Tijorat banklarining yangi xizmat turlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Tijorat banklarining yangi xizmat turlari

Yuklangan vaqt:

12.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

162 KB

Ko'chirib olish

Tijorat banklarining yangi xizmat turlari Reja: 1. Tijorat banklardagi turli operatsiyalar klassifikatsiyasi va tarkibi 2. Tijorat banklari tomonidan ko’rsatiladigan an’anaviy va noan’aviy xizmat turlari 3. Plastik kartochkalar va ularni qo’llash zaruriyati 4. Internet banking xizmatlari.

Tayanch iboralar: “Bank-Mijoz” tizimi, Internet-banking, magnitli kartalar, mol etkazib beruvchi, Mobayl banking, “of-line” rejimi, “on-line” rejimi, plastik karta, regress huquqisiz, smart kartlar, supersmart-kartlar, tratta, xotira kartalari, xalqaro savdo, xalqaro moliya bozorlari, forfeyting, forfeytor, SMS-banking. Tijorat banklardagi turli operatsiyalar klassifikatsiyasi va tarkibi Barcha tijorat banklarining bajaradigan operatsiyalari deyarli bir hildir. Ammo banklarning bugungi kundagi ko’rsatayotgan xizmatlariga e’tibor beradigan bulsak, ularning soni yanada oshganini ko’rishimiz mumkin. Tijorat banklari xizmatlarining iqtisodiy mazmuniga va ko’zlangan maqsadiga ko’ra ikki yirik guruhga bo’lish mumkin: 1. Ma’lum darajada bankning likvidliligini saqlab turish uchun bajariladigan xizmatlar. 2. Daromad olish maqsadida bajariladigan xizmatlar. Ushbu ikki xizmatlar guruhi o’rtasida ma’lum nisbat mavjud bo’lib, u bank faoliyatini sifat jihatdan ma’lum darajada ta’minlab turish imkonini beradi. Bank likvidligini ta’minlash maqsadida bajariladigan xizmatlarning ba’zi birlari bankka daromad keltirsada, ular mavjudligining sababi bank umumiy likvidligini ma’lum darajada ushlab turishdan iboratdir. Bugungi kunda Respublikamiz tijorat banklari tomonidan mijozlarga 250-350 dan ortiq bank xizmat turlari taklif etilgan. Tijorat banklari yangi turdagi bank xizmatlarini yo’lga qo’yish orqali korxona tashkilotlarga qulayliklar yaratmokda. Bular qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: - lizing xizmatlari; - faktoring xizmatlari; - investitsiya operatsiyalari; - moliyaviy brokerlik xizmatlari; - trast xizmatlari;

- iqtisodiy va moliyaviy axborotlar va maslahatlar berish va boshqalar. Bank xizmati – bank operatsiyalarini o’tkazishni optimallashtiruvchi nazariy, texnologik, moliyaviy, intelektual va professional bank faoliyatidir. Bank xizmati haqiqatdan ham bank faoliyati majmuasidir. Mijozlarning bank faoliyatiga bo’lgan talablarini qondirish bilan bog’liq bo’lgan xizmatlardir. Bank operatsiyasi – bank tomonidan amalga oshiriluvchi pul mablag’larini joylashishini nazarda tutuvchi va aniq iqtisodiy masalani echishga qaratilgan o’zaro bog’liq bo’lgan bank va mijoz harakatlari majmui. Bank xizmatlari bozori – mijozlar talabini qondirishga qaratilgan bank xizmati talabi va taklifining shakllanish sohasi. Quyida keltirilgan jadval ma’lumotlaridan shu narsani sezish mumkinki, bank xizmatlari va operatsiyalari o’rtasidagi farq asosan uning foyda olish va o’z mavqeini yanada mustahkamlashga qaratilgan. Tijorat xizmatlarining namunaviy portfeli vakillik munosabatlar, risklarni boshqarish, mijozlarning tashqi iqtisodiy faoliyatiga xizmat ko’rsatish sohalarida vakil banklar hisobidagi

