Turizm biznesida marketing muhiti tahlili - Iqtisodiyot - Referatlar

Turizm biznesida marketing muhiti tahlili

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

218 KB

Ko'chirib olish

Turizm biznesida marketing muhiti tahlili Reja: 1. Marketing muhiti tushunchasi 2. Turistik korxonaning ichki marketing muhiti tahlili 3. Turistik korxonalar tashqi muhit tahlili 4. SWOT-tahlil 5. PEST(STEP)-tahlil tushunchasi

1. Marketing muhiti tushunchasi Turistik korxonasi ichida hamda boshqa iqtisodiy sub‘ektlar orasida tashkil bo’ladigan xilma-xil munosabatlar bilan bog’liq bo’lgan va doimo o’zgaradigan sharoitlarda amal qiladi. Bu munosabatlar yig’indisi marketing tushunchani tashkil etadi. Marketing muhiti ko’pgina hollarda firma faoliyatining tasnifini belgilab beradi va marketing tadqiqotlarini o’tkazish jarayonida majburiy tartibda puxta ko’rib chiqiladi. Marketing strategiyasini aniqlash va uni hayotga tadbiq etish uchun rahbariyat quyidagilar to ’ g ’ risida batafsil taassurotga ega bo ’ lishlari kerak :  turistik korxonaning ichki muhiti, uning salohiyati va rivojlanish an‘analarini;  tashqi muhiti , uning xususiyatlari va korxonaning unda egallaydigan mavqei to ’ g ’ risida . 2. Turistik korxonaning ichki marketing muhiti tahlili Ichki muhit ( mikromuhit ) — bu korxonaning ichida joylashgan va uning nazoratida bo ’ lgan umumiy marketing muhitining bir qismidir . U firmaning ishlashiga imkon beradigan va demak , ma ‘ lum vaqt ichida faoliyat ko ’ rsatish va yashashga urinish imkonini yaratadigan salohiyatni o ’ zida mujassamlashtiradi . Ichki muhiti quyidagi yo ’ nalishlar bo ’ yicha tahlil qilinadi : Kadrlar ( ularning salohiyati , malakasi ; tanlash , o ’ qitish , va lavozim bo ’ yicha oldinga surish ; mehnat natijalarni baholash va rag ’ batlantirish ; ishlovchilar o ’ rtasida munosabatlarni saqlash va ma ‘ qullash va h . k .); * boshqarishni tashkil etish ( kommunikatsion jarayonlar ; tashkiliy tuzilishlar * me ‘ yorlar , qoidalar , tartiblar ; huquq va mas ‘ uliyatni taqsimlash ; bo ’ ysunish bosqichlari ); * moliya ( bartaraf etishga yo ’ l qo ’ ymaslik , foydalilikni ta ‘ minlash , sarmoya imkoniyatlarni yaratish ); * marketing (turistik mahsulotning strategiyasi; narx strategiyasi, sotish strategiyasi; kommunikatsion strategiya).

Ichki muhitni tadqiqot qilishdan maqsad — turistik korxonaning kuchli va kuchsiz tomonlarini aniqlash. Aniqlangan kuchli tomonlari korxonaning raqobat kurashida tayanadigan asos bo’lib xizmat qiladi, qaysiki bu korxonani kengaytirish va mustahkamlashga asos bo’ladi. Eng kuchsiz tomonlarga alohida e‘tibor berilishi kerak. Ularning ko’pchiligini bartaraf etish uchun harakat qilmoq zarur. Ichki muhit turistik korxonaning samarali amal qilish imkoniyatlarini belgilab beradi. Agarda, u marketing tamoyillaridan majmuali foydalanishni ta‘minlay olmasa, muammolar manbaiga aylanishi mumkin. Agar turfirmada har xil xizmatlar va xodimlar yagona marketing strategiyasiga bo’ysinmasa, ya‘ni masalan, ayrim bo’linmalar va xodimlar marketingning umumiy maqsadlarini amalga oshirish manfaatini ko’zlamasa, «qarama- qarshiliklar» hodisasi ro’y berishi mumkin. Bunday holatga yo’l qo’ymaslik uchun marketing tadqiqotlar jarayonida eng jiddiy tahlilga uchraydigan korxonaning madaniyatini oshirish darkor. Korxonaning madaniyati — o’z faoliyatida tayangan bir qancha me‘yorlar, qoidalar va qimmatliklardan iborat bo’ladi. Madaniyat korxonadagi odamlar o’rtasida munosabatlar tizimini, hokimiyat taqsimotini boshqarish uslubini, kadrlar malakasini kelajakdagi rivojlanishni aniqlanishni mujassamlashtiradi. Madaniyatga erishgan darajasi korxonaning unumli, savdoli ishlashiga ko’maklashishi mumkin, aksincha, madaniyat yo’qligi ishbilarmonlik hulqining susayishiga olib keladi. Bu yerda hamma narsa ahamiyatga ega — ofisning bezatilishidan boshlab, to marketing strategiyasi u yoki bu variantning xodimlarga qay darajada ta‘sir etishigacha. Korxonaning madaniyati yetarli darajada ifodalanmaganligi uchun uni o’rganish murakkab bo’ladi. Ammo uni oydinlashtiradigan bir necha omillar bor. Birinchidan , yuqori madaniyatga ega bo’lgan korxonalarda ishlaydigan xodimlar muhimligini ta‘kidlash. Bunday korxonalarga xos bo’lgan falsafani tushuntirishga e‘tibor berilib, o’z g’oyalarini targ’ib qilishadi.

