Савдо корхоналарининг техник жараёнларини бошқариш. - Iqtisodiyot - Referatlar

Савдо корхоналарининг техник жараёнларини бошқариш.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

167 KB

Ko'chirib olish

Савдо корхоналарининг техник жараёнларини бошқариш. Режа: 1.Савдо корхоналари техник жараёнлари мазмуни. 2.Савдо корхоналарида савдо техник жараёнларни бошқариш вазифалари. 3.Дўконларда товарларни қабул қилиш, сақлаш ва сотувга тайёрлаш жараёнини бошқариш. 4.Савдо залларида товарларни жойлаштириш ва уни ташкил этиш.

1.Савдо корхоналари техник жараёнлари мазмуни. Савдо менежментининг асосий инновацион функцияларидан бири бўлиб 'дўкондаги техник жараёнларни бошқариш ҳисобланади. Техник жараёнлар деганда, дўкон ходимлари томонидан бажариладиган меҳнат, моддий ва молиявий ресурсларни минимал даражада сарф қилган ҳолда товарларни харидорларга етказиб беришига қаратилган кетма- кет ўзаро боғланган операциялар йиғиндиси тушунилади. Дўконларда бажариладиган савдо-техник жараёнлар шартли равишда асосий ва ёрдамчи гуруҳларга бўлинади. Асосий савдо техник жараёнларга қуйидагидар киради: товарларни сотиш ва харидорларга хизмат кўрсатиш; товарларни жиҳозларга танлаш, яъни бу орқали харидорларни, товарларни кўришга ва танлашга оптимал шароитлар гаъминланади; харидорлар томонидан олинган товарлар ҳисоби ташкилотда таъминланади; харидорларга кўрсатилган қўшимча савдо хизматлари ва бошқа савдо технологик операциялар таъминланади. Ёрдамчи савдо-техник жараёнларга қуйидагилар киради: товар етказиб берувчилардан товарларни қабул қилиш; уларни сақлаш жойига етказиш; товарларни сотувга тайёрлаш; уларни савдо залларига транспортлаш; тараларни сақлаш ва топшириш ташкилотлари. Ҳар хил турдаги дўконларнинг асосий ва ёрдамчи савдо-техник жараёнларининг мазмуни товарларни сотиш усулларида қўлланиладиган товарлар ихтисослашуви шаклидан, шунингдек, унинг ўлчамларидан келиб чиқадиган аниқ хусусиятларига эга. Бу хусусиятлар дўконда асосий ва ёрдамчи савдо техник жараёнлари доирасида амалга ошириладиган алоҳида техник операциялар спецификациясини аниқлайди. Мисол учун, ўзига ўзи хизмат қилувчи дўкондаги савдо-техник операцияларнинг структурасини кўриб чиқамиз(7-чизма).

Савдо-техник жараёнлар билан боғлиқ ҳолда дўкон биноларининг структураси тузнлади ва уларнинг техник режаси ташкил қилинади. Дўкон аниқ биноларининг аркиби ва унинг катта-кичиклиги уни турига қараб аниқланади ва сотилаётган товарлар ассортименти, товарларии сотиш усули, харидорларга кўрсатилаётган ёрдамчи савдо хизматига боғлиқ ҳолда дифференцияланади. 7 - чизма. Ўзига-ўзи хизмат кўрсатувчи дўконда савдо-техник жараён операцияларининг структураси.

Шунингдек, ҳар бир дўконда савдо-техник жараёнларни амалга оширишни таъминловчи биноларнинг гуруҳлари қуйидагича ажратилиши мумкин: • Савдо бинолари; • Товарларни қабул қилишга, сақлашга ва сотувга тайёрлаш бинолари; • Кўмакчи бинолар; • Маъмурий-маиший бинолар; • Техник бинолар. Дўконнинг бу гуруҳ биноларини батафсил кўриб чиқамиз: 1.Савдо бинолари асосий савдо-техник жараёнларни бажариш учун мўлжалланган ва дўкон биноларининг жами ўлчови савдо зали майдонини ва харидорларга қўшимча хизмат қилувчи ташкилотлар учун майдонни ўз ичига олган дўкон савдо майдонининг ўлчов кўрсаткичи дўкон фаолиятининг потенциал кўламининг муҳим хусусиятларидандир. 2. Товрларни қабул қилиш, сақлаш ва сотувга тайёрлаш бинолари ёрдамчи савдо-техник жараёнларни амалга ошириш учун мўлжалланган. Бу бинолар таркибида товарларни юклаш, қабул қилиш, тахлаш, сотув камералари, фасовкали бинолар харидорлар буюртмаларини комплектловчи бинолар ва бошқалар бўлади. 3.Кўмакчи бинолар дўкондаги ёрдамчи савдо-техник жараёнларининг алоҳида операцкяларини амалга оширилишини таъминлайди, яъни биринчи навбатда таралар ҳаракати билан боғлиқ операциялар ва товарларни харидорлар уйига етказнш операцияларидир. Бу бинолар таркибида

