Tijorat banklari kredit portfelini boshqarish usullari - Iqtisodiyot - Referatlar

Tijorat banklari kredit portfelini boshqarish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80 KB

Ko'chirib olish

Tijorat banklari kredit portfelini boshqarish usullari Reja: 1. Kredit portfelini diversifikatsiya qilish zarurligi. 2. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida kredit portfelini diversifikatsiyalash darajasini orshirish risklarni kamaytirishning asosiy omili sifatida.

Tijorat banklarining kredit portfelini boshqarish. Kredit portfelini boshqarishning asosiy yo‘nalishlari qilib kuyidagilarni kursatish mumkin: Kredit risklarini darajasiga ta’sir kursatuvchi omillarni aniklash, ularni baxolash va bartaraf etish; Karz oluvchining kreditga layokatliligini va uning moliyaviy axvolini aniklash, kredit riskini bashorat kilish; Muammoli ssudalarni oldindan aniklash va ularni sundirish choralarini ishlab chikish; Kredit kuyilmalarini diversifikatsiya kilishni, ularning likvidligini va daromadliligini ta’minlash; Kredit olgan mijoz bilan doimiy alokada bulib turish; Kichik biznes sub’ektlarini kullab-kuvvatlashdir. Respublikamiz tijorat banklarining kredit portfelini boshkarishni takomillashtirish bilan bog‘liq bulgan asosiy muammolar sifatida quyidagilarni ajratib kursatish mumkin: Tijorat banklari kredit portfelining diversifikatsiya darajasining past ekanligi. Tahlil natijalari shuni kursatadiki, respublikamizning yirik tijorat banklarida kreditlarning asosiy kismini ma’lum tarmoqlarga mansub korxonalarda tuplanganligi kuzatilmokda. Bundan tashkari, kreditlarni ayrim mulk shaklidagi mijozlarda tuplanishi bank uchun yukori kredit riskini vujudga keltiradi. Masalan, davlat korxonalarining mulk shakli uzgarishi bilan unga berilgan kreditni kaytarishda jiddiy muammolar yuzaga kelishi mumkin. SHuning uchun ham banklarning kredit portfelini mijozlarning mulk shakliga kamaytirishning muhim omili xisoblanadi. Respublikamizning bir qator tijorat banklarida kredit operatsiyalari buxgalteriya hisobini tug‘ri tashkil etishda muammolarning mavjudligi. Tijorat banklarida kredit operatsiyalari buxgalteriya hisobini tug‘ri tashkil etish tijorat bankining kreditlash amalieti samaradorligini oshirishning muhim omillaridan biridir.

2004 yildan boshlab tijorat banklarida yangi dastur buyicha bank faoliyati olib borilmokda. Bu dastur IABS deb nomlanib, yagona tizim orqali operatsiyalar olib boriladi. Bunda filiallardagi va bulimlardagi ish qanday ketayotganligini bosh bulimda kuzatilib boriladi. Respublikamiz tijorat banklarida ssuda xisobvaraklarini ochish, ssudalar berish, ssudalarning kaytarilishini nazorat kilish va foizlarni hisoblash vazifalari bulinma xodimlari urtasida taksimlab quyilgan. Banklarning buxgalteriya boshqarmasi uning moliyaviy pozitsiyalariga tasir qiladigan barcha joriy va kuzda tutilgan majburiyatlarni baholash uchun zarur bulgan barcha ma’lumotlarga ega bulishi lozim. Buxgalteriya provodkalari va xisob-kitoblar kreditlash boshqarmasida amalga oshirilishi lozim. Buxgalteriya provodkalarini kreditlash boshqarmasida amalga oshirishga fakat bitta holatda yo‘l quyilishi mumkin. U ham bulsa bankda komnyuterlashtirishning tegishli darajasi va buxgalteriya hisobini bir vaqtning uzida nazorat qilishning va boshkarish imkonini beruvchi tizimning mavjudligi hisoblanadi. Bankning kreditlash boshqarmasi kreditlashni tasdiqlash va rasmiylashtirish uchun javobgardir. Kredit tasdiqlangandan sung kreditlash boshkarmasi barcha zaruriy ma’lumotlarni, shu jumladan kreditning turi, umumiy majburiyatlari, foiz stavkasi, tulov shakli xususidagi ma’lumotlarni buxgalteriya boshqarmasiga takdim etishi shart. Buxgalteriya hisobi boshqarmasi bu ma’lumotlardan foizli daromadni va hisoblangan foizlarni hisob-kitob qilish maqsadida foydalanadi. Ushbu ma’lumotlar boshqa hisobotlar bilan birgalikda bank rahbariyatiga eki zarur bulgan hollarda Markaziy bankka takdim qilinadi. SHu munosabat bilan davriy hisobotlarni kreditlashni tashkil qilish maqsadida tayerlash va bankning tegishli boshkarmalariga takdim etish zarurdir. Bunda kreditlar qoplash sanalari buyicha, foiz stavkalari, valyutalarning turi, iqtisodiet tarmoqlari, ta’minlangani va geografik joylashuvi buyicha tahlil qilinadi. Respublikamiz tijorat banklarining kreditlardan kuriladigan zararlarini qoplashga muljallangan zahiralarini tashkil etish uchun kreditlar «yaxshi», «standart», «substandart», shubhali» va «umidsiz» kabi toifalarga bulinadi va

