Савдо жараёнлари технологиясини тузилиш асослари - Iqtisodiyot - Referatlar

Савдо жараёнлари технологиясини тузилиш асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Савдо жараёнлари технологияси ва уни ташкил этиш фанининг моҳияти ва тушунчаси. 2. Товарларни тармоқлардан ўтиб бориши. 3. Технология ва унинг усулларидан фойдаланиш. 4. Савдо технологик жараёнига таъсир этувчи омиллар. 5. Технологик жараёнларнинг рационал тузилиш тамойиллари.

www.arxiv.uz Савдо жараёнлари технологияси ва уни ташкил этиш фанининг моҳияти ва тушунчаси. Ўзбекистонда ҳозирги пайтда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг мақсади - бу иқтисодиётда бозор тизимларини шакллантириш, солиқ, молия ва пул-кредит сиёсатини янада шакллантириш, ташқи иқтисодий фаолиятни эркинлаштириш ва ҳоказолардир. Иқтисодиётни ўрганиш жараёнида албатта бозор иқтисодиётини чуқур ўрганиш назарда тутилади. Бозор иқтисодиёти деганда эса, биринчи ўринда аҳоли ҳолати, уни яшаш даражаси, замонавий туриш-турмиши кўзда тутилади. Бозор иқтисодиёти тўла-тўкис амалга оширилди ва керакли чўққисига етди дегани - бу аҳолининг турмиш даражаси ошиши, барча зарур керакли бўлган товарларга эга бўлиши, шу билан бирга ишлаб чиқариладиган ёки хорижий мамлакатлардан келтириладиган маҳсулотларни аҳоли талабига тўла-тўкис жавоб бериши, яъни замонавий йўсинда, замонавий хом ашёлардан, юқори даражадаги сифатли маҳсулотлар бўлишини талаб қилади. Аҳоли эҳтиёжларини турли хил товарлар ва хизматлар билан қондириш зарурдир. Хўш, ўша товарлар қаерда, кимлар томонидан яратилади ва уларни қайси йўллар ва усуллари билан харидорларга етказиб берилади? Мана шу саволларга жавоб олиш учун биз «Савдо жараёнлари технологияси ва уни ташкил этиши» фанини чуқур ўрганиб чиқамиз. Ўзбекистонда ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар ҳар хил тармоқлар ёрдамида амалга оширилади. Масалан, кўпгина озиқ-овқат маҳсулотлари «қишлоқ хўжалиги» тармоқида, «кийим-кечак», «оёқ кийимлар», «енгил саноат» тармоқларида, уй жиҳозларни, озиқ-овқатларни қайта ишлов беришда ва нормал истеъмол ҳолатига келтиришда бошқа тармоқлар ҳам иштирок этади.

www.arxiv.uz 2. Товарларни тармоқлардан ўтиб бориши. Тармоқларнинг баъзилари яхши ривожланган, баъзилари эса яхши ривожланмай қолган бўлиши мумкин. Бу ҳолат мамлакатдаги об-ҳаво, иқлим, урф-одат, фан-техниканинг ривожланишига ва бошқа омилларга боғлик. Ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар хом ашё давридан то истеъмол давригача битта, иккита ёки ундан кўпроқ тармоқлардан ўтиши мумкин. Бундан келиб чиқадики, ишлаб чиқаришда тармоқлар бир-бири билан узлуксиз боғликдир. Биринчидан, табиий бойликларни саноатга қишлоқ хўжалик маҳсулотларини, боғдорчилик, балиқчилик, ҳирмон ресурсларини етказиш жараёнини ўз ичига олади. Иккинчидан, биринчи гуруҳ тармоқларига қайта ишлов берувчи тармоқлар киради. Масалан, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини консервалаш, матолардан кийим -кечаклар тикиш, ўрмон маҳсулотлардан мебеллар ясаш ва ҳоказолар. Учинчидан эса, биринчи ва иккинчи гуруҳ ишлаб чиқариш тармоқларига хизмат кўрсатувчи тармоқлар киради. Улар хом ашё ва товар маҳсулотларини сақлаш, савдо-сотиқ, реклама ва ахборот билан таъминлашдан иборатдир. Тармоқлар корхоналардан ташкил топган бўлиб, иқтисодиётда мавжуд етиштирилган товарларнинг барчаси корхоналарда ишлаб чиқарилади. Бунда корхоналар маблағларига хом ашё ва керакли нарсалар сотиб оладилар. Олинган хом ашё қайта ишланиб, товарлар ва хизматлар яратилади ва бозорга чиқарилади. Шу тариқа корхона билан бозор ўртасида айланма ҳаракат давом этади. Тармоқларда етиштирилган товарлар тезроқ ўз харидорларини топиш учун уни талабга жавоб берадиган ҳолда ишлаб чиқарилиши зарур. Аъло сифатли маҳсулот ишлаб чиқариш учун