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki bank xizmatlari bank operatsiyalaridan o’zi kabilar bilan bir qatorda alohida harakat qilishi, bir maqsadda birlashtirilgan harakatlar majmui, mijozlar hisobidan va ularning topshirig’iga asosan bajariladigan huquqiy, komission operatsiyalari, pul mablag’larini jalb qilish va joylashtirish operatsiyalari hamda bir iqtisodiy masalani echishga qaratilgan o’zaro bog’liq bo’lgan bank faoliyati deb ataladigan faoliyatlari bilan farqlanadi. Bank xizmatlarini boshqarish funktsiyalari iqtisodiy adabiyotlarda bir nechta deb ko’rsatiladi. Ularning asosiylari quyidagilar: -bozorni umumlashgan holda o’rganish va istikbolini belgilash, hamda unga bo’lgan talabni, bankga tashqi muhitning ta’sirini o’rganishdan iboratdir. -bankning ishlab chiqarish (iqtisodiy kredit) potentsialini, barcha qobiliyatini real baholash; -uzoq muddatli xizmatlarini (aktiv va passivlarini) boshqarish strategiyasini bozor talablarini hamda o’z potentsialini hisobga olgan holda rejalashtirish; -talab asosida yangi xizmatlarni joriy qilish va ularni sotish; -bankning aktiv va passivlarini boshqarish faoliyatini tashkil qilish va uning ustidan doimiy nazorat o’rnatishdir.

Banklar aktiv va passivlarini boshqarishning koidalarini o’zlashtirdi va intensiv ravishda o’z faoliyatlarini strategik rejalashtira boshladilar. Xozirgi kunning holati bankning muammolariga e’tibor kuchaytirish bilan xarakterlanadi. Buning asosida jahon iqtisodiyotiga xos bo’lgan ikki tendentsiya mavjud: 1. Bank muassalaring internatsionallashuvi. 2. Moliya bozorlarining boshqarmaslik (deregulirovanie) Bank bozor segmentatsiyasini ikki tamoyilga ko’ra amalga oshirish mumkin. > Bank mahsulotlari bo’yicha (kredit operatsiyalari, investitsiya, trast operatsiyalari bozorlari) > Mijozlar bo’yicha (kuchmas mulk egalari, korporatsiya bozori, davlat xukumati bozori) Bozorlarni alohida segmentlash bo’yicha bo’lishni mohiyati shuki, bozorning barcha kuchini sochib yuborish emas, balki alohida segmentlarga mo’ljal olishdir. Bozor senmenti alohida olingan gruppaning bir hil turdagi operatsiyalarga bo’lgan talabi va uni to’lashga tayyorgarligini bildiradi. Banklar bozorlarni sengmentlashi quyidagilarga asoslanadi: > Bozor segmenti alalohida aniq tasvirlanishi shart > Olingan barcha ma’lumotlar taxlil uchun etarli bo’lishi shart > Olingan segmentlar bankka foyda keltirishi shart > Tanlab olingan segmenlarda reklama qilish imkoniyati bo’lishi kerak v. b. Jahon bank tizimida ro’y berayotgan tub o’zgarishlar, MDX mamlakatlari bank tizimiga ham tobora ko’prok ta’sir ko’rsatayotir. Bular Birinchidan, bu uzgarishlar tulovlarning yangi integratsiya vositalarini yuqori sur’atlar bilan shakllantiradigan bank operatsiyalarini kompyuterlashtirishning texnologik inqilobi bilan bog’liq. Bu jarayonlar talaygina moliyaviy xarajatlar talab kiladi, bank ishi qimmatlashadi, biroq uning samaradorligi va uning tezkorligi oshadi, bu esa xarajatlar o’sishini koplaydi. Ikkinchidan, bank ishida o’sib borayotgan raqobat banklarning ko’shilib ketishiga olib keladi, Bu esa sarmoyalar bozorida va iqtisodning investitsiyalar

