Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш - Iqtisodiyot - Referatlar

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш

Yuklangan vaqt:

03.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

175.9775390625 KB

Ko'chirib olish

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш Режа: 1.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятида бошқарувнинг объектив зарурияти. 2.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқаришнинг тамойиллари, мақсад ва вазифалари. 3.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида бошқарувнинг ташкилий тузилмалари ва функциялари. 4.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувини такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш йўллари.

1.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятида бошқарувнинг объектив зарурияти Барча жамиятларда умумий тусдаги мақсадларга эришиш учун умумий масалаларни ҳал этиш зарурияти туғилади. Бу эса инсонларнинг бир бирлари билан турли (жисмоний, иқтисодий ва социал тусдаги) муносабатлар ўрнатишларига олиб келади, яъни умумий мақсадга эришиш йўлида улар бир бирлари билан ўзаро боғлиқ масалаларни ечадилар − маҳсулот ишлаб чиқарадилар, иш бажарадилар ва хизмат кўрсатадилар. Табиийки, бундай жараёнларни бошқарувнинг муайян тизимисиз ҳаракатга келтириб бўлмайди. Шу туфайли ижтимоий меҳнат тақсимоти асосида жамият ўзига хос ва мос бошқарув тизимини яратади. Бошқарувнинг юзага келиши − инсоният тараққиётининг энг муҳим жараёнларидан бири ҳисобланади. Инсоният тарихининг дастлабки босқичларида инсонлар ўз билим ва тажрибасига асосланган ҳолда ишлаб чиқаришни бошқарган бўлсалар, аста секинлик билан техника технологиянинг ривожланиши, ишлаб чиқариш суръатларининг ўсиши ва ҳар хил ташкилий шароитларнинг юзага келиши натижасида фаолиятнинг мазкур тури анча мураккаблашиб борди. Бошқарувнинг моҳияти қуйидагиларда яққол намоён бўлади: • ижтимоий меҳнат тақсимотининг маҳсули; • жамият муносабатларининг муҳим кўрсаткичи сифатида иқтисодий, социал ва сиёсий жараёнларнинг барча жабҳаларига тегишли; • инсоннинг жамиятдаги ўрни, меҳнат тақсимоти, кооперация ва муомала зарурати, иқтисодий, социал ва сиёсий муносабатлардан келиб чиқади; • табиатни ўзгартириш, меҳнат қуроллари ва предметларини ягона ишлаб чиқариш жараёнида бирлаштиришга йўналтирилган фаолият; • ишлаб чиқаришнинг барча қатнашчилари ва элементлари ўртасида келишувни йўлга қўяди;

• ишлаб чиқаришнинг барча қатнашчилари ўртасида юзага келган муносабатларнинг мазмуни ва меъёрини тартибга солади ҳамда ресурслардан фойдаланишнинг самарали йўлларини топишга ўз ҳиссасини қўшади; • ижтимоий меҳнат жараёнига ишлаб чиқариш ривожла нишининг объектив қонунлари асосида йўналтирилган тарзда таъсир ўтказиш тизими; • ҳар бир ишчининг ва бутун жамоанинг меҳнатини бир вақтнинг ўзида назорат қилиш, мотивация ва тартибга солиш усули; • моддий бойликлар ва неъматлар ҳамда уларга тенглаш тирилган қадриятларни тақсимлаш, истеъмол қилиш ва айирбошлашни таъминлайди; • бошқарув алоҳида тизим сифатида тобора кўпроқ тажриба алмашиш соҳаси, реклама, ишлаб чиқариш вазифаларини тезкор ҳал қилиш воситаси; • ўзининг горизонтал ва вертикал алоқалари билан бирга фан техника тараққиёти ва ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши, шунингдек, сиёсий кайфиятлар ва ишлаб чиқариш муносабат ларидаги ўзгаришлар таъсири остида доимий ҳаракатда ва янгиланишда бўлади. Бошқарув − бу ... • турли туман соҳалар (мамлакат ва унинг ҳудудлари, миллий иқтисодиёт ва унинг тармоқлари, корхона ва унинг бўлимлари)да инсонлар устидан раҳбарлик қилишга қаратилган фаолият; • ташкилотнинг мақсадини ифодалаш ва унга эришиш учун зарур бўлган режалаштириш, ташкил этиш, рағбат уйғотиш (мотивация) ва назорат қилиш бўйича фаолият тури; • корхона ихтиёридаги барча ресурслардан самарали фойдаланган ҳолда истеъмолчилар талабига мос келадиган маҳсулот (иш, хизмат)лар ишлаб чиқариш орқали юқори фойда олишга элитувчи фаолият;

• муайян ахборотга асосланган ва мавжуд дастурга мувофиқ объектнинг ишлашини (фаолият кўрсатишини) таъминлашга йўналтирилган тадбирлар мажмуаси; • объектив зарурият ва мақсадга йўналтирилган жараён. Ҳозирги пайтда, яъни иқтисодий ва илмий техник ўзгаришлар рўй бераётган даврда бошқарув усуллари, тамойиллари ва техникасида сезиларли ўзгаришлар рўй бермоқда. Янги иқтисодий социал муносабатлар шароитида бошқарув алоҳида тизим сифатида тобора кўпроқ тажриба алмашиш соҳаси, реклама, ишлаб чиқариш вазифаларини тезкор ҳал қилиш воситаси бўлиб бормоқда. Бошқарув жамият ҳаётининг барча жабҳаларини − иқтисодий, социал ва сиёсий муносабатларни қамраб олади. У ишлаб чиқаришнинг барча қатнашчилари ва элементлари ўртасида келишувни йўлга қўйиб, юзага келган муносабатларнинг мазмуни ва меъёрини тартибга солади ҳамда ресурслардан фойдаланишнинг самарали йўлларини топишга шароит яратади. Назарияда ва амалиётда бошқарувга тааллуқли икки хил тушунча мавжуд бўлиб, уларнинг бири бошқарувнинг субъекти ва иккинчиси эса бошқарувнинг объекти, деб ўрганилади. Бошқарув объектлари ва субъектлари доимо ўзаро алоқада бўлади. Бошқарув субъекти — бу жисмоний ёки юридик шахслар бўлиб, улар амалдаги қонунлар асосида берилган ваколатлар доирасида ҳаракат қилади. Бошқарув объекти — бошқарув субъекти таъсир этадиган ва тартибга келтирадиган ишлаб чиқариш ва хўжалик тизимлари, социал иқтисодий жараёнлар, уларда қатнашаётган жисмоний ва юридик шахслар. Бошқарув фаолияти − бошқарувчи шахс ёки орган томонидан бошқарув амалларини бевосита ва билвосита командалар (буйруқ, тавсия ва кўрсатмалар) шаклида ишлаб чиқиш ва амалга оширишдир. Бошқарув амаллари − ишлаб чиқариш жараёнининг якунланиши учун моддий шарт шароит вазифасини бажаради.