Ikkinchidan , korxonaning madaniyati to’g’risida uning raqiblar bilan bo’ladigan o’zaro aloqalari qanday amalga oshirilishi va o’z mijozlariga qanday munosabatda bo’lishiga asoslanib xulosa chiqarish mumkin. Uchinchidan , korxonaning madaniyati uning xodimlari o’z ish joylarida qanday mehnat qilishi, lavozim bo’yicha siljish tizimining tuzilishi va xizmat doirasidagi xodimlar harakatini baholaydigan mezonlarni kuzatish taassurotlari. To‘rtinchidan , madaniyat darajasini anglash korxonada barqaror tartib qoida amal qilishi, yozilmagan qoidalar jiddiyligi va ularga xodimlarning nechog’li ahamiyat berishi muhimdir. Agarda, xodim firma tarixini yashxi bilsa, uning tartib-qoidalar va ramzlariga hurmat bilan yondoshsa, unda bu yuqori madaniyatli korxona deb hisoblashga bo’la oladi. Misol tariqasida yirik aviatsiya kompaniyalaridan birida tashkil topgan me‘yorlar, qoidalar va qadriyatlar tizimini keltirish mumkin: 1. Biz xizmat ko’rsatish sohasida ishlaymiz. Mijoz — bizning ishimizda eng muhim. Ular ishimizga haq to’lashadi. Bizning burchimiz — ularning ehtiyojlarini qondirish. 2. Biz — hammamiz va har birimiz doimo har yerda «Lyuftganza» xodimlarimiz. 3. Bizning mahsulotimiz — mijozlar uchun foydali. Sayrdan oldin, sayr paytida va ugdan keyin ham mijozimiz uchun sifatni ta‘minlashimiz kerak. 4. Biz raqobat asosida ish yuritamiz. Shu sababli biz yanada yaxshi ishlashimiz lozim. 5. Biz har doim: - mijozlarda, - sheriklardan, - raqiblardan o’rganamiz. 6. Biz hammamiz — bir jamoa, boshqalarga va har birimizga ko’maklashamiz. 7. Biz jahon bozorida yutuqqa erishamiz. 8. Muvaffaqiyatni biz Shunday tushunamiz: Mijozlarni qoniqtirish; korxona egalariga daromad keltirish; har birimiz uchun porloq kelajak.

Korxonaning madaniyati faqat firma ichidagi o’zaro munosabatlarni belgilab berishdan emas, balki tashqi muhitning qanday yaratilishiga jiddiy ta‘sir o’tkazishdan iborat. 3. Turistik korxonalar tashqi muhit tahlili Tashqi muhit nisbatan mustaqil bo’lgan ikki tizim osti bo’lakchalarning majmuasi sifatida ko’riladi, * makro muhit. * bevosita muhit. Makromuhit turistik korxonasi joylashgan muhitning umumiy sharoitlarini yaratadi. Ko’pgina hollarda makromuhit alohida olingan firmaga nisbatan o’ziga xos tavsifdan iborat emas. Ammo ulardan har biri uning ta‘siri ostida bo’ladi va uni boshqara olmaydi. Turistik korxona marketing makromuhitining omillari Makromuhitning demografik omillarni o’rganish turistik korxonaning bozor imkoniyatlarini tahlilida muhim o’rin egallaydi. Marketing aholi soni, uning aniq mamlakatlar va mintaqalar bo’yicha joylashuvi, mehnat qilish qobiliyatiga ega bo’lganlar nafaqaxo’rlar, o’quvchilarni ajratgan holda yoshi bo’yicha tuzilishini hisobga oladigan masalalarni ko’rib chiqishi lozim. Qanday bo’lmasin, turistik harakatlanishning o’zgarish an‘analari yoshiga, jinsiga va oilaviy sharoitiga bog’liq holda yetarli darajada aniq kuzatiladi. Demografik omillar Iqtisodiy omillar Tabiiy omillar Turistik korxonaning makromuhiti Ilm - te xnikaviy omillar Siyosiy - huquqiy Ijtimoiy - madaniy omillar