sohasida yangi sharoitlarni vujudga keltiradi. Uzbekistonning bank tizimi unga kam kuvvatli talay banklar kirganligi sababli, yakin vakt ichida bu ta’moyilning ta’sirini boshdan kechiradi. Bu xodisaga respublika bank xizmati bozorida anchagina raqobatbardosh va samarali bo’lgan chet el banklarining paydo bo’lishi ham yordam beradi. Uchinchidan, bu an’anaviy bank xizmatlari bozoriga tobora shaxdam odimlar bilan kirib kelayotgan bankdan tashqari tuzilmalar bilan raqobatning kuchayishi. Jumladan, aholiga kredit kartochkalari bilan xizmat ko’rsatish sohasida turli hildagi tijorat tuzilmalari faoliyat ko’rsata boshlaydilar. To’rtinchidan, bank ishlariga bu xizmatlarning ko’p sonli iste’molchilari ta’siri ortadi. Iste’molchi operatsiyalarining tezligi va sifati, hisob-kitoblarning kulayligi, mijozlarning extiyojlariga dikkat e’tibor karatilishiga nisbatan banklarga tobora kattik talablar kuya boshlaydi. Bank tizimi xozir xal qilinishi qiyin bo’lgan dilemmaning keskinlashuvi sharoitida turibdi. Qo’yilmalarni jalb qilishda banklar ekspansiyasi va omonatchilarni zararlardan kafolatlash o’rtasida asosiy muvozanatsizlik mavjud. Kafolatlar moliya institutlariga qo’shimcha qo’yilmalarni jalb qilish imkonini beradi. Qo’yilmalar faoliyatining omonatchilar tomonidan boshqarilmasligi esa, banklarga bu quyilmalardan foydalanishda keng imkon yaratib beradi. Tijorat banklari tomonidan ko’rsatiladigan an’anaviy va noan’aviy xizmat turlari O’zbekistonda bozor iqtisodiyotini chukurlashtirishga karatilgan tadbirlar natijasida ko’p mulkchilik qaror topib, tijorat banklari o’rtasida erkin raqobat muhiti shakllanmokda. Bunday sharoitda bank xodimlari oldida turgan eng muhim vazifa, bankning uzoq muddatli kelajak istikbolini ta’minlashdan iboratdir. Buning uchun istiqbolni oldindan ko’ra bilish, kutiladigan o’zgarishlar va tashqi ta’sirlarni o’z vaqtida sezish talab etiladi. Bank axborot tizimlarining barchasini fayl-server yoki mijoz-server texnologiyasi asosida ishlab chikilgan ikkita katta guruxga bo’lish mumkin. Mijoz-

server texnologiyasi aslida andozaga aylanib kolgan. U axborot ishlash tezligining yuqoriligi, bu tezlik foydalanuvchilar soniga va ishlanadigan ma’lumotlar hajmiga uncha bog’lik emasligi; axborotni himoyalash imkoniyatlari rivojlanganligi, ma’lumotlarni tanlab olish va taxlil qilish jixatidan moslashuvchanligi kabi afzalliklariga ega. Lekin shuni ham ta’kidlash kerakki, bunday texnologiyadan foydalanish kredit tashkilotining apparat-texnika jixatidan ta’minlanishiga, avvalo, ma’lumotlarni ishlashda ko’llanadigan server va tarmokli uskunalarga bog’lik. Mijoz-server tizimi afzalliklari bir vaktning o’zida ishlaydigan ko’p sonli foydalanuvchilarning katta hajmli axborot bilan ishlay olishida namoyon bo’ladi. Bank axborot texnologiyalari dasturiy ta’minotdan tashkari, bank operatsiyalarining axborot va apparat-texnika ta’minotiga oid vazifalarni ham hal qiladi. Shuningdek, axborot tizimini himoya qilish uchun quyidagi chora- tadbirlarni sanab o’tish mumkin: ♦elektron imzoning ko’llanilishi; ♦virusga karshi bazalarning muntazam ravishda o’zgartirib turish; ♦ serverlar resurslarini rejalashtirish va tarmokdagi kompyuterlar talablarini kuzatib borish; ♦ayrim dasturiy mahsulotlarning muhofazasini ta’minlash; ♦axborotlarning majburiy tartibda shifrlanishi; ♦ma’lumotlarni etkazish bo’yicha maxsus ajratilgan kanallardan foydalanish. Mutaxassislarning fikricha, yuqoridagi usullardan tashkari, bankning likvid mablag’larga extiyoji va uni kondirishini baholashning asosiy usuli mavjud. U fond bozoridagi qoida va uni bajarish intizomiga asoslanadi. Ushbu usul bank raxbariyatini: a) axoli ishonchi; b) depozit sertifikatlari va boshqa karzlar bo’yicha xatarlar uchun mukofotlar; v) aktivlarning zarar bilan sotilishi; g) mijozlarning kreditga bo’lgan talablarining kondirilishi singari bozor talablariga alohida e’tibor karatishga chorlaydi.