Айтиш мумкинки, бошқарув амаллари бошқарув фаолияти ва натижалари ўртасидаги боғловчи бўғин бўлиб хизмат қилади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш фолиятининг самарадорлигини оширишда − ишлаб чиқариш ҳамда хизмат кўрсатишнинг алоҳида элементлари ва бўғинлари ўртасида юзага келувчи бошқарув муносабатлари муҳим ўрин эгаллайди. Бу вазифа амалда бошқарувнинг ҳар бир элементи ёки бўғини томонидан маълум бир вазифани бажаришни кўзда тутувчи бир бирига бўйсунувчанлик тизими ёрдамида бажарилади 1.1 чизма. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш элементлари. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш − ижтимоий ишлаб чиқаришда амал қиладиган қонун ва қоидаларга бўйсунади. Шу сабабдан Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш элементлари Бошқарув объектлари Бошқарув субъектлар  маҳсулот ( хизмат) ишлаб чиқариш ва фаолият молиявий жараѐнлари;  ва чиқариш ишлаб кўрсатиш хизмат ускуналарини эксплу - атация қилиш;  турли миқѐсдаги меҳнат  корхона раҳбари;  объектларини бошқарув мақ - равишда садли бошқаришни амалга оширувчи хизмат раҳбарлари.

ҳам туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш ижтимоий ишлаб чиқаришнинг таркибий ва ажралмас қисми ҳисобланади. Бошқарув − даврий ва айни пайтда узлуксиз жараёндир. Бошқарув даври − мақсаднинг аниқланишидан унга эришилгунгача бўлган вақтни ўз ичига олади. Бошқарув даврининг асосий босқичлари қуйидагилардир: • мақсадни шакллантириш (белгилаш); • мақсадни режалаштириш ва башорат қилиш; • қабул қилинган қарорлар ёки мақсадли вазифаларни мувофиқлаштириш; • эришилган натижаларни таҳлил этиш ва баҳолаш; • янги бошқарув тизимини танлаб олиш ва аниқлаш. Бошқарув даврининг босқичлари орасида − бошқарув тизими муҳим ҳисобланади. Бошқарув тизими − бу маълум бир мақсадга эришишда, назоратда бўлган объект ҳақида маълумотлар тўплаш ва унинг хатти ҳаракатига таъсир ўтказувчи тизимдир. Бошқарув тизимининг самарали бўлишини таъминлаш учун зарур бўлган асосий шартлар қуйидагилар ҳисобланади: • бошқаришнинг субъекти ва объекти бошқарувчи ва бошқарилувчи қуйи тизимлар сифатида бир бири билан сабабли натижавий боғлиқ бўлиши; • бошқарувчининг қуйи тизимни аниқ бошқариш бўйича мақсади бўлиши; • бошқарувчи қуйи тизим бошқарув объектининг аҳволи, унинг фаолияти натижалари, атроф муҳитнинг имкониятлари тўғрисидаги ахборотни қабул қилиш қобилиятига эга бўлиши; • бошқарув объекти бошқармавий таъсирларни қабул эта оладиган бўлиши ва уларнинг мазмунига мос келадиган ишларни бажара олиши. Юқорида қайд этилган шартларга риоя қилиш бошқарув чанликни, яъни бошқарув тизимининг ишчанлигини таъминлайди. Бошқарувнинг объекти

қанчалик мураккаб бўлса, бошқарув аппаратининг ишчанлик қобилияти ҳам шунчалик юқори бўлиши лозим. 1.2 чизма. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарув тизими. Бошқарув жараёни узлуксиз, у доимий равишда бошқарув даврларини ўз ичига олади. Улар биринчи ўринда бошқарув объектининг ўзига хос хусусиятлари ва бошқа кўрсаткичлар билан ифодаланади. Бошқарув даври: • бошқарув тажрибаси; • мақсадларни белгилаш ва қўйиш; • қарорларни қабул қилиш; • маълумотларни тўплаш ва уларни қайта ишлаш; • қарорларни амалга ошириш;  қарорлар натижасини баҳолаш; • натижалар. Шуни таъкидлаш лозимки, бошқарув даврида эришилиши лозим бўлган мақсад ва вазифаларнинг уддаланиши корхона учун муайян самара олиб келади. Эришилган натижалар тўғрисида олинган ахборотлар асосида янги вазифалар белгиланади ва бошқарув даври қайтадан бошланади. Айрим ҳолларда турли хил сабабларга кўра, корхоналарнинг ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш фаолиятида белгиланган параметрлардан четга оғиш сабабли бошқарув қўйилган мақсадга эришмаслиги мумкин. Бундай ҳолларда тезкор тартибга солиш йўли билан четга оғишлар олиб ташланади ва ишлаб чиқариш жараёнининг меъёрий тарзда фаолият юритиши таъминланади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятида рўй бераётган жараёнларни олдиндан кўра билиш − самарали бошқаришнинг муҳим жиҳатидир. Барча жараёнларни кузатиш орқали, уларда кечаётган ўзгаришларга қараб Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарув Бош мутахассисла р Ишлаб чиқариш Корхона директори