Turizmning faol shakllariga eng ko’p turlanishni 18—30 yoshdagilarda uchraydi. Ammo umumiy turistik harakatlanish 30—50 yoshda eng yuqori bo’ladi. Marketing tadqiqotlari uylanmagan (turmushga chiqmagan)larning harakatchanligi, ayollar erkaklarga nisbatan turizmga ko’proq qiziqishi to’g’risida ham guvohlik beradi. Turizm yoshi qaytgan odamlarning eng tez rivojlanib boradigan bozori hisoblanadi. Yevropaning 12 mamlakatida o’tkazilgan tadqiqotlar Shuni ko’rsatdiki, 2020 yilga borib aholining 25% ni 60 yoshdagilar tashkil qiladi. AQShda turistlarning umumiy sonidan 28%ni yoshi yetuk bo’lgan sayyohlar tashkil qiladi. Yevropaga jo’naydigan kanadaliklarning 22 % ga yaqini 55 yoshdagi va undan yuqori bo’lgan turistlardir. Demografik o’zgarishlar oilalarga ham o’z ta‘sirini o’tkazadi. Bu yoki u demografik belgisi asosida ajratilgan aholining har bir guruhi uchun «o’zining» turistik mahsuloti talab etiladi. Bunday guruhning har birida o’z byudjeti mavjud bo’lib, u ham marketing mutaxassislari tomonidan o’rganilishi kerak. Demografik omillarning guruhiga urbanizatsiya, ya‘ni shahar aholisi ulushining o’sishi ham kiradi. Bu turizm ommaviy shakllari rivojlanishning asosiy shart-sharoitlardan biridir, chunki aholi turistik safarlarga chiqish darajasi urbanizatsiya darajasiga to’g’ridan-to’g’ri nisbatdadir. Urbanizatsiyaning eng yuqori darajasi Shimoliy Amerika (77 %) va Yevropa (71 %) mamlakatlarida ro’y berib, ular turistlarni asosiy «etkazib beruvchilari» hisoblanadi. Bir mamlakat doirasidagi shaharlarda turistik faollik darajasi qishloqlarga qaraganda ancha yuqori. Shahar qanchalik yirik bo’lsa, Shunchalik unda istiqomat qiluvchilar turistik safarga chiqishadi. Bu ehtiyoj ortiqcha doimo ish bilan band bo’lish va tez-tez asab buzilishidan kelib chiqib, shaharning nechog’lik yirik bo’lishiga qarab o’sib boradi. Shu bilan birga, bilim doirasini kengaytiruvchi turistik safarlarga chiqish to’g’risidagi fikrga shahar aholisining umumiy va yanada yuqori bo’lgan madaniy bilim darajasi ta‘sir etadi. Demografik jarayonlardagi an‘analar to’g’risida ma‘lumotlarni to’plab, ularning turfirma faoliyatiga bo’lgan ijtimoiy ta‘sirini tahlil qilish, asosiy

kuchlarning ta‘sir qiluvchi yo’nalishlarni aniqlash va kelgusidagi ish natijalarini oldindan o’rganish mumkin. Iqtisodiy omillar ham demografik omillar kabi muhimdir. Firmaning qancha mijozi borligini bilish ham yetarli emas. Ular qancha va qanday xizmatlardan foydalanishni aniqlash muhimdir. Aholining to’lov qobiliyatiga qaysi omillar ta‘sir etadi, bularga mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi ham, ish haqining miqdori ham, pulning qadrsizlanishi ham, ishsizlik ham kiradi. Turistik xizmatlarga bo’lgan talabni daromad darajasiga bog’liqligini ham esdan chiqarmaslik kerak. Aholining xilma-xil guruhlar o’rtasidagi daromadlar taqsimlanishning tuzilishini bilish ahamiyatga molik. Bunday taqsimotning notekisligi — qonuniy hodisa. Buning uchun bozorning ma‘lum segmentiga xizmat ko’rsatishni tanlashda firma o’zining salohiyatli mijozlarning moliyaviy holatini e‘tiborga olishi kerak. Bundan tashqari, iste‘molchilar harajatlari tarkibini o’rganish juda muhim. Bu turistik xizmatlar iste‘moliga aholi har bir guruhi harajatlarning qanday ulushi to’g’ri kelishini taxminan bilishga yordam beradi. Masalan, yer yuzida turistik xizmatlarning aholi iste‘moli umumiy tarkibida barqaror o’sib borish an‘anasi kuzatilmoqda. Ular har xil mamlakatlar bo’yicha olingan o’rtacha ma‘lumotlar oilaning harajatlari umumiy yig’indisida safar harajatlari 12—19 % tashkil qilishi to’g’risida guvohlik beradi. Agar mamlakat aholisi o’z mablag’ini faqat iste‘mol buyumlarga sarf qilsa, bunda turistik xizmatlar bozori rivojlanmay qolishi mumkin. Shunday qilib, aholining xilma-xil guruhlari o’rtasida daromadlar taqsimlanishi va iste‘mol uchun sarflar tarkibini o’rganayotganda, firma iqtisodiy muhit omillarini hisobga oluvchi zaruriy axborot to’planadi. Tabiiy omillar turistik korxonaning faoliyatiga ta‘sir ko’rsatmasligi mumkin emas, chunki tabiiy resurslardan foydalanish, tashqi muhitni asrash umumbashariy masalalari hisoblanadi. Bundan tashqari, tabiiy omillar (iqlim, fauna va flora) — mijozlarni safarni uyushtirishga jalb qilish va turistlarni bu yoki u mintaqa, mamlakatga sayr qilish uchun muhim unsur. Shunga misol, Bolgariyaning tabiiy

