus ehtiyojlari va xilma-xil tijorat maqsadlariga egadir. Sakkizinchidan, turistik xizmatlarning mayda kamchiliklari mavjud bo’lgan holda, yuqori sifati ta‘minlanmaydi. Chunki turistlarga xizmat ko’rsatish xuddi Shu ayda-chuyda va kichik detallardan iborat bo’ladi. To’qqizinchidan, turistik xizmatlar sifatiga baho berish sub‘ektiv fikrlarga bog’liq bo’lib, iste‘molchining sotib olinadigan xizmatlar paketi bahosiga bevosita aloqasi bo’lmagan shaxslar (masalan, mahalliy fuqarolar, turistik guruhlarning a‘zolari) katta ta‘sir ko’rsatadilar. O’ninchidan, turistik xizmatlarning sifatiga fors-major (kutilmagan holat) tavsifiga ega bo’lgan tashqi omillar o’z ta‘sirini ko’rsatadi (tabiiy sharoit, ob-havo, turizm sohasidagi siyosat, xalqaro vaziyat va h.k.). 5. Marketingning uchta bosh vazifalari Xalqaro turistik tashkiloti turizmdagi marketingning quyidagi uchta bosh vazifalariga e‘tibor beradi:  mijozlar bilan aloqa o’rnatish;  rivojlanish;  nazorat. 6. Mijozlar bilan aloqa o‘rnatish Mijozlar bilan aloqa o’rnatishdan maqsad ularda dam olish uchun mo’ljallangan joy, o’sha yerda mavjud, bor bo’lgan serviz xizmatlari, diqqatga sazovor narsalar va umid qilgan manfaatlarga ishonchini hosil qilish hamda mijozlar istaklariga javob berish. 7. Rivojlanish Rivojlanish – xizmatlarni sotish uchun yangi imkoniyatlarni ta‘minlaydigan yangiliklarni loyihalashtirishni nazarda tutadi.

8. Nazorat Nazorat – xizmatlarning bozorda sotilishi bo’yicha faoliyat natijalarining tahlilini nazarda tutadi va bu natijalarning turizm sohasida bor bo’lgan imkoniyatlarini qanchalik to’la foydali ishlatilishini namoyon etadi.

Adabiyotlar ro’yxati 1. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учеб. пособ. – Минск: Новое знание, 2004. 2. Котлер Ф. Дж Боуэн. Дж. Мейкенз Маркетинг. Гостеприимство. Туризм. Учебник, второе издание. 14. Medlik, Dictionary of Travel, Tourism and Hospitality. Printed and bound in Great Britain by Biddles Ltd – 3 rd ed, 2003. 3. Tuxli е v I.S., G.H. Qudratov, Parda е v M.Q. Turizmni r е jalashtirish. Toshkеnt – «Iqtisod - moliya» 2010. 4. Tuxliyev I.S., A.B.Bektemirov, Z.I.Usmanova. Turizmda strategik marketing Samarqand 2010 y. 5. Kamilova F.K. – «Xalqaro turizm bozori» // O‘quv qo‘llanma, Toshk е nt. TDIU-2001 6. Восколович Н.А. Маркетинг туристских услуг: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2009. – 207 стр. 7. Ветитнев А.М. Интернет-маркетинг санаторно-курортных услуг: Учебное-методической пособие. - М.: Финанt и статистика, 2007. - 160 стр. 8. Дурович, А.П. Маркетинг гостиниц и ресторанов: Учебное пособие. 2- изд. — М.: Новое знание, 2006. — 632 стр. 9. Ефимова О.П. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие.- 4- е. изд. стер.- Минск: Новое знание,2008.392 стр. 10. Kamilova F.K. ―Xalqaro turizm bozori‖. O’quv qo’llanma. Toshkent. TDIU 2007 y. – 164 bet.

O'xshashlar

Turizm sohasida marketing tamoyillari

Turizm biznesida marketing muhiti tahlili

Turizm xizmatlar bozorining marketing tadqiqotlari

Evolutsion menejment konsepsiyasi

Marketing menejmenti