Савдо корхоналарини даромадпарини бошқариш - Iqtisodiyot - Referatlar

Савдо корхоналарини даромадпарини бошқариш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

127.5 KB

Ko'chirib olish

Савдо корхоналарини даромадпарини бошқариш Режа: 1. Савдо корхоналари даромадларини турлари ва манбаалари. 2. Корхонани нарх сиёсатини шакллантириш. 3. Даромадларни режалаштириш. 4. Даромадларни ҳажми бўйича режа бажарилишини таҳлили.

1.Савдо корхоналари даромадларини турлари ва манбаалари. Савдо корхоналари ва ташкилотларининг самарадорлиги режа интизомига риоя қилиш даражасига, ҳар бир корхона ва ташкилотларнинг бўлимларида товарларни сотиш режасининг бажарилиш даражасига, шунингдек, саноат корхоналарида ишлаб чиқарилган ҳамда четдан келтириладиган ёки импорт товарларнинг тўғри тақсимоти ва ундан фойдаланиш даражасига кўп жиҳатдан боғлиқ. Бозор иқтисодиётига ўтишнинг асосий мезони иқтисодиётни бошқариш усулларини такомиллаштириш. Бу соҳадаги энг муҳим йўналиш иқтисодий рағбатлантириш ва хўжалик ҳисоби, баҳо, даромад, молия ва банкдан олинган қарзлардан янада оқилона фойдаланишдир. Хўжалик ҳисоби савдо корхоналари ва ташкилотларининг хўжалигини режали юритишнинг энг муҳим усулларидан бири ҳисоблаиади. Бу усулнинг моҳияти шундаки, бунда ҳар бир корхона ва ташкилот ҳаражатларини ва ўз фаолияти натижаларини пул шаклида ўлчайди, ўз ҳаражатларини товарларни сотиш натижасида олинган ўз даромадлари ҳисобига қоплайди ва хўжаликнинг даромадлилигини таъминлайди. Корхона ва ташкилотларнинг ўз даромадлари ҳисобидан ҳаражатларни қоплаш ва фойда олиш хўжалик ҳисобининг муҳим талабидир. Савдо чегирмалари чакана савдо ташкилотлари ва корхоналарининг ҳаражатларини қоплаш ва улар оладиган даромадининг асосий манбаидир. Шундай қилиб, савдо корхонасининг даромадлари миқдори унинг хўжалик фаолияти натижаси ҳисобланади. Савдо корхонаси даромадлари қуйидаги уч муҳим масалани очишга асосланади. 1.Даромадларнинг асосий қисми корхонанинг ҳўжалик фаолиятини олиб бориши билан боғлиқ барча кундалик (муомала) ҳаражатларини қоплаш

манбаи ҳисобланади. Бу масаланинг ечилиши савдо корхонаси кундалик хўжалик фаолиятининг ўз-ўзини қоплашига имкон яратади. 2.Даромадларнинг бир қисми давлат ва маҳаллий бюджетлар, бюджетдан ташқари фондларни шакллантирувчи турли солиқ тўловлари тўланишининг манбаи бўлиб ҳизмат қилади. Бу масаланинг ечими корхонанинг давлат олдидаги молиявий мажбуриятларини бажарилишини таъмин этади. 3.Даромадларнинг маълум бир қисми эса фойданинг шаклланиш манбаи ҳисобланади. Бу фойда ҳисобидан эса ишлаб чиқариш, ходимларни қўшимча моддий рағбатлантириш, ижтимоий сўровлар, мулк эгаларига тўлов, резерв ва бошқа фондлар шаклланади. Масаланинг ечими савдо корхонасининг истиқболдаги ривожини молиялаштирилишини асослайди. Савдо корхонаси ўз даромадларини турли манбалардан ва хўжалик операцияларининг турли хилларидан шакллантиради. Савдо корхонасининг барча хўжалик операциялари бўйича барча манбалардан олинган даромадлари мажмуи унинг ялпи даромадини ташкил этади. Савдо корхоналарининг ялпи даромадлари тўртта асосий турга бўлинади. 1. Товарларни сотиш ва пуллик савдо хизматларини кўрсатишдан келадиган даромаддир. Бу савдо корхонаси фаолиятининг тармоққа ихтисослашуви билан бевосита боғлиқ бўлиб, даромадларнинг асосий тури бўлиб ҳисобланади. Уларнинг таркибига ҳам чакана, ҳам улгуржи товар сотиш даромадлари киради. Ушбу даромадларнинг шаклланиш манбаи савдо устамаси бўлиб ҳисобланади. Савдо устамаси даромадлари товарни сотиш ва сотиб олиш нархлари орасидаги фарқ билан мос тушади. Пуллик савдо