resurslari turistlarni yozgi davrda o’ziga jalb qiladi. Belarusda nuqtai nazarni tabiiy boyliklardan foydalanishga qaratish mumkin. Tabiatdan foydalanish ko’proq davlat nazoratida bo’ladi, Shuning uchun firmalar o’z marketing faoliyatida bu holatni ham hisobga olishlari shart. Turistik korxonaning marketingi ijtimoiy-madaniy omillar ta‘siri ostida bo’ladi. Jamiyatda qabul qilingan barqaror me‘yorlar, ijtimoiy qoidalar, ma‘naviy qadriyatlar tizimi, kishilarning tabiatga, mehnatga, o’zaro va o’ziga bo’lgan munosabatlar katta kuchga ega. Ijtimoiy-madaniy omillarni bilish juda muhim. Ular makromuhitning boshqa unsurlariga hamda korxonaning ichki muhitiga (masalan, xodimlarning ishga bo’lgan munosabati) ta‘sir etadi. Buning uchun korxonada bo’ladigan ijtimoiy-madaniy o’zgarishlarni o’rganishi va ulardan marketing amaliyotida foydalanishi kerak. Masalan, hozirgi vaqtda ko’pgina mamlakatlarda odamlar o’z bo’sh vaqtini sport va dam olishga bag’ishlamoqchi bo’lishadi. Bu esa turmush muhitini rivojlantirishda yangi imkoniyatlarni yaratib beradi. Marketing vazifasi ijtimoiy-madaniy sohadagi yuqorida aytib o’tilgan va boshqa an‘analarni aniqlash va firma faoliyatini ularga qaratishdan iborat. Fan-texnikaviy omillar taxlili uning rivojlanishi xizmatlar yangi turlarini ishlab chiqish, ularni sotish va mijozlarga xizmat ko’rsatishni takomillashtirish uchun bor imkoniyatlardan o’z vaqtida foydalanishga ko’maklashadi. Fan va texnika rivojlanishi turistik xizmatlarni ommaviy taklif qilish vositalarini takomillashtirishga undaydi (mehmonxona xo’jaligidagi moddiytexnikaviy bazani, transportda, safarlar byurosida). Bugungi kunda ommaviy turistik safarlarni kompyuter texnikasisiz tashkil etishni tasavvur qilib bo’lmasligini alohida aytib o’tish kerak. Ko’pgina turistik firmalar haqiqiy vaqt rejimdagi joylarni egallash tizimini kompyuterlashtirishga katta e‘tibor berishadi. Germaniya va Fransiyada barcha savdo punktlari bunday tizimlar bilan ta‘minlangan. Ispaniya, Daniya va Niderlandiyada ulardan foydalanish darajasi yuqoridir. Fan-texnika taraqqiyoti juda yuqori imkoniyatlarga boy bo’lib, firma uchun jiddiy xavf tug’diradi. Har qanday yangilik eskirgan texnologiya va ish uslublarini

