Tashkilot boshqaruv tizimi sifatida - Iqtisodiyot - Referatlar

Tashkilot boshqaruv tizimi sifatida

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

638.5 KB

Ko'chirib olish

Tashkilot boshqaruv tizimi sifatida Reja: 1. Hayotiy davr va tashkilot turlari 2. Tashkilotning strategik boshqaruvi 3. Tashkilotdagi rasmiy va norasmiy guruhlar 4. Internet-inkubatorlar yangi tashkilot shakli sifatida

Hayotiy davr va tashkilot turlari Zamonaviy menejment bo`yicha adabiyotlarda, tashkilot odamlarni maqsadlarga erishish uchun, mehnat taqsimoti asosida muammolarni hal qilish uchun ierarxik tuzilma va majburiyatlari bilan jamoat birlashmalari davlat muassasalari tarzida birlashtiradigan guruhlarga bo`linadi. Tashkilot har xil maqsadga tuzilmaga va har xil tasnifga ega bo`lgan jismoniy va yuridik shaxslarning turli xil ehtiyojlarini qondirish uchun tuziladi. Tashkilot sifatida korxonalar, konlar, ma’danlar, ustaxonalar, atellar, neft sanoati, sug`urta kompaniyalari, banklar, do`konlar, servis xizmatlari tashkilotlari, shuningdek, davlat boshqaruvi tizimining tuzilmaviy birligi qaraladi. “Menejment asoslari” ning Evropa mualliflari D. Boddi va R.Peyton tashkilot-ning ba’zi o`zgarishlarni o`z ichiga olgan quyidagi kichik modelini ishlab chiqdi: 1) maqsadlarga erishish uchun xodimlar faoliyatining umumlashuvi; 2) ish jarayonlarida, o`zaro hamkorlikdagi mehnat jarayoni yordamida iqtisodiy resurslar shakllanadi, mahsulot ishlab chiqariladi yoki xizmatlar ko`rsatiladi, ko`zlangan maqsadlarga erishiladi; 3) texnologiya, birinchi navbatda, zamonaviy texnikani bildiradi; 4) odamlar - tashkilotning xodimlari sifatida, ham ko`rsatiladigan xizmatlarga, uning biznes va boshqa faoliyat muhitiga ta’sir ko`rsatadi; 5) Hokimiyat – menejment yadrosi, boshqaruvning ajratib qo`yilishi sababli uning yaratilishi tashkilotda alohida faoliyat turi sifatida ro`y beradi; 6) Tuzilma - keng ma’noda tashkilotda faoliyatni tashkil etishda mehnatni taqsimlash va muvofiqlashtirish usulidir; 7) Madaniyat – tushuncha, moddiy bo`lmagan narsalarga asoslangan toifalar. Mamlakat iqtisodiyotining tarkibida,tijorat tashkilotlari birmuncha ustunlik qiladi, shuning uchun ularni batafsilroq ko`rib chiqamiz. (2.1-jadvalga qarang).

Ichki o`zgaruvchi tashkilotlarga bo`linishiga qiziqarli zamonaviy yondashuvning ma’nosi Rossiyalik A.G. Porshnev, Z.P. Rumyanseva, N.A. Solomatinlarning “Tashkilot boshqaruvi” darsligida keltirilgan. Ularning ta’kidlashicha, har bir tashkilotning ichki muhiti tashkilotning tuzilishi, uning madaniyati va iqtisodiy resurslarining o`zgaruvchi ta’siri ostida yaratiladi. Shuningdek, g`arblik Dj. Gelbreyt ham boshqaruv tizimi sifatida tashkilotni loyihalashga katta e’tibor qaratdi. Unda tashkilotni loyihalashga ta’sir etuvchi quyidagi omillar belgilanadi:

1) tashqi muhit – umumiy atrof-muhit (batafsil ma’lumot quyida keltirilgan); 2) ish texnologiyasi - mehnatni taqsimlash va birliklarni yaratish; 3) Strategiyani tanlash – yuqori lavozimli rahbarlar sodiq bo`lgan boshqaruv mafkurasi; bozorlar, hududiy ishlab chiqarishni taqsimlash va iste’molchilarga qanday xizmat qilish kerakligini bilish. 2.1- rasmda xizmat ko`rsatish biznesi tashkilotining tasnifi aks ettirilgan. Bundan tashqari, iste’molchi kooperativlar, jamg`armalar, muassasalar, uyushmalar, birlashmalar, jamoaviy va diniy notijorat tashkilotlari ham mavjud. Har qanday tashkilot rahbarning qabul qilgan qaroriga muvofiq, uning ko`plab hayotiy jihatlarini inobatga olgan holda loyihalanadi. Shunga bog`liq bo`lgan yechimlarni ko`rib chiqamiz: 1.Mehnat taqsimoti va “ixtisoslashuv” - gorizontal ixtisoslashuv (material- texnik ta’minot, ishlab chiqarish, sotish) va vertikal ixtisoslashuv (ishlarning

iearxik darajalar bo`yicha tashkilotda va uning alohida bo`linmalarida taqsimlanishi). 2. Bo`limlashtirish - bu chiziqli (ishda nisbatan alohidalik) va matritsa (bo`linish va resurslar va natijalar bo`yicha ishlarni guruhlash). 3. Munosabatlar ifodasi, ya’ni tashkilotdagi o`zaro aloqalar - vertikal- (tashkilot va uning bo`linmalarining ierarxik darajalarini birlashtiradi) va gorizontal (tashkilotning ikki va undan ortiq bo`linmalari o`rtasidagi aloqalar). 4. Boshqaruv imkoniyati keng ko`lamli (bir rahbarga to`g`ri keladigan maksimal bo`ysunuvchilar soni va minimal ierarxiya darajasining soni); tor ko`lamli (bir rahbarga to`g`ri keladigan minimal bo`ysunuvchilar soni). 5. Hokimiyat tuzilmasi - tashkilotdagi ierarxiya va uning aloqalari, tashkilotning “qavatliligi” (9-12 darajalar). 6. Huquqlar va majburiyatlar yoki vakolatlarning ierarxiya darajalari bo`yicha taqsimlanishi - birinchi tizim bo`ysunishning birligi tamoyili asosida qurilgan (uning sxemalari “shingilsiz archa” singari) - ijrochi ish yuzasidan faqat bir rahbardan ko`rsatma oladi; ikkinchi ikki tomonlama yoki ko`p tomonlama bo`ysunish tizimi-bunda yuqori turuvchi rahbarning huquq va majburiyatlari barcha quyi bo`g`in rahbarlarning huquq va majburiyatlarini o`zlashtiradi, masalan, Ivan Grozniy tayangan “oprichnina” (maxsus qo`shin) deb atalgan davlatning podsho bevosita idora qilgan qismida qudratli markaziy hokimiyat tuzish uchun olib borilgan kurashda podsho mamlakatning shu qismiga tayangan paytda ommaviy nazorat qilishni amalga oshirgan edi. Har bir tashkilot ochiq tizimdir, shuning uchun ham mustaqil ravishda mavjud bo`la olmaydi. Uning tashqi muhit bilan o`zaro bog`liqlik tomoni tashkilotning eng muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Tashqi muhit quyidagicha tasniflanadi: 1. Ishbilarmonlik (operatsion) muhiti, masalan: • raqobatchilar; • mol yetkazib beruvchilar; • iste’molchilar. 2. Tashkilotni o`rab turuvchi boshqa fon muhiti (umumiy), masalan:

• siyosiy-huquqiy; • iqtisodiy; • ijtimoiy-demografik; • ekologik va tabiiy-geografik; • ilmiy-texnik va axborot; • texnologik; • madaniy-ma’rifiy; • xalqaro. Shubhasiz, tashqi muhitga bog`liqlik tashkilot boshqaruviga bo`ysunmaydi va u doimiy o`zgarib turadi. Bu o`z navbatida, menejmentda mutloq qoidalar yo`qligining asosiy sabablaridan biri hisoblanadi. Ishbilarmonlik muhitiga tashkilot bevosita, ya’ni to`g`ridan-to`g`ri ta’sir ko`rsatishi mumkin, ammo tashkilotni o`rab turuvchi boshqa fon muhitida tashkilotning o`zi uning ta’siriga tayyor turishi lozim, chunki mazkur jarayonda hodisalar tashkilotga bevosita bog`liq bo`lmagan holda sodir bo`lishi mumkin. Tashkilotning rivojlanishida ham xo`jalik yurituchi sub’ektlar singari (har qanday ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar singari) uning aylanma hayotiy davrlari mavjud (2.2-rasmga qarang). Hozirgi kunda menejment bo`yicha adabiyotlarda tashkilotlar taraqqiyotining hayotiy davrlarini ajratishga turli yondashuvlar mavjud. Shulardan besh bosqichli hayotiy rivojlanish davri birmuncha samarali, oqilona davr hisoblanadi. Ularning har bir bosqichi tashkilotning holatini, uning tavsifini ifodalovchi muayyan xususiyatlarga mos keladi. (3-rasmga qarang). Birinchi bosqich – eksplerent, ya’ni munozaralidir. U tashkilotning bozor iqtisodiyoti sharoitida tashkil etilishini, uning boshlang`ich tuzilmasining kelib chiqishini tasvirlaydi.

Ushbu bosqich tashkilotning bo`lg`usi ko`rinmas (pinhona) rivojlanish bosqichidir. Tashkilotda to`liq tashqi farqlash va uning ichki hamkorlik aloqalari belgisi yo`q, lekin ba’zi bir salohiyatli tavsiflar, xususiyatlar, shunga o`xshash tomonlar mavjud. Garchi tashkilotning rasmiylashtirilishi hali yakunlanmagan bo`lsa ham, bozorga yangi g`oyalar, xizmatlarni kiritadi, bozor talablarini o`rganadi. Ushbu bosqichda tashkilot yo`q bo`lib ketishi mumkin, ammo bu qaror nisbatan oson, lekin odatda yanada yirik va barqaror tashkilot tuzilishga ega bo`lgan muqobilliklar mavjud.

Mazkur tashkilotlar oz sonli jamoaga ega bo`lgan va ularning rahbari, odatda, juda kuchli, irodali odamni, tashabbuskor mutaxassisni, buyuk g`oyalarni bera olishni, iqtisodiy istiqbollarni ko`ra olishni tavsiflaydi. (4-rasmga qarang). Ikkinchi bosqich tashkilotning, noyob mahsulotlar ishlab chiqarish va bozorga kiritish orqali miqdoriy o`zgarishlar bilan bog`liq bo`lgan miqdoriy o`sish bosqichidir. Bu bosqich miqdoriy o`sish bilan bog`liq bo`lib, u tashkilot tuzilmasini qayta qurishni, boshqaruv funksiyalarini tabaqalashtirishni, faoliyat samaradorligini oshirishni, bozor segmenti uchun kurashni, o`zining bozor holatini mustahkamlashni, raqobatbardosh strategiyani ishlab chiqish va qo`llashni, tashkilotni boshqarishda marketingning rolini oshirishni talab qiladi. Hammasidan ham mazkur bosqich miqdoriy o`sish bosqichi sifatida tashkilotda miqdoriy o`zgarishlar bilan bog`liq holda tashkilot boshqaruvini qayta qurishni tavsiflaydi. Mazkur bosqichda tashkilotning og`ish xavfi bor, lekin u kichikdir, unda ichki rivojlanish barqarorlik bilan tavsiflanadi. Noyob mahsulotlar ishlab chiqaruvchi tashkilotlarga asosan uni o`rab turuvchi boshqa fon muhiti tahdid soladi, ya’ni ular iqtisodiy rivojlanishning tashqi turmush davri, siyosiy-huquqiy an’analar va boshqalardir. Ushbu bosqichda, qulay shart-sharoitlar yaratish uchun tashkilot bir necha ming kishiga ko`payishi mumkin va bu o`sish o`zini oqlaydi, chunki u rivojlanish ehtiyojlari bilan bog`liq (5-rasmga qarang). Uchinchi bosqich – zo`ravonlik bosqichi bo`lib, u etuklikka va bozorda barqaror mavqega ega. Odatda obro`li tashkilotlar katta biznesda zamonaviy texnologiya darajasi bilan, ommaviy mahsulotlar ishlab chiqarish bilan va boshqa raqobatbardoshlikni oshiruvchi omillar bilan ishlaydi. (6-rasmga qarang).

Mutaxassislarning fikricha, zo`ravonlar quyidagicha turlarda ishlaydi: • milliy; • xalqaro; • qayta tuzilgan.

Milliy zo ` ravonlar , odatda , yangi mahsulotlar ishlab chiqarishga , dizaynga , yangi tartibli ishlab chiqarish tuzilmalariga va sotishga yo ` naltirilgan munozarali va tavakkalchi tashkilotlarni yaratadilar . Biroq ko ` pincha zo ` ravonlar " qudratli fil " deb nomlanuvchi pozitsiyani ifodalab , katta o ` lchamdagi diversifikatsiyani , filiallarning , shu jumladan , xorijdagi keng tarmog ` ini o ` zida tavsiflab rivojlanish dinamikasini yo ` qotadi . Milliy zo ` ravonlikning davomi baynalminal zo ` ravonlikdir . Baynalminal zo ` ravonlar o ` z faoliyatlarini jahon bozorlari qonunlariga muvofiq amalga oshiradi . Bu holatda Evropa mamlakatlari bir qator harakterli shuning bilan birgalikda yechish murakkab bo`lgan bir qancha muammolar bilan to`qnash kelmoqda.

Masalan, yetuk bozor iqtisodiyotiga asoslangan mamlakatga milliy xavfsizlikka tahdid soluvchi, atrof-muhitni ifloslantiruvchi mahsulot ishlab chiqarishni aralashtirishga urinilmoqda. Qayta tuzilgan zo`ravonlar - bu holat tashkilotning batqoqlikka botishidan oldin “qayirila olmaydigan begemot” ning o`z mustaqilligini yo`qotishi va iqtisodiy rivojlanishdagi o`rnini ikkinchi darajaga o`tishiga olib keladi. To`rtinchi bosqich – kommutantli, ya’ni bu pasayish va qarish davri bo`lib, o`zida tashkilotning pasayishini, qarishini va o`z navbatida tashkilotning hayot faoliyatining yomonlashuvini aks ettiradi. Mazkur turdagi tashkilotlar odatda, mintaqaviy ehtiyojlarni qondirish maqsadida o`rta va kichik biznesni amalga oshiradilar, ammo ular ba’zida yirik tashkilotlar shaklida ham bo`lishi mumkin. (7- rasmga qarang). Tashkilotning hayotiy siklining beshinchi bosqichi –letalent tashkilot, ya’ni bu tashkilotning qayta tug`ilishi bo`lib, oldingi ko`rinishdagi faoliyatini amalga oshirishni to`xtatishni anglatib, u tashkilotni qayta tuzishdan farq qiladi. Zamonaviy menejmentda tashkilotlarning turlari va hayotiy davrlar haqidagi bilimlar zarurki bu o`z navbatida salbiy holatlarning oldini olish yoki yumshatish choralarini ishlab chiqish va tashkilotning ijobiy natijalarini rivojlantirishni kuchaytirishga qaratilgan imkoniyat yaratadi.