хизматларини кўрсатишдан келадиган даромадларни шакллантириш манбаи бўлиб кўрсатиладиган хизматлар нархи ҳисобланади. Бунда фақатгина ходимларнинг харидорларга кўрсатадиган ва статистикада чакана товар айланмаси таркибига қўшиладиган пуллик хизматларгина назарда тутилган. Савдо корхонасидаги сотиш ва пулли савдо хизматдан тушадиган даромадлар йиғиндиси савдо фаолиятининг ялпи даромад тушумини ифодалайди. 2. Носавдо фаолияти маҳсулотларини сотишдан келадиган даромадлар савдо корхоналарида бундай товарларни сотиш, қўшимча хизмат кўрсатиш, алоҳида балансга эга бўлган хизмат ва ишларни бажариш ҳисобига шаклланади. (масалан: ҳамкор корхонага савдо корхонаси автотранспорти билан транспорт хизматларини кўрсатиш). 3. Мулк сотишдан келадиган даромадлар. Бу асосий фондларнинг алоҳида турларини, номатериал активларни, қимматли қогозларни, валюта бойликларини ва савдо корхоналарининг материал ва молиявий активларининг бошқа шаклларини сотишдан тушадиган даромад ҳисобидан шаклланади. 4. Сотиш операциялари даромадларидан бошқа даромадлар. Товар сотиш, пулли хизмат кўрсатиш ва савдо корхонасинииг бошқа савдо операциялари билан бсвосита боғлиқ бўлмаган даромадлар тушуми ҳисобидан шаклланади. Уларнинг таркибига берилган савдо корхонасининг маҳаллий ёки хорижий шериклар иштирокидаги бошқа қўшма корхоналар фаолиятидаги пайли қатнашиши даромадлари (қўшма корхоналарда унинг пайи учун фойда кўринишида бўлади); корхонага тегишли облигациялар даромадлари; чиқарилган акция ва бошқа қимматли қоғозлар даромадлари (қимматли қоғозлардан олинган фоиз суммалари ва дивидентлар кўринишида); корхонанинг банклардаги

депозит қўйилмаларидан оладиган даромадлари; олинган жарималар ва қопламалар; носавдо операцияларининг бошқа даромад шакллари киради. Савдо корхоналарининг ялпи даромадининг асосини савдо фаолияти даромадлари ташкил этади. Шу боисдан ҳам корхонада даромадларни бошқариш жараёнида уларга асосий аҳамият берилади. Товарларни сотиш даромадлари уларни бошқариш жараёнида қуйидаги асосий кўрсаткичларда ифодаланади: 1.Товар сотиш даромадлари суммаси. У маълум даврда товарлар сотилишидан олинган савдо устамаларининг умумий миқдорини ифодалайди. 2.Товар сотиш даромадлари даражаси. Бу қуйидаги формула билан аниқланади. бунда, Д д - товар сотиш даромадлари даражаси, (%да) Д с - маълум даврда товар сотиш даромадларининг умумий суммаси С - шу даврдаги умумий товар айланиши ҳажми 3.Савдо устамасининг ўртача даражаси. У қуйидаги формула билан аниқланади: бунда, Д су - савдо устамасининг ўртача даражаси (%ларда) Д с ва Слар юқорида айтиб ўтилганидек. Товар сотишдан келадиган даромадлар суммаси уч асосий омилга боғлиқ равишда шаклланади:

а) Етказиб берувчилардан олинадиган товар нархи. Истеъмол бозоридаги товар таклифи доирасида бу нархлар одатда маълум кенгликда ўзгариб туради. Савдо корхонаси учун энг маъқул нархлар танлови, етказиб беришнинг бошқа шартларини ҳам ҳисобга олган ҳолда, турли етказиб берувчилардан товарларни сотиб олиш бўйича савдолар самарадорлигини асослаш жараёнида амалга оширилади; б) Харидорларга товар сотиш даражаси. Савдо корхоналарида бу даражани алоҳида товарлар бўйича уларга бўлган алоҳида талаб ҳолати, уларни сотиш бўйича савдо ҳаражатлари даражаларини, уларга бўлган солиқни, фойданинг мақсадли суммасини таъминлаш заруриятларини ҳисобга олган ҳолда ўрнатилади. Бу омиллар турли туманлиги ва уларни комплекс ҳисобга олиш мураккаблиги учун савдо корхоналарида шунга мос равишда "нарх сиёсатини" шакллантириш заруриятини туғдиради; в) Товар сотиш ҳажми. Бу кўрсаткичнинг бутун савдо корхонаси бўйича ва алоҳида товарлар бўйича шакллантириш шартлари олдинроқ кўриб чиқилган эди. Бу аниқловчи омилларни ҳисобга олган ҳолда савдо корхонасида даромадларни бошқариш жараёни ташкил этилади. Даромадларни бошқаришнинг асосий мақсади савдо корхонасининг хўжалик фаолияти билан боғлиқ барча жорий ҳаражатлар қоплапишини таъминлаш ва унинг фойда суммасини оширишдир. Савдо корхонасида даромадларни бошқариш жараёнида босқичма босқич қуйидаги асосий тадбирлар амалга оширилади. (13-чизма)

13-чизма.Савдо корхонасида даромадларни бошқариш тизимининг таркиби. Қуйида савдо корхонасидаги бу тадбирларнинг ҳар бирини тўлиқроқ ва батафсилроқ ёритамиз. 2. Корхонани нарх сиёсатини шакллантириш. Нархнинг шаклланиши мураккаб ва муҳим жараён бўлиб, нархлар орқали тижоратни пировард натижаси амалга оширилади, корхонанинг ишлаб чиқариш, сотиш таркибининг барча бўғинлари унинг маркетинг хизматини ва ишининг самарадорлигани аниқлайди. Пировард натижада нархлар ишбилармонга, фирмага режалаштирган даромадини таъминлайди. Нарх - бу меҳнат маҳсулининг қийматини пул шакли бўлиб, маҳсулот муомаласи шароитида алмаштириш соҳасидаги ўзгаришлар, маҳсулот-пул муносабатларини белгилаш воситаси. Бу эса хўжалик юритувчи субъектларнинг молия ресурсларини йиғилишига имкон яратади. Хизмат кўрсатиш соҳасига ва маҳсулот муомаласи шаклига қараб нархлар қуйидаги турларга бўлинади. Улгуржи нарх - бу кўтара-савдо базалари ҳар хил чакана савдо

муассасаларига товарларни сотадиган нархдир. У ўз навбатида корхона улгуржи нархи ва улгуржи сотувчи ташкилотларнинг савдо қўшимчаларидан иборат. Чиқариш иархи - бу маҳсулот ишлаб чиқарувчи корхоналарни ўз харидорларига аҳолидан ташқарида ҳисоб-китоб қиладиган нархдир. Бу нарх ҳар иккала томоннинг келишуви билан ёки нарх белгиловчилар томонидан белгиланади. Маҳсулот ишлаб чиқарувчилар (сотувчилар) ҳар ҳил савиядаги нархларни бир турдаги маҳсулот бўйича келишиш ҳуқуқига эга, бунга маҳсулот етказиб бериш, пул тўлаш, бозор номенклатураси, мавсумий талаб кабилар таъсир кўрсатади. Кўтара устамаларнинг иқтисодий моҳияти шундан иборатки, улар кўтара савдо ташкилотларининг (сарф ҳаражатларини қоплаш) маҳсулотни истеъмолчиларга етказиб бериш, маълум ўлчамдаги даромад бунёд этиш, қўшилган қиймат солиғи ва бошқа бюджетга тушмайдиган фойдалар бўйича сарф ҳаражатларини қоплашдан иборатдир. Шартномавий нарх - бу шартнома асосида сотувчи ва сотиб олувчи, маҳсулот ишлаб чиқарувчи ва истеъмол қилувчи ёки воситачи ўртасидаги ўрнатилган нархдир. Чакана нарх - чакана савдодаги товарнинг сотилиш нархи бўлиб, чекланган ёки эркин бўлиши мумкин. Чекланган чакана нарх, нарх белгиловчи идоралар орқали ўрнатилади. Эркин нарх ҳар хил савдо корхоналари, хўжалик юритувчи субъектлар томонидан чекланади, чиқариш нархи асосида ва савдо ҳамда чиқарувчи бўғин қўшимчасини қўшиш билан белгаланади. Савдо устамаси - бу сотиш қўшимчаси бўлиб савдо корхоналари ва бошқа хўжалик юритувчи субъектлар томонидан ҳалққа маҳсулот сотишда