siqib chiqarish xavfini yaratadi, agarda fan-texnika tavsifdagi omillarga kerakli e‘tibor berilmasa, u salbiy oqibatlarga olib keladi. Makromuhitning siyosiy-huquqiy omillari tadqiqoti birinchi navbatda davlat hokimiyati va boshqarish organlarining jamiyat rivojlanishi sohasida ko’zlagan maqsadlari va davlatning qanday vositalar yordamida o’z siyosatini hayotga tadbiq etish to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lish uchun o’tkaziladi. Munosabatlarning huquqiy me‘yor va chegaralarni o’rnatadigan qonunlar hamda boshqa hujjatlar tahlili turistik korxona harakatining chegaralarni o’zi uchun, o’z manfaatlarini himoya qilish uslublarni aniqlash imkoniyatini beradi. Bunda butunlay xo’jalik faoliyatni va xususan, turistik biznesni tartibga keltiruvchi qonuniy-huquqiy hujjatlarni o’rganish zarur. Makromuhit omillarni tadqiqotini o’tkazayotganda ikki asosiy narsaga e‘tibor berish juda muhim. Birinchidan , marketing makromuhitining omillari o’zaro kuchli bog’langan va bir-biriga ta‘sirini o’tkazadi. Buning uchun ularning tahlilini alohida emas, balki tizilmaviy, majmuali yuritish kerak. Ikkinchidan , barcha mikromuhit omillarning har xil korxonalarga bo’lgan ta‘siri bir xil emas va ularning o’lchamlari, hududiy joylashuvi, faoliyat xususiyatlari va boshqalarga bog’liq. Bundan tashqari, firma tashqi omillardan qaysilari uning ishiga eng muhim ta‘sir ko’rsatayotganini o’zi uchun aniqlab olishi kerak. Buning uchun korxonaga ko’proq xavf soluvchi omillarni aniqlash muhim bo’ladi. Bunda firma uchun qo’shimcha imkoniyatlarni yaratuvchi tashqi omillardagi o’zgarishlarni bilish maqsadga muvofiq bo’lardi. Bevosita atrof-muhitni turistik korxonasi uzluksiz munosabatda bo’lgan tashqi marketing muhitining tarkibiy qismlarda namoyon bo’ladi. Bunda firmaning Shu uzviy munosabatlarning tavsifi va mazmuniga muhim ta‘sir etishini ifodalash muhimdir. Bu bilan u qo’shimcha imkoniyatlar shakllanishida va uning kelajakdagi borligiga tahdidlarning paydo bo’lishining oldini olishda faol ishtirok etadi.

Iste‘molchilar Raqiblar Muloqotda Aralash bo’ladiganlar Marketingning bevosita tashqi muhiti Turfirmaning bevosita tashqi doirasida «teng huquqliklarning eng afzali» bu, Shubhasiz, iste‘molchilardir. Ularni o’rganish qanday xizmatlarni ular ko’proq qabul qilish, savdoning qanday hajmiga umid qilish, salohiyatli mijozlar doirasini kengaytirish masalasini yaxshiroq hal qilishga ko’maklashadi. Marketing iste‘molchilarni «qattiq» nazorat qila olmaydi va ulardan o’z xohishicha foydalana olmaydi. Turistik firma uchun eng muhimi Shundaki, marketing iste‘molchilari hulqi, o’zgarishiga juda sezgir bo’ladi. Ularning keltiradigan sabablarini tahlil qiladi va korxona faoliyatini tartibga keltirishga oid chora-tadbirlarni taklif etadi. Bevosita tashqi muhitning keyingi muhim tarkibiy qismi bu iste‘molchilarni o’ziga jalb qilishda to’xtovsiz musobaqada ishtirok etuvchi raqiblardir. Marketing sohasida amerikalik mutaxassis J.Pildich o’zining «Haridorga yo’l» kitobida ta‘kidlaganidek, o’z raqibini bilmoq — vaqt bilan kuchni ko’proq sarflab, ularni sinchiklab o’rganmoq demakdir. Nima uchun bu zarur? Chunki faqat raqiblar firma kelajakda erishadigan yoki ustunlikni ta‘minlaydigan mezonlarni yuzaga keltiradi. Marketing bevosita tashqi muhitidagi dastlabki ikki tarkibiy qismlarning o’ta ketgan muhimligini hisobga olgan holda iste‘molchilarni o’rganish va raqiblarni o’rganishni marketing tadqiqotlarda mustaqil yo’nalishlarga ajratadi. Amaliyotda hech qaysi turistik korxona mustaqil tarzda turni tashkil qila olmaydi, mijozlarni zarur bo’lgan transport vositalari, turar joylari bilan ta‘minlay olmaydi, ovqatlanishni va h.k. tashkil qila olmaydi. Buning uchun, odatda, majmuali xizmat ko’rsatishda yetishmaydigan bo’g’inlari bilan ta‘minlaydigan munosib korxona va tashkilotlar «ko’maklaShuvchilar» jalb qilinadi: * joylashtirish korxonalari;