Bugungi kunda bank faoliyatida marketing kontseptsiyalaridan foydalanish kontseptsiyalardan har biri moliya va bank xizmatlari sohasida u yoki bu darajada qo’llanilmoqda. Ularni kelajakda yanada takomillashtirish uchun marketing funktsiyalaridan kengroq foydalanish zarur. Bank marketingining asosiy funktsiyalari quyidagilardan iborat: > bank xizmatlari bozori va unga talablarni kompleks o ’ rganish va bo ’ lg ’ usi rivojini bashorat qilish ; > banklarning ishlab chiqarish-sotish, eksport va boshqa imkoniyatlarini real baholash; > uzoq muddatli marketing strategiyasini, uning maqsadi, vazifalarini, amaliyotga joriy etish yo’llarini ko’rsatgan holda ishlab chiqish; > bozor talabi va bank potentsiali asosida tovar siyosatini rejalashtirish; > talabni shakllantirish va sotishni rag’batlantirish; > sotishni rejalashtirish va tashkil etish. Yuqorida qayd etilgan marketing funktsiyalarni bank amaliyotiga to’liq joriy etish ular xo’jalik faoliyatini yaxshilash uchun sharoit yaratadi. Shunday qilib, bank marketologlari moliya xizmatlari bozorida va iqtisodiyotda ro’y berishi mumkin bo’lgan inqiroz holatlarni bartaraf etishlari uchun marketing faoliyatini boshqarishning hozirgi zamon usullarini bilishlari talab etiladi. Bundan tashqari tijorat banklari fakatgina daromad va xarajat orasidagi nisbatni faoliyat rivojlanishining asosi sifatida belgilamasdan, balki umumiy faoliyatning ko’rsatkichlarini ham ko’rib chikishlari lozim. Bu jarayon bank operatsiyalarini yaratish va rivojlantirish bilan bevosita bog’liqdir. Bank operatsiyalari bozorini rivojlantirish va uning faoliyati samaradorligini oshirish segmentlash ishlarini o’tkazish va maqsadli bozorlarni aniqlashni talab etadi. Tijorat banklari faoliyatidagi asosiy mezon mijozlar ehtiyojlarini qondirishdan iborat bo’lib kelmoqda. Bank faoliyati odatda muntazam takrorlanib