тараларни сақлаш ва тузатиш бинолари ва бошқа аналогик бинолар бўлади. 4.Маъмурий-маиший бинолар ўз ичига раҳбар хонаси, алоҳида функционал хизматларнинг мутахассислари учун идора бинолари, дам олиш ва овқатланиш хоналари, шахсий гигиена хоналари ва бошқалар киради. Дўкон майдонинин солиштирма оғирлиги одатда 5% дан ошмайди. 5.Техник бинолар ўз ичига иситиш, совутиш жиҳозларининг машинали бўлимлари, телефон, электрошитли ва аналогик биноларни олади. Дўкон майдонининг солиштирма оғирлиги одатда 1-2% ни ташкил қилади. Турли хил бинолар майдонининг структураси биринчи навбатда асосий ва ёрдамчи савдо-техник жараёнлар амалга оширилишида боғлиқ бўлган, майдонлар ! ўзаро мумосабатини аниқловчи товарларни сотишда қўлланиладиган усулларга боғлиқдир. Масалан, агар харидорларга якка хизмат қилувчи дўконларда савдо майдонининг солиштирма оғирлиги дўконнинг умумий майдонида 45-55 % атрофида ўзгариб туради, ўзига-ўзи хизмат қилувчи дўконларда 55-65% гача ўсади, товарларни намуна ва каталоглар орқали сотадиган дўконларда эса 65-70 % гача боради. Бундан ташқари, майдонлар структурасига керакли таъсирни товар ихтисослашган дўконлар ; кўрсатади. Маълумки, ўзига-ўзи хизмат қилувчи дўконларда (асосан ноозиқ-овқат) товар заҳираларини асосий массаси узвий савдо залига кўчирилди. Аниқ ноозиқ-овқат товарлари оддий усулларда сотадиган дўконларда савдо залида жойлашган заҳираларнинг миқдори 20-25 фоизни ташкил килса, у ҳолда ўзига-ўзига хизмат қилувчи дўконларда 40-60 фоиз гача боради ва бу ўз навбатида майдонларни савдо зали ва омборхоналар ўртасида бўлинишга шарт- шароит туғдиради. Ҳисоблар шуни кўрсатадики, савдо майдонининг умумий майдонидаги улушини 1 % га ўсиши ҳисобига ва ўзига ўзи хизмат кўрсатиш дўконларнинг товар айланиши бошқа тенг шарт-

шароитларда 0,3-0,4 га кўпаяди. Бу билан боғлиқ ҳолда, савдо менежменти бу соҳада ўзига-ўзи хизмат қилувчи дўконлар харидорларга якка хизмат қилувчи дўкондаги савдо майдонининг миқдори оширилишига қаратилган бўлиши керак, яъни биринчи навбатда узвий савдо зали билан қўшилган бошқа биноларнинг майдони қисқартирилиши ҳисобига оширилиши лозим. 2.Савдо корхоналарида савдо техник жараёнларни бошқариш вазифалари. Техник жараёнларни бошқариш вазифалари таркибида сезиларли эътиборни дўкон савдо залини рационал техник режалаштиришни таъминлашга каратиш керак. Савдо залининг рационал техник режалаштирилиши уни ва унинг жиҳозларини шундай жойлаштиришни кўзлайдики, яъни бу харидорлар учун товарларни кўриш ва танлаш учун максимал шароитлар билан таъминлаш; савдо майдонидан рационал | фойдаланиш; савдо-оператив персонал учун қулай меҳнат шароитларини яратиш имкониятини беради. Дўкон савдо залининг майдони ўз белгиланишига кўра қуйидаги асосий зоналарга бўлинади: товарларни тахлаш ва намойиш қилиш жихозларини эгаллаган майдон; ҳисоб-китоб тугунларини эгаллаган майдон(бундай майдон шундай дўконларда зоналашган бўладики, бу ерда ҳисоб-китоб операциялари бевосита сотувчининг ишлаш жойида амалга оширилмайди); харидорлар ўтиш майдони. Товарларни тахлаш ва намойиш қилиш жихозларни эгаллаган майдон ўз ичига товарларни бевосита тарқатиш учун мўлжалланган жихозларни ўрнатиш майдонини, шунингдек, товарларни танлаш жараёнини