* transport vositalari; * turistlarga hamroh bo’lish va axborotlarni yetkazib berish xizmatlarni yaratib beradigan sayrgoh byuro va boshqa firmalar; * vositachi turistik korxonalar; * savdo korxonalari; * jamoa ovqatlanish korxonalari va h.k. Turistik korxonaning faoliyatiga ahamiyatli ta‘sirni muloqot qiluvchi jamoalar o’tkazadi. Bu firma faoliyatiga salohiyatli yoki amaliy ta‘sir etuvchi shaxslar guruhi, tashkilotlar, muassasalar salohiyatli ta‘sir o’tkazish firmaga nisbatan betaraflik saqlash yoki unga ma‘lum qiziqish ko’rsatish orqali namoyon bo’ladi. Turfirmaning doirasida asosiy bo’lgan muloqot jamoalari quyidagilardir: * moliyaviy tashkilotlar (banklar, sarmoya jamg’armalari, moliyaviy, sug’urta kompaniyalari va boshqa moliya-kredit institutlari); * ommaviy axborot vositalari (matbuot, radio, televideniye); * jamoatchilik (iste‘molchilar ittifoqlari, ijtimoiy shakllanishlar hamda tashkillashtirilgan kuch sifatida namoyon bo’lmaydigan aholi, masalan, kurort doirasida yashovchilar); * o’z korxonasi to’g’risida o’z munosabatiga ega bo’lgan firma xodimlari. Bundan tashqari, o’z xodimlari ko’ziga ega firmaning yaxshi obro’-e‘tibori boshqa muloqot qiluvchi jamoalarga ta‘sir qiladi. Demak, turistik korxonasi rahbariyatidan firma xodimlarining axborot olish saviyasini oshirish harakatlari, mehnatini rag’batlantiruvchi chora-tadbirlarni, ijtimoiy kafolatlarni amalga oshirish talab qilinadi. Marketing tadqiqotlarning vazifasi muloqot jamoalardagi kayfiyatlar to’g’risida axborot olishdan, firmaga nisbatan eng ehtimoliy harakatlarni oldindan sezishdan iborat hamda jamoat bilan natijaviy hamkorlikni yo’lga solishda vositalar tanlashdan iborat. Shunday qilib, turistik korxonasi bozorda yakka holda emas, balki marketingning tashqi muhitini yaratuvchi xilma-xil kuchlar muhiti va ta‘sirida harakat qiladi. Muhit sub‘ektlari va firma o’rtasidagi vujudga keladigan munosabatlar turli-tuman bo’ladi hamda firmaning ularga ta‘sir o’tkazishi bo’yicha

nazorat ostida yoki nazoratsiz bo’lishi mumkin. Korxona vazifasi muhitning nazoratsiz bo’lgan omillarni imkon qadar kamaytirish va ularga ta‘sir etuvchi ijobiy imkoniyatlarni topishga qaratilgan bo’ladi. Bunda tashqi muhitga murakkabligi va harakatchanligi bilan tavsiflanishini hisobga olish kerak. Murakkabligi tashqi muhitning qancha ko’p omillari korxonaga ta‘sir etish va bu omillar bir-biri bilan qanchalik o’xshashligi orqali aniqlanadi. Tashqi muhitning harakatchanligi uning tez o’zgarishi (asosan, barqaror yoki harakatchan, o’zgaruvchan bo’lib qolishi) bilan tavsiflanadi. Mamlakatimizda bozor munosabatlariga o’tish sababli ko’pgina korxonalarga tashqi muhitning yangi, juda o’zgargan omillar ta‘sir qila boshladi. Buning uchun talay firmalar o’z tuzilishini qayta ko’rib chiqishib, marketing tamoyillaridan amaliy foydalanishga qaratilgan yangi bo’linmalar va xizmatlarni yaratishmoqda. Tashqi marketing muhitining murakkabligi va harakatchanligini hisobga olgan holda vaziyatlarning quyidagi to’rt turini belgilash mumkin. 1 Past noaniqlik vaziyati  omillar yetarli emas  omillar o’xshash  omillar o’zgarmas Muayyan 2 noaniqlik vaziyati  omillar ko’p  omillar o’xshamas  omillar o’zgarmas Muayyan yuqori noaniqlik vaziyati  omillar kam  omillar o’xshash  omillar doimo o’zgarib turadi 3 Yuqori noaniqlik vaziyati  omillar ko’p  omillar o’xshash emas  omillar doimo o’zgarib turadi 4 Past Tashqi muhit murakkabligining darajasi Yuqori Tashqi m uhit harakatchanligining Yuqori darajasi Past