ularning summasiga mos ravishda 0%, 10%, 25%, 50% va 100% mikdorida zaxira shakllantiriladi. Demak zaxira summasining asosiy qismi muammoli ssudalar buyicha tashkil etiladi. Respublikamizning yirik tijorat banklarida muammoli ssudalarning jami kredit quyilmalari hajmidagi salmog‘ini usish tendensiyasiga ega bulaetgani. TIF Milliy bankida, Uzsanoatqurilishbankida tahlil qilingan davr mobaynida muammoli kreditlar salmog‘ining usish tendensiyasi kuzatildi. Bu esa mazkur banklarning kredit portfelini sifatini emonlashaetganligidan dalolat beradi. Muammoli kreditlarni undirish kreditlash jaraenining sunggi boskichidir. Agar kreditlar summasi tuliq qaytmasa, bu holat kreditlash jaraenining samaradorligiga salbiy ta’sir kiladi. Muammoli kreditlar deganda, shunday kreditlar tushuniladiki, ular buyicha mijoz kredit shartnomasi shartlarini bajara olmaydi va bank uchun berilgan kreditlarni qisman eki tuliq yukotish xavfi yuzaga keladi. Muammoli kreditlarni 2 toifaga bulib urganish mumkin: ushbu kreditlar buyicha asosiy qarz summasini bir qismini kechikib tulanishi yuz berishi mumkin. hisoblangan foizlar uz vaqtida tulanmay qolishi mumkin. Muammoli kreditlarning sezilarli qismi kredit shartnomasida kuzda tutilgan majburiyatlar buzilmagan, lekin moliyaviy ahvolini emonlashuvi kuzatilaetgan mijozlarga berilgan kreditlardan iboratdir. Mijoz tomonidan kreditni qaytarish istiqbolini aniq baholash va yukotishlar mikdorini kamaytirish maksadida muqobil harakatlar dasturini ishlab chiqish lozim. Kreditlarni kaytarishdagi muammolarni uz vaqtida aniqlash va tegishli choralar kurish natijasida muammoli kreditlarning ma’lum qismini bank uchun zararga aylanishiga chek quiish mumkin. Ayni vaqtda, bir kator ob’ektiv va sub’ektiv omillar ta’sirida vaziyat shunday shakllanishi mumkinki, bunda kurilgan barcha chora-tadbirlarga qaramasdan gap fakat kreditni undirish tug‘risida ketishi mumkin. Kreditlarni berish shartlarining