ўрнатилади. Унинг вазифаси маҳсулотларни чаканалаб сотиш билан боғлиқ ҳаражатларни ва бу операцияларни даромад келтиришини таъминлашдан иборат. Бозор кўламини ва унинг ҳудудий чегарасини ҳисобга олиб нархлар маҳаллий, миллий (ички) ва умумжаҳон (ташқи) бўлиши мумкин. Истсъмол бозорларида ҳар хил турдаги нархлар ишлатилади: яъни ишлаб чиқариш воситалари нархи - кенг истеъмол маҳсулотларининг нархи- маҳсулот нархи деб аталувчи, меҳнат, яъни ишнинг нархи - тарифлар деб аталувчи нархлар. Махсус турдаги нархлар - булар чекланган нархлар деб аталади. Улар янги маҳсулот турининг ҳамда гуруҳлаб (сериялаб) ва кўплаб ишлаб чиқарилувчи маҳсулот муомаласи учун ишлатилади. Янги маҳсулот учун босқичли нархлар тасдиқланиши мумкин, яъни улар ишлаб чиқарувчи томонидан олдиндан белгиланган муҳлатларда ва аввалдан аниқланган шкала бўйича камаювчи нарх, гуруҳлаб (сериялаб) ва кўплаб ишлаб чиқариладиган маҳсулот учун қоида бўйича прейскурант нархлари, яъни махсус прейскурант тўпламларига кирувчи нарх белгиланади. Эркин нархлар - бу давлат идоралари томонидаи чекланмайдиган нархлардир. Белгилапган (расмий, мустаҳкам) нархлар - булар ҳокимият томонидан ўрнатилган ва маълум йўл қўйилган вақт давомида амалда бўлувчи ўзгармас нархлардир. Талаб нархи - бу истеъмолчи меҳнат маҳсулини сотиб олишга рози бўлган нархдир. Таклиф нархлари - булар шундай нархки, улар билан ишлаб чиқарувчилар ёки мулк эгалари ўз маҳсулотини сотишга розидирлар. Мувозанат нархлари - талаб ва таклиф нархлари кесишувчи нархдир.

Нархларнинг кўп хиллилиги маҳсулот муомаласини барча истеъмолчига мўлжалланган томонларини акс эттиради. Кичик корхона ва ташкилотларда ўзлари бозор нархидан фарқланувчи нархларни қўллашда чекланганлиги сабаб асосий эътибор маҳсулот тури ва ҳаракатига қаратилмоғи керак, чунки уни маълум бозор жойида сотилишини рағбат- лантириш керак. Қуйидаги каби ҳолатларда нархни шакллантиришда эътиборлироқ бўлиш талаб этилади: - янги меҳнат маҳсулотига, янги сотиш йўли билан тарқатилувчи эски маҳсулотга ёки янги бозорларга, нархни қиймат шкаласи билан калькуляция қилинишига (махсулотларни кичик кўтара партиялар билан сотилишида); - фирмани аввалги ўрнатилган нархларни қайта кўриб чиқишида, нархни калькуляция қилинишида йўл қўйилган хатони тўғрилашда ва нарх белгилаш сиёсатининг ўзгаришида; - фирмада нарх ўзгаришига рақобатчиларнинг таъсирланишини сезиш масаласини кўришда; - бир-бирига яқин, турдош маҳсулотларга ўринбосар товарларга нарх қўйишда ўрнатилган нархлар ҳам прейскурантли бўлиши мумкин. Нархларнинг махсус тури товар биржалари фаолиятида ҳам кузатилиб, биржалар котировкалари деб юритилади. Ўзига хос нархлар тури капитал бозорида ҳам ишлатилади. Ссуда капиталининг маҳсулот сифатидаги қиймати фоизда ҳисобланса, қалбаки капитал - қимматбаҳо қоғозлар курсида ҳисобланади. Меҳнат биржасида ишчи кучи нархи фаолият кўрсатади, унинг номи иш ҳақидир. Таъсир кўрсатадиган вақтга қараб нархлар режали, ҳақиқий