Tashqi muhit omillari tavsifiga bog‘liq holda vaziyatlarning asosiy turlari Past noaniqlik bilan tavsiflanadigan vaziyat (2.3-rasmdagi 1-to’rt burchak) eng qulay hisoblanadi. Bu holda tashqi muhit ko’p «sovg’a» keltirmasligi va korxona yetarlicha aniq (tashqi muhit ta‘siri nuqtai nazaridan) vaziyat sharoitida muvaffaqiyatli harakat qilishini tasavvur qilish mumkin. Muayyan noaniqlik vaziyatining (2-to’rt burchak) ta‘sirchanligi ko’proqdir. Tashqi muhitning yuqori darajadagi murakkabligi ahamiyatli xavf-xatar unsurini kiritadi, bu esa korxonani harakat qilishida kattaroq muqobillikka yaqinlashtiradi. Ammo tashqi muhitning barqarorligi yetarli bo’lib, jiddiy o’zgarishlarga uchramaydi. Muayyan yuqori noaniqlik bilan tavsiflanadigan vaziyat firmaning yetarli egiluvchanligini talab qiladi (3-to’rt burchak). Bu yon-atrofdagi muhitga bog’liqdir. Ammo omillar murakkabligi marketing to’g’risida yuqori bilimlar saviyasiga ega bo’lgan rahbarlarga vaziyatni yengishda halaqit bermaydi. Vaziyatning yuqori noaniqligi (4-to’rt burchak) eng yuqori murakkablikka egadir. Bu tashqi muhitning harakatchanligi va noaniqligiga bog’liq. Firmaning tashqi muhit bilan samarali aloqa qilish rahbar va mutaxassislardan marketing tayyorgarligining eng yuqori saviyasini, taxliliy qobiliyatni va sezgirlikni talab qiladi. Yuqorida ko’rib chiqilgan vaziyatlarning har biri marketing faoliyatini tashkil qilishda maxsus yondashishni talab qiladi. 4. SWOT-tahlil А m е rik а lik t а dqiq о tchil а rd а n А . А .T о mps о n v а А .J.Strikl е ndl а r k о r хо n а ning ichki kuchli v а kuchsiz t о m о nl а ri, h а md а t а shqi muhitd а gi imk о niyatl а r v а ха vfl а rning ro‘y ха tini tuzib chiqish uchun n а mun а viy t а vsiyal а r b е rishg а n. Ul а rg а bin оа n: Kuchli t о m о nl а r (ichki) - l о yiqlik; m о s m о liyaviy r е sursl а r; ха rid о rl а r о r а sid а gi ya х shi о bro‘g а eg а lik; b о z о rd а gi t а n о ling а n е t а kchilik; izl а nuvch а n str а t е g; kuchli r а q о b а t b о simid а n him о yal а ng а nlik; ха r а j а tl а rd а gi е t а kchilik (t е j а mlilik а fz а lligi); r а q о b а td а gi ustunlik; inn о v а si о n imk о niyatl а rnig m а vjudligi;

yuq о ri m а rk е ting q о biliyatl а ri; ishl а b chiq а rishning eng ya х shi imk о niyatl а ri; v а qt d а v о mid а sin а lg а n m е n е jm е nt tizimig а eg а lik. Kuchsiz t о m о nl а r (ichki) - b о shq а ruvchilik ist е ‘d о dining е tishm а sligi; mu а mm о ni chuqur tushun а о lm а slik; sust m о liyaviy s а l о hiyat; p а st m а rk е ting imk о niyatl а ri; а niq str а t е giyal а rning yo‘qligi; b о z о rd а gi v а ziyat to‘g‘risid а gi s а yoz t а s а vvurl а r; r а q о b а t b о simi о ldid а gi b а rd о shsizlik; ichki ishl а b chiq а rish mu а mm о l а ri; izl а nishl а r s о h а sid а о rtd а q о lish; m а hsul о t а ss о rtim е ntining t о rligi; о bro‘yning е tishm а sligi; q о niq а rsiz t а shkil etilg а n s а vd о tizimi; z а ruriy o‘zg а rishl а rni m о liyal а shtirish uchun m о liyaviy m а bl а g‘l а rning е tishm а sligi. Imk о niyatl а r (t а shqi) - yangi b о z о rl а rg а yoki b о z о rning yangi s е gm е ntl а rig а chiqish imk о niyati; ishl а b chiq а rishning k е ng а ytirilishi; а ss о rtim е ntning k е ng а ytirilishi; r а q о b а tchil а r а hv о ll а rining kuchsizl а nishi; yangi t ех n о l о giyal а rni qo‘lg а kiritish; b о z о r sig‘imining (h а jmining) o‘sishi; b о z о rl а rd а gi to‘siql а rning k а m а yishi; h а mr о h v а to‘ldiruvchi t о v а rl а rning ishl а b chiq а rilishi; t а l а bni r а g‘b а tl а ntirish imk о niyatl а ri. Ха vfl а r (t а shqi) - yangi r а q о b а tchil а rning p а yd о bo‘lishi; o‘rinb о s а r t о v а rl а r s о tuvl а rining o‘sishi; b о z о rd а gi o‘sishning p а s а yishi, tushkunlik; hukum а tning n о qul а y siyos а ti; ishbil а rm о nlik f ао lligining p а s а yishi; ха rid о rl а r v а t а ‘min о tchil а r t о m о nid а n bo‘lg а n b о simning kuch а yishi; ха rid о rl а r ehtiyojl а ri v а t а ‘bl а rining o‘zg а rishi; хо rijiy v а lyut а l а r kursining n о m а qbul t о m о ng а o‘zg а rishi; n о m а qbul d е m о gr а fik o‘zg а rishl а r. 5. PEST(STEP)-tahlil tushunchasi Tashkilotning kelgusidagi strategiyasini loyihalashtirish uchun tashqi muhit tahlilini o’tkazish va makromuhit kamida to’rtta ijtimoiy (S), texnologik (T), iqtisodiy (E), siyosiy (p) turdagi omillardan ITIS iborat majmuani tashkil bo’lishiga ta‘sirini mos ravishda baholash mumkin. STEP (ITIS) – tahlil – ekspert (tekshiruvchi) tahlilning bir ko’rinishi. Ekspertlar tashkilotning asosiy bo’linmalar soniga qarab komandalarga bo’linadi.