маҳсулот ва химатлар ишлаб чиқариш бошқарилиб турилади. Маълумки, маҳсулот ва хизматларга бўлган талабнинг, нарх навонинг, техника ва технологияларнинг ўзгариши ҳамда ходимларнинг иш ҳақи ва уларни социал ҳимоя қилишнинг ҳолати корхона фаолиятига катта таъсир кўрсатади. Шунинг учун вазиятга қараб корхона фаолиятига таъсир этувчи ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда зудлик билан тегишли бошқарув қарорларини қабул қилиш керак бўлади. Бошқарувнинг мақсад ва вазифаларини амалга ошириш кўп жиҳатдан қарорларнинг тўғри қабул қилинишига боғлиқ бўлади. Самарали бошқарув қарорининг қабул қилиниши − корхона раҳбарининг тўплаган тажрибаси, билими ва фикрлаш доирасининг чуқурлигига боғлиқ бўлади. Бошқарув қарори – бу: • бошқарув фаолияти технологиясидаги муҳим бўғин; • корхона раҳбарлари томонидан амалга оширилувчи мантиқий фикрий фаолият; • эмоционал психологик хатти ҳаракат; • ишлаб чиқариш жараёнида одамлар ўртасида юзага келувчи муносабатлардир. Бошқарув қарорлари қуйидаги белгилар бўйича таснифланади: • компетентлик ва масъулият бўйича якка тарзда ёки коллегиал • (жамоа) бошқарув қарорлари;

мазмуни бўйича ‒ илмий техник, иқтисодий, ташкилий, социал бошқарув қарорлари; • характери бўйича ‒ оператив тақсимловчи, хўжалик раҳбарлик ва меъёрий бошқарув қарорлари; • таъсир кўрсатиш даражаси бўйича ‒ бир ва кўп даражали бошқарув қарорлари; • таъсир кўрсатиш йўналиши бўйича ‒ ички ва ташқи; • таъсир кўрсатиш миқёси бўйича ‒ хусусий ва умумий (мажмуавий); • таъсир кўрсатиш даври бўйича ‒ бир марталик ва кўп марталик. Бошқарув қарорлари амалга ошириш имкониятлари , ўз вақтида амалга ошириш, аниқлик, қонунийлик ва шу каби талабларга жавоб бериши лозим. Бажариш жараёнида энг кам ўзгартириш ва тузатишларга учрайдиган қарор энг яхши қарор ҳисобланади. Маълумки, корхона очиқ тизим. У турли субъектлар билан мустақил иқтисодий ва социал муносабатлар ўрнатади. Шу сабабли, бошқарув тизимига (корхонада юзага келувчи ички муҳитдан ташқари) ташқи муҳит, аввало, аҳолининг турмуш тарзи, жамият қурилмаси, давлат сиёсати ва ҳоказолар таъсир кўрсатиши табиий ҳолдир. Бироқ, ҳар қандай шароитда ҳам бошқарув тизими – туристик корхонанинг рақобатчилик муҳитидаги иқтисодий барқарорлигига жавоб бериши лозим. Бошқарув тизими ишлаб чиқариш самарадорлигига эришиш ва корхонанинг иқтисодий салоҳиятини мустаҳкамлашда муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилади. 2.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқаришнинг тамойиллари, мақсад ва вазифалари Бошқарув жараёнининг дастлабки босқичи − мақсадни шакллантириш уни режалаштириш ва башорат қилишдан иборатдир. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида бошқарувнинг мақсади ‒ маҳсулот ишлаб чиқариш 9

ва хизматлар кўрсатишни (бошқариладиган социал иқтисодий тизим сифатида) исталган ва мумкин бўлган зарурий ҳолатга олиб чиқиш орқали корхона фаолияти самарадорлигини оширишдир. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг мақсади − олдиндан ўйланган, мўлжалланган ва зарур бўлган натижага эришишдир. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг мақсади − истеъмолчилар талаб эҳтиёжига мос бўлган сифатли маҳсулот(хизмат)ларни ишлаб чиқариш ва сотиш орқали мўлжалланган фойдани олишдир. Белгиланган мақсад илмий ва амалий жиҳатдан асосланган, аниқ ва манзилли бўлиши зарур. Шунингдек, у − шарт ва шароитларни ҳисобга олинган ҳолда эришишли бўлиши керак. Бошқарув мақсадига қўйиладиган асосий талаблар: • аниқ ва бир маъноли бўлиши; • реал, яни бажарилишининг мумкин бўлиши; • миқдоран ўлчовга эга бўлиши; • барча бажарувчиларга тушунарли бўлиши; • бўлимлар ва масъуллар бўйича деталлаштирилган бўлиши; • кўп қиррали (ҳар бир фаолият тури, ҳар бир масъул шахс бўйича батафсил тақсимланган) бўлиши керак. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш нинг мақсадларини қуйидаги турларга бўлиб таснифлаш мумкин: • амалга ошириш муддатига кўра жорий ва истиқболли; • аҳамият даражасига кўра асосий (стратегик) ва иккинчи даражали (тактик); бошқарув объекти муносабатига кўра якка ва умумий; • натижага эришиш даражасига кўра якуний ва оралиқ ёки босқичли. Табиийки, қўйилган мақсадга эришиш учун маълум вазифа ларни бажариш талаб қилинади. 10

Вазифа ‒ бу: • аввалдан аниқланган, белгиланган ва бажарилиши лозим бўлган иш (фаолият); • амалга оширилиши, ҳал қилиниши лозим бўлган масала, кўзда тутилган ва эришилиши лозим бўлган мақсад. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг вазифалари қуйидагилар ҳисобланади: • келажакни аниқ кўрмоқ (истиқболни тўғри башорат қилиш ва унга монанд бўлган фаолият дастурини тузиш); • ташкиллаштирмоқ (корхонанинг ички моддий ва ижтимоий тузилмасини барпо этиш); • персонални идора қилмоқ (ходимларни ҳаракатга келтириш); • келишиш (ҳаракат ва тиришқоқликни бир бири билан уйғунлаштириш); • назорат қилиш ва кузатиш (жорий этилган ва берилган буйруқ асосида ҳаракатнинг, яъни фаолиятнинг қандай тарзда бўлаётганини мушоҳада қилиш). Бошқаришнинг дастлабки ва асосий вазифаси − бу режалаштиришдир. Унда бошқарувнинг мақсадлари ва вазифалари, уларни амалга ошириш муддатлари белгиланади ҳамда вазифаларни амалга ошириш усуллари ишлаб чиқилади ҳамда туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг турли субъектлар билан иқтисодий молиявий алоқалари (маҳсулот ва хизматлар ҳажми белгиланганда, уни барча ресурслар билан таъминлаш ва уларни етказиб бериш масалалари) ўз аксини топади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятида бошқарувчининг ташкилотчилиги муҳим ўрин тутади. Бошқарув чининг ташкилочилиги – бу: 11

• корхонада юз берадиган муаммоларни тез ҳал этиш билан боғлиқ бўлган фаолият; • корхонанинг маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш фаолиятини ривожлантириш ва такомиллаштириб боришга шароит яратишда муҳим омил. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқаришда ходимларни фаоллаштиришга қаратилган чора тадбирлар (мотива ция) муҳим аҳамиятга эга. Ходимларни меҳнат натижаларига қараб рағбатлантириш, уларнинг манфаатлари йўлида ғамхўрлик қилиш − бошқарувчининг вазифаларидан биридир. Бошқарувнинг яна бир муҳим вазифаси − бу корхонадаги бўлимлар ҳамда унда ишлайдиган ходимлар фаолиятини мувофиқлаштиришдир. Бу корхона бошқаруви белгиланган мақсадга элитувчи омиллардан биридир. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг юқори натижаларга эришишини таъминлаш учун цехлар, участкалар, бўлимлар ҳамда ходимлар томонидан барча топшириқларнинг ўз вақтида бажарилишини назорат қилмоқ муҳим аҳамиятга эга. Таъсирчан назоратни ташкил қилиш ҳар бир раҳбарнинг функционал ишидир. Мунтазам назорат йўқ жойда юксак пировард натижаларга эришиб бўлмайди. Бошқарув жараёнининг амалга оширилиши тартиби қуйидагича: • бошқариладиган объектнинг ҳолати маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришга салбий таъсир кўрсатадиган омиллар тўғрисидаги маълумотларни йиғиш; объектнинг ҳар хил ҳолатини тахмин қилиш ва муайян вазиятдаги энг яхши ҳолатини белгилаш; • бошқаришга оид қарор ва қоидаларни ишлаб чиқиш ва уларни бошқарувчига етказиш; 12

• берилган топшириқларнинг ўз вақтида бажарилишини таъминлаш. Бошқарув тизимининг вазифалари қуйидагилар ҳисобланади: • корхонанинг барқарорлигини таъминлаш; • хўжалик таваккалчилигини камайтириши; • сифатли ва рақобатбардош маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришга кўмаклашиш; • ходимларнинг ўз меҳнатлари натижасига қизиқиш даражасини ошириш; • маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган харажатлар ва йўқотишларга йўл қўймаслик; • меҳнат ва ишлаб чиқариш интизомини мустаҳкамлаш. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш маълум бир тамойиллар асосида амалга оширилади. Тамойил махсус категория. У фақат инсонгагина хосдир. Алоҳида шахс ёки жамоа қарор қабул қилишда унга таянади. Унинг асосида маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш қатнашчилари орасидаги келишувлар ўрнатилади, юзага келиши мумкин бўлган хатоларнинг олди олинади ва бошқарув меҳнатининг самарадорлиги ошади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш тамойилларининг энг асосийлари • илмийлик; • тизимлилик ва комплекслик; • якка бошқарув ва коллегиаллик; • тартиб ва адолат; • ходимларни моддий ва маънавий рағбатлантириш; • тежамкорлик ва самарадорлик;  ташаббускорлик ва корпоратив руҳият; • ваколат ва мажбурият. 13

Бошқарувнинг илмийлик тамойили жамият ривожланишининг объектив қонунлари ва фан техника ютуқларидан хабардор бўлишни талаб қилади. У ишлаб чиқариш ва бошқарувнинг зарурий мутаносиблигини таъминлайди, бошқарув қарорларида хатоларга йўл қўйишнинг олдини олади, туристик корхона фаолиятида юқори сифат ва миқдор кўрсаткичларига эришишни таъминлайди. Илмийлик тамойили маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш масалаларини ҳал қилишда иқтисодий математик усуллардан кенг фойдаланиш, бошқарувнинг мақсадли дастурий усулларини амалга киритиш, замонавий электрон ҳисоблаш техникаси ва бошқарувнинг автоматлаштирилган тизимларидан фойдаланишни кўзда тутади. Бошқарувнинг тизимлилик ва комплекслилик тамойили илмийлик тамойилининг давоми сифатида бўлсада, ўзининг мустақил аҳамиятига эга. У маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришнинг бир маромда амалга оширилишини таъминлашга хизмат қилади ва ишлаб чиқариш учун қулай шароит яратади. Тизимлилик ва комплекслилик тамойили бошқарилаётган тизимнинг вертикал ва горизонтал йўналишлари бўйича барча хусусиятларини қамраб олишни кўзда тутади Бошқарувнинг якка бошқарув ва коллегиаллик тамойили туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқаришда муҳим аҳамиятга эга. Бу тамойил, айниқса, акциядорлик жамиятларида яққол кўзга ташланади. 14

Якка бошқарув − ҳар бир корхона раҳбари ўз ваколати доирасидаги масалаларни ҳал қилишда қонун томонидан берилган ҳуқуқларга асосан бир ўзи (якка тарзда) қарор қабул қилишини ҳамда корхона фаолияти учун шахсан жавобгарлигини англатади. Шунингдек, якка бошқарув ходим буйруқларни фақат битта бевосита (тўғридан тўғри) бошлиқдан олиши мумкин ёки шарт бўлган ҳолларни ҳам англатади. Бошқарувнинг коллегиаллик тамойили туристик корхона жамоасининг ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган қарорларни қабул қилишдаги фаол иштирокини ифодалайди. Замонавий бозор муносабатлари шароитида ушбу тамойилнинг имкониятлари кенгайиб боради. Бошқарувнинг тартиб ва адолат тамойили кадрлар тез тез алмашишининг олдини олади, корхона обрўсининг ўсишига ҳамда бунга корхона жамоасини қизиқтиришга хизмат қилади. Тартиб – ҳар бир киши ва ҳамма нарса ўз жойида бўлишини, адолат эса раҳмдиллик ва одилликнинг уйғунлигини англатади. Шу тамойилга кўра корхона ва унинг раҳбарига тавсифнома берилади. Корхона раҳбари қанчалик билимли ва тажрибали, унинг касб маҳорати ва маданияти қанчалик юқори бўлса ҳамда у жамоа тўғрисида қанчалик кўп қайғурса, тартиб ва адолат кўрсаткичлари шунчалик юқори бўлади. Бошқарувнинг ходимларни моддий ва маънавий рағбатлан тириш тамойили меҳнат унумдорлигини оширишда муҳим туртки ҳисобланади ва бошқарув тизимининг самарадорлигини акс эттиради. Янги бозор муносабатлари шароитида ходимлар ўз хизматлари ва бажарган ишининг сифати ва миқдори учун адолатли тарзда ҳақ олишлари зарур. Ходимларни маънавий рағбатлантиришнинг аҳамияти моддий рағбатлантиришдан кам эмас. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари раҳбарларининг иқтидори − ходимларнинг ташаббус ва ютуқларини ўз вақтида муносиб 15

баҳолаш, уларни ҳам моддий ҳам маънавий рағбат лантириш тизимини моҳирона қўллашида намоён бўлади Тежамкорлик ва самарадорлик тамойилининг моҳияти − моддий ва меҳнат ресурсларидан тежамкорлик билан фойдаланиш, энг кам харажатлар билан энг кўп натижаларга эришиш, ишлаб чиқариш захираларидан тўлиқ фойдаланишда ифодаланади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида бу тамойилнинг амал қилиши − корхона раҳбари ва барча ходимлар (биринчи ўринда тайёр маҳсулот яратувчи ва хизмат кўрсатувчи ишчилар)нинг меҳнат қоидасига риоя этишига боғлиқ. Бошқарувнинг ташаббускорлик ва корпоратив руҳият тамойили корхонани муваффақиятларга элитувчи воситадир. Ташаббускорлик, истиқболни кўра билиш ва ишга ижодий ёндашиш муваффақиятлар гаровидир. Корхонадаги корпоратив руҳият ташаббускорликни ва ишга ижодий ёндашишни таъминлайди (ҳар бир ходимга ишлаб чиқаришни ривожлантиришнинг турли хил дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда қўшимча куч қувват бахш этади). Ваколат ва мажбурият тамойили − корхонада бошқарувнинг самарали ташкилий тизимининг шаклланишини, лавозимларга оид йўриқнома (раҳбар ва барча ходимларнинг ҳуқуқ ва бурчлари тўғрисидаги ҳужжат)ни ишлаб чиқишни, бажарилган иш учун моддий ва маънавий жавобгарликни белгилашни, буйруқ ва кўрсатмаларни ўз вақтида тайёрлашни талаб қилади. Ҳар бир лавозим эгаси (бўлим бошлиқларидан тортиб, то корхона раҳбаригача) бошқарув фаолиятидаги ўз ваколатларини оширмаслиги ва мажбуриятларини камайтирмаслиги, ўзи бажариши лозим бўлган ишларни унга бўйсунувчи шахсларнинг зиммасига юкламаслиги лозим. Юқорида келтирилган бошқарув тамойиллари (биргаликда) бошқарув тизимининг ишончлилигига ва корхона раҳбари ҳамда ҳар бир бошқарув тузилмасининг обрўсини ўстиришга хизмат қилади. Уларнинг доимий 16

равишда такомиллаштириб борилиши ҳамда замон руҳи ва хўжалик юритиш механизми талабларига жавоб берувчи янги тамойиллар билан тўлдирилиб борилиши долзарб масала ҳисобланади. Бу эса, табиийки, бошқарув тизими ва жараёнларининг янги шакл ва усулларини ривожлантиришга имконият туғдиради. 3.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида бошқарувнинг ташкилий тузилмалари ва функциялари Бошқарувнинг ташкилий тузилмаси: • корхона бошқаруви функцияларини бажарувчи турли хил бўлим, хизмат ва бўлинмалар таркибидир (улар ўзаро муносабатда ва бир бирига бўйсунади); • бошқарув бўғинларининг маълум бир тартибини ва уларнинг бўйсуниш алоқаларини, вертикал ва горизонтал меҳнат тақсимотининг интеграциялашувини англатади; • динамик тарзда бўлади (ишлаб чиқариш кучлари ва муносабатларининг ривожланиши, бошқарув объектларининг қарама қаршиликлари ва қонуниятлари ҳақидаги билимлар даражасининг ўсишига боғлиқ ҳолда ўзгариб боради). Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг ташкилий тузилмасига таъсир этувчи омиллар: • корхонанинг маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш ҳажми; • корхонанинг ихтисослашуви ва кооперация алоқалари; • корхонанинг мулкчилик шакли; • корхонанинг жойлашган ҳудуди; • корхонанинг ишлаб чиқариш тузилмаси (меҳнат қуроллари ва • технологияларнинг мураккаблиги − бошқарувнинг ишлаб чиқариш ва ташкилий тузилмасига таъсир этади). 17

3.1 чизма. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг ташкилий тузилмалари. Чизиқли тузилмада барча бошқарув функциялари раҳбар қўлида мужассамланади. Барча масалалар битта алоқа канали орқали ҳал этилади. Бошқарувнинг чизиқли тузилмаси ҳал қилинаётган масалалар кўлами унчалик катта бўлмаганида самаралироқ бўлади. Шу сабабли, бундай тузилмадан асосан кичик туризм ва меҳмонхона хўжалигикорхоналарини бошқаришда фойдаланилади. Чизиқли тузилманинг афзалликлари: • бошқарувнинг ҳар бир бўғини учун раҳбар тайинлашнинг нисбатан осонлиги; • бошқарув қарорларини тайёрлаш ва бажаришнинг тезкор (оператив) амалга оширилиши; • бошқарув функцияларини бажаришнинг нисбатан осонлиги Ижрочилар Ижрочилар Ижрочилар 18 Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг ташкилий тузилмалари Чизиқли Функционал Чизиқли - функционал ( аралаш ) Корхона раҳбари Чизиқли рахбар Чизиқли рахбар Чизиқли

3.2 чизма. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг чизиқли тузилмаси. Чизиқли тузилманинг камчиликлари: • горизонтал алоқаларнинг тарқоқлиги; • бошқарувдаги ҳаддан ташқари қаттиқлик; • ишлаб чиқаришнинг диверсификацияси шароитларидаги чекланган имкониятлар. Ижрочилар Ижрочилар 3.3 чизма. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг функционал тузилмаси. Бошқарувнинг функционал тузилмасида бошқарув ва объект функциялари бўйича бошқарув ячейкалари шакллантирилади. Ячейкалар − бажарилиши шарт бўлган қарорларни бошқарувнинг қуйи поғонасига ёки бевосита ишлаб чиқариш бўғинларига етказади. Бунда бошқарув − функциялар бўйича тақсимланади ва функционал бўғинлар (бош иқтисодиётчи, бош бухгалтер ва ҳоказолар) томонидан амалга оширилади. Улар томонидан тайёрланувчи бошқарув қарорлари бажарувчиларга кесишувчан алоқа каналлари бўйича етказилади. Чизиқли функционал тузилмада бошқарув ҳам чизиқли, ҳам функционал раҳбарлар томонидан амалга оширилади. 19 Функционал Функционал Корхона раҳбари

Ижрочилар Ижрочилар 3.4 чизма. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувининг чизиқли функционал тузилмаси. Чизиқли функционал тузилманинг афзалликлари: • бошқарув фаолиятини ихтисослаштириш даражасининг юқорилиги; • бошқарув фаолиятининг деярли барча соҳаларини ваколат доирасида қамраб олиш; • ишлаб чиқариш диверсификациясининг турли талаб ва шарт шароитларига мослашиш имкониятлари; • бошқарув хизматлари ёки бўлимларига ходимлар танлашнинг нисбатан осонлиги. Чизиқли функционал тузилманинг камчиликлари: • яккаҳокимлик тамойилининг бузилиши; • келишилган бошқарув қарорларини қабул қилиш ва бажариш ҳамда уларнинг комплекслигини таъминлаш қийинлиги; • бошқарувнинг юқори поғоналари учун раҳбар танлашнинг мураккаблиги. Бошқарувнинг у ёки бу ташкилий тузилмаси − тезкорлик, оптималлик, ишончлилик ва тежамкорлик каби асосий талабларга жавоб бера олиши зарур. Бу талаблар қанчалик тўлиқ ва яхши бажарилса, туристик корхонани бошқариш тизимининг сифат кўрсаткичлари шунчалик юқори бўлади. 20 Функционал Функционал Корхона раҳбари Ч изиқли Ч изиқли

Шуни қайд қилиб ўтиш керакки, бошқарув объекти ва субъекти (бошқарув аппарати) ўртасидаги муносабатлар бошқарув функциялари ёрдамида тартибга солинади. Бошқарув функциялари − зарур ва албатта қайтарилувчи хатти ҳаракатлар мажмуасидир. Улар бутун бошқарув жараёни давомида узлуксиз тарзда амалга оширилади ҳамда бошқарув қарорларини қабул қилиш ва бажаришнинг турли босқичларида ҳар хил салмоққа эга бўлади. Функция − лотинча сўз бўлиб, бирор кимса ёки нарсанинг иш, фаолият доираси, вазифаси деган маъноларни билдиради. ―Функция тушунчаси ―вазифа тушунчасига нисбатан тор маънога эга. Зеро, функция фақат ўз фаолият доирасидаги вазифаларни ўз ичига олади. Масалан, маркетологнинг ишини бажариш корхона муҳандисининг функциясига кирмайди, чунки у шу бевосита маркетолог фаолияти доирасидаги юмушдир. ―Вазифа эса ўз фаолият доирасидан ташқарида ҳам бўлиши мумкин. Вазифа − бу амалга оширилиши, ҳал қилиниши лозим бўлган масала, эришилиши лозим бўлган, кўзда тутилган мақсад ёки бирор бир топшириқ, хизмат, юмуш, хизмат лавозими, мансаб, амал. Бошқариш функцияси деганда у ёки бу объектни бошқаришга оид аниқ вазифаларни ҳал этишга қаратилган бир турдаги ишлар мажмуаси тушунилади (9.3.2 чизмага қаранг ) . 21

3.5 чизма. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқаришнинг муҳим функциялари. Корхоналарни бошқариш функцияларининг мазмуни қуйи дагича: 1. Режалаштириш – бошқаришнинг дастлабки ва асосий вазифасидир. Унда бошқарувнинг мақсадлари ва вазифалари, уларни амалга ошириш муддатлари белгиланади ҳамда вазифаларни амалга ошириш усуллари ишлаб чиқилади. Режаларда корхоналарнинг турли субъектлар билан иқтисодий алоқалари ўз аксини топади. 2. Прогнозлаштириш – жорий фаолиятни самарали тарзда олиб бориш ҳамда истиқболни кўра олиш ва бошқарув тизимини истиқболга мослаштиришдир. Унинг режалаштиришдан фарқи − эҳтимоллик тавсифига эга эканлигида. 3. Тартибга солиш – ишлаб чиқаришни, жамоани бошқаришда белгиланган кўрсаткичлардан четга оғишларни тўғрилаб бориш. 4. Ташкил этиш – корхонада юз берадиган муаммоларни тез ҳал этиш билан боғлиқ бўлган фаолиятдир. 5. Назорат − бу бошқарув объектида содир бўлаётган жараёнларни ўз вақтида тартибга солишдир. У бошқарув объектларининг ўрнатилган меъёрий ҳужжатлардан, режалардан оғишларини, уларнинг жойи, вақти, сабаби ва хусусиятларини аниқлаш имконини беради. 22 Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқаришнинг муҳим функцияла ри Таҳлил Мотивация Ҳисобга олиш Назорат Ташкил этиш Тартибга Прогнозлаштириш Режалаштириш

6. Ҳисобга олиш – корхонанинг маълум бир вақт давомида бажарган ишларига якун ясаш. 7. Мотивация − корхоналарни бошқаришда ходимларни фаоллаштиришга қаратилган чора тадбирлар. 8. Таҳлил – маълумотларни йиғиш, сақлаш, қайта ишлаш ҳамда улардан бошқарувни асослаш ва бошқа вазифалари учун фойдаланиш. Шуни таъкидлаш лозимки, бошқарув функциялари ўртасида қатъий чегара йўқ. Улар ўзаро чамбарчас боғланган. Айни пайтда, ҳар бир функция ўзига хос хусусиятларга эга. Уларни билиш ва амалда қўллай олиш раҳбарнинг профессионал даражасига боғлиқ. 4.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарувини такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш йўллари Ўзбекистондаги кўпчилик туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари (хусусан, меҳмонхона хўжаликлари) ҳозирги кунда соҳани тушунадиган, уни самарали бошқара оладиган кадрларнинг етарли даражада бўлмаслиги катта муаммоларни келтириб чиқармоқда. Айрим меҳмонхона хўжаликлари ҳозирги замон талабларига жавоб бераоладиган бошқарув анъаналарига эга эмаслар. Шунинг учун улар ташқи ва ички ўзгаришлар таъсири натижасида, бошқарув тизимини қўлдан чиқаришмоқда ва натижада молиявий зарар кўришмоқда. Замонавий бозор муносабатлари шароитида янги бошқарув таффакури доирасида меҳмонхона хизматларини ишлаб чиқариш самарадорлигини тавсифловчи янги баҳолаш кўрсаткичлари пайдо бўлмоқда, меҳмонхона ишида авваллари қўлланилмаган иқтисодий кўрсаткичлар таклиф этилмоқда. Бундай кўрсаткичлар жумласига, номер фондининг даромадлилиги кўрсаткичи; номер фондининг даромадлилик индекси; номер фондининг фойдалилик индекси; номер фондининг ликвидлик индекси; мумкин бўлган имкониятлар индекси; қўшимча пуллик хизматлар билан таъминланганлик 23

коэффициенти; қўшимча пуллик хизматларни кўрсатиш коэффициенти кабилар киради. Ушбу баҳоловчи кўрсаткичларнинг жорий этилиши, қабул қилинаётган бошқарув қарорларининг сифати ва меҳмонхона рақобатбардошлигини оширишга имконият яратади. Меҳмонхоналар даромадлилигини ошириш йўлларидан бири – бу меҳмонхоналар асосий фаолиятларидан олинадиган даромад ларни максималлаштириш мақсадида фойдаланиладиган талабни прогнозлаштириш методикасидир. Талабни прогнозлаштиришни билиш, унинг меҳмонхона ишлаб чиқариш қувватлари орқали максимал қондирилишини режалаштириш – бу замонавий менежментнинг вазифаларидан биридир. Талабни прогнозлаштириш методикасининг асосида мавжуд кузатувлар, иш тажрибаси ва ҳоказолар асосида талаб ва таклиф ўртасидаги фарқдан максимал фойдани олиш ётади. Меҳмонхоналарга ҳар бир номерни юқори (прейскурантли) баҳоларда сотиш фойдали бўлсада, лекин амалиётда бундай бўлмайди. Меҳмонхона соҳасидаги корхоналарнинг рақобат курашидаги мавқиеларини кучайтириш, ҳозирги кунда бошқарув сифатига боғлиқ. Бошқарувни такомиллаштиришни ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг асосий омилларидан бири сифатида қараш лозим. Янги бошқарув тафаккури ўз аксини турли хилдаги йўқотишлар билан доимий курашда, хизматларни ишлаб чиқаришни ташкил қилишнинг янги усулларини ва шаклларини доимий равишда излашда топади. Янги бошқарув таффакури хизматларни ишлаб чиқаришнинг барча технологик занжирларида сифатни умумий назорат қилинишини кўзда тутади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш структураси бошқарув органлари таркиби, уларнинг ихтисослаш тирилиш тавсифи орқали аниқланади. Формал равишда у устав билан бириктирилади 24

ва ҳужжат сифатида махсус низом тариқасида расмийлаштирилади. Рақобат шароитида туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятини самарали бошқариш учун менежментнинг асосий тамойилларини пухта билиш муҳимдир. Уларни билмасдан туриб, самарали бошқарувни кутиш мумкин бўлмайди. Самарали менежмент – бу бошқарувнинг профессионал тажрибасини эгаллашнинг тўхтовсиз жараёнидир. Менежер фаолияти ўз ичига нафақат бошқарувни, балки ўз касбий маҳоратини, ишчанлик жиҳатлари даражасини оширишни ҳам олади. Менежмент – бу иқтисодиётнинг бозор механизмлари таъсирида шаклланадиган бошқарув тизимидир. Замонавий бошқарувнинг қийин жараёнларида асосий эътибор мақсадларга қаратилади. У бошқарувнинг истиқболлилигини ва давомийлигини аниқлайди, меҳмонхонанинг ривожланиш стратегиясининг асосини ташкил этади. Яхши ташкил этилган бошқарув кўзда тутади функцияларни тақсимлашнинг аниқлиги, ташкилий ишларнинг оддийлиги, масъулият, ахборот билан таъминланганлик ва унумли ишга интилиш. Меҳмонхоналар самарали фаолиятининг асосий омили бўлиб, унинг ходимлари ҳисобланади. Ходимларни бошқариш – бу уларни тўғри танлаш, функциялар бўйича жойлаштириш, малакаларини ошириш, самарали ишга ундаш, яхши иш шароитларини таъминлашдир. Бошқарув – бу қарорлар қабул қилишдир. Лекин қарорни нафақат менежер, балки уни бажарувчилар ҳам қабул қилишади. Меҳмонхона хизматлари истеъмолчиларига қаратилган бошқарув – бу маркетинг. Бундай бошқарув истеъмолчилар ўзларини тутишларини, бозордаги талаб ва таклифни, рақобатчиларнинг кучли ва заиф томонларини тадқиқот қилишни кўзда тутади. 25

Меҳмонхонадаги ишлаб чиқариш операцияларини бошқариш – бу ресурсларни тайёр меҳмонхона маҳсулотига айлантириш жараёнларини бошқаришдир. Бозор иқтисодиётининг ҳозирги шароитида меҳмонхона хизматларини сотишнинг асосий омили бўлиб уларнинг сифати ҳисобланади. Социал иқтисодий ҳолат сифатидаги меҳмонхона ишидаги менежмент доимий ривожланишда бўлади. Ривожланиш – бу келажакка интилишдир. Ҳар қандай фаолият каби менежер иши маълум анжомлардан фойдаланишни кўзда тутади. Бошқарувда фойдаланиладиган анжомлар тизимини бошқарув механизми деб аташ мумкин. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш тизимини такомиллаштириб бориш долзарб масала ҳисобланади. Уни муваффақиятли ҳал қилиш − корхоналарда бошқарув тизимининг самарадорлигини оширишга, бошқарув харажатларини камайтиришга, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш фаолиятининг иқтисодий кўрсаткичларини яхшилашга имконият яратади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари бошқарув тизимини такомиллаштириш соҳасидаги тенденциялар: • бошқарув фаолиятининг мақсадли тавсифини кучайтириш; • бошқарувнинг мослашувчан тузилмаларини яратиш; • бошқарув аппаратининг фаолиятини яхшилаш (жумладан, ортиқча бошқарув бўғинларини қисқартириш ҳисобига); • маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришни бошқаришда жамоалар ролининг ўсиши ва уларнинг юқори натижаларга эришишга йўналтирилганлиги;  меҳнат фаолияти социал шароитларининг яхшиланиши. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг бошқарув тузилмаларини такомиллаштириш йўналишлари асосида бир қатор сифат 26

кўрсаткичлари ётади. Бу кўрсаткичлар жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин: Оптималлик – корхона бўлинмалари ўртасида энг кам бошқарув бўғинларига эга бўлган ҳолда ўзаро алоқаларни оқилона тарзда ўрнатишдир. Ҳозирда бошқарув тизимини такомиллаштириш олдига қўйилувчи асосий талаблардан бири − кўп бўғинлиликни қисқартириш ҳисобланади. Тезкорлик (оперативлик) − бошқарув қарорларининг ўз вақтида ва сифатли бажарилишини таъминлаш учун барча функционал бўлинмаларнинг ўзаро алоқаларида аниқликнинг бўлишлигини ва ишларнинг жадаллик билан бажарилишини таъминлаш. Тезкорлик бошқарув тизимининг самарадорлигида муҳим туртки ҳисобланади. Ишончлилик – ахборотларнинг ҳаққонийлигини таъминлаш, уларни ўз вақтида олиш ва улар асосида қабул қилинган бошқарув қарорларини бажарувчиларга зудлик билан етказиш. Тежамкорлик – бу бошқарув тизимида максимал самарага эришган ҳолда бошқарув аппарати ва унинг харажатларини камайтириш. Корхонани бошқаришнинг самарадорлигини ошириш йўллари: • мақсадларни шакллантириш ва амалга оширишга кам вақт сарфлаш; • корхона раҳбари (менежери) ва бошқарув функцияларини бажаришга масъул бўлган бошқа шахсларнинг тажрибаси ва малакаси; • бошқарув амалиёти ва иш тартибига сарфланувчи вақтнинг қисқартирилиши; • бошқарув жараёнларини механизациялаштириш ва автомат лаштириш; • бошқарув қарорларини қабул қилиш ва амалга оширишни оқилона ташкил қилиш бўйича ташкилий техникавий чора тадбирлар мажмуасини қўллаш; 27

• қабул қилинган қарорнинг оқибатида юзага келиши мумкин бўлган натижаларни олдиндан кўра билиш; • ривожланиш истиқболларининг турли вариантларига тўғри баҳо бериш; • истеъмолчилар талабига жавоб берувчи маҳсулот ва хизматларни ишлаб чиқариш; • фаолият йўналишларини бугунги кун ва келажакдаги истиқболарини эътиборга олиб белгилаш; • бошқарув қарорларининг янги йўналишларини излаш. Ҳозирги пайтда туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхона ларини бошқаришни такомиллаштиришнинг муҳим йўналишларидан бири сифатида бошқарув тизимида − иш вақти йўқотилишининг олдини олиш, моддий, молиявий ва меҳнат ресурслардан оқилона фойдаланишга кўмаклашувчи компьютер техникасидан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқаришда меҳнат жамоаларида зарур бўлган социал психологик муҳитни шакллантириш катта аҳамиятга эга. Социал психологик муҳит бошқарувни издан чиқаради ёки аксинча, бошқарув самара дорлигининг ошишига олиб келади. Социал психологик муҳит орқали зарур бўлган корпоратив руҳият шаклланади ва бошқарув функцияларининг муваффақиятли амалга оширилиши таъминланади. Таянч иборалар: бошқарув, меҳнат тақсимоти, бошқарув тизими, бошқарув объекти, бошқарув субъекти, корхона раҳбари, хизмат раҳбарлари, бошқарув фаолияти, бевосита бошқарув, ўзини ўзи бошқариш, бошқарув муносабатлари, бошқаришнинг мақсадлари, бошқарув цикли, бошқарув қарори, тамойил, ташкилий тузилма, чизиқли тузилма, бошқарувнинг функционал тузилмаси, бошқарувнинг матрицали тузилмалари, бошқарув 28

функциялари, оптималлик, тезкорлик, ишончлилик, тежамкорлик, социал психологик муҳит. 29

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР Ўзбекистон Республикасининг Қонуни: Хусусий корхоналар тўғрисида, 2003 йил 11 декабрь.  Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси, 2007 йил 25 декабрь.  Болтабаев М.Р., Тухлиев И.С., Сафаров Б.Ш., Абдухамидов С.А.  Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. O‗zbekiston Respublikasi Oliy va O‗rta Maxsus Ta‘lim Vazirligi.–Toshkent: Fan va texnologiya, 2018.  Budgets of National Tourism Organizations, 2008 – 2009. World Tourism Organization, Madrid, Spain, 2010.  Здоров А. Б. Экономика туризма. М., Финансы и статистика. 2007.  Макконнелл К.Р, БРЮ С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 Т.: Пер. С анг. Т. 2. − Таллин, 1993.  Moliya: Korxonalar moliyasi. Darslik / J.R.Zaynalov, S.S.Aliyeva, Z.O.Axrorov va boshqalar. ‒T.: Iqtisod moliya‖, 2018.  Морозов М. А. Экономика и предпринимательство в социально культурном сервисе и туризме. – М.: Академия, 5 е изд., 2009. 30

O'xshashlar

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида меҳнатни ташкил этиш ва ходимларни бошқариш

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг айланма маблағлари

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг иқтисодий самарадорлиги

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг харажатлари