turadigan operatsiyalarga asoslanadi. Shuning uchun bankning maqsadi – mijozlar doirasini saqlab qolish va kengaytirish, uni uzoq vaqt mobaynida korxona va tashkilotlarga aylantirishdan iborat. Bank real ehtiyojlarni qondirishga intilishi, mijozga u juda ham muhtoj bo’lgan operatsiyalarni taqdim etishga o’rganishi lozim. O’zbekiston tijorat banklarining marketing strategiyasi O’zbekiston Respublikasida hozirda mavjud bo’lgan tijorat banklari tarmog’lari faoliyatini takomillashtirishni talab etadi. Mamlakat bank tizimida asta-sekinlik bilan isloh qilish strategiyasi taklif etiladi. Chunki bank faoliyatidagi siljishlar iqtisodiyotdagi butun o’zgarishlar bilan bir vaqtda ro’y berishi mumkin. Bundan tashqari, tijorat banklari mustaqilligini oshirish orqali banklar tomonidan ko’rsatilayotgan xizmat turlarini kengaytirish hamda ularning bozor iqtisodiyoti sharoitidan kelib chiqan holda faoliyat yuritishlari uchun shart- sharoitlar yaratish; * hududlarni rivojlantirish bo’yicha ishlab chiqilgan dasturlar doirasida yangi ish o’rinlarini yaratish, qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish bilan bog’liq loyihalarni moliyalashtirish; * bank tizimi barqarorligi va banklarning investitsiya faolligini oshirish uchun ishonchli resurs bazasini ta’minlash maqsadida aholi va yuridik shaxslarning mablag’larini tijorat banklaridagi depozitlarga jalb qilishni yanada kengaytirish; * eng muhimi, qishloq joylaridagi aholiga bank xizmatlaridan foydalanishda qulayliklar yaratish, bank infratuzilmalari va ko’rsatilayotgan zamonaviy xizmatlar turini kengaytirish bank tizimining ustuvor vazifalari bo’lib qoladi. Xulosa qilib aytganda, bank biznesi muhim yo’nalishlarini tanlash mavjud va bo’lg’usi bank mahsulotlari va xizmatlarini, bank raqobat borasida afzalliklarga ega bo’ladigan potentsial bozorlar va mintaqalarni hamda filiallar tarmog’i kengaytirilishi yoki isloh qilinishi yordamida biznesni rivojlantirish asosiy yo’nalishlarini belgilaydi. Mavjud imkoniyatlardan kerakli darajada foydalanish uchun strategik maqsadlarni qanday amalga oshirish kerakligini belgilash va bank

boshqaruvining barcha darajalarida keyingi xarakatlarni ishlab chiqish va yondashuvlar tizimini shakllantirishga imkon yaratadi. Plastik kartochkalar va ularni qo’llash zaruriyati Plastik kartalar deganda turli xil maqsadlarga mo’ljalangan kartalarning yig’indisi tushuniladi. Plastik kartalar vositasida aholi savdo shoxobchalaridan iste’mol tovarlari xarid qilishi, kommunal to’lovlarni to’lashi mumkin. Plastik karta yo’l chiptasi yoki kompyuterga kirish imkonini beruvchi vosita vazifasini o’tashi mumkin. Bir so’z bilan aytganda, plastik kartalar turli maqsadlarga mo’ljallangan instrument hisoblanadi. Plastik karta pul muomalasi sohasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish vositasi hisoblanadi. Hozirgi davrda dunyoning barcha mamlakatlarida plastik kartalardan foydalanilmoqda. Plastik kartalarning bir nechta turlari mavjud. Plastik kartalar hisob-kitoblar uchun mo’ljallanishiga qarab shaxsiy va korporativ kartalarga bo’linadi. Tijorat banklari shaxsiy kartalarni jismoniy shaxslarga, ular tomonidan joriy hisobraqam ochilgandan keyin beradi. Shuningdek, shaxsiy plastik kartalar to’lovga qobillik darajasi yuqori bo’lgan jismoniy shaxslarga ham beriladi. Korporativ plastik kartalar yuridik shaxslarga, ularning kafolati va ta’minoti asosida, beriladi. Plastik kartalarning ishlash rejimiga ko’ra 2 turi mavjud: 1. Of-line rejimidagi kartalar. 2. On-line rejimidagi kartalar. Of-line rejimidagi kartalarga pul o’tkazilgandan so’ng undan foydalanish uchun kartani yuklab olish kerak bo’ladi. Bu plastik kartalar dastlab paydo bo’lgan kartalar bo’lib, hozirgi davrda kamdan-kam mamlakatlarda foydalaniladi.