Tavakkalli rivojlanishning ehtimolini oshirish hayotiy davrlarning bosqichlari o`rtasidagi o`tish davrlariga olib keladi. Mutaxassislar bunday o`tish davrlarini beshta shaklda, ya’ni tashkilotning bir holatdan boshqasiga o`tish jarayonlarida ko`rib chiqadi Rivojlanish salohiyatining kelib chiqishi - bu birinchi o`tish davri bo`lib, eksplerent, ya’ni bundan oldingi munozarali tashkilotning paydo bo`lish bosqichidir. Bu yangi tashkilotni uning hayotda mavjud bo`lgan tug`ilish jarayonlarini tavsiflaydi, uning hayot faoliyatiga ziddiyatli ta’sir qiladi. Salbiy va ijobiy jihatlar ko`pincha chambarchas bog`liq holda tashkilotning tavakkalli rivojlanish xavfini tug`diradi. Biroq , tashkilotning rivojlanishini jadallashtirish yoki yangilash biroz tahlikali bo ` lsada , ammo buning tavakkalchiligi har doim ham halokatli inqirozga olib kelmaydi .

Eksplerent , ya ’ ni munozarali tashkilotlarni barpo etishda , ko ` p hollarda , inqirozli vaziyatlar umumiy bozor sharoitlariga ahamiyatsiz , ya ’ ni juda oz ta ’ sir qiladi , shuning uchun ham mazkur tashkilotlar odatda kam sonli , ahamiyatsiz bozor holatlariga ega va o ` zlarini har doim omadsizlikka tayyor deb hisoblashadi . Bunday tashkilotlarning ahamiyatli qismi ko ` pgina mamlakatlar statistikasi ma ’ lumotlariga ko ` ra yo ` qolib ketgan maqomning , ayniqsa , yangi huquqiy maqomning paydo bo ` lishidir . Masalan , Buyuk Britaniya tadqiqotchilarining ta ’ kidlashicha , ikkinchi yilning oxirigacha bunday birinchi o ` tish davridagi ingliz tashkilotlarining 20-30 foizigina o ` z faoliyati bo ` yicha qoladi xolos . 4 Vujudga kelish - ikkinchi o ` tish davri bo ` lib , yuridik shaxs sifatida harakatga kirishuvchi va aniq noyob mahsulotlar ishlab chiqaruvchi patient tashkilotning bozor pozitsiyalariga ega bo ` lgan yangi mustaqil tashkilotning paydo bo ` lishini tavsiflaydi . Noyob mahsulotlar ishlab chiqaruvchi patient tashkilotlar eksplerent , ya ’ ni munozarali tashkilotdan ko ` chib o ` tadilar , shuning uchun ham ular ta ’ sir bo ` yicha bozorga juda yaqin va yakunlovchi rivojlanish bosqichida patient , munozarali tashkilotlar zo ` ravon tashkilotlarga yaqinlashadi . Mutaxassislarning fikricha , patient , ya ’ ni munozarali tashkilotlar ularning tajovuzkorligi va tashqi muhitga e ’ tiborsizligi birmuncha boshqaruv murakkabligini keltirib chiqaradi . Faqat butun jamiyatning ishbilarmonlik madaniyatigina ularning tajovuzkorligini qoplab ketishi mumkin. Tasdiqlash - uchinchi o`tish davridir, bu davrni ma’lum bir raqobat afzalliklarining paydo bo`lishi, bozorda ularning xatti-harakati va pozitsiyalarini mustahkamlashi tavsiflaydi. Tashkilot ushbu davrda o`zini o`zi tasdiqlaydi, lekin bu bozorda uni bir nechta tashkilotlarga ajratish mumkin, sababi zo`ravon tashkilotlar bozordagi vaziyatga kuchli ta’sir ko`rsatuvchi birmuncha eng yirik tashkilotlar sanaladi. Ehtimol, raqobat kurashining zo`rayishi, "innovatsion nofaollik", ijtimoiy-ruhiy keskinliklar tanazzulga olib keladigan, mintaqaning iqtisodiyotiga, mamlakatning va dunyodagi iqtisodiy munosabatlarga, hattoki, umumbashariyatga ham ta’sir ko`rsatishi mumkin. Shuning uchun ham mintaqa va

davlat darajasida ushbu tashkilotlarning faoliyatini tartibga solish, nazorat qilish zarurdir. Qulash - bu to`rtinchi o`tish davri bo`lib, tashkilot hayotining eng muhim ko`rsatkichlaridan ko`pchiligining yomonlashuvini tavsiflaydi. Biroq, bu bosqichda tashkilotning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini umumiy sog`lomlashtirishga yo`naltirilgan davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi maqbul tizimidan foydalangan holda vaziyatdan chiqish mumkin. Beshinchi o`tish davri tashkilotning yakuniy inqirozini va tugatilishini tavsiflaydi. Shu maqsadda, har bir tashkilot o`zining raqobatdoshligini ta’minlashga imkon beradigan ijtimoiy-iqtisodiy siyosat va strategiyalar ishlab chiqishga intilishi kerak. Hozirgi vaqtda menejment nazariyasi va amaliyotida tashkilotlarning turli turdagi tasniflari mavjud, masalan: 1. Tashqi muhit bilan o`zaro munosabatlari bo`yicha: 1.Tashkilotning mexanistik (olamdagi xilma-xil hodisalarga mexanikaning qonunlari sifatida qarash) turi (tashkilotda hokimiyatning qattiq ierarxiyasi, muntazam texnologiya); 2. Tashkilotning organik turi (nomuntazam texnologiya, masalan elektronika ishlab chiqarishi sanoati); II. Bo`limlarning o`zaro ta’siri bo`yicha: 1. An’anaviy tashkilot (chiziqli-funksional ); 2. Dvizional tashkilot (ajratish, bo`limlashtirish ); 3.Matritsali tashkilot (loyihani boshqarish, vaqtinchalik maqsadli guruhlar, doimiy butun majmuaviy guruhlar); III. Inson bilan o`zaro munosabatlar bo`yicha: 1. Korporativ tashkilot (qo`shma faoliyat jarayonida odamlar bilan maxsus aloqa tizimi); 2. Individualist tashkilot (veto huquqi); IV. Yangi turdagi tashkilotlar: 1. Edhokratik tashkilot (xodimlarning malakasi va vazifalari);

2. Ko`p o`lchovli tashkilot (asosiy maqsad - ko`p o`lchovli tashkilotni va uning xodimlarini rivojlantirish); 3. Ishtirok etuvchi tashkilot (ierarxiya va demokratiya); 4. Tadbirkorlik tashkiloti (“o`girilgan piramida”); 5. Bozorga yo`naltirilgan tashkilot (“bozor tomonidan harakatga keltiriladigan”); Tashkiliy boshqaruv tuzilmalari va boshqaruv tuzilmasini qurish tamoyillarining turlari tashkilot umumiy konsepsiyasining tarkibiy qismi sifatida III bob 3.2- paragrafda muhokama qilinadi. Zamonaviy qiyin raqobat va tez o`zgaruvchan holat sharoitlari tashkilotlardan uzoq muddatli boshqaruv strategiyasini ishlab chiqishni talab qiladi. Tashkilotning strategik boshqaruvi Tashkilotning strategiyasi - bu tashkilotning uzoq muddatga mo`ljallangan asosiy harakatlar rejasi bo`lib, uning ustuvor strategik vazifalarini, resurslarini va maqsadlariga erishish bo`yicha harakatlar ketma-ketligini aniqlaydi. Strategiyaning asosiy vazifasi – tashkilotni rahbarlarning xohishi bilan hozirgi holatidagi vaziyatdan bo`lg`usi holatga o`tkazishdir. Iqtisodiy resurslar uchun raqobatning kuchayishi, biznesning umubashariylashuvi; darhol axborotni uzatuvchi va qabul qilish imkonini beruvchi kompyuter texnologiyasining jadal rivojlanishi; mehnat resurslarining rolini o`zgartirish - bularning barchasi mamlakatda strategik boshqaruvning sezilarli o`sishida muhim ahamiyatga ega bo`ladi. Strategik boshqaruv tanlangan ob’yektga muvofiq quyidagicha bo`lishi mumkin: -korporativ - butun tashkilotning strategiyasi; -strategiyali biznes - tashkilotning alohida strategik bo`linmasining strategiyasi; -funksional strategiya - tashkilotning funksional sohasining strategiyasi.