Ular makromuhitning asosiy muhim omillar tarkibini aniqlaydilar. Muhimligiga qarab, ularni alohida guruh-larga ajratadi. Ish natijalariga ikki bosqichda yakun beriladi: avva-lo barcha ishtirokchilarning yagona fikrlari ajratiladi, keyin esa – komanda fikrlari. Undan keyin bosqichlar natijalarning (matematik ko’tish baholari va bosqichlarning o’rtacha kvadrat siljishi) statistik tavsiflari aniqlanadi. Miqdoriy tavsiflardan tashqari makromuhitning kelajakdagi holatini belgilovchi omil-larning sifat tavsifini berish maqsadga muvofiq bo’lar edi. Servis va turizm muhiti korxonalari uchun STEP (ITIS) omillarning ro’yxati STEP (ITIS) tahlil Bosqich omillari Matemat ik ko’tish O’rtacha kvadrat siljishi Ijtimoiy Turmush darajasi Ta‘lim olish darajasi Shahar va qishloq aholisining nisbati Aholi migratsiyasi (kuchishi) Jamiyatning ijtimoiy tuzilishi Texnologik Texnika rivojlanishining umumiy darajasi Turistik tarmoq uchun mutaxassislarni tayyorlash Axborot texnologiyalar rivojlanishi Transport vositalar rivojlanishi Mehmonxona va restoran texnikasining rivojlanish darajasi Ekologiyaga yo’naltirilgan texnologiyalar Niokr moliyalashtirish Iqtisodiy Davlatning kredit siyosati Davlatning soliq siyosati Iqtisodiy o’sish harakatchanligi Aholining harid qobiliyati Mamlakatda inflyatsiya darajasi

Siyosiy Xalqaro vaziyat Davlatdagi ichki siyosat vaziyati Qonun yaratuvchi hokimiyatning faoliyat samarasi

Adabiyotlar ro’yxati 1. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учеб. пособ. – Минск: Новое знание, 2004. 2. Котлер Ф. Дж Боуэн. Дж. Мейкенз Маркетинг. Гостеприимство. Туризм. Учебник, второе издание. 14. Medlik, Dictionary of Travel, Tourism and Hospitality. Printed and bound in Great Britain by Biddles Ltd – 3 rd ed, 2003. 3. Tuxli е v I.S., G.H. Qudratov, Parda е v M.Q. Turizmni r е jalashtirish. Toshkеnt – «Iqtisod - moliya» 2010. 4. Tuxliyev I.S., A.B.Bektemirov, Z.I.Usmanova. Turizmda strategik marketing Samarqand 2010 y. 5. Kamilova F.K. – «Xalqaro turizm bozori» // O‘quv qo‘llanma, Toshk е nt. TDIU-2001 6. Восколович Н.А. Маркетинг туристских услуг: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2009. – 207 стр. 7. Ветитнев А.М. Интернет-маркетинг санаторно-курортных услуг: Учебное-методической пособие. - М.: Финансы и статистика, 2007. - 160 стр. 8. Дурович, А.П. Маркетинг гостиниц и ресторанов: Учебное пособие. 2- изд. — М.: Новое знание, 2006. — 632 стр. 9. Ефимова О.П. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие.- 4- е. изд. стер.- Минск: Новое знание,2008.392 стр. 10. Kamilova F.K. ―Xalqaro turizm bozori‖. O’quv qo’llanma. Toshkent. TDIU 2007 y. – 164 bet.

O'xshashlar

Mehmonxona biznesida marketing va sotuvlar

Turizm sohasida marketing tamoyillari

Turizm faoliyatida marketing konsepsiyasi

Turizm xizmatlar bozorining marketing tadqiqotlari

Turizm va mehmonxona xo`jaligi marketingi