On-line rejimidagi kartalar zamonaviy plastik kartalar bo’lib, ularni yuklab olish shart emas. Ushbu plastik kartalar orqali to’lovlar real vaqt rejimida amalga oshiriladi. Plastik kartalarning qo’llash mexanizmiga ko’ra 2 turi mavjud: 1. Debetli kartalar. 2. Kreditli kartalar. Debetli kartalar naqd pullar, pullik cheklarga muqobil bo’lgan to’lov vositasi hisoblanadi. Ular karta egasining bankdagi joriy hisob-raqamidagi pul mablag’larini to’g’ridan-to’g’ri echib olish yo’li bilan tovarlar va xizmatlar haqini to’lashda qo’llaniladi. Debetli kartalarda tijorat banklarining kreditlari hisobidan to’lovlarni amalga oshirish imkoni mavjud emas, balki to’lovlar joriy hisobraqamdagi pul mablag’lari miqdorida amalga oshiriladi. Faqat bitta holatda karta egasi tijorat bankining kreditidan foydalanishi mumkin, qachonki unga bank tomonidan overdraft kreditidan foydalanish uchun limit ajratilgan bo’lsa. Kreditli kartalarda karta egasiga tijorat banki tomonidan ssuda hisobqarami ochiladi va uning kredit to’loviga layoqatliligidan kelib chiqqan holda kreditlash limiti o’rnatiladi. Plastik kartalarning funktsional belgilariga ko’ra quyidagi turlarini ajratib ko’rsatish mumkin: * magnitli kartalar; * xotira kartalari; * smart kartlar; * supersmart-kartlar; Magnitli kartalarning teskari tomonida magnitli yo’lakcha bo’lib, unda 100 baytgacha ma’lumot saqlanishi mumkin. Xotira kartalari oddiy elektron kartalar bo’lib, ularda faqat xotira mavjud. Ushbu kartalarning xotirasi magnitli kartalarning xotirasidan bir necha marta katta. Xotira kartasining xotirasidagi ma’lumotlarni olish va unga ma’lumotlarni kiritish terminal orqali amalga oshiriladi.