(амалдаги), солиштирма, яъни маълум вақтда белгиланган нархларга бўлинади. Таъсир кўрсатиш муҳлатига қараб нархлар: доимий, вақтинчалик, мавсумий ва бир марталик туркумларга бўлинадилар. Нархлар узил-кесил шаклланиш жойига қараб (ишлаб чиқариш жойида ёки истсъмол қилиниш жойида) қуйидаги турларга бўлинади: - франко-станция (пристанъ) жўнатувчи; - франко-станция (пристань) қабул қилиб олувчи. "Франко" сўзи маҳсулотни ишлаб чиқарувчидан то истеъмолчигача етказиб бериш учун кетган трапспорт ҳаражатлари миқдорини нарх таркибига киритилишини билдиради. Юқорида номлари келтирилган нархлардан ташқари маҳсулот - йўл муносабатлари тизимида кенг ишлатилувчи аукцион, маълумот берувчи, эркин, тартибга солинувчи, белгиланган, ҳамда талаб, таклиф ва мувозанат нархлари мавжуд. Аукцион нархлар аукцион савдосидаги нархлардир. Маълумот берувчи нархлар - бу нархлар махсус маълумотномаларда, шартномалар тузиш мақсадида берилувчи нархлардир. Қарийб барча турдаги корхоналар қисқа ва узоқ муддатли кредитларни амалга ошириш учун бозор вазияти ўзгаришига кўра маҳсулот нархини ўзгартириб туради. Тадбиркорларнинг пухта ўйлаб олиб борадиган нарх-наво сиёсатига бевосита боғлиқ бўлган вазифаларга қуйидагиларни киритиш мумкин: • Ҳали ўзлаштирилмаган бозорга чиқиш; • Янги маҳсулот киритиш; • Бозор сегментлари бўйича биридан кейин бирига тарқатиш; • Ҳаражатларни тезда қайтариб олиш Умуман олганда нархларнинг белгиланиши қуйидаги усуллар билан

амалга оширилиши мумкин: Маъмурий усул - кичик бизнесда кенг тарқалган усул бўлиб, истсъмолчи дидини, рақобатни иа бозорда ҳукм сурувчи талабни ҳисобга олиб нарх ўрнатилади. Нарх белгилашнинг маъмурий усулида ўзини ва кўникилган нарх стратегиясини киритиш ўз-ўзини оқлайди. Рақобатга мўлжаланган маъмурий нарх белгилаш усули - бу соф фойданинг мақсадли нархдир. "Қалбаки қўзиқорин" усули - кичик фирмаларнинг машҳур компанияларнинг ажойиб маҳсулотларини қалбакилаштириб, бозорга пастроқ нархлар билан чиқариши стратегияси бўлиб, уларни илмий изланиш ва тажриба конструкторлик ишларини бажармасликлари ҳисобига қўшимча ҳаражатлар қилмасликлари билан оқлаш мумкин. "Ҳамелеон" усули - бу хўжалик юритишни кичик шаклини амалга оширувчи субъектларни нарх сиёсати, илғорликни мўлжаллаган ҳолда, йирик компанияларнииг устуворлик стратегаяси орқали амалга оширилади. Бу каби нарх белгилаш мисолини йирик корхона нарх савиясининг франчайзинги асосида кўриш мумкин. Талабни мўлжаллаш - нарх савиясини талаб ўзгаришдан келиб чиққан ҳолда аниқлаш усули. Ушбу усул соддалаштирилган ҳолда қуйидагича ишлатилади: талаб ошганида нархлар юқорироқ савияда ўрнатилади, талаб пасайганда пастроқ савияда ҳар иккала ҳолда бир дона маҳсулотга тўғри келадиган ишлаб чиқариш ҳаражатлари бир ҳил бўлиб қолади, аммо даромад меъёри ўзгаради. Талабнинг ўзгариш эгри чизиғиии ва зарурий ҳаражатларни била туриб маҳсулотнинг бозор нархини назарий ҳисоблаш мумкин. Шу билан бирга нархни калькуляция қилишнинг назарий ҳисоблари нархдан ташқи ўзгармас ҳаражатлар таъсирини ҳисобга олмайди, масалан,