Strategik boshqaruvning predmeti bo`lib quyidagilar bilan bog`liq bo`lgan asosiy muammolar hisoblanadi: * uning samaradorligini kelajakda oshirish uchun bosh faoliyat; * yangi texnologik uskunalarni o`zlashtirish, malakali mutaxassislarni taklif qilish va h.k. * tashkilotni o`rab turuvchi fon muhitidagi asosiy nazorat qilinmagan tashqi omillar. Mamlakatidagi mutaxassislar hozirgi vaqtda tashkilotning strategik boshqaruvini rivojlantirish yo`nalishlaridan ikkitasini ajratmoqda: 1. “Muntazam strategik boshqaruv” – tahlilning kichik tizimini va strategiyani amalga oshirish kichik tizimini o`z ichiga oluvchi strategik rivojlanishni rejalashtirish; 2. “Haqiqiy vaqt ko`lamidagi strategik boshqaruv” – kutilmagan tarzda yuzaga keladigan strategik vazifalarni hal qilish. Tashkilot strategik boshqaruvining markaziy nuqtasi - tashqi xavf-xatarni tahlil qilishdan keyingi strategiyani tanlash va yangi imkoniyatlar hisoblanadi. Strategiyani tanlashga ta’sir qiluvchi asosiy omillar: * tashkilotdagi biznes turi va sohaning o`ziga xos xususiyatlari; * biznes va tashkilotni o`rab turuvchi fon muhiti barqarorligi; * tashkilot rahbariyatining maqsadlari va qadriyatlari; * xavf darajasi va uning o`lchovi; * tashkilotning ichki va tashqi jihatlari va uning ichki tuzilishi; * oldingi strategiyalarni amalga oshirish tajribasi; * vaqt omili. Tashkilot bir necha strategik muqobillardan so`ng pirovard strategiyani tanlaydi. Strategik muqobillar – bu mavjud iqtisodiy resurslardan foydalanish va tanlangan asosiy strategiya doirasida tashkilotni strategik maqsadlariga erishishini taqozo etuvchi har xil xususiy strategiyalarning jamlanmasidir. (2.8-rasmga qarang).

Tashkilotning boshqaruv strategiyasi tanlangandan so`ng, ushbu strategiyani amalga oshirish lozim, ya’ni boshqaruvning faoliyati turi, bu juda katta kuch va vaqt talab qiladi. Tashkilot strategik boshqaruvidagi asosiy jarayon va texnologiyalar: 1. Iqtisodiy resurslarni qo`llash dinamikasi, innovatsion dasturlarni amalga oshirish; 2. Texnologik ishlanmalarda dasturiy yo`naltirilgan yondashuvlardan foydalanish va boshqaruv qarorlarini amalga oshirish; 3 .Vaziyat o`zgarishi bo`yicha o`z vaqtida harakatlarni amalga oshirishda boshqaruv jarayonlarida vaqt omiliga maxsus sezgirlik; 4. Boshqaruv qarorlarini baholashda dastlabki va keyingi e’tiborni oshirish va xatti-harakatlarning, faoliyatning muqobil variantlarini tanlash. 5. Qabul qilinadigan qarorlarning sifatiga qarshi chora-tadbirlarni qo`llash, ularni ishlab chiqish va amalga oshirish. “Biznes va boshqaruvni tashkil qilish” nomli taniqli kitobning mualliflari sanalgan amerikalik olimlar E. Peterson va E. Ploumenlar –strategik boshqaruvni kelajakda menejmentni yanada ixtisoslashtirish bilan bog`laydi va uning 6 ta asosiy turlarini ajratadi: 1. Hukumat (“menejment” atamasidan foydalanmasalar ham uning faoliyati umumiy menejment tushunchasiga mos keladi). 2. Davlat menejmenti (butun davlat miqyosida keng va donolik bilan faoliyat yuritishi mumkin).

3. Harbiy menejment (davlat menejmentining maxsus turi). 4. Uyushma (klub) menejmenti. 5. Biznes menejmenti (davlat va hukumat menejmentidan farq qiladigan menejmentning maxsus turi). 6. Davlat mulkida menejment (“biznes menejmentining” maxsus turi). Biroq, Piter F. Draker “menejment” tushunchasining kengayishini talqin qilishga qarshi chiqib, faqat uni mahsulot ishlab chiqaradigan yoki turli xizmatlar turlarini ko`rsatadigan tashkilotda qo`llash kerak deb hisoblaydi. Strategik boshqaruv AQSh da XX asrning 1980 yilidan beri keng qo`llaniladi. Strategik boshqaruv strategik xo`jalik markazlari ( SXM ) va boshqaruvning yuqori darajasidagi strategik rivojlanish bo`limi tarkibiga kiruvchi maxsus strategik tuzilmani talab qiladi. Har bir SXM lar korporatsiyalarning bir xil turdagi mahsulot ishlab chiqaradigan bir xil resurslar va texnologiyalarni talab qiladigan umumiy raqobatchilarga ega bo`lgan bir necha bo`linmalarini birlashtiradi. Odatda,

korporatsiya tarkibida SXM lari soni ishlab chiqarish birliklari sonidan sezilarli darajada kam. SXM larni tuzishda faoliyat turini to`g`ri tanlash katta ahamiyatga egadir. SXM lar raqobatbardosh mahsulotlarning o`z vaqtida ishlab chiqarilishi va ularning sotilishi uchun mas’uldirlar. Korporatsiya ishining eng muhim tarkibiy qismi bu strategik rejalashtirish, bozorning to`yinganligi va bir qator o`sishni sekinlashtirish sharoitida paydo bo`lgan korporatsiyalar hisoblanadi. Strategik rejalashtirish rahbar-larning yuqori foyda olishga intilishiga va uzoq muddatli vazifalarni hal etishga zarar yetkazishi mumkin, bu esa o`z navbatida, odatda cheklangan resurslarni asosli ustuvor taqsimlash va boshqaruv qarorlari samaradorligi uchun asos yaratadi. Har qanday tashkilotning strategik boshqaruv jarayonlari va texnologiyalari ko`p jihatdan yaratilishi mumkin, unda yangi strategiyani ishlab chiqish bo`yicha qimmatli takliflari uchun xodimlarni taqdirlash, mahsulotlarini sotish uchun yangi bozorlarni yaratish, rejalashtirish tizimi sezilarli rol o`ynaydi. Keyingilar 3.1-para- grafda batafsil ko`rib chiqiladi, ammo dastavval guruhlar bilan ularning tashkilotdagi ahamiyati to`g`risida qisqacha tanishamiz. Tashkilotdagi rasmiy va norasmiy guruhlar M. Meskon, M. Al’bert, “Menejment asoslari” turkumining “Tashqi iqtisodiy darsligi” da “guruh” atamasini shunday aniqlaydi: ikki yoki undan ortiq kishi o`zaro bir biriga ta’sir qiladi va har bir kishi bir-biriga shunday tarzda ta’sir qiladiki, unda har biri boshqasiga ta’sir o`tkazadi (boshqalar) va har biri o`zganing ta’sirini o`zida sinab ko`radi. Mahalliy mualliflar guruhlarni umumiy manfaatlar mushtarakligi, kasbi bilan, faoliyati bilan birlashgan insonlar jamoasi deb hisoblaydilar.Yana boshqa uzun ta’riflar ham mavjud. Guruhlar quyidagicha tasniflanadi: * Rasmiy - tashkiliy jarayon vositasida rahbariyat tomonidan maxsus shakllantirilgan. Rasmiy guruhning maqsadi, odatda, muayyan vazifani bajarish

hisoblanadi; * norasmiy - muntazam ravishda o`zaro hamkorlikda maqsadga erishish uchun kirishadigan o`z-o`zidan paydo bo`lgan odamlar guruhlari. Tashkilot va uning bo`linmalari ham o`z-o`zidan guruh hisoblanadi. Guruh a’zolari ular uchun maqbul qoidalarni, qadriyatlarni va istiqbollarni belgilash, xatti-harakatlar me’yorlari tushunchasi bilan bog`liq bo`lgan, ya’ni xatti-harakatlar standartini ishlab chiqadilar. Tashkilotning xodimi guruhga nisbatan uning xatti- harakatlari qanchalik to`g`ri bo`lsa, shunchalik u bu qiymatni qadrlaydi. Jamoa - maksimal tashabbus va mas’uliyatni ro`yobga chiqaruvchi yagona birlikda ishlovchi tashkilot xodimlarining jamoasi yoki tuzilmaviy bo`linmalaridir. Guruh rahbarlari direktor va uning o ` rinbosarlariga yaqin kishilardan yoki bosh menejerdan , mahsulot tamoyili asosidagi bosh menejerlardan va boshqalardan tarkib topishi mumkin . Bajaradigan funksiyalariga qarab boshqaruv ierarxiyasi yuqori , o ` rta va quyi zvenolar bo ` lishi mumkin . Maqsadli guruh ( ishchi guruh ) aniq vazifalarni bajarish uchun birlashgan ijrochilardan tashkil topadi . Qo`mita - har qanday faoliyat bo`yicha raislik qiladigan jamoaviy organdir. Maqsadli qo`mita - aniq maqsadga erishish uchun tuzilgan vaqtinchalik guruh. Faoliyatning natijadorligi qanday rasmiy ko`rinishda bo`lsa, norasmiy guruhlar ham shunday qoida tariqasida, quyidagi odatdagidek, bir xil omillar ta’sirini o`tkazadi: ♦ yetakchi - kuchli rahbarning mavjudligi; ♦ guruhning kattaligi - uning a ’ zolarining soni bo ` lib , ularning soni

o ` sishi bilan ular o ` rtasidagi muloqot murakkablashadi , ammo katta guruhning ichida o ` z maqsadlariga erishishi uchun yangi guruh shakllanishi mumkin . Guruhning maqbul o`lchovi 5 kishidan 11 kishigacha bo`ladi; ♦ Guruh a ’ zolari o ` rtasida o ` xshashlik yoki farq - turli xil boshqaruv qarorlarida o ` z qarashlariga ega bo ` lgan va ular yakka tartibda qanday fikrga ega bo ` lsa , shunga yarasha maqbul qaror qabul qilinadi , chunki ko ` p fikrlilik va tashkilotning istiqbolli rivojlanishini yaratish har doim ham ijobiydir ; ♦ Xatti - harakatlar me ’ yorlari - guruh tomonidan qabul qilingan bo ` lib jamoaning har bir a ’ zosining xatti - harakatlariga kuchli ta ’ sir qiladi , shuningdek , guruh qaysi yo ` nalish bo ` yicha ishlaydi : maqsadlariga erishish uchun yoki qarama - qarshilik uchunmi ? Me ’ yorlar ijobiy va salbiy yo ` nalishda bo ` lishi mumkin , masalan , o ` g ` irlikni taqdirlash , beparvolik , tashkilot rahbarlarini konstruktiv tanqid qilish va boshqalar . Guruh me’yorlarini quyidagicha tasniflash mumkin, masalan, shu tarzda: 1. Yaxshi qiyofani yaratish va tashkilot uchun g`urur; 2. Tashkilotning maqsadlariga eng past xarajatlar bilan erishish; 3. Maksimal foyda olishda yordam berish; 4. Jamoa mehnati va ular unumdorligining oshishi; 5. Mehnatni rejalashtirish va maqbullashtirishni rag`batlantirish; 6. Tashkilotning barcha jihatlarini nazorat qilish; 7. Xodimlarning kasbiy tayyorgarligi; 8. Yangi mahsulot (xizmatlar) shaklidagi innovatsiyalar, yangi texnologik jarayonlar va hokazo; 9. Biznes muhit bilan munosabatlar, sotish bozorlarni kengaytirish; 10. Guruh a’zolari to`g`risida qayg`urish, halollik va tartiblilik. ♦ Guruhning birlashuvi - bir-biriga va shu bilan birga bir butun guruh sifatida tortishishning o`lchovidir, chunki birlashuvchi guruh yanada samarali ishlaydi, muloqotda yechib bo`lmaydigan muammolari, shuningdek, keskinlik, dushmanlik, bir-biriga ishonchsizlik kam. ♦ Guruhning hamfikrliligi - guruhning uyg`unligini buzmaslik uchun

fikrlarni bostirish an’anasi shu bilanki, bu odatda shunga olib keladiki, boshqaruv qarorlari birmuncha samarasiz qabul qilinadi, chunki, barcha zaruriy axborotlar va muqobil variantlar muhokama qilinmaydi yoki baholanmaydi. Guruhiy hamfikrlilikda bevosita boshqaruv qarorini qabul qilish ehtimoli oshadi. ♦ nizo - bu guruhning alohida a ’ zolaridan iborat bo ` lgan jarayon bo ` lib , guruh o ` z maqsadlariga erishishga o ` ziga bo ` ysundirish yoki boshqalarni yo ` q qilish yo ` li bilan erishadi va oldingi holatiga intiladi . ♦ Guruh a ’ zolarining maqomi - bu bir qator lavozim iearxiyasiga ko ` tarilish , lavozimning nomlanishi , ta ’ lim , iste ’ dod , axboriy ta ’ minlanganlik , ishlab chiqarish tajribasi kabi bir qancha omillar bilan belgilanadigan huquqiy holatdir . Boshqaruv qarorlarini samarali qabul qilish uchun birgalikda harakat qilish kerak , chunki , yuqori mavqeiga ega bo ` lgan guruh a ’ zolari fikrlarining ko ` proq bo ` lishi , unga hukmronlik qila olmaydi va qolganlarini bostira olmaydi . ♦ Jamoa a’zolarining roli quyidagicha tasniflanadi, masalan: 1. Maqsadli vazifalar shunday taqsimlanganki unda guruh bilan vazifalarni saralab olish va bajarish imkoniyati mavjud, shuningdek, muvofiqlashtirish, umumlashtirish amalga oshiriladi. 2. Qo`llab - quvvatlovchi dastaklar xatti-harakatni, yordamlashuvchi dastaklarni va guruh faoliyatini faollashtirishni ko`zda tutadi, masalan, rag`batlantirish, ishtirokni ta’minlash, ijrochilik me’zonlarining o`rnatilishi, guruh hissini ifodalash. Guruhga qo`shilishning asosiy sabablari qism (blok)lar shaklida bo`lishi mumkin: * tashkiliy va ishlab chiqarish; * ijtimoiy-ruhiy; * material. Tashkilotdagi rasmiy va norasmiy guruhlarni shakllantirish va faoliyatini ta’minlash o`zida dinamik jarayonlarni namoyon qiladi. Guruh dinamikasining ijtimoiy omillarini o`rganish E. Meyoning ko`plab sinov omillari va ilmiy qirralari bilan boshlandi. U ishlovchilar o`rtasidagi ijtimoiy

munosabatlarni hisobga olish uchun kerakli dalillarni taqdim etdi, chunki, ularda iqtisodiy ehtiyojlardan tashqari rasmiy va norasmiy guruhlardagi shaxslarning o`zaro aloqasini qondiradigan ijtimoiy ehtiyojlar paydo bo`ladi. XX asrning ikkinchi yarmida ishlovchilarning tobora ortib borayotgan talablari ularning ijtimoiy va iqtisodiy ahvolini yaxshilash birmuncha yaxshi tus oldi. Menejment bo`yicha ko`plab nazariyotchilar bir qator tashkilotlarning tez o`zgaruvchan ijtimoiy muhitning qarshiligiga e’tiborsizliklari tufayli o`z maqsadlariga erisha olmasligini tan olishdi. Buning natijasida, amerikalik sotsiologlar J. Koul va A. Gors muallifligida “Ishlab chiqarish demokratiyasi” g`oyasi (partisipativ, ya’ni mamnunlikka asoslangan boshqaruv - yoki ish joyidagi demokratiya) qabul qilindi. Ular tashkilotni boshqarishni ishchilar tomonidan nazorat qilinadigan ishlab chiqarish kengashlari orqali, ularga manfaatlar bo`yicha ishchi guruhlarni tashkil etish huquqini berishni taklif qilishdi. Biroq, tashkilot faoliyatini ko`p hollarda rasmiy guruhlarning samaradorligi belgilaydi. Shuning uchun ham zamonaviy tashkilotlarning rahbarlari hamfikrlay- digan mutaxassislarning “jamoa” sini shakllantirmoqdalar. Mutaxassislarning fikricha “jamoa” va “guruh” ning tavsiflari har xil: 1. Jamoada yetakchilik uning a’zolari orasida bo`linadi va guruhda esa, odatda, bitta taniqli yetakchi bo`ladi. 2. Jamoa har bir a’zosining shaxsiy mas’uliyati jamoa bilan uyg`unlashadi va guruhga esa shaxsiy mas’uliyat har biriga yuklatiladi. 3. Jamoada mahsulot yoki xizmatlar natijasi butun jamoaning mahsuli hisoblansa, guruhda esa – yakka shaxsniki hisoblanadi. 4. Jamoada bahs-munozara yuritiladi, qaror qabul qilinadi va u ijro etiladi, guruhda ham bahs-munozara yuritiladi, qaror qabul qilinadi va ularni bajarish uchun yo`naltiriladi. Jamoa doimo guruh sanaladi, ammo hamma guruhlarda ham jamoaviy ruhiyat bo`lavermaydi. Jamoa, odatda, boshqa guruhlarga qaraganda yuqori mehnat natijalarini qo`lga kiritadi, uning har bir a’zosi umumiy maqsadga erishish uchun harakat qiladi, o`z vazifalarini bajaradi, qo`shma faoliyatni muvofiqlashtirish

uchun boshqa xodimlar bilan hamkorlik qiladi va o`zini bir butunlikning tarkibiy qismi deb hisoblaydi. Natijada bag`rikenglik, muvofiqlik, bir-biriga bo`lgan ishonch, hamkorlik, qadriyatlar kabi ichki o`zaro munosabatlar tufayli sinergik samara paydo bo`ladi. Jamoa a’zolari alohida va turli xonalarda, shuningdek, elektron aloqa vositalari orqali masofaviy vertual muhitda muloqot qilib ishlashi mumkin. Jamoaning samarali faoliyati jamoa shakllanishida o`ziga xos milliy xususiyatlarni va yuqori darajadagi yetuklikni va kasbiylikning yuqori darajasini hisobga olishni o`z ichiga oladi. Internet-inkubatorlar yangi tashkilot shakli sifatida XXI asrning boshlarida axborot texnologiyalar sohasida tashkilotning yangi shakli sifatida - Internet-inkubatorlar paydo bo`la boshladi. Internet – inkubator – bu “g`amxo`rlik” ni ta’minlaydigan internet muhitidagi nazorat ostidagi aloqa yoki uning qismi bo`lib, yangi tashkilotlarni o`zlarining mustaqil taraqqiyotiga erishishiga qadar rivojlanishining dastlabki bosqichida himoya qiladi. Internet-inkubator - dastavval, internet kompaniyalarining loyihalarini tayyorlovchi va tezkor ravishda bozorga chiqish maqsadini tezlashtiradigan hamkorlik qiluvchi, venchurli investitsiya tashkilotidir. Internet-inkubator - bu biznes-inkubatorning har xil ko`rinishi hisoblanadi. Bugungi kunda dunyoda taxminan minglab Internet-inkubatorlar hisobga olingan. Internet-inkubatorlarning paydo bo`lishining asosiy sabablari quyidagilardir: 1. Zamonaviy kompyuter va biotexnologiyalarning yaratilishi; 2. Tovar sifatida pulning qiymatini oshirish: 3. Venchur jamg`armalari hajmining o`sishi. Internet-inkubatorlarning tasnifi. Hozirgi vaqtda mutaxassislar Internet-inkubatorlarning quyidagi tasnifini taklif qilishadi:

1.Venchurli Internet-inkubatorlar. (ular umumiy Internet-inkubatorlar ichida taxminan 54% ni tashkil etadi.) 2.Venchurli akseleratorlar. (taxminan 38%). 3.Venchur portallari - 4%. 4.Tarmoq internet-inkubatorlari - 4%. (2.10-rasmga qarang). Internet-inkubatorlar ular tomonidan ko`rsatiladigan xizmatlar jihatidan tarkibi va jamlanmasi bo`yicha farq qiladi. Ular turlarining xilma-xilligi chegaralari juda ko`p, ammo ularning atalishi ko`pincha aniq va tushunarli emas. Venchurli Internet-inkubatorlar - eng keng tarqalgan ko`rinishdir. Ular eng keng qamrovli quyidagi xizmatlar turlarini taqdim etadilar: • ofis infratuzilmasi ( xonalar , mebel , ofis texnikasi , kompyuterlar , ichki tarmoq , tashqi aloqalar , internetga kirish uchun ruxsat , konferensiya xonalari va boshqa xizmatlar ); • bek-ofis (malakali xodimlar, texnik yordam, zamonaviy dasturiy ta’minot va h.k); • texnologik qo`llab-quvvatlash (ekspertlar yordami, menejment tizimini o`rnatish, intellektual mulkni rivojlantirish); • maslahat ko`magi (tarmoq ekspertlarini jalb qilish orqali internet-inkubatorni ishga tushirish);

• ta’lim xizmatlari (turli xil tashkilotlarda stajirovkani o`z ichiga olgan menejerlar va boshqa mutaxassislarning malakasini oshirish); • yuridik va buxgaltereya hisobi xizmatlari; • inson resurslarini boshqarish (zarur bo`lgan asosiy mutaxassislarni qidirish va yollash); • internet-inkubatorning soyabon brendi (kengaytirish, yoyish strategiyasi) va mavjud aloqalar (masalan, vechurli investorlar bilan o`zaro hamkorlikda, davlat hokimiyati organlari va shunga o`xshash jahonning iqtisodiy rivojlangan davlatlari bilan). Venchurli akselerator - quyidagi sohalarda faoliyatini boshlagan tashkilotlarga yordam beruvchi yuqori darajadagi servis xizmatini ko`rsatuvchi kompaniyadir: • biznes-rejani tayyorlash bo`yicha maslahat xizmatlari, bozorga olib chiqishga mo`ljallangan loyihani joylashtirish; • venchurli yoki boshqa investorlar salohiyati bilan chuqur tanishish jarayonidagi yordam; • tashkilotni boshlamoqchi bo`lganlar va o`zining aksiyasi bilan to`lamoqchi bo`lganlar uchun xizmat turlari. Ba’zida akselaratorlar birmuncha xossali venchurli Internet-inkubatorlarga ofis infratuzilmasini yoki ularning servis turlarini ham ta’minlaydi. Bunday hollarda bunday akselaratorlar, odatda, venchur jamg`armalarining tuzilmaviy bo`linmalari yoki konsalting tashkilotlari hisoblanadi. Venchurli portal – sherikchilikda birlashmoqchi bo`lgan yangi faoliyatni boshlovchilar va tajribali internet-tadbirkorlar, konsultantlar va investorlarning internet yoki ekstranet-saytini o`zida aks ettiradi. Ushbu sayt tadbirkorlarga investorlarga o`zlarining biznes rejalarini taqdim etish, rivojlanishi uchun yordam olish va investorlar uchun esa investitsiyalari uchun yaxshi imkoniyatlar topish imkonini beradi. Tarmoq internet-inkubatorlari – ularni katta ulush sharti bilan “Oliy Liga” internet-inkubatorlari deb atashadi. Ular odatda, venchur jamg`armalari bilan

boshqaruv kompaniyasini birga qo`shib olib borishni o`zida namoyon qiladi. Buni foydali tomonidan olib qaralganda, dalillarga ko`ra bunday toifadagi eng yorqin internet-inkubatorlarning vakili - CMGI - investitsiya jamg`armalarini 1 milliard AQSh dollari miqdorida mablag`ga ega bo`ldiradi. 9 Bunday pul jamg`armasiga ega bo`lish uchun, CMGI mayda narsalarga o`zini almashmaydi, aksincha, strategik investor sifatida tez-tez kirishib investitsiyalarning ikkinchi-uchinchi aylanishini amalga oshiradi. Shu sababli, CMGI turli shaharlarda joylashgan internet-inkubatorlar tarkibiga kiruvchi faqat ishchi guruhi yoki shuningdek, “inkubatsiya” qiladigan tashkilot bo`linmalari bilan ishlaydi. Internet-inkubatorlarning boshqa tasniflari mavjud, masalan: 1. Vertikal yoki tarmoq internet-inkubatorlar. Uning ichiga «yetishtirish» ga ixtisoslashgan bitta vertikal bozorga tegishli bo`lgan internet-inkubatorlar kiradi. Masalan, mobil tijorat bozori. Bunday internet-inkubatorlar tarkibiga infratuzilmaviy ishlanmalar bilan shug`ullanuvchi tashkilotlar kirishi mumkin (masalan, bayonnomalar darajasidagi axborot uzatish, xavfsizlikni ta’minlash). Shuningdek, mobil kontentga ixtisoslashgan tashkilotlar va hatto mobil aloqa qurilmalariga ruxsat berishning sotuvi orqali kiritish mumkin. 2. Korporativ g`oyalarga yo`naltirilgan yopiq internet-inkubatorlar. Ushbu guruhga ko`pincha yirik transmilliy korporatsiyalar ishtirokida yaratilgan internet- inkubatorlar kiradi. Ular ushbu korporatsiyalar tarkibida yaratilgan tashkilotlarning ichki g`oyalari asosida rivojlanishi bilan shug`ullanadilar. Boshqa ichki g`oyalar bo`yicha ishonchlilik darajasi bo`lib, V2V turidagi ixtisoslashgan kompaniyalardagi internet-inkubatorlar hisoblanadi. Agar inkubatorlar biznesning ayrim sohalarida ekspert sanalgan mutaxassislar insonlar tomonidan tashkil etilgan bo`lsa, ushbu biznesni soddalashtirishga imkon beradigan axborot almashuvni tezlashtirishni o`zida aks ettiradi. Ularda o`zlarining g`oyalari negizida loyiha yaratuvchilar guruhini shakllantirish va ushbu jarayonga malakali menejerlarni jalb qilish va umumiy amaliyotni amalga oshirish, ularning ishlarini nazorat qilish uchun imkoniyatlar paydo bo`ladi.

Internet-inkubatorlarning spiralsimon yoki spirali modellarini loyihalar jozibadorligini baholash modellaridan biri sifatida ko`rish mumkin. D. Bondarevning fikricha, har bir internet-tadbirkor o`zining istagiga ko`ra, o`zining loyihasini baholashi uchun qo`llashi va yana qo`shimcha o`zining takliflari bilan internet-inkubatorga murojaat qilishi mumkin. Bu model internet- loyihaning namunaviy jarayonini namoyish qiladi, shunday omillarni, uning investitsion jozibadorligi sifatida hisobga olishga, investitsiya to`g`risida kelishuv ehtimoliga, loyiha guruhining muvaffaqiyat darajasiga va boshqalarga imkoniyat beradi. Model loyihaning tavsiyaviy yozuvini standartlashtirishni va o`zining bo`lg`usi loyihasini ko`rishni taqozo qiladi. (2.11-rasm). Albatta, qandaydir boshqa modellar singari u ham xuddi hayotdagiday bitta loyihaning ustida turib qolish emas, balki faqat umumiy an’analar to`g`risida tasavvur beradi. Masalan, loyihaning qaysidir qismi A nuqtada, qaysidir qismi esa V nuqtada joylashgan. Modelning tavsiyaviy yozuvi: 1. Loyihaning A nuqtasidagi holati (spiralning boshlang`ich nuqtasi) Loyiha boshlang`ich nuqtada joylashgan – loyihani yaratuvchilar guruhi va g`oya mavjud, iste’molchilar yo`qligi tufayli hech qanday tanlov mavjud emas. Bunday hollarda, loyiha jamoasi muhim ahamiyatga ega bo`lgan loyihada ishtirok etishga va o`ziga kamrog`ini olib bir qancha taraqqiyotni qo`lga kiritishga tayyor. Ushbu nuqtada loyiha qiymati eng past. Loyihaning qiymati investor uchun uning qiymati sifatida, shuningdek, pulni sarmoya qilishning yaxshi usuli sifatida tushuniladi.

Loyiha jamoasi boshida qanday maqsad qo`ygan bo`lsa ushbu maqsadlarga erishdi. Loyiha ishga tushirishga tayyor, loyiha guruhi jamoaga aylandi. Bunday hollarda, loyiha egalari loyihada katta ulushga ega bo`lishga juda moyil emas, chunki ular endi o`zlariga ishonishadi, ular o`zlarini boshqarishadi va o`z harakatlari samarasini o`stirishni istaydilar, o`z mehnatining mevasini hech kim bilan baham ko`rmaydi. Ular o`zlari da’vo qilayotgan investorlar bilan muzokaralar jarayonidagi loyiha ulushini yagonalikka birlashtirishga intiladi. 3. Loyihaning A 1 nuqtasidagi holati Loyiha egalari ushbu loyihani rivojlantirish jarayonida muammolarga o`ralashib qolishdi, uning zaif tomonlarini ko`rib turibdi va loyihaning jadal rivojlanishi muhim yangi rejaga ega. Ko`pincha bu vaqtda, loyihaning davom etayotganligi sababli, iqtisodiy resurslar loyihaning shu paytgacha o`sib kelishi hisobiga ishlatib bo`lingan. Bunday hollarda, loyiha egalari loyihada muhim ulush olish va keyingi bosqichga qadam qo`yish uchun yana jamoadan guruhga qaytib ishlashga tayyor.

A va A 1 nuqtalaridagi loyihaning qiymatidagi farqni guruhning loyihani rivojlantirish qobiliyatini yoritadigan “spiral g`altagining aylanishi orasidagi masofa” deb atash mumkin. 5.V nuqtadagi holati Loyiha egalari yana loyihani yangi darajaga olib chiqishdi o`zlarining muvaffaqiyatlarini amalga oshirishni hohlaydilar, lekin kimnidir ulushga qo`shishga moyil emas. “Ulushda ishtirok etish chizig`I” spirali ekanligini aniq ko`rsatib turibdiki, spiral egiluvchan: loyiha qiymati ortib borayotganligi sababli, (spirallar harakati yuqoriga qarab) A va V nuqtalari bir vaqtda moslashgan holatda o`ng tomonga aralashadi, loyiha guruhining uning qiymatini tan olgan holda va unga muvofiq, ularning intilishi o`zining ketidan eng katta ulushni unda qoldiradi. “Eng qiziqarli soha” da internet-inkubatorga venchurli investor sifatida ishlash birmuncha foydalidir. “Eng kichik qiziqarli soha” – aniq va ravshanki ishlash uchun foydali emas. Loyiha joylashgan spiralning o`sha qismining nomi, (masalan, birinchi g`altakning birinchi yarmi) koordinatalar tizimida ishlatilayotgan ushbu loyihaning umumiy tavsifini qisqacha, aniq va ravshan berishni taqozo qiladi. Har qanday model kabi, u ham o`zining ilg`orligini, yetakchiligini ko`rsatadi. Bu modelning barcha ko`rinishdagi soddaliklari, uning loyiha guruhlari bilan kelgusidagi munosabatlarini rivojlantirishga nisbatan o`xshash istiqbollarini bashoratlashga, o`z fikrlarini, g`oyalarini internet-inkubatsiyalash uchun taklif qilishga imkon beradi. Internet-inkubatorning ayrim salbiy tomonlarini qayd etish kerak : 1. Internet-inkubatorga ishonch bildirgan g`oyalar generatorlari o`zining nou-xau sini ruxsat olish yo`nalishlaridan, ko`p marotaba foydalanishdan va o`z g`oyalarini musodara qilinishidan har doim ham himoya qilolmaydi. 2. Internet-inkubatorga murojaat etuvchi tadbirkorlar, ruhiy bezovtalikni boshidan kechirishi mumkin, masalan, muloqotning mavhumligi, soxta shakllanishlar va boshqalar.

3. Doimiy ma’lumotlarning haddan tashqari yuklanishi, kompyuterga qat’iy bog`lanishi, tadbirkorning axborot tizimining haybatli “g`altagiga” aylantirilishi. 4. Tadbirkorning faoliyatidagi kuchaytirilgan zo`riqish, ortiqcha nazorat bularning barchasi asabiylashtiruvchi vaziyatni keltirib chiqaradi. 5. Internet tarmog`ida korxona haqida noto`g`ri ma’lumotlar bilan ishlash. Internet-inkubator tahsinga sazovor, chunki u quyidagilarga qodir: 1. Tadbirkorning aqlini charxlaydi , katta miqyosdagi muammolarni qamrab oladi va ularning paydo bo ` lish sabablarini batafsil tahlil qiladi , shuningdek , turli murakkab masalalar va vazifalarning eng samarali yechimlarini tanlay oladi . 2. Katta miqdordagi axborotni qayta ishlash jarayonini o ` ziga oladi va uni nafaqat maslahat berish uchun , balki uni ta ’ lim , shu jumladan , kreativ ijodkorlik uchun ham qo ` llaydi . 3 Tadbirkorning faoliyatini iloji boricha kamchiliklarga yo`l qo`ymagan holatda tartibga soladi. 4. Hamkorlikka va shijoatga dav’at qiladi, chunki bu sa’y-harakatlarning ta’siri katta samaraga olib keladi, shuning uchun ham hamkorlik va sheriklikda juda hikmat ko`p. 5. Iste’dodlarni, ayniqsa, tashkilotning asosiy tayanch sohasidagilarni o`stiradi. 6. Tadbirkorlarning qarashlarini umumbashariylashtiradi. Internet-inkubatorda ishtirok etish bosqichlari: 1. Saytda so`rovnomani to`ldirish; 2. Suhbatlashuv; 3. Loyihani amalga oshirish; 4. Yangi investorlarni izlash va topish; 5. Menejment: * axborotni boshqarish; * moliyani boshqarish; * buxgalteriya hisobi;

* xodimlarni boshqarish va h.k; 6. Huquqiy jihatdan qo`llab-quvvatlash. Internet-inkubatorga asosan quyidagi shaxslar murojaat qilishadi: * Oliy o`quv yurtini bitirgan iste’dodli yoshlar; * Yetuk mutaxassislar; * Rassomlar va qiziqchilar. Internet-inkubatorning faqatgina bitta esdan chiqarmaslik zarur bo`ladigan tomoni mavjud, u ham bo`lsa bor-yo`g`i hayotiy faoliyatning ahloqiy mezonlarida qo`llaniladigan maqsadga erishishda lozim bo`ladigan vositalar, ya’ni, hurmat, rozilik, xohish-istak, insonparvarlik belgilaridir. Muvaffaqiyatga erishishning va xavf- xatarni, shuningdek, tavakkalchilikni pasaytirishning asosi bo`lib, avvalombor, insonlar va ularning g`oyalari, internet, hamda menejment vazifalarining dinamik va o`zaro bog`liq holda muvaffaqiyatli amalga oshirilishi hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: O‘zbekiston. 2014.- 46 b 2. Mirziyoyev Sh.M., Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T: O‘zbekiston, 2017.-104 b 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. 2017 yil 7-fevral. 4. Ricky W.Griffin. Fundamental of menejment. 8 th Edition. 2015.-510 p 5. Richard L.Daft. Management. Ninth edition. 2010.-699 p 6. Yo‘ldoshev N.Q., Naboqov V.I. Menejment nazariyasi. Darslik- T: TDIU,2013.- 433 b 7. Yo‘ldoshev N.Q., Menejment. O‘quv qo‘llanma.- T:.TDIU,2006.-150 b 8. Kucharov A.S. Menejment. O‘quv qo‘llanma.- T:.TDIU,2009.-120 b 9. Sharifxodjayev M. Menejment nazariyasi. Darslik. - T.: O‘qituvchi, 2002-464 10. G‘ulomov S.S. Menejment asoslari. O‘quv qo‘llanma.- T:.Sharq Nashriyot- Matbaa Aksiadorlik kompaniyasi ,2002.- 365 b

O'xshashlar

Davlat institutsional tashkilot sifatida

Rejalashtirish boshqaruv vositasi sifatida

Tashkilotning loyiha boshqaruv tizimi

Sanoatda zamonaviy boshqaruv tizimi

Tashkilot ichki muxiti