Smart kartlarda mikrosxema mavjud bo’lib, u mikrokompyuter kabi hisob- kitoblarni amalga oshirish imkonini beradi. Smart kartalarni ishlab chiqaruvchi asosiy kompaniyalar bo’lib. quyidagilar hisoblanadi: * Gemplus (Frantsiya); * AT&T (AQSh); * Bill CPS (Frantsiya); *Toshiba (Yaponiya); * Philips TRT (Germaniya). Supersmart kartlar ko’p maqsadli kartalar bo’lib, Yaponiyaning Toshiba kompaniyasi tomonidan ishlab chiqariladi va VISA tizimida qo’llaniladi. Supersmart-kartlarning afzalliklari: * o’zida ham debetli kartni, ham kreditli kartni birlashtiradi; * oddiy smart kartdan farqli ravishda qo’shimcha ma’lumotni kiritish qurilmalari mavjud; * bir vaqtning o’zida soat, kalendar, kalkulyator, yozuv daftarchasi vazifasini bajaradi. Magnitli plastik kartalardan naqd pul echib olish bankomatlar orqali amalga oshiriladi. Bankomatlar ko’p funktsiyali qurilma hisoblanadi. Bankomatlarning afzalliklari quyidagilarda namoyon bo’ladi: * banklarga kassa xodimlari sonini kamaytirish imkonini beradi; * mijozlarga kassa xizmati ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi; * banklarning kassa xizmatini mijozga yaqinlashtiradi; * shanba va yakshanba kunlari ham naqd pul olish imkonini beradi; * mijozlarga omonat operatsiyalarini amalga oshirish imkonin beradi. O’zbekistonda birinchi marta 1995 yilda milliy valyutada kredit va debetli plastik kartalar muomalaag chiqarildi. Ammo plastik kartalar muomalasining rivojlanishi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 24 sentyabrda qabul qilingan 445-sonli “Plastik kartochkalar asosida hisob-kitob qilish tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarorining qabul qilinishi bilan bog’liq.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrdagi 1438-sonli “2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish, uning barqarorligini oshirish va yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor vazifalari to’g’risida”gi Qarorining qabul qilinishi plastik kartalar muomalasini yanada rivojlantirish imkonini berdi. Prezidentning ushbu qarorida har yili kamida 500 ming dona plastik kartani respublikaning o’zida ishlab chiqarish vazifasi qo’yildi. Agar 2004 yilda plastik kartalar orqali 0,1 mlrd. so’m miqdorida operatsiyalar amalga oshirilgan bo’lsa, 2014 yilning oxiriga kelib bu ko’rsatkich 22,8 trln. so’mni tashkil etdi. Internet banking xizmatlari. Masofaviy bank xizmatlarining quyidagi turlari mavjud: Bank-Mijoz - bu kompyuter orqali amalga oshiriladigan tizim bo’lib, bunda mijozning kompyuteriga maxsus dastur o’rnatiladi. Ushbu dastur kompyuterda barcha mijoz ma’lumotlarni saqlaydi (asosan to’lov hujjatlari va hisobvaraqlardan ko’chirmalar). Bank va mijozning kompyuteri o’rtasida modem orqali to’g’ridan- to’g’ri aloqa amalga oshiriladi. Internet-banking - bu mijozlarning depozit hisobvaraqlarini, jumladan plastik kartalarga ochilgan hisobqaraqlarini, internet orqali boshqarish huquqini beruvchi tizimdir. Bu xizmat turi mijozning masofadan bank bilan bog’langan holda real vaqt davomida to’lovlarni o’tkazish uchun mo’ljallangan tizimdir. Foydalanuvchi tizimga veb-brauzer orqali qiradi. Internet-banking tizimi bankning veb-serverda joylashtiriladi. Foydalanuvchi bankning veb-saytida barcha o’z ma’lumotlari (to’lov hujjatlar va hisobvaraqlardan ko’chirmalar) ni ko’rib chiqish imkoniyatiga ega. Internet-banking xizmati orqali mijoz o’z ish joyida yoki boshqa o’ziga qulay sharoitda: . to’lovlarni o’tkazish; . to’lov o’tishi bosqichlarini kuzatish;

. barcha hisobotlarni olish kabi barcha amaliyotlaridan istalgan vaqtda foydalanish imkoniyatini yaratadi. Internet-banking orqali mijoz o’z ish joyidan internet orqali bank saytiga ulanib o’z hisob raqamiga tushayotgan pullarni ko’rishi, pul o’tkazmalarini tayyorlab bankga uzatishi mumkin bo’ladi. Mobil banking tizimi internet-banking texnologiyasi asosida yaratiladi. “Internet banking bugungi kunda biznesni yuritish va rivojlantirishda tijorat banklari tomonidan ko’rsatilayotgan eng qulay va afzal xizmat turaridan biri hisoblanadi”, -deb xorijlik iqtisodchi olimlar ham bunday zamonaviy xizmat turi haqida ta’riflab o’tganlar. SMS-banking - bu bank mijozlarga ularning depozit hisobvaraqlaridagi hamda plastik kartalarga ochilgan hisobqaraqlaridagi operatsiyalar haqida SMS ko’rinishdagi ma’lumotlarni olish tizimidir. Hisobvarag’idan ma’lumot olish uchun mijoz bankning maxsus telefon raqamiga belgilangan SMS-so’rovni yuborish kerak. Albatta, SMS-banking xizmati hajmini oshirish uyali aloqa vositalaridan foydalanuvchilar soniga va ularning banklarga bo’lgan ishonchiga bog’liq. Mijoz uchun SMS-banking xizmati quyidagi amallarni bajarish imkoniyatlarini beriladi: . hisobvarag’iga kelib tushgan mablag’lar; . hisobvarag’idan qilingan xarajatlar; . hisobvaraq balansi kun davomida o’tkazilgan bank operatsiyalari haqida operativ ma’lumot olish. Mobayl banking . Zamonaviy talablarga hozirda mavjud texnologiyalardan qaysi biri javob berishi mumkin va mobil banking modellarining qaysi biri afzal, degan savol tug’iladi. Ko’pchilik ekspertlar WAP-banking modelini mijozlar uchun afzalligini e’tirof etishadi. WAP-banking bir qator afzalliklarga ega bo’lib, ayniqsa, WAP profili orqali ishlashda xarajatlarning minimal ekanligi va mijozning o’zi tanlash huquqining mavjudligi muhim afzalliklardan hisoblanadi.

Respublikamizda WAP-banking xizmatini rivojlantirish uchun barcha shart- sharoitlar, shu jumladan, texnik-tashkiliy, molyaiviy imkoniyatlar mavjud. Buning ustiga, tijorat banklarida mobayl banking xizmati ko’rsatish borasida ma’lum tajriba to’plangan. O’zbekiston to’lov tizimini rivojlantirishning so’nggi bosqichida, ayniqsa, bank hisobvaraqlariga masofadan xizmat ko’rsatish tizimi jadal rivojlandi. Ta’kidlash joizki, tijorat banklari uchun internet banking tizimi ancha qimmatga tushadi. Tijorat banklari uchun internet saytlarni ochish xarajatlari korporativ klientlar uchun ochiladigan korporativ saytlarni ochish xarajatlaridan farq qilmaydi. Buning uchun web-studiya 7 mln. so’mdan 15 mln. so’mgacha oladi. Ammo bu xarajatlar faqat saytning dizayni va dasturiy qismi uchun qilinadigan xarajatdir. Tijorat banklari uchun internet-loyihaning eng qimmat qismi – bu internet banking xizmati bo’yicha dasturiy ta’minot va uni avtomatlashtirilgan bank tizimiga ulash xarajatlaridir. To’g’ri, yirik tijorat banki internet banking loyihasini tashqaridan firmalarni jalb qilmasdan turib, mustaqil joriy etish imkoniyatiga ega. Ammo bunday banklar uchun ham internet banking qimmatga tushadi. Chunki, ular yuqori malakali dasturchilarga ega bo’lishi va axborotlashtirish bo’linmasini saqlab turishlari kerak bo’ladi. Bundan tashqari, bank mijozlarini elektron raqamli imzo bilan ta’minlash imkonini beradigan himoya vositalarini sotib olishga, dasturiy ta’minotni kuzatish xarajatlariga katta miqdorda pul sarflaydilar. Masofaviy bank xizmatlari internetning tezligini yuqori darajada bo’lishini talab etadi. Bundan tashqari, tijorat banklari uchun yangi dasturiy ta’minotlarni sotib olish zaruriyatini yuzaga keltiradi. Bularning barchasi tijorat banklari uchun ma’lum darajadagi xarajatlar hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Cousin. E. J. Invertment strategy and the monetary a buziness cyeles – NY. Ets: Wiley, 1990. - R. 301. 2. Friedman M. The lag in Effect of monetary policy, journal of Political Economy, Oct. 1961. - R. 237-260. 3. M.Fridmen. Esli bi zagovorili dengi. Per. s angl. -M.: INFRA-M, 2001.- S. 63. 4. Rashidov O.Yu. va boshqalar. Pul, kredit va banklar. Darslik. –T.: Cho’lpon, 2011. -328 bet. 5. Abdullaeva Sh.Z. Bank ishi. Darslik . - T .: Iqtisod - moliya , 2017. 6. Лаврушин О.И., Афанасьева О.Н., Корниенко С.Л. Банковское дело: современная система кредитования. Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2009. – 264 стр. 7. Меркулова И.В., Лукьянова А.Ю. Денgи, кредит, банки. Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2010. – 352 стр. 8. Toymuhamedov I.R. Bank ishi. Toshkent. 2012 yil.

O'xshashlar

Tijorat banklarining likvidlik ko’rsatkichlari

Tijorat banklarining valuta operatsiyalari

Tijorat banklarining kapitalini boshqarish

Tijorat banklarining valyuta operatsiyalari

Tijorat banklarining faktoring operatsiyalari