сотиш йўналиши омиллари, рекламалар, узоқ давр рақобати ва бошқалар. Бу каби изланишларни даромад кўпайиши бўйича фақат қисқа давр ичида олиб бориш зарур, бунинг учун фирмага бозорда талаб ҳаракати тўғрисидаги тўла ахборот ва маҳсулот ишлаб чиқаришдаги ўзгармас ва ўзгарувчан ҳаражатлар аён бўлмоғи керак. Шу билан бирга нархни назарий калькуляцияси ҳисобларини бошланиш даври жуда фойдалидир. У ҳақиқий вазият ҳақида маълум тушунчага эга ва мақсадлар, талаблар, ҳаражатлар ва даромадлар оралиғидаги муносабатларни яхши бўлишига кўмаклашади. Назарий ҳисоблар эвазига олинган нарх калькуляциясининг мақбуллаштирилган модели ҳақиқий хўжалик вазиятини ҳисобга олиб қуйидаги учта йўналиш бўйича аниқланади. 1. Ҳаражатларни мўлжаллаш: * "ҳаражатлар = даромадлар" қоидаси бўйича нарх белгилаш; * мақсадли даромад меъёрини таъминловчи нарх вазифаси; * зарар кўрмаслик усули бўйича нарх белгилаш (ишлаб чиқаришни жиддий ҳажмидаги ҳаражатлар) 2. Талаб мўлжали билан: * нархни камайтириш; * маҳсулот таҳлили; * маҳсулот турлари. 3. Рақобат мўлжали билан: * истеъмолчи нарх; * ҳаражат мўлжали билап нарх ҳисоби усули. Бизнесда нархни мақсад савиясида ўрнатиш ва уни ушлаб туриш рақобат шаклига ва бозор турига кўпроқ боғликдир. Хўжалик юритувчи субъектлар якка ҳокимлик бозорида даромадни иложи борича қисқа давр

ичида кўпайтиришлари мумкин. Бунда нарх савдодан келадиган маблағни қилинган ҳаражатларга яқин келишини таъминлайди. Бу талаб маҳсулотни бозор талабига тенг миқдорда ишлаб чиқарилганда амалга ошади. 3. Даромадларни режалаштириш. Савдо корхонаси даромадларини бошқариш тизимида уларни режалаштириш марказий ўрин тутади. Савдо корхоналари ва ташкилотлар шундай ишлаши керакки, ялпи даромад миқдорини ошириш билан бир вақтда сарфланадиган ҳаражатларни камайтириб, унинг эвазига корхонанинг даромадлилик даражаси таъминланиши зарур. Ялпи даромадни таҳлил этиш вазифалари қуйидагилардан иборат: • Ялпи даромад ҳажми бўйича рсжа бажарилишини аниқлаш; • Амалда жорий қилинган савдо чегирмаларининг тўғри қўлланилганлигини текшириш; • Ялпи даромад режаси бажарилишига таъсир этувчи омилларни аниклаш; • Корхонанинг даромадлилик даражаси ва унга таъсир этувчи омилларни аниқлаш; • Корхонадаги мавжуд фойдаланмасдан ётган ички имкониятларни аниқлаб бсриш. Чакана савдо корхоналарида ва ташкилотларида ялпи даромад мутлақ миқдорда, ҳамда ўртача ялпи даромад даражаси, ялпи даромад суммасининг товар айланишига нисбати аниқланади. Умуман олганда, ялпи даромад суммасининг ўзгаришига кўплаб