www.arxiv.uz технология, яъни материалларга ишлов бериш усулларидан фойдаланиш зарур. Технология ва унинг усулларидан фойдаланиш. Технология - бу, у ёки бу ишни бажариш учун керак бўлган операция, ҳаракат ва усуллар кетма-кетлигидир. Технология қанча пухта ўйлаб чиқарилган бўлса, иш натижалари ҳам шунчалик яхши бўлади. Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар хил ташкилий- ҳуқуқий шаклдаги ташкилотлар вужудга келганлиги туфайли, савдо жараёнлари технологиясида янги ёндошишларга эҳтиёж ошиб бораяпти. Бу албатта профессионал мутахассисларни тайёрлашга янги талаблар қўяди. Олий ўқув юртларини талабалари товарларни ишлаб чиқариш жойларидан то истеъмолчига етказиб беришда самарали усулларини аниқлаш ва қўллаш, айрим савдо-технологик поғона ва операцияларни жадаллаштиришни билишлари учун «Савдо жараёнлари технологияси ва уни ташкил этиш» фанини ўрганиш моҳияти ва аҳамияти жуда каттадир. Савдо ташкилотлари технология саволларини, товар ҳаракати жараёнини, илмий ташкил этишда умумназарий ва методологик қоидалар ва савдо ташкилотлари фаолиятини такомиллаштириш асосида амалга оширилади. Моддий ишлаб чиқариш соҳасидан истеъмол соҳасига йўналганда, товарлар улгуржи ва чакана савдо поғоналаридан ўтади ва маълум савдо- технологик жараёнларни амалга оширади. Товар ҳаракатини ҳар бир босқичида, яъни товарларни ишлаб чиқаришдан улгуржи савдо омборига транспорт воситаларида етказилиши, уларни омбор ичидаги силжиши, қабул қилиниши ва сақланиши, чакана савдо тармоқларидаги товар таъминоти, магазин ичидаги операциялари, товарларни харидорларга сотилиши ва уларга қўшимча хизмат кўрсатилиши ҳар хил меҳнат қуроллари ва воситалари ёрдамида амалга оширилади.

www.arxiv.uz Савдо технологик жараёнига таъсир этувчи омиллар. Савдо технологик жараёни деганда биринчи ўринда товар ва уни ҳаракатланишини кўз олдимизга келтирамиз. Ишлаб чиқарувчилардан маҳсулотлар улгуржи ва чакана савдо орқали истеъмолчиларга етиб келади. У нафақат товарларни ишлаб чиқариш жойларидан истеъмол жойларига ўтиб бориши, балки уларни сақлаш, сортировкалаш ва савдо ташкилотларида сотишга тайёрлаш операцияларини ўз ичига олади. Савдо ташкилотларида истеъмол маҳсулотларини ишлаб чиқаришга кетган айланиш воситаларини жараёни якунланади, товар қиймати шаклидан пул қийматига ўтади ва товар ишлаб чиқаришни тиклашга иқтисодий асос яратилади. Шунинг учун савдо технологик жараёнини рационал ташкил этилиши, савдонинг энг асосий вазифаларидан биридир. Шу мақсадда товарларни ҳаракатланиш йўналишлари ва энг қулай оқимлари аниқланиши, товарларни ишлаб чиқаришдан истеъмол жойларига етказишда самаралироқ транспорт турларидан фойдаланиши, ҳамда мос ва зарур бўлган омборларни вужудга келтирилиши шартдир. Савдо технологик жараённинг қанчалик рационал тузилиши, аҳолига юқори савдо хизматини кўрсатиш даражасига, ҳамда товар-моддий бойлигини айланиш вақтига ҳам боғлиқ. Шунинг учун, савдо технологик жараёнида шундай технологик занжир вужудга келиши керакки, бунда товарлар ишлаб чиқаришдан истеъмолчига зарур бўлган миқдорда, кенг ассортиментда, кам сарфланган меҳнат, моддий восита ва муддат ичида, юқори сифатли маҳсулотларни тинимсиз ўз вақтида етказиб берилиши ва таъминлаши шарт. Товарлар ишлаб чиқариш соҳасидан, истеъмол соҳасига бир ёки бир нечта омбор поғоналаридан ўтиб боради. Савдо технологик жараёнининг рационал ташкил этилиши эса шу поғоналарни минимал сонини танлашни кўзда тутади.

www.arxiv.uz Савдо технологик жараёнининг ташкил этилишига бир нечта омиллар таъсир кўрсатади. Уларни қуйидаги гуруҳларга бирлаштириш мумкин: ишлаб чиқариш, транспорт, социал ва савдо. Ишлаб чиқариш омилларига қуйидагилар киради: ишлаб чиқаришни жойлаштириш, ишлаб-чиқариш ташкилотларини ихтисослаштириш, айрим товарларни мавсумий ишлаб чиқариш. Товарларни етказиб бериш жараёнига, ишлаб чиқаришни жойлаштириш катта таъсир кўрсатади. Ишлаб чиқариш ташкилотларини хом ашё манбаларига яқинлаштириш, уларни мамлакат худудида нотекис тақсимлашига, истеъмол районларидан узоқлашишига олиб келади, бу эса ўз йўлида товар етказиш жараёнини қийинлаштиради, чунки товарларни узоқ масофаларга ташиш, уларни ишлаб чиқаришдан истеъмолчига етказишни секинлаштиради. Ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш ҳам товарларни истеъмолчиларга етказиб келтиришни сусайтиради, чунки тор ассортиментдаги товарлар кичик чакана савдо тармоқларига фақат улгуржи ташкилотларда сортларга ажратилгандан кейин келиши мумкин, бу эса товарларни бир неча поғоналардан ўтишига олиб келади. Айрим халқ истеъмол товарлари мавсумий ишлаб чиқариш характерига эга, бу эса айнан шу товарларни фақат ўзини мавсумига мос пайтда харид қилишга ва истеъмол қилишга олиб келади ва технологик жараёнга таъсир кўрсатади. Шу туфайли товар харакати жараёнида иштирок этувчи товар ассортименти йил давомида сезиларли ўзгаради, бу эса товар харакатининг технологик жараёнини ташкил этилишига мос равишда ўзгаришлар киритилишини талаб этади. Транспорт омилларига эса қуйидагилар киради: транспорт алоқа йўлларининг ҳолати, товарларни етказиб беришда қўлланадиган транспорт турлари.

www.arxiv.uz Хозирги вақтда, хали кўп регионлар яхши ривожланган тармоғиға эга эмас, шунинг учун, уларнинг айримларига товарларни етказиш маълум қийинчиликлар билан боғлиқ (мавсумий характерга эга, рационал бўлмаган транспорт турларини қўллаш ва бошқалар). Транспорт воситалари паркини тузилиши товар харакати жараёнини рационал ташкил этиш талабларига жавоб бериши учун мос бўлган иктисослашган транспортга хар хил юк сиғимли транспорт воситаларига эга бўлиши керак. Савдо технологик жараёнининг товарларни етказиб беришига социал омиллар ҳам таъсир кўрсатади, яъни аҳолини жойланиши, аҳоли пул даромади даражаси. Зич жойлашмаган аҳолига товар етказиб бериш бир мунча мурраккаб, кўп харажатларни талаб қилади ва ўз йўлида товар етказиб бериш жараёнини сустлаштиради. Товар харакати жараёнининг жадаллашига ахолини кўп даромадлик даражаси ҳам таъсир кўрсатади. Савдо омиллари ҳам савдо технологик жараёнига катта таъсир кўрсатади. Булар қуйидагилар: савдо ташкилотларини жойланиши, катта- кичиклиги, ихтисослашганлиги, товар ассортиментини мураккаблик даражаси ва уларни хусусиятлари, чакана савдо тармоқларини товар таъминланишини ташкил этиш даражаси. Товар харакати жараёни етарли даражада товарларни ассортименти ва хусусиятларига боғлик. Масалан, мураккаб ассортиментдаги товарлар чакана савдо тармоғига ўтишдан аввал улгуржи бўғинда сортларга ажратилади. Товар харакати жараёнида тез бузулувчан махсулотлар махсус шароитлар яратилишини талаб этади. Технологик жараёнларнинг рационал тузилиш тамойиллари . Технологик жараённи рационал ташкил этиш қуйидаги асосий тамойиллардан иборат: - товарларни келтиришда қисқа йўлларни қўллаш;

www.arxiv.uz - чакана савдо тармоқларини таъминлашда марказлашган етказиш усулларини кенг қўлланиши билан биргаликда товарларни келтириш оптимал шакли ва поғоналарини белгилаш; - рационал транспорт воситаларини танлаш ва улардан самарали фойдаланиш; - ортиш-тушириш ва омбор ишларида механизация воситаларини ва тара жиҳозларини кенг қўллаш; - товар ҳаракатини технологик занжирларини доимо такомиллаштириш ва оптималлаштириш. Товарлар ишлаб чиқариш районларидан истеъмол районларига қисқа йўллар билан етиб келиши керак, бу эса уларни ишлаб чиқарувчидан истеъмолчигача энг қисқа йўл билан ўтиб боришини ишлаб чиқариш жараёнини тезлаштиришни ва товар харакати учун энг кам харажатларни сарфланишини таъминлаб беради. Товарларни келтиришда транзит ва омбор усулларидан фойдаланилади. Транзит усули товарларни ишлаб чиқариш корхоналаридан тўғридан-тўғри чакана савдо тармоғига келтиришдан иборат. Оддий товар ассортиментлари бўйича кўпроқ транзит усули қўлланилади. Товар харакатининг омбор усули асосан мураккаб ассортиментдаги товарларни чакана савдо тармоғига етказиб беришда қўлланилади. Бунда товарлар уларни сортларга ажратиш мақсадида омбор поғоналаридан ўтади. Товар харакатини омбор усуллари бир поғонали ва кўп поғонали бўлади. Омбор поғоналигини аниқлашда қуйидаги формула: Т уо К = ------ , коэффициент қўлланилади. Тч Бунда, Т уо - улгуржи-омбор товар айланиши; Тч - чакана товар айланиши. Бу усулда товарлар кўп поғоналардан ўтиб келади ва кўпроқ харажатларни талаб қилади.

www.arxiv.uz Технологик жараённи товар келтирилишинини ташкил этишда транспорт воситасини тўғри танлаш ва улардан самарали фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга. Бунда ташиш масофаси, товарни тури ва физикавий-кимёвий хусусиятлари эътиборга олинади. Шу билан бирга транспортга максимал даражада юк ортишни, уларни туриб қолишни қисқартиришни, ортиқча бўш юришларини йўқ қилишни таъминлаш керак. Идиш-жиҳозларни қўллаш ҳам самара беради, меҳнат унумдорлигини ва савдо маданиятини оширади. Товар харакати жараёнида идишларнинг кенг қўлланилиши нафақат оғир қўл жараёнини йўқ қилишни, балки уни жорий этишдан кўп иқтисодий самараларга эришилади. Масалан, 1т юкни келтириш ва сотилишда идиш-жиҳозлардан фойдаланиш харажатларини 40-45 фоизга камайтиради, автотранспорт унумдорлигини 1,8 марта оширади, автомобилларга ортиш ва тушириш вақтини 5 марта қисқартиради. Бундан ташқари, идиш-жиҳозларини қўллаш савдода 8 та ва транспортда ва таъминловчилар ташкилотларида 13 та технологик операцияларини қисқартиришга олиб келади. Технологик жараёнини барча поғоналарида ортиш-тушуриш ишларини механизациялаш воситалари кенг қўлланилиши керак. Уларни қўллаш транспорт воситалари ва иш кучидан самаралироқ фойдаланишга, товар харакати жараёнини сезиларли даражада тезлаштиришга олиб келади. Барча технологик занжирини доимий равишда такомиллаштириш ва жадаллаштириш товар харакатининг юқори даражали самарадорлигини таъминлайди. Бунга технологик занжирни бирлиги, унинг юкларга кетма-кет тўхтовсиз ишлов бериш талабларига мос келиши билан эришилади. Бу холатда ҳар бир аввал бажарилган жараён бир вақтни ўзида кейингисига тайёргарлик бўлиб ҳисобланади. Бунда товарларни сотишга тайёрлаш билан боғлиқ бўлган жараёнлар (уларни қадоқланиши, ўралиши, керакли ассортиментни комплектлаш ва ҳоказо) муҳим аҳамиятга эга. Замонавий шароитларда бу жараёнлар хам улгуржи хам чакана савдоларда катта хажмларда амалга оширилади.

www.arxiv.uz Барча юқорида айтиб ўтилган асосий тамойилларга амал қилган ҳолда товар харажатини технологик занжирини ташкил этилиши товар харакати жараёнининг юқори самарадорлигини таъминланшга йўл очиб беради.

www.arxiv.uz Адабиётлар руйхати: 1. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза. – Тошкент. «Ўзбекистон» Нашриёт-МАТБАА Ижодий уйи, 2005 й. 2.Каримов И.А. 2003 йил якунлари ва 2004 йилда иқтисодий ислохотларни чуқурлаштиришнинг асосий йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси.-«Ўзбекистон овози» газетаси, 2004 йил 10 февраль, 16 сони. 3.Егоров В.Ф. Организация торговли. Учебник. Москва-Санкт-Петербург: Питер.2004. 4.Л.П.Дашков, В.К.Памбухчиянц. Организация, технология и проектирование торговўх предприятий. Учебник. Москва: ИВЦ Маркетинг, 2001 г 5.Памбухчиянц О.В. Технология розничной торговли. Учебник. Москва: Издательский дом «Дашков и К», 2000. 6.Панкратов Ф. Г., Памбухчиянц В. К. «Коммерция и технология торговли», М. ИВЦ «Маркетинг» 2000. 7.Панкратов Ф.Г и другие. «Организация и технология торговўх процессов» М. Экономика 2000. 8. Маркетинг. Журнал в России и зарубежом. Москва. 2003 9. Дашков Л.П., Памбухчиянц В.К. Коммерция и технология торговли. Учебник. М.: «Дашков и К о », 2006 г.

O'xshashlar

Савдо менежментининг ташкилий асослари

Савдо корхоналарида товар айланишининг Иқтисодий асослари.

Савдо корхоналарида товар айланишининг Иқтисодий асослари.

Савдо корхоналарида чакана савдо айланмаси

Ички савдо иқтисодиёти фанининг назарий ва методологик асослари