turlicha ekanligi va muammoli ssudalarning yuzaga kelishidagi sharoitlarning bir xilda emasligi har bir muammoli ssudaga individual endashuvni talab qiladi. Ammo, shunga qaramasdan muammoli kreditlarni undirish yuzasidan umumiy tizim ishlab chiqish lozim. SHunisi xarakterliki, kreditni undirish strategiyasini mijoz ahvolini oldindan tahlil qilmasdan turib aniqlash mumkin emas. SHu boisdan mijozning moliyaviy ahvolini baholash va vaziyatni kelgusida rivojlantirish prognozini ishlab chikish zarur. SHuningdek, garovning joriy qiymatini eki sotilishi mumkin bulgan alohida aktivlarning joriy qiiymatini belgilab olish zarur. Bank muammoli kreditlarni undirish strategiyasini ishlab chikishi uchun, avvalo, etarli mikdorda ma’lumotlar tuplashi zarur. Buning uchun esa mijozlarning joriy ahvolini qushimcha tarzda mukammal tahlil qilish lozim. Tahlilni amalga oshirish uchun bank etarli darajada ichki resurslarga ega bulishi kerak. Ayrim tijorat banklari uzlarining ixtisoslashtirilgan bulinmalarini tashkil etadilar. Kupchilik tijorat banklari esa xolis auditorlik firmalarini maxsus tahlilni amalga oshirish uchun jalb etadilar. Zarur ma’lumotlarni yig‘ish uchun bank xodimlari eki auditorlarning mijoz bilan uzviy alokada bulishi zarurdir. Kredit shartnomalarini tuzish oqibatlari xujjatlarda aniq aks ettirilgan bulishi shart. Bunday okibatlar, odatda bank tomonidan qarzni undirish tug‘risidagi talabni kuyishni anglatadi. Bank har bir aniq vaziyatda qarzni talab qilish xuquqidan foydalanishni maqsadga muvofiq ekanligini anglab olishi kerak. Agarda qarzni zudlik bilan undirish maqsadga muvofiq bulmasa, unda kreditni kayta tarkiblash shartlari aniqlab olinishi lozim. Rivojlangan xorijiy davlatlarda mijoz bir vaqtning uzida bir necha bankdan kredit olish xuqukiga egadir. SHu sababli bank uz mijozining boshqa banklardan olgan barcha kreditlarini va ularning shartlari tug‘risidagi ma’lumotlarga ega bulishi lozim. SHuningdek, ushbu mijozning har bir kreditorini ustun jihatlari tug‘risida ma’lumotga ega bulishi lozim.

Muammoli kreditlar bilan bog‘lik holatlarni tadqiq qilish va ekspertlar tavsiyanomalarini kurib chiqish natijasi buyicha bank ma’lum harakat variantini ishlab chikishi lozim. Bank muammoli kreditni undirish uchun ixtiyorida qancha vaqt qolganligini aniqlashi va u kreditni undirish yuzasidan kurilaetgan chora-tadbirlarni qarzni kaytarish imkoniyatlariga salbiy tasir qilmasligiga ishonishi lozim. Respublikamizning yirik tijorat banklarida kreditlash shakllaridan tulaqonli tarzda foydalanish muammosi. Tahlil natijalari shuni kursatdiki, resnublikamizning yirik tijorat banklarida kreditlashning, asosan, alohida ssuda hisobraqami orqali kredit liniyasini ochmasdan turib kreditlash shaklidan keng kulamda foydalanilmokda. Faktoring shaklidan esa juda kam hollarda foydalanilmokda. Bu esa kredit portfelining sifat kursatkichlariga salbiy ta’sir qiladi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida kredit portfelini diversifikatsiyalash darajasini orshirish risklarni kamaytirishning asosiy omili sifatida Yuqorida qayd etilgan muammolarni hal etish uchun bizning fikrimizcha, quyidagi tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir: Tijorat bankarining kredit portfelining birinchi navbatda tarmoq xususiyatiga kura diversifikatsiya darajasini oshirish lozim. Buning uchun har bir tijorat bankida kreditlanayotgan tarmoq korxonalariga nisbatan kreditlash limitlari joriy etilishi lozim. Kreditlash limitlari kreditlarning asosiy kismini ma’lum tarmoqda tuplanib qolishiga yo‘l kuymaydi. Amaliyotdan shu narsa ma’lumki, bankning boshqaruv organlari har bir kredit arizasi buyicha qarorlar kabul kilishda ishtirok eta olmaydi, shu sababli kreditlash limitlarini belgilash banklarning kredit amaliyotida muhim urin tutadi. Banklar limitlarni aniqlash masalasiga turlicha yondashadilar. Lekin ularning amaliyotda qullanilayotgan limitlarni umumiy mazmuniga kura ikki guruhga bulish mumkin: Tarmoq limitlari.

Bitta mijozni kreditlash limitlari. Banklar uzlarining kredit portfeli sifatini yaxshilash maqsadida mijozlarni kreditlashning nafaqat individual risklarini, balki risklarning bir qator umumiy kategoriyalarini ham tahlil qilishlari shart. SHuning uchun ham alohida mijozlarni kreditlash limitlari bilan bir qatorda kredit riskiga uchrash darajasi bir xil bulgan mijozlar guruhi uchun kreditlash limitlari urnatiladi. Bu limitlar bitta tarmoqqa mansub korxonalarga bankni bog‘liq bulib qolmasligini oldini olish maqsadida urnatiladi. Amaliyotdan ma’lumki, ayrim tarmoqqa mansub korxonalarda rentabellik darajasi ma’lum bir vakt oralig‘ida yuqoriligicha qoladi, ayni vaqtda boshqa tarmoqqa mansub korxonalarda rentabellik darajasi ancha past buladi. Bank amalietida bunga kuplab misollar keltirish mumkin. Masalan, hozirgi vaqtda Uzbekiston Respublikasida qishloq xujaligi, aviatsiya sanoati korxonalarining rentabellik darajasi past. Bunday tarmoq korxonalarida bank kreditlarining yuqori darajada tuplanishi banklarga sezilarli zarar keltirishi mumkin. Tarmoq limitlarini belgilashda tahlil qilinayotgan tarmokning joriy holatini, rivojlanish istiqbollarini, texnologik uzgarishlarning barqarorlik darajasini, tarmokda asosiy xarajat turlarini uzgarishi kabi holatlarni baholash zarur. Tarmoq risklarini baholash usullarini ishlab chiqishda banklar ssudalarini berishda yuzaga keladigan, yukorida ta’kidlangan risklarga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilishlari zarur. Bunday tahlil natijasida ushbu omillarni ta’sirini hisobga olish uchun tegishli tizim qabul qilinadi. Xalqaro bank amaliyotida bunday tizim sifatida ballarni hisoblash tizimidan keng foydalaniladi. Ta’sir qiluvchi omillarning har birini alohida kurib chiqish asosida tarmoq uchun riskning umumiy reytingi aniqlanadi. Tarmoq riskining limiti berilgan ssuda summasiga nisbatan mutloq summada eki ma’lum foizda belgilab quyilishi lozim. Masalan, bank risk limitini qishloq xujaligiga nisbatan berilgan kreditlarning 10 foiz mikdorida belgilab quyilishi mumkin. Tarmoq riski aniqlangandan sung bank tarmoq limitlari asosida kreditlar berish tug‘risida qaror kabul qilishi mumkin. Bankni bitta mijozga nisbatan kreditlash limitini aniklashda quyidagi omillarni hisobga olishi shart deb hisoblaymiz:

 Mijoz-korxona rahbarining reputatsiyasi;  Mijozning aktivlari va passivlari tarkibi;  Mijozning moliyaviy barqarorligi;  Mijoz-korxonaning rivojlanish istiqbollari;  Bankning mijoz bilan uzaro munosabatlari;  Milliy iktisodietning umumiy joriy holati;  Mijoz-korxona mansub tarmoqning umumiy joriy holati. Markaziy bankning tijorat banklarini kreditlash amaliyotiga nisbatan quyilgan direktiv talablari kredit riskini minimallashtirishga xizmat kiladi. SHu sababli tijorat banklarida Markaziy bank tomonida urnatilgan mazkur normativlarni bajarilishi ustidan nazorat urnatish tijorat banklarining kredit riskiga uchrash darajasini pasaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. YUqorida o‘z aksini topgan amaliy takliflar va tavsiyalar respublikamiz tijorat banklarining kredit siesatining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi deb umid qilamiz. Respublikamizning barcha banklarida kreditlash shakllaridan tulaqonli tarzda foydalanishni yo‘lga quyish lozim. Kreditlashning har bir shakli uziga xos afzalliklarga ega bulib, mijozlar uchun bank kreditlarining jozibadorligini oshiruvchi omil hisoblanadi. Masalan, overdraft kreditlari mijozlarning shunday toifasiga muljallanganki, ular ishlab chikarish eki mahsulotlarni sotish sikli juda qiska bulgan korxonalar bulib, fakatgina joriy hisobvarag‘idagi vaktinchalik va kutilmaganda yuzaga keladigan etishmovchilikni koplash maqsadida bank kreditiga ehtiej sezadilar. Bunday mijozlar uchun muddatli kreditlar olish maqsadga muvofik emas. Agar bank mijozlarga overdraft kreditlari berish imkoniga ega bulmasa, u holda mijozlar boshqa banklarning overdraft kreditlaridan foydalanishga majbur bulishadi. g‘ki kreditlashning forfeyting shaklini olaylik. Forfeyting mol etkazib beruvchilarning pul mablag‘iga bulgan ehtiejlarini qondirishning samarali usullaridan biri hisoblanadi. Respublikamiz tijorat banklarining yirik kreditlar berish imkonini oshirish lozim.

Bizga ma’lumki, respublikamiz tijorat banklarining yirik kreditlar berish imkoniyati Markaziy bankning iqtisodiy me’yorlari orqali tartibga solinadi: Bankning bitta mijozga beradigan ta’minlanmagan kreditining maksimal mikdori birinchi darajali bank kapitalining 5 foizidan oshmasligi kerak. Bankning bitta mijozga beradigan ta’minlangan kreditining maksimal mikdori birinchi darajali bank kapitalining 15 foizidan oshmasligi kerak. Bankning barcha yirik kreditlari uning regulyativ kapitalidan 8 martadan oshib ketmasligi kerak. Demak, bankning yirik kreditlar berish imkoniyati uning kapitaliga va birinchi navbatda, birinchi darajali kapitalining mikdoriga bog‘liq. Agar bankning kapitali kichik mikdorda bulsa, u holda bank mijozlarining yirik kreditlarga bulgan ehtiejini kondirolmaydi. Bu esa yirik mijozlarning boshqa banklarga utib ketishiga sabab bulishi mumkin. Birinchi kayd etilgan me’yorning darajasi qanchalik kichik bulsa, kredit portfelining diversifikatsiya darajasi shunchalik yuqori buladi. Mazkur me’yor talablarining buzilishi banklar faoliyatini jiddiy kredit riskiga duchor kiladi. Respublikamiz tijorat banklari faoliyatiga nisbatan qullanilayotgan bitta mijozga eki mijozlar guruhiga tug‘ri keladigan riskning maksimal mikdori ta’minlanmagan ssudalar deb ataladi. Bu me’yor ham birinchi darajali kreditga nisbatan urnatilgan bulib, uning maksimal darajasi 0,05 qilib belgilangan. Mazkur me’yorning bajarilishi bankning kredit riskidan sezilarli darajada himoyalanish imkonini beradi. CHunki mijozlarning pul okimiga tashqi ta’sirlar kuchli tarzda ta’sir etib turgan hozirgi sharoitda ta’minlanmagan ssudalarni bitta mijozga eki mijozlar guruhiga yirik mikdorda berilishi bankni jiddiy tarzda kredit riskiga duchor qilishi mumkin. Mamlakatimiz tijorat banklarining kredit operatsiyalariga nisbatan belgilangan uchinchi me’yor barcha yirik kreditlar uchun riskning maksimal mikdori deb ataladi. Mazkur normativ birinchi darajali kapitalga nisbatan belgilangan bulib, uning maksimal mikdori 8,00 qilib belgilangan, ya’ni bank tomonidan berilgan

barcha kreditlar mikdori birinchi darajali bank kapitali summasidan 8 martadan oshib ketmasligi lozim. Yirik kredit deganda bitta mijozga beriladigan bank kapitalining 15 foizidan oshadigan kreditga aytiladi. Yirik kreditlarga nisbatan urnatilgan mazkur me’yor xalqaro andozalardan kelib chikkan holda urnatilgan. Masalan, Germaniyada ham yirik kreditlarning umumiy summasi uchun kapitalga nisbatan 8 martalik limit belgilangan. Fransiyada bitta mijozga beriladigan kreditlar summasi bank aksionerlik kapitalining 40 foizidan oshmasligi va yirik kreditlarning umumiy summasi bank kapitalidan 8 martadan oshib ketmasligi lozim. Biz kredit portfelining iqtisodiy mazmunini urgangan holda tijorat banklari kredit siesatining mazmun moiiyatini, shuningdek tijorat banklari kredit portfelini boshqarishning optimal yunalishlarini kurib chikdik. Xulosa kilib aytadigan bulsak, kredit - bu mamlakat iqtisodietining barkarorligini ta’minlovchi, banklar daromad manbaining asosini tashkil etuvchi iktisodiy kategoriyadir. Kreditlash jarayoni tijorat banklarining asosiy faoliyat turini tashkil etib, mamlakat iktisodiyotida tijorat banklari faol va etakchi sohalardan hisoblanadi. Ular xalk xujaligining barcha soha va tarmoqlariga hamda aholi qulida mavjud bulgan bush pul mablag‘larini tuplab, ularning moliyaviy resurslariga ehtiejmand bulgan soha va tarmoqlar urtasida samarali taisimlash vazifasini bajarmokdalar. Bu jaraen manfaatlar uyg‘unligi asosida olib boriladi, ya’ni birinchidan tijorat banklari arzon bush pul mablag‘larini tuplab, ularni qimmatga sotadilar; ikkinchidan pulga extiejmand bulgan korxonalar qushimcha pul mablag‘lari bilan moliyalashtirilib, ular faoliyatining uzluksizligi ta’minlanadi va ularning daromadlari ortadi. Bu esa, uz-uzidan mamlakat iktisodiyotining ravnaki uchun xizmat qiladi. SHuning uchun ham hukumatimiz tomonidan boshqa sohalar singari bank sohasiga ham katta e’tibor karatilmokda. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalarda kreditlash amaliyoti yuqori urinni egallaydi. CHunki, bank jami aktivlarining asosiy qismini kredit resurslari tashkil etadi va bu resurslarni taksimlash orqali tijorat banklari yuqori daromadga ega

buladilar. SHunday ekan, tijorat banklari tomonidan kreditlash jarayonini tug‘ri tashkil etish lozimdir. Bu esa bevosita ularning kredit siyosatiga bog‘likdir, ya’ni ularning kredit siyosati kreditlash jarayonida yuzaga keluvchi riskni boshkarishda bank rahbariyati tomonidan kabul kilingan chora-tadbirlar hamda bank rahbariyati va xodimlarini kredit portfelining samarali boshqarishga doir kursatmalarni uz ichiga oladi. Tijorat banki faoliyatidan olinadigan foydaning 60-65 foizigacha bulgan kismini uning kredit faoliyatidan olinadigan foydasi tashkil etadi. SHu sababli har qanday bank uzining aniq va yunaltirilgan kredit siyosatiga, kredit portfelini samarali boshqarish mexanizmiga ega bulishi lozim. Bu esa, bank tomonidan beriladigan kreditlarning uz vaqtida tuliq sundirilishi va bank foydasining kafolatidir.

Адабиётлар : 1. Финансы Подредакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995. 2. Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996. 3. Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, (1997. 31 январь). Солиқ ва божхона хабарлари, 1997 й. 6 - 12 январ. 7 - сон. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, Халқ сўзи. 2000 й. 21 март.

O'xshashlar

Tijorat banklari kredit portfelini boshqarish

Tijorat banklari risklari va ularni boshqarish usullari

Tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish

Tijorat banklari resurslari bilan bog’liq risklar va ularni boshqarish usullari

Tijorat banklari majburiyatlari tahlili