омиллар қаторида асосан икки омил таъсир кўрсатади: а) Товар айланишининг ҳажми. Ушбу омил таъсирини аниқлаш учун товар айланиши ҳажми бўйича мутлақ фарқни режадаги ўртача даромад даражасига кўпайтириб, юзга бўлинади. б) Ўртача ялпи даромад даражасининг ўзгариши. Бу омил таъсирини аниқлаш учун ўртача ялпи даромад даражаси бўйича мутлақ фарқни ҳисоботдаги товар айланиши ҳажмига кўпайтириб, юзга бўлинади. Таҳлил жараёнида юқорида кўрсатилган омилларнинг бир-бирига боғлиқлиги ва ялпи даромад ҳажмининг ўзгаришига қандай таъсир қилганлиги ўрганилади. Булардан ташқари ялпи даромад ҳажми ўзгаришига фақатгина юқоридаги омиллар эмас, яна ҳисобот давридаги товар айланиши салмоғининг режадан товар айланиши салмоғига тўғри келиши, савдо чегирмасининг айрим товарлар бўйича кўпайиши ёки камайиши ва айрим ҳолларда товар етказиб берувчи ташкилотлар томонидан қўшимча савдо чегирмасининг ўз вақтида берилмаганлиги ва йўл ҳаражатлари, давлат бюджети томонидан қопланмаганлиги ҳам таъсир кўрсатиши мумкин. Таҳлилнинг асосий вазифаларидан бири таҳлил қилиш даврида ялпи даромад ҳажми бўйича режанинг бажарилишини, ялпи даромад ҳажмининг ўзгаришига товар салмоғи ўзгариши таъсирини, сотилган товарларнинг ассортимент ва сифатининг ўзгаришини, ҳамда ўртача ялпи даромад даражасининг ўзгаришига таъсир кўрсатувчи омилларни аниқлашдир. Таҳлил жараёнида ўртача ялпи даромад даражаси нима сабаблар таъсирида ўзгарганлигини аниқлашимиз зарур. Чунки ўртача ялпи даромад даражасининг илмий асосланганлиги савдо корхоналари ишининг иқтисодий жиҳатдан асосланган миқдорининг белгиланиши ва ўзгариши асосан қуйидагиларга боғлиқ:

• Савдо корхоналарининг жойлашган ўрни; • Товар айланиши ҳажми улушининг ўзгариши; • Айрим товар туруҳлари бўйича савдо чегармаларининг ўзгариши; • Майда улгуржи товар айланиши ҳажмининг ўзгариши ва ҳоказо. Савдо чегирмаларини айрим товарлар ва товар гуруҳлари бўйича табақалаштириш айрим товарларни сотиш билан боғлиқ бўлган муомала ҳаражатларининг бир хил эмаслиги билан боғлиқдир. Маълумки, чегирмаларнинг энг юқори миқдори энг кўп меҳнат сарфланиб тайёрланадиган, саклаш учун махсус шароитлар ва қўшимча ишлов беришни талаб қиладиган, нисбатан суст айланадиган ва муомала ҳаражатлари даражасини ошириб юборадиган товарларга белгиланади. Корхона ялпи даромадининг савдо чегирмаси ҳисобига кўпайиши ёки камайиши ташқи омил ҳисобланиб, шу корхонанинг хўжалик фаолиятига боғлиқ бўлмайди. Бундан ташқари, ялпи даромад ҳажмининг ўзгаришига ташкилотлар томонидан етказилиб бсриладиган товарларнинг узлуксиз ҳаракати таъсир кўрсатади. Улгуржи савдо корхоналари томонидан товарларнинг савдо корхоналарига омбордан ёки транзит шаклида келтирилиши ўз навбатида ялпи даромаднинг ўзгаришига олиб келади. Савдо корхоналарига товарлар транзит усулда келтирилиши ялпи даромаднинг кўпайишига, аксинча омбордан келтирилган товарлар салмоғининг камайишига олиб кслади. Савдо корхоналарининг хўжалик фаолиятини янада чуқурроқ ўрганиш ва билиш учун ялпи даромад миқдорини фақат умумий ҳажми бўйича таҳлил қилиб қолмасдан, ялпи даромад рсжасининг бажарилиши ҳам кварталлар бўйича, ҳам товар гуруҳлари бўйича таҳлил қилинади. Таҳлилнинг кейинги босқичларида чораклар бўйича ялпи даромад режасининг бажарилиши таҳлил қилиниши зарур, чунки ялпи даромад

режасинииг бир меъёрда бажарилиши савдо корхонаси молиявий натижаларининг яхшиланишига, молиявий ҳолатининг мустаҳкамланишига ва барқарорлигига олиб келади. Савдо корхоналарида даромадларни режалаштиришнинг асосий бошланғич шартлари қуйидагилар: товарларни сотиш ва сотиб олишнинг ишлаб чиқилган режаси; корхонанинг режалаштирилган даврда самарали ривожланиши таъминловчи фойданинг мақсадли суммаси; корхонанинг ишлаб чиқилган нарх сиёсати. Корхона даромадларини режалаштириш жараёни қуйидаги уч босқичда амалга оширилади(14-чизма). 14-чизма. Савдо корхонасида даромадларни режалаштириш жараёпининг асосий босцичлари. 1. Ҳисобот даврида корхона даромадлари таҳлили. Бу таҳлилни амалга ошириш жараёнида қуйидагилар ўрганилади: а) Режа олди даврида корхона ялпи даромади умумий суммаси ҳаракати. Бу кўрсаткич таҳлили жараёнида унинг ҳаракат суръатлари ҳисобланади. Улар эса корхона товар айланиши ва фойда суммаси ривожланиши суръатлари билан солиштирилади; б) Ялпи даромад таркиби ва унинг ўзгариш тезлиги. Таҳлилнинг бу бўлимини амалга оширишда қуйидагилар кўриб чиқилади: савдо фаолияти,