таьминловчи жихозларни ўрнатиш майдони (ойналар,кийиб кўриш хоналари ва бошқалар)ни олади.Ҳисоб-китоб тугунларини эгаллаган майдон ўз ичига кассирлар ишлаш жойи ташкилотлари ва касса кабиналари ўрнатилган майдон; ўз-ўзига хизмат қилувчи дўконларда эса қадоқлаш столи ўрнатилган майдонни олади. Харидорлар ўтиш учун майдон ўз ичига жихозлар орасида ўтиш майдонлари; шунингдек,савдо залига кириш ва у ердан чиқиш учун тор зоналарни олади. Техник режалаштиришни амалга оширишдан олдин савдо залида жихозларни жойлаштиришнинг принципиал режа схемасини масштаб бўйича унинг умумий катта-кичиклиги ва конфигурациясини; устунлар, зина катаклари, экскалатор, лифтлар эгаллаган майдонни; жихозлар габаритлари ва бошқаларни ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқиш керак. Бу мақсадларда шунингдек, жихозларни жойлаштиришни лойиҳалашришнинг модель-маркет усули қўлланилиши ҳам мумкин. Агар харидорларга якка хизмат қилиш дўконларда товарларни каталоглар ва намуналар бўйича сотилиши савдо залининг техник режалашиши қоида бўйича якка хусусиятга эга бўлади, ўзига-ўзи хизмат қилувчи дўконларда эса у аниқ тизимга риоя қилиши шарт. Бинонинг тури, катта-кичиклиги ва савдо залининг конфигурациясига боғлиқ ҳолда бу дўконларнинг савдо залида жихозларни тарқатишни қуйидаги тизимлари мавжуд: жихозларни чизиқли узунасига жойлаштириш; жихозларни чизиқли кўндалангига жойлаштириш ва аралаш. Айниқса жихозларни жойлаштиришда чизиқли тизим рационал ҳисобланади.У харидорлар ҳаракати оқимини аниқ тузиш имкониятини беради, товарларни гуруҳлаш ва тақсимлаш учун энг яхши шароитлар яратади, бутун савдо залини юқори даражада кўриб чиқишини таъминлайди. Тўртбурчак конфигурацияли кенглиги 7 дан 12м. гача бўлган савдо

залларида жихозларни узунасига жойлаштириш чизиқли тизимни қўллаш, 13 дан 24м. гача бўлганда эса жихозларни кўндалангига жойлаштириш чизиқли тизимни қўллаш яхши натижа беради. Ўз-ўзига хизмат қилувчи йирик дўконларда савдо залининг кенглиги 24м.дан ошса, жихозлар ўрнатишда аралаш тизимни қўллаш керак. Оралик уюмлари линиялари етарли равишда узунрок, 20м.дан ошмаслиги керак. Уюмлар линияларининг катта-узунлиги харидорлар чизиғидаги ортиқча концетрацияга олиб келиши мумкинки, бу уларнинг харакати жараёнини қийинлаштиради. Савдо жихозларини жойлаштириш устунлар чизиғи чегараларида бўлишлигига ва харидорлар учун ўтиш йўлларига учраб колмаслигига ҳаракат қилиш керак. Жихозларни жойлаштиришда қутили тизимни қўллаш тавсия этилмайди. Уни қачонки, савдо залининг конфигурацияси жихозларни чизиқли жойлаштиришга рухсат бермаганда қўллаш мумкин. Озиқ-овқат дўконларида жихозларни жойлаштиришда аниқ ролни кийиб кўриш хоналари учун жой танлаш ўйнайди. Уларни осилгичларни охирги чизиғида ўрнатиш лозим. Ҳисоб-китоб тугунлари билан шуғулланувчи майдон бу ҳисоб-китоблар ташкилотларининг танланган шакли ҳисоби билан режаланади. Дўконларда харидорлар билан ҳисоб-китобларнинг марказлашган ва марказлашмаган шакллари қўлланилади. Марказлашган шаклда ҳисоб-китобларнинг умумий тугунлари одатда дўконнинг чиқиш жойида ўрнатилади. Кўп қаватли биноларда эса қаватдан чиқишда ўрнатилади. Рационал режалаштиришнингмуҳим шарти бўлиб, залнинг турли участкаларида харидорлар учун ўтиш жойларини кенглигини тўғри урнатиш ҳисобланади. Ўтиш жойлари харидорлар ҳаракатига кўра: асосий(магистрал)

ва иккиламчи(ички) турларга бўлинади. Ўтиш жойларнинг кенглиги жихозларни ўрнатиш хусусиятига ва савдо залининг катта кичиклигига боғлиқ. Савдо залида жихозларни ўрнатишда харидорлар оқимини рационал йўналишини танлаш зарур. Кўпчилик харидорлар учун дўконда соат стрелкасига қарши харакатланиш характерлидир. Демак, бу харидорлар харакатининг йўналиши савдо залини яхши кўздан кечиришни таъминлаш ва харидорлар оқими борича кесиб ўтмаслиги билан қулайдир. Бирок харидорлар оқимини чегаралаш, декоратив жихозлар ва бошқалар ёрдамида умумий аниқ маршрутларга йўналтириш тавсия этилмайди. Харидорларга савдо залида маршрут харакатини танлашда эркинлик бериш лозим. Ўз-ўзига хизмат қилувчи дўконларда харидорлар оқимини рационал йўналиши сезиларли даражада кириш ва чиқиш жойлари тўғри ўрнатилишида амалга оширилади. Бир қаватли дўконларда янада самарали бўлиб, савдо залининг бинолари ён деворларидан бирида ўрнатилган кириш ва чиқиш жойларининг биргаликдаги тизими ҳисобланади. Савдо залида 50 м.дан ортик икки кириш ва чиқиш биргаликдаги тизими қўлланилади. Кўп қаватли дўконларда кириш ва чиқиш тизими савдо залининг марказида ҳам ён деворларида ҳам ўрнатилади. Ўз-ўзига хизмат қилувчи дўконларда «кириш-чиқиш» тизими туғри ва нотуғри ҳал қилиш туғрисида мисоллар. Савдо залини рсжалаштиришнинг охирги босқичи бўлиб, у ердаги жойлаштириладиган савдо-техник жихозларни танлаш, асосан товарларни илиш ва намойиш қилишга мўлжалланган жихозларни танлаш аниқлаш учун бир қатор кўрсатгичлардан фойдаланилади. Ўрнатувчи майдон. У ўзидан жихозларни тузиш ёки уни майдон полига

проекция билан шуғулланувчи майдонни намоён қилади. Намойиш қилувчи майдон. У товарларии намойиш қилиш учун мўлжалланган оралиқ ва деворий буюмларнинг барча нуқталарининг умумий майдонини намоён қилади. Намойиш қилувчи жихозларни ихтисослашган турлари бўйича бу кўрсатгичнинг бошқа ҳисоб усуллари қўлланилади. Осгичларнинг намойиш этиш майдонлари кронштейн узунлигининг ярусли осгичлар учун 2м. деб қабул қилинган намойиш килинаётган товарларнинг баландлигига кўпайтмаси сифатида; кронштейн префорация қилинган тўсиқларнинг намойиш майдони - кронштейн узунлгини ва унинг шартли инин (2м. деб қабул қилинган) уларни жихозга жойлаштирилган умумий сонига кўпайтмаси сифатида; савдо залида ишлатиладиган контейнерлар намойиш майдони уларнинг турган жойининг майдони ва баландлигининг кўпайтмасини 0,3м. га бўлинмаси сифатида аниқланади. Намсймш этувчи жихозлар ҳажмииинг коэффиценти. У намойиш этиш майдонининг ўрнатилган майдонга бўлган муносабатига кўра ҳисобланади. Савдо залининг техник режалаштириш умумий самарадорлигини аниқлаш учун қуйидаги кўрсаткичлар қўлланилади: 1.Ўрнатувчи майдон коэффиценти. У ўзидан савдо залини умумий майдонга жихозларни жами ўрнатувчи майдон муносабатини намойиш этади. (Харидор оқимини йўналтирувчи ёки чеклантирувчи маиший реклама ва бошқа турдаги жихозларни эгаллаган майдон). 2. Намойиш этиш майдон коэффиценти. У савдо залининг умумий майдонига жихозларни жами намойиш этиш майдони муносабати кўринишида аниқланади.

3.Товарларни қабул қилиш, сақлаш ва сотувга тайёрлаш жараёнларини бошқариш . Дўкондаги ёрдамчи савдо-техник жараёнлар асосини товарларни қабул қилиш, сақлаш ва сотувга тайёрлаш жараёнлари ташкил этади. Булар билан боғлиқ операциялар харидорларни савдо хизмат қилиш даражасига ва дўкон ишининг иқтисодий кўрсатгичларига муҳим таъсир этади. Бу операцияларнинг содир бўлиш даражаси ва кўлами, товар айланиш кўлами частотаси ва ритмик товар таъминлаш, товар заҳираларининг айланиш даври ва сотилаётган товарларни физик-химик хусусиятлари билан аниқланади. Бу операцияларни амалга ошириш масъулияти юклатилган дўкон персонали тегишли гуруҳ товарларининг сифатли белгиларини, уларнинг нуқсонларини, асосий белгиларини, товарларнинг алоҳида гуруҳларини сақлаш қоидаларини, уларни сотувга тайёрлаш шартлари, шунннгдек, алоҳида операцияларни бажариш билан боғлик норматив-техник ҳужжатлар таркибини билиш керак. Товарларни қабул қилиш дукопда товар ҳаракати билан ва моддий масъулияти туғилган шароити билан боғлик бошланғич жараёнлар ҳисобланади. Бу жараённинг биринчи босқичида дўконга етказилган товарга ҳамма зарурий ҳужжатларнинг тўғри тузилганлиги ва тўлиқлиги текширилади. Бу ҳужжатларнинг асосийси бўлиб: товар транспорт накладнойи; ҳисоб-фактура; тушум-чиқим накладнойи; товар сифати ҳакида гувохнома; давлат сертификация тизимига мувофиқ сертификати ёки сертификация мажбурияти кузатилган товар етказиб берувчи томонидан тасдикланган сертификат нусхаси. Инсон соғлиғига негатив таъсир кўрсатувчи алоҳида импорт товарларга, шунингдек, давлат санитар гигиеник зкспертизаларинг

гигиеник натижалари берилган бўлиши керак. Товарлар тегишли ҳужжатларсиз кириб келаётган уларни савдо корхона ходимлари етказиб берувчилар ёки турли ташкилотлар иштирокидаги махсус комиссия қабул қилади. Қабул қилиш жараёнининг 2-босқичида дўконга етказилган товарлар партиясининг миқдорий текшируви бажарилади. Озиқ-овқат товарларни миқдорий қабул қилиш бўйича асосий техник операциялар бўлиб, тара бирликларини тўлдирганлигини текшириш ва донали товарларни донали ҳисоблаш хисобланади. Контенирларда етказиладиган тарадаги товарлар контенирларни очиш пайтида жой микдорлари ёки брутто массаси бўйича қабул қилинади. Ноозиқ - овқат товарларни қабул қилишда товар бирликлар сонини ҳисоблаш керак бўлади. Товарларни миқдорий қабул қилиш операциялар одатда транспорт воситаларининг ташиш операциялари билан биргаликда олиб борилади. Қабул қилиш жараёнининг 3-босқичида келтирилган товарлар сифатини текшириш бажарилади. У одатда икки босқичда олиб борилади. Сифат текшируви дастлабки босқичида келтирилган товарлар ташқи кўриниши натижалари буйича амалга оширилади. Бу жараён ёрдамида товарнинг яққол нуқсонлари, қадоқлашнинг норматив ҳужжат талабларига ва тегишли ҳужжатларни берилган маълумотларга мувофиқлиги аниқланади. Охирги босқичида эса яширин нуқсонларни, етказилган маҳсулотни кўрсатилган ўташ муддатига мувофиқ эмаслиги ёки эксплуатация кафолат муддатини аниқлаш мақсадида товар сифати янада чуқуррок ўрганилади. Кўпгина оддий ассортиментли озиқ-овқат ва ноозиқ-овқат товарлар бўйича сифат танлов текшируви олиб борилади. Йирик ассортиментли ноозиқ-

овқат товарлар сифати ёппасига текширилади. Норматив техник ҳужжатлар талабига ёки тегишли ҳужжатлар кўрсаткичига товарнинг сифати ёки миқдори мувофиқ эмаслиги аниқланса, у ҳолда шу товарларни қабул қилишда катнашган шахсларнинг қўли қўйилган ва товар сифати ва тўғри келмаганлиги тўғрисида кўрсатилган акт тузилади ва бу акт етказиб берувчига берилади. ( бир нусхаси дўконда қолади. ) Дўконда товарни сақлаш қуйидаги жараёнларни амалга ошириши билан боғлиқ: омборхоналарга товарларни жойлаштириш (совутиш камераларига ); уларни сақлаш жараёни давомида ҳолатини назорат қилиш; совуткич жихозларининг доимий ва сифатли узлуксиз ишлашини таъминлаш; сақлаш хоналарида зарурий санитар гигиеник шароитларни яратиш. Товарларни сақлаш жараёнида савдо менежментининг асосий вазифаси бўлиб, товарларнинг сифати ва миқдори бўйича сақлашни таъминлаш ҳисобланади. Бу сақлаш хоналарида алоҳида товар гуруҳларининг физик- химик хусусиятларга мувофиқ нам ҳароратли режим яратиш асосида; товарлар сифатини сақлашини таъминловчи жихозларга товарларни тарқатиш мувофиқ усуллари асосида амалга оширилади. Озиқ-овкат товарларни сақлаш хоналарида биринчи навбатда алоҳида товар турлари спецификацияга мувофиқ ҳолда ҳарорат режими ва ҳаво намлиги билан таъминланиши керак. Тез бузилувчи маҳсулотлар совуткич камера ва шкафларда ҳаво ҳарорати -2 дан -5 гача, ҳаво намлиги 80-85% бўлган ҳолда сакланиши лозим. Совутиш хоналари керак бўлмаган озиқ-овқат товарларни сақлаш учун ҳарорат 16-18 ; атрофида ва ҳаво намлиги 70-75% атрофида бўлиши керак. Озиқ-овқат товарларни сақлашда ўринбосар товарлар билан таъминлаш муҳим аҳамиятга эга. Ажратилган хоналарда ҳиди енгил товарлар(қандолат маҳсулотлар, ҳайвон ёғи) ва ҳиди ўткир товарлар

(тузланган балиқ, пишлоқ); намликни осон ютувчи товарлар( шакар, ун...) ва юқори намликга эга товарлар сақланади. Озиқ-овқат товарларни сотувчи дўконларда бу шароитларни яратиш учун бу товарларни сақлаш режими ва шартлари бўйича ва уларни сақлаш ўртача даврни ҳисобга олганда омборхоналарда тақсимлашни амалга ошириш бўйича гуруҳларга бўлиб олиб борилиши керак. Ноозиқ-овқат товарларни сақлаш хоналарида стабил ҳарорат 10-18 градус, ҳаво нормал намлиги ва яхши вентиляция билан яхши таъминланган бўлиши керак. Тикиш, трикотаж , мўйна, текстил товарлари, шунингдек, бош кийимлар ва тўқилган пойафзалларни узоқ сақлаш даврида куяга қарши воситалар билан сепилиб туриши керак. Сақлашнинг муҳим режимини ва алоҳида жойлаштиришни маиший ҳимия товарлари, минерал ўғитлар ва ўсимликнинг ҳимоялаш воситалари талаб қилинади. Шуни эътиборга олиш лозимки, кўпгина озиқ-овқат товарлари ва ноозиқ-овқат товарларининг алоҳида гуруҳларни сақлаш жараёнида табиий сабабларга кўра сифати ва миқдорини йўқотади. (кўриши, майдаланиши, оқиб кетиши...) Бу йўқотишлар табиий намойишларнинг мувофиқ нормаларига кўра туғриланади. Сақлаш жараёнида алоҳида товарлар учун уларни сақлашда дастлабки ва кафолат муддати, норматив - техник ҳужжатларда кўрсатилган талабларни каттик назорат қилиш таъминланади. (Улар товарни маркировка қилишда ёки техник паспортида намоён бўлади). Товарларни сотувга тайёрлаш қуйидаги техник операциялардан иборат: қадоқлашнинг бутунлигини текшириш; ташқи тарафлардан товарларни очиш; маркировка маълумотлари борлигини текшириш ва сақлашдан кейинги сифатини текшириш. Техник мураккаб маҳсулотлар

бўйича ишлатиш кўрсатмалар, техник паспортлар, кафолат талонлари, маҳсулот комплекти борлигини текшириш ва ҳаракатда ишлашини текширишда; тикиш маҳсулотлари бўйича эса тозалаш ва дазмоллашда бу жараёнлар намоён бўлади. Алоҳида маҳсулотларда маркировкани йўқлиги ёки тайёрловчи корхонанинг ёрлиги шикастланганида (пломбанинг йўқлиги, ифлосланиши, йўқотиш, ёзувларнинг хиралиги ва бошқалар) товарни сотувга тайёрловчи ишчига маркировканинг ҳамма маълумотлари берилади ва товар ёрлиғининг ҳамма дубликати ёзилади ва бу дубликат моддий масъулиятли шахс томонидан имзо қўйилиб товарга ёпиштирилади. Ўзига-ўзи хизмат қилувчи йирик озиқ-овқат дўконларида тайёрловчи операцияларнинг сезиларли кўлами дўконда бевосита ташкил этилувчип бир қатор товарларнинг фасовкаси билан боғлиқ. Дўконда бу мақсадларда фасовка учун махсус хоналар ажратилади ва фасовка қилиш жихозлари ўрнатилади. Бу тайёрловчи операцияларни амалга ошириш жараёнида фасовка қилинадиган товарларнинг дозалаш ўлчамига катта эътибор берилади. Кўпгина ўзига ўзи хизмат қилувчи дўконларнинг тажрибаси шуни кўрсатадики, товарлар фасофкасини ташкил қилиш билан бирга озиқ-овқат саноати корхоналарнинг кўп йил давомида фойдаланиб келган дозалашнинг шу миқдорини оширади. Бундай дозалаш харидорлар талабининг хусусиятига жавоб бермайди ва аҳоли даромадларнинг мавжуд дифференциаси, оилалар таркиби ва товарларни ҳарид қилиш тезлигини ҳисобга олган ҳолда ранг барангликни талаб қилади. 4. Савдо залларида товарларни жойлаштириш ва уни ташкил этиш. Техник жараёнларни бошқаришда савдо залида товарларни жойлаштириш ташкилотлар алоҳида товар гуруҳлари ўртасида

ўрнатиш ва намойиш этиш майдонини тақсимлаш ташкилотлари муҳим рол ўйнайди. Шу билан бирга қатор омилларни ҳисобга олиш керак, улардан энг асосийлари: алоҳида гуруҳ товарларига эга бўлиш частотаси, бу товарларнинг габаритлари, харидорларни кўриш ва танлаш вақтидаги сарфлари, харидорларга алоҳида товар гуруҳларини тавсия этувчи товарлар турларининг миқдори. Савдо залининг урнатувчи ва намойиш этувчи майдонини тақсимлашда алоҳида товарлар гуруҳи ўртасида аниқловчи омил бўлиб, уларга эга бўлиш частотаси ҳисобланади. Алоҳида товарлар гуруҳига эга бўлиш частотаси товарни жойлаштириш учун шунча катта ўрнатиш ва намойиш этиш майдони керак бўлади. Товарларни бундай жойлаштириш тамойили савдо залида товар заҳираларини бир текис тўлдириб боришга ва савдо майдонидан янада рационал фойдаланиш имкониятини беради. Шу сабабли дўкон товар иҳтисослашуви доирасида талабнинг фаслий ҳусусиятларини ҳисобга олган ҳолда алоҳида товар гуруҳларига эга бўлиш частотаси аниқланиши лозим. Алоҳида товарларни жойлаштириш учун савдо залини ажратиш ўлчамларига таъсир этувчи муҳим омил бўлиб, харидорлар уларни кўриш ва ташлаш сарфлари ҳисобланади. Савдо залининг алоҳида майдонларида харидорларнинг ҳаддан зиёд кўп тўпланиб қолмаслиги учун янада каттароқ майдон ажратиш тавсия этилади. Савдо зали майдонининг алоҳида товарлар гуруҳлари ўртасида бўлинишида муҳим таъсирини улар ассортиментининг кенглигини кўрсатади. Харидорларга тавсия этиладиган алоҳида гуруҳлар турининг сони қанчалик юқори бўлса, уларни жойлаштириш учун савдо залининг майдони турли шароитларда ҳам шунча катта бўлиши лозим ва ниҳоят алоҳида гуруҳ товарларни жойлаштириш учун ажратилган майдон ўлчамига аниқ таъсирини уларнинг габаритлари кўрсатади. Товарларнинг йирик габаритлари учун

савдо залининг катта майдони ажратилади. Савдо залида алоҳида гуруҳ товарларни жойлаштиришда алоҳида товарларга бўлган истеъмол одатларни ва талабнинг комплекслигини эътиборга олиш керак. Истеъмол комплекслиги юқори бўлган товарлар гуруҳини имконияти бўйича қаторларга бўлиш лозим (масалан, идишлар ва ошхона жиҳозлари). Ҳамма товар гуруҳлари учун савдо залида доимий ўринлар мустаҳкамланади ва бу харидорларни уларнинг жойлашган ўрнига ўрганишга ёрдам беради ва сотув жараёнини тезлаштиради. Сотувнинг махсус шароитларини талаб қилувчи янги, замонавий ва алоҳида фаслий товарларни сотиш учун (техник мураккаб янги товарлар, принципиал янги товарлар) харидорлар, айниқса кўп ҳаракатда бўлган ва савдо залининг кўринадиган жойларини ажратиш тавсия этилади. Товарларни савдо залида жойлаштиришда қўшни товарлар қоидасига риоя қилиш керак. Маиший-химик товарларни, ўсимликларни ҳимоя қилиши воситалари ва бошқа актуар анологик маҳсулотлар имкони борича ажратилган бўлиши керак. Ҳиди ўткир товарлар ҳидни тез ўзига тортувчи товарлардаи узоқроқда жойлашиши керак (масалан, резина махсулотлари ва парфюмерия) савдо залида алоҳида товарлар гуруҳларини жойлаштириш билан бир қаторда, уларни жихозларга рационал гаҳлашни таъминлаш лозим. Товарларни тўғри таҳлаш жихозлардан самарали фойдаланиш, харидорларни кўриш ва танлаш шароитларини яхшилаш, товар заҳираларини тўлдириш бўйича савдо- оператив персонал меҳнат ҳаражатларини камайтириш имконини беради. Бундай жараён ўзига-ўзи хизмат қилувчи дўконларда муҳим роль уйнайди. Товарларни жойлаштиришда биринчи навбатда, уларни таҳлашнинг янада самарали усуллари билан таъминланган бўлиши лозим. Ўзига-ўзи хизмат қилувчи дўконларда товарларни таҳлашнинг қуйидаги асосий усуллари

қўлланилади: кўп, штабелли, қаторда жойлашган, осиб қўйиш, уюм-уюм қилиб жойлаштириш ва бошқалар. Кўп тарқалган усуллардан бўлиб, товарларни кўп, қилиб таҳлаш ҳисобланади. Бу усул харидорлар учун ҳам, персонал учун ҳам қулайдир, чунки таҳлашга кам меҳнат сарфини талаб қилади ва жиҳозларнинг намойиш қилувчи майдондан самарали фойдаланишни гаъминлайди. Товарларни кўп қилиб таҳлаш асосан контсйнирларда, полкаларда, прилавкаларда, витриналарда ва бошқаларда кулай. Бироқ бундай таҳлаш ҳамма товарлар учун ҳам маъқул бўлавермайди. Чет эл амалиётида озиқ-овқат товарларини кўп қилиб таҳлаш учун баланд столлар керак бўлади. Харидор керакли товарни эркин танлайди, сўнг кўриб булгач уларни илгариги жойига қўйиш шарт эмас. Бундан ташқари, бундай таҳлашда сотувчи томонидан доим назорат қилиб туриш талаб қилинмайди, лекин бу билан бирга намойиш майдонининг коэффициенти бир неча баробар пасаяди. Жиҳозларга товарларни таҳлашда «товар безатиш эмас» деган принципи асосида ишлаш керак. Шу сабабли товарлардан пирамидалар ва бошқа шакллар тузиш керак эмас, чунки бу харидорга уларни танлашда ноқулайлик туғдиради. Жиҳозларга товарларни жойлаштиришда принпипиал таҳлаш усули-вертикал ёки горизонтал аниқланади. Вертикал таҳлаш бир хил товарларни ҳамма полкаларга берилган уюм ҳолда вертикал бўйича жойлаштиришда намоён бўлади. Таҳлашнинг бу усули горизонтал усулга қараганда самаралироқ ҳисобланади, чунки у харидорларга савдо залида тез йўл топиб олишни ва товарларни қулай танлаш имкониятини бсради. Горизонтал таҳлашда товарларнинг у ёки бу турлари жиҳозлар полкаларига узунасига жойлаштирилади ва шу билан бирга бир ёки икки

полкани эгаллайди. Таҳлашнинг горизонтал усули йирик габарит маҳсулотларни ёки касетадаги майда товарларни намойиш этишда фойдаланиш тавсия этилади. Дўкон сотувида асосан қизиқтирган товарларини харидорларга қулай жойда жойлашган полкаларда таҳлаш тавсия этилади. Таянч иборалар: Техник жараёнлар, савдо техник жараёнлар, асосий техник жараёнлар, савдо бинолари, товарларни қабул қилиш, товарларни сотувга тайёрлаш, иситиш совутиш жиҳозлари, савдо майдони, савдо залини режалаштириш, товарларни таҳлаш, товарларни намойиш қилиш, жиҳозларни жойлаштириш, импорт товарларни қабул қилиш, норматив техник ҳужжатлар.

O'xshashlar

Савдо корхоналарининг ресурслари

Савдо корхоналарининг молиявий ресурслари

Магазинларда савдо-технологик жараёнларини ташкил этиш

Овқатланиш корхоналарининг материал-техник таъминоти

Савдо корхоналарида фойдани бошқариш.