носавдо фаолияти, бошқа мулкни сотишдан келадиган, савдо операцияларидан, бошқа операциялардан келадиган даромадлар суммасининг корхона ялпи даромади умумий ҳажмидаги улуши даражаси, ҳисобот даврида ялпи даромад таркибида қандай ўзгаришлар юз берганлиги, уларнинг қонуний ёки тасодифий ҳарактерда эканлиги; в) Корхона томонидан даромад ҳисобидан тўланадиган солиқ тўловлари суммаси ва даражаси. Таҳлилнинг бу бўлими таркибида бу тўловларнинг даромадлар таркибидаги умумий суммаси ва улушининг ўзгариши, бу тўловлар таркиби (қўшилган қиймат солиғи, акциз йиғими, божхона йиғимлари ва божлари) ва солиқ даражалари, сотиладиган товарлар ассортименти, товар сотиб олиниши манбааларидаги ўзгаришлар билан боғлиқ ушбу тўловлардаги ўзгаришлар ҳарактери кабилар кўриб чиқилади. Бу солиқ тўловларининг умумий суммасини ҳисобга олган ҳолда савдо корхоналари соф даромади суммаси (таалуқли соликлар, йиғимлар ва тўловлар тўлангандан кейин савдо корхоналари ихтиёрида қоладиган даромад) ҳисобланади ва унинг ўсиши аниқланади, унинг суръатлари ҳам корхона товар айланиши ва фойдаси суръатлари билан солиштирилади; г) Корхонанинг товар айланишига нисбатан даромадлари даражаси ва унипг ҳисобот давридаги ўзгариши. Бу таҳлил давомида қуйидаги кўрсаткичлар ҳисобланади ва кўриб чиқилади: товар айланишига нисбатан ялпи даромад даражаси, товар айланишига нисбатан соф даромад даражаси, товар айланишига нисбатан савдо фаолияти даромадлари даражаси (ялпи ва соф). Кўриб чиқиладиган кўрсаткичлар савдо корхонасини ривожлантириш жараёнида даромадлар ва фаолият ҳажми ўзаро қандай муносабатда бўлишини кўрсатади. Товар айланишига нисбатан савдо фаолияти даромадлари даражаси ўзгариши савдо

устамасининг ўртача даражаси ўзгариши билан солиштирилади. д) Ҳисобот даврида корхона даромадлари суммаси, таркиби ва даражаси ўзгаришига таъсир қилган асосий омиллар. Бу омиллар таркибида асосий эътибор товар савдоси ҳажми ўзгаришларига, товар айланиши таркибига, товар сотиб олиниши манбаларидаги ўзгаришларга, товар нархи таркибига кирувчи солиқ тўловлари даражалари ўзгаришларига қаратилиши керак. Таҳлил натижалари корхона даромадлари ривожланишидаги асосий суръатларни аниқлашга ва уларни режа ҳисобларини амалга ошириш жараёнида ҳисобга олиш имконини беради. Таянч иборалар: Ялпи даромад, ҳаражатлар, фойдани шакллантириш, пулли хизматлар, товар айланиш, акция, қимматли қоғозлар, дивидентлар, даромадлар даражаси, товар айланиш ҳажми, савдо устамаси, нарх сиёсати, сотиш нархи, улгуржи нарх, эркин нархлар, талаб нархи, таклиф нархи, мувозанат нархлар, «қалбаки қўзиқорин» усули, қаймоғини олиш, психологик нарх, товарнинг ҳаётийлик цикли.

O'xshashlar

Савдо корхоналарини даромадпарини бошқариш

Қишлоқ хўжалик корхоналарини бошқариш

Савдо корхоналарида фойдани бошқариш.

Савдо корхоналарида фойдани бошқариш.

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш