Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг иқтисодий самарадорлиги - Iqtisodiyot - Referatlar

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг иқтисодий самарадорлиги

Yuklangan vaqt:

03.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.0078125 KB

Ko'chirib olish

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг иқтисодий самарадорлиги Режа: 1.Самарадорлик тушунчаси. 2.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолияти нинг самарадорлик кўрсаткичлари. 3.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолияти самарадорлигини ошириш йўллари.

1.Самарадорлик тушунчаси Ҳозирги замонавий бозор иқтисодиёти шароитида муҳим аҳамиятни хўжалик фаолияти самарадорлиги билан боғлиқ масалалар эгаллайди. Бу кўпчилик ҳолатларда туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг рақобат муҳитидаги муваффақияти билан боғлиқ бўлади. Рақобат шароитида туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг асосий мақсадлари қуйидагича: • маҳсулот ва хизматлар турлари бўйича бозорда маълум ҳиссани эгаллаш ва уни ушлаб қолиш; • маҳсулот ва хизмат сифатини ошириш; • истеъмолчилар талабини қондириш орқали фойда олиш ва унинг динамик равишда ошишини таъминлаш; • маҳсулот ва хизматлар сифатида маълум афзалликларга эришиш ва уларни дифференциаллаштирилиши (харидорларни янги маҳсулот ва хизмат турлари билан таништириш, уларнинг истеъмол хусусиятларини ошириш) ―харажатларни (маҳсулот ва хизмат таннархини) камайтириш; • мавжуд моддий, меҳнат ва молиявий ресурслардан фойдаланиш самарадорлигининг ошишини таъминлаш; • маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш технологиялари ва бошқа соҳалар бўйича пешқадамликка эришишга ҳаракат қилиш. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш самарадорлиги ҳар бир корхона фаолиятининг энг асосий вазифаси ҳисобланади. У хўжалик юритишнинг сифат ва миқдор кўрсаткичларини, шунингдек, буюмлашган ва жонли меҳнат харажатлари ҳамда олинган натижалар ўртасидаги муносабатни ифодалайди. Самарали ишлаш дегани ўз моҳиятига кўра, мўлжалланган (режалаштирилган) фойдани олиш, ноишлаб чиқариш харажатлари ва йўқотишларни камайтириш, туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари ишлаб чиқариш қувватларидан ва ишчи кучидан яхшироқ фойдаланиш,

меҳнат самарадорлигини ошириш, ишлаб чиқарилаётган маҳсулот (хизмат)ларнинг сифатини яхшилашни англатади. Иқтисодий адабиётларда ―самара, ―самарадорлик, ―иқтисодий самарадорлик, ―социал иқтисодий самарадорлик каби тушунчалар батафсил ёритилган. Бу тушунчаларнинг мазмун моҳияти қуйидагича: • самара – бу, ишлаб чиқарилаётган маҳсулот (хизмат), фойда ва даромад ҳажмини ошириш, маҳсулот (хизмат) таннархини камайтириш, сифатсиз маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришни камайтириш ёки умуман, йўқ қилиш билан боғлиқ бўлган корхона фаолиятининг ижобий натижаларидир. Бу ютуқлар натурал шаклда ишлаб чиқариш самарасини , пул шаклида эса иқтисодий самарани тавсифлайди; • самарадорлик, аввало, корхона фаолиятининг сифат жиҳатларини тавсифловчи тушунчадир. У ―самара тоифасидан келиб чиқади ҳамда унга қараганда мураккаб ва комплекс тавсифга эга. Самарадорлик чора сифатида кўплаб техник, иқтисодий, лойиҳа ва хўжалик қарорларини аввалдан белгилаб беради. Корхона ўзининг хўжалик, илмий техник ва инвестицион сиёсатини белгилашда самарадорликдан келиб чиқади; • иқтисодий самарадорлик самарадорликка қараганда бир мунча тор маънони англатади. У қабул қилинаётган қарорларнинг хўжалик юритишда мақсадга мувофиқлигини тавсифлайди ҳамда барча ҳолларда самаранинг унга эришиш учун кетган харажатлар (ишлаб чиқариш ресурслари)га нисбати сифатида аниқланади. Харажатлар қанчалик кам бўлса (маҳсулот ва хизмат сифатига таъсир қилмаган ҳолда), самара шунчалик ортади, демак, иқтисодий самарадорлик ҳам ортади; • социал иқтисодий самарадорлик маҳсулот ( хизмат) ишлаб чиқариш самарадорлигини, меҳнат шароитларини, унинг ижодкорлик мазмунини бойитиш, ақлий ва жисмоний меҳнат ўртасидаги фарқни йўқотишни ҳисобга олган ҳолда тавсифлайди.

Шу ўринда ―социал атамасига қисқача изоҳ бериш зарур бўлади.―...аксарият иқтисодий адабиётларда ―социал самарадорлик атамаси ―ижтимоий самарадорлик 1 , ―социал тусдаги хизматларга эса ―ижтимоий хизматлар, деб қаралади. ―Ижтимоий атамаси − жамият, умумий, жамоатчилик каби маъноларни англатади. Масалан, ижтимоий ишлаб чиқариш (жамият миқёсидаги ишлаб чиқариш), ижтимоий фанлар (жамият тўғрисидаги фанлар), ижтимоий тузум (жамият тузилиши) ва ҳоказо. С.И. Ожегов томонидан тайёрланган ―Словарь русского языка номли луғатда ―социал тушунчасига қуйидагича изоҳ берилган: ―Социальный. ая, ое. Общественный, относящийся к жизни людей и их отношениям в бществе 2 . Бундан кўриниб турибдики, ―социал атамаси ижтимоий тавсифга эга бўлиб, у инсонлар ҳаётига ва уларнинг жамиятдаги муносабатларига тааллуқлидир. Ҳар қандай хўжалик юритувчи субъект фаолияти ва унинг натижаси умумжамият аҳамиятига эга. Бироқ, бизнинг фикримизча, аҳолига кўрсатилаётган хизматларга ―социал хизматлар, хўжалик юритувчи субъектларнинг инсонлар меҳнати ҳамда турмуш шароитларини яхшилашга, уларнинг камол топишига йўналтирилган фаолияти натижасига эса ―социал самарадорлик, деб алоҳида урғу бериш мақсадга мувофиқдир 3 . Социал самарадорлик инсоннинг ҳар томонлама камол топишига ёрдам берадиган тадбирлар орқали намоён бўлади. У меҳнат ва турмуш шароитлари яхшиланишида, ходимлар малакасини оширишда акс этади. 1 Рус тилидаги адабиѐтларда қўлланиладиган ―социально-экономическая эффективность‖ атамаси ўзбек тилида ―ижтимоий-иқтисодий самарадорлик‖, деб ўгирилган. Шунингдек, рус тилидаги ―Экономика социальной сферы‖, деб номланадиган ўқув адабиѐти ҳам ўзбек тилида ―Ижтимоий соҳа иқтисодиѐти‖, деб талқин қилинади. 2 Ожегов Сергей Иванович. Словарь русского языка. Ок. 57000 слов. Под. Ред.д-ра филол. наук, проф. Н.Ю. Швердовой. − 12-е изд. − М.: Рус. яз., 1978, стр.692. 3 ШавқиевЭ,.Каримов З.Тижорат банклари фаолиятининг социал-иқтисодий самарадорлигини оширишда инновацион хизматларнинг роли.// Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги, Самарқанд қишлоқ хўжалиги институти ва Жанубий Корея Республикасиниг Кангвон университети ҳамкорлигида ташкил этилган халқаро назарий-амалий конференция материаллари. –Самарқанд, СамҚХИ, 2015, 142-145 бетлар

Шунингдек, социал самарадорлик аҳоли жон бошига товар (иш ва хизмат)лар истеъмол қилинишининг, пенсия ва нафақалар миқдорининг ҳамда кадрлар тайёрлаш учун сарфланаётган маблағларнинг ўсишида ҳам ўз ифодасини топади. Демак, туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари ишлаб чиқаришаётган маҳсулот (хизмат) ўз мазмун моҳиятига кўра иқтисодий ёки социал самара келтириши лозим. Шуни таъкидлаш лозимки, самара ва самарадорлик қотиб қолган категориялар қаторига кирмайди ҳамда фақатгина пул кўринишида ўлчанмайди. Самарадорлик ва сифатли меҳнат туфайли туристик корхона биринчидан , ўзининг иқтисодий барқарорлиги ва бозордаги рақобатчиликка бардош беришини таъминлайди, иккинчидан , ўз имиджини яхшилайди ва ҳамкорлар билан алоқаларини мустаҳкамлайди, учинчидан , ходимларнинг иқтисодий ва социал аҳволини яхшилайди. Демак, маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқариш самарадор лигини ошириш йўлларини қидириш, харажат ва натижаларни тўғри солиштириш, мулкчилик шакли, ҳудудий жойлашиши ва фаолият туридан қатъи назар, ҳар бир корхона учун муҳим вазифа ҳисобланади. Юқорида қайд этилганидек, туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг асосий мақсадларидан бири истеъмолчилар талаб эҳтиёжларини қондириш орқали фойда олиш ва унинг динамик ўсишини таъминлаш ҳисобланади. Фойда олишга ҳаракат, иқтисодиётнинг ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланади. Умумий ҳолда туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари олдида (маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқаришда самарали фойдаланиш мақсадида) ресурсларни бирлаштириш масаласи турибди. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари ресурсларни сотиб олишади ва улар воситасида маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқаришади (агар улардан фойдаланиш фойда келтирса).

Фойда кетидан қувиш ‒ мулк эгаларини ўз капиталларини хавф хатарга қуйиш, ишловчиларни ёллаш ва маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқиш учун барча зарурий нарсаларни сотиб олишга мажбур қилади. Корхонанинг фойдали ишини таъминланиши кўпчилик мақсадлар ичида биринчи ўринда бўлиши билан бир қаторда, қолганлари кам аҳамиятли деган маънони англатмайди. Ҳар бир мақсадга эришиш ҳисобланиши ҳамда яқин ва узоқ келажакка тааллуқли вазифаларнинг ечилиши кўзда тутилиши лозим. Бу ерда шуни унутмаслик лозимки, қолган вазифалар (ривожланиш мақсадлари) ҳал бўлиши мумкин (эришилиши), қачонки корхона хўжалик фаолияти натижасида фойда олса. Айнан фойда ҳисобига асосан корхонани ривожлантириш учун маблағлар шаклланади. Келтирилган ҳолат туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолияти самарадорлигининг учта турли хил тушунчасини ёритиш имконини беради. 1. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолия тининг самарадорлиги олинган натижалар (ушбу фаолият жараёнида) билан аниқланади. У ривожланиш мақсадларига эришишни (сотилган маҳсулот ва хизматнинг эришилган ҳажми шаклидаги бозордаги ҳиссани ошириш ёки самара сифатидаги фойдани олиш ва ҳоказолар) ва бозордаги рақобат муваффақияти (маҳсулот ва хизмат сифати ҳамда баҳосида акс эттирилган ва улар туфайли сотиш имкониятлари бўлган) акс эттиради. 2. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари ресурс ларнинг алоҳида турларидан фойдаланиш самарадорлиги , у маҳсулот ва ишлаб чиқариш ҳажми ёки хўжалик молиявий фаолият орқали олинган фойданинг ресурсларнинг тааллуқли ҳажми (ишчи кучи, асосий фондлар, айланма маблағлардан фойдаланиш билан боғлиқ харажатларнинг алоҳида турлари билан боғлиқлари) нисбатини тавсифлайди. Корхона фаолиятининг охирги натижалари маҳсулот (хизмат) ҳажми ёки сотилган маҳсулот (хизмат) ҳажми ва фойда шаклидаги самарада намоён бўлади.

Қўлланиладиган ресурслар – бу реал капитал, у қиймат шаклида ўлчанади ва асосий ва айланма маблағларни ўз ичига олади. Истеъмол қилинадиган ресурслар – бу маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш ва муомала харажатлари шаклидаги жонли ва буюмлаштирилган меҳнатнинг жорий харажатларидир. Иқтисодий самарадорликнинг кўрсаткичлари тизимининг ресурсли ва харажатли усуллар қатори бир бирига қарама қарши бўлмайди, балки тескариси, уларни аниқлашнинг бундай ёндашишида самарадорлик харажатини чуқурроқ тадқиқот қилиш, резервларни аниқлаш ва уни оширишнинг аниқ йўлларини белгилаш имкони бўлади. 3. Маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқариш самарадорлиги Мавжуд ҳажмлардаги маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқариш учун ресурсларнинг минимал сонидан фойдаланиш ва барча турдаги ресурслар харажатларини камайтиришдан ташкил топади. Корхоналар ишининг самарадорлиги ижтимоий ишлаб чиқариш самарадорлигининг таъминланишига имконият яратади. Унга (самарадорликка) эришиш шундай бўладики, мавжуд ресурслардан фойдаланиш шундай тарзда кўриб чиқиш мумкин бўлмайди, чунки бир турдаги маҳсулот (хизмат)ни ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш, иккинчисига зарар қилмаган ҳолда бўлса. Миллий иқтисодиётнинг барча бўғинларида самарадорликни оширишнинг туганмас манбалари мавжуддир. Келтирилган кўрсаткичларнинг ўсиши, туристик корхонанинг самарали фаолиятидан далолат беради. 2.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолият самарадорлик кўрсаткичлари Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятидаги самарадорлик қуйидагилар орқали иқтисодий натижаларни олишни англатади:

• туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ташкил этишдан; • туризм ва меҳмонхона хўжалиги маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқиш: • туризм ва меҳмонхона хизматларини кўрсатишдан. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг иқтисодий самарадорлиги умумий ижтимоий меҳнат унумдор лигининг таркибий қисми ҳисобланади. Макро даражада туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятини ривожлантиришнинг иқтисодий самарадорлиги маҳсулот (хизмат)ларини ишлаб чиқиш ва сотишнинг сон ҳажми ҳамда уларнинг сифат томонларини акс эттирувчи иқтисодий кўрсаткичлар тизими билан тавсифланади. Улар жумласига қуйидагилар киради: • туристик оқим ҳажми; • туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари харажат ларининг ҳажми; • моддий техника базасининг ҳолати ва ривожланиши; • молиявий иқтисодий фаолият кўрсаткичлари ; • халқаро туризмни ривожлантириш кўрсаткичлари. Туристик оқим ҳажмини тавсифловчи кўрсаткичларга қуйидагилар киради: туристларнинг умумий сони (шу жумладан ташкил этилган ва ўзлари томондан амалга оширилган), тур кунлари сони (ётоқлар, койка кунлар), меҳнат кунларининг ўртача ойлик сони. Туристларнинг умумий сони саёҳатларга қатнашган инсонлар сони орқали ўлчанади. Ушбу кўрсаткич аҳолини туристик чора тадбирлари билан қамраб олиш миқёсини тавсифлайди ва рўйхатдан ўтган кунлар бўйича хизмат кўрсатишга қабул килинган маълум давр учун туристлар сонини қўшиш йўли билан аниқланади.

Тур кунлари сони одам кунларида ўлчанади ва туристларнинг умумий сонини бир туристнинг давлатда бўлишининг ўртача давомийлигига кўпайтириш йўли билан аниқланади: Т = С * t ур Бу ерда, Т – тур кунлари сони, одам кунларда С – туристлар сони, киши Т ўр бир туристнинг ушбу ҳудуддаги ўртача бўлишнинг давомийлиги, кунларда. Ушбу ҳудудда туристик харажатларнинг ҳажми (Х Σ ) қуйидагича аниқланади: Х Σ = С * Х ўр Бу ерда: Хўр – туристларнинг бир суткадаги ўртача харажатлари. Аммо туристик оқим – нотекис ҳолатдир. Туристик оқимнинг нотекислигини тавсифлаш учун нотекислик коэффиценти қўлланилади ва учта усул билан ҳисобланади: ; Бу ерда, Дmax, Д min – максимал ва минимал туристик оқимлар ойидаги меҳнат кунлари сони, одам кунларида. Дйил, Дсм – меҳнат кунларининг йиллик ва ўртача ойлик сони. Меҳнат кунларининг ўртача ойлик сони йиллик меҳнат кунлари сонини 12 ойга бўлиш йўли билан аниқланади: Дсм = Дйил *12 Маълумки, ҳар қандай хўжалик юритувчи субъектнинг такрор ишлаб чиқариш фаолиятининг моддий асоси бўлиб, ишлаб чиқариш эҳтиёжлари ҳисобланади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналаридаги ишлаб чиқариш эҳтиёжлари биринчи навбатда моддий техника базасига бўлган талабда ўз аксини топади. Моддий техника базаси ташкил этилган туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривожлантиришнинг асоси бўлиб

ҳисобланади, чунки у туристларга тўлиқ хизматлар комплекси бўйича хизмат кўрсатиш учун барча зарурий шароитларни (жойлаштириш, овқатлантириш, ташиш, даволаш, экскурсия ва бошқалар ) яратади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари моддий техника базаси таркибига қуйидагилар киради: • туристик корхоналар ва агентликлар; • меҳмонхоналар; • туристик базалар; • овқатланиш ва савдо корхоналари; • автотранспорт корхоналари; • туристик анжомларни ижарага бериш пунктлари; • туристик путёвкаларни сотиш бюролари; • назорат қутқарув хизматлари (постлар); • туристик клублар, станциялар ва ҳоказолар. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари моддий техника базасининг моддий ҳолати ва ривожланишини тавсифловчи кўрсаткичлар, унинг ушбу давлатдаги (ҳудуддаги) қувватини аниқлайди ва уларга қуйидагилар киради: • дам олиш уйлари, пансионатлар, турбазалар, меҳмонхоналар, санаторийлар ва ҳоказолардаги ўриндиқ фонди; • маҳаллий аҳоли томонидан тақдим этиладиган ўриндиқлар сони; • туристлар учун овқатланиш корхоналаридаги савдо залларидаги жойлар сони; • туристлар учун ажратилган театрлардаги жойлар сони; • туристлар учун сув билан даволаш жойларидаги ванналар сони ва хизмат кўрсатиш; Ўриндиқ фонди қуввати қуйидаги формула бўйича аниқланади: Сў = Уй * 365 + Ум * Tм

Бу ерда, С ў – ўриндиқ жойларнинг умумий сони, бирлик; У й – йил давомида фойдаланиладиган ўриндиқ – жойлар сони; У м – мавсумий фойдаланишдаги ўриндиқ жойлар сони; Тм – мавсумий фойдаланишдаги кунлар. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг молиявий иқтисодий фаолияти кўрсаткичларига қуйидагилар киради:  туристик маҳсулот ва хизматларни сотишдан тушум; • ишчи кучи ресурсларидан фойдаланиш кўрсаткичлари; • асосий фондлар ва айланма маблағлардан фойдаланиш кўрсаткичлари; • меҳнат унумдорлиги ва иш ҳақи фонди кўрсаткичлари; • туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг молиявий ҳолати кўрсаткичлари; Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмат)ларни сотишдан тушган тушум муҳим кўрсаткич бўлиб ҳисобланади. У барча ишлаб чиқариш харажатларни қоплаши ва фойданинг олинишини таъминлаши лозим. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмат)ларни сотишдан тушган тушум фарқланади: • нақд пулдаги ҳисоб китобларда уларнинг кассага келиб тушишида, яъни маҳсулот (хизмат) бирлиги нархнинг ва унинг сотилишида; • нақдсиз ҳисоб китобларда ‒ харид килинган маҳсулот (хизмат) учун банк муассасасидаги ҳисоб рақамига пул маблағларининг келиб тушиши. Алоҳида халқаро туризмнинг ҳолати ва ривожланишини тавсифловчи кўрсаткичлар ажратилади. Уларга қуйидагилар киради: • чет давлатларга ташриф буюрган туристлар сони (давлат чегарасидан ўтганлар сони бўйича аниқланади); • чет эл туристлари бўйича меҳнат кунлари сони;

• чет эл саёҳатлари мобайнида туристлар томонидан сарфланган пул харажатлари суммаси. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини ривожлан тириш кўрсаткичлари улар фаолиятини таҳлил қилиш учун муҳим ҳисобланиши билан бир қаторда маҳсулот ва хизматлари бозорининг ҳолати, ундаги фаолиятнинг стратегияси ва тактикасини танлаш ва тенденциялар таҳлили учун муҳим ҳисобланади.

3.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолияти самарадорлигини ошириш йўллари Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ‒ хўжалик юритишнинг бозор тизими ҳамда ҳар қандай даврнинг муҳим талабидир. Самарадорлик корхонанинг иқтисодий барқарорлиги ва фаолият юритиш қобилиятини акс эттиради. Ҳар қандай ишда, жумладан, корхоналар фаолиятида самарадорликнинг, ижобий натижаларнинг мавжуд бўлмаслигини, образли қилиб айтганда, оворагарчилик, вақт, куч ва ресурсларни йўқотиш билан изоҳлаш мумкин. Фан техника тараққиёти корхоналарнинг, жумладан, туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг маҳсулот (хизмат)ларни ишлаб чиқариш фаолияти самарадорлигини оширишда муҳим омил бўлиб келган ва ҳозирда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган. Мазкур омилдан қуйидаги йўллар билан фойдаланиш мумкин: • маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришда прогрессив, меҳнат ҳамда ресурсларни тежашга йўналтирилган технологик жараёнларни амалиётга киритиш ва улардан кенг фойдаланиш; • маҳсулот (хизмат)ларда фойдаланиладиган материаллар (меҳнат предметлари) замонавий турларидан фойдаланиш; • маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, режалаштириш ва бошқариш жараёнларида замонавий ахборот технологияларидан, ҳисоблаш техникасидан фойдаланиш; • ишлаб чиқариш ва меҳнатни илмий ташкил қилиш. Амалиётда фан техника тараққиётининг, жумладан, унинг таркибий қисмларининг аҳамияти ва ролини инкор қилувчи ёки тушунмовчи корхонани топиш амримаҳол. Бироқ ушбу омилни амалга ошириш учун фақатгина хоҳиш ва истакларнинг ўзигина етарли эмас. Бунинг учун биринчидан, фан техника тараққиётининг айни пайтда зарур бўлган йўналишларини излаш ва аниқлаш, иккинчидан, пул маблағларини ва бошқа

зарур бўлган ресурслар (инвестициялар) излаб топиш, учинчидан, замонавий илмий техникавий ишламаларга ихтисослашган илмий тадқиқот институтлари, технологик ва бошқа илмий муассасалар билан керакли алоқаларни ―боғлаш, тўртинчидан, ўз илмий техникавий мақсадларининг самаралигини ҳисоблаб чиқиш талаб қилинади. Фан техника тараққиёти сўнгги пайтларгача эволюцион равишда ривожланиб келмоқда. Асосий эътибор амалдаги технологияларни такомиллаштириш, меҳнат воситаларини замона вийлаштиришга қаратилмоқда. Рақобат шароитида, чуқур сифат ўзгаришлари, тамойиллари янги технологиялар ва сўнгги авлод техникасига ўтиш, иқтисодиётнинг барча тармоқларини фан ва техниканинг энг янги ютуқлари асосида қайта қуроллантириш зарурият ҳисобланади. Шу билан бир қаторда олимлар, мутахассис ва ходимларнинг ижодий руҳда меҳнат қилишлари учун иқтисодий ва социал манфаатдорликни яратиш муҳим аҳамият касб этади. Ривожланган давлатлар корхона (фирмалари)да ижодий гуруҳлар, сифат гуруҳлари ташкил қилинган, яъни фан техника тараққиёти билан узвий боғлиқ бўлмиш университетлар, илмий марказ ва лабороториялар билан алоқалар ривожлантирилмоқда. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида ишлаб чиқариш фаолиятининг самарадорлигини оширишнинг муҳим омилларидан яна бири сифатида мавжуд ишлаб чиқариш салоҳияти асосий ва айланма фондлар, ишчи кучидан тежамкорлик асосида, иложи борича унумлироқ фойдаланишни кўрсатиш мумкин. Бундан ташқари, уларга буюмлашган меҳнат сарфланганлиги, яъни корхонанинг бугунги эгаларидан ташқари аввалги авлод вакилларининг ҳам меҳнати мавжудлиги билан изоҳлаш мумкин. Замонавий бозор муносабатлари шароитида ишлаб чиқариш салоҳиятидан унумли фойдаланиш зарурияти ҳақида қайта таъкидлашга эҳтиёж йўқ: биринчидан, бозор ―вакумни, ҳаракатсизликни, йўқотишларни

кечирмайди, иккинчидан, ўз имкониятлари ва ресурсларидан етарлича фойдаланмайдиган корхона истиқболга эга бўлмайди ҳамда банкротга учрашга асос яратади. Шу сабабли барча турдаги ресурслардан самарали фойдаланиш ва айниқса ишлаб чиқаришнинг барча бўғинларида тежамкорликка риоя қилиш ҳар бир корхона фаолиятининг муваффақият қозонишининг гарови ҳисобланади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида ишлаб чиқариш фаолиятининг самарадорлигини оширишда ташкилий иқтисодий омиллар, жумладан, бошқарув ҳам муҳим ўринга эга. Уларнинг аҳамияти маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш миқёсининг ўсиши ва хўжалик алоқаларининг мураккаблашиши билан ортиб боради. Бу омиллар қаторига биринчи ўринда, янги турдаги маҳсулот (хизмат)ларни яратиш ва мавжудларини такомиллаштириш ‒ концентрация, ихтисослаштириш, кооперация ва комбинация қилишни киритиш мумкин. Бошқарувда эса, бошқариш, режалаштириш, иқтисодий рағбатлантиришнинг усул ва шаклларини, яъни корхона фаолиятининг бутун хўжалик механизмини такомиллаштиришда ифодаланади. Корхона раҳбарининг иш стили ва усуллари фан техника тараққиёти ва ҳозирги замон бозор иқтисодиётига мос келиши зарур. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари раҳбарларининг билими, тажрибаси ва профессионал малакаси, оддий ходимлар ва бўлинма (хизмат) раҳбарларидан юқори туриши лозим. Акс ҳолда у жамоани керакли тарзда бошқара олиши ҳамда муваффақиятга эришиши ва имиджга эга бўлиши қийин. Режалаштиришда режаларнинг баланслаштирилиши, кўрсат кичлар тизимини оптимал шакллантириш, режалаштирилаётган мақсадлар ресурслар билан таъминланиши муҳим аҳамият касб этади. Бу эса ўз навбатида корхонадаги иқтисодий фаолиятни кучайтиришни, режалаштириш ва иқтисодий ҳисоб китобларни ҳамда замонавий компьютер техникаси ва унинг режа иқтисодий ҳисоб китобларини амалга оширишдаги

имкониятларини яхши билувчи, саводли ва малакали иқтисодчиларни танлашни талаб қилади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг самарали бўлишида ишлаб чиқарилаётган маҳсулот (хизмат)ларнинг тури ва сифатини ошириш ҳамда жаҳон стандартлари даражасига етказиш, уларнинг маҳсулот (хизмат)лар ишлаб чиқариш тузилмасини яхшилаш каби омиллар ҳам муҳим ўринни эгаллайди. Бунга эса замонавий машина ва асбоб ускуналар, замонавий технологиялар, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилишнинг илғор усулларидан фойдаланиш орқали эришилади. Албатта, юқорида келтириб ўтилган омилларни амалга ошириш маълум бир ресурслар ва вақт сарфлашни талаб қилади. Бироқ бу муаммоларнинг моҳияти ва аҳамиятини ўзгартирмайди. Амалиёт шуни кўрсатадики, замон билан ҳамнафас ҳолда ҳаракат қилувчи, барча фаолият турларида тежамкорликка риоя этувчи, ўз салоҳиятидан унумлироқ фойдаланувчи, замонавий фан ва техника ютуқларига таянувчи корхона ўзининг бугунги кундаги муваффақиятларидан ташқари, келажакда ҳам муваффақиятларга эришишини, жумладан, бозордаги ўз ўрни ва рақобатчилик муҳитида қулай аҳволда бўлишини таъминлайди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР Ўзбекистон Республикасининг Қонуни: Хусусий корхоналар тўғрисида, 2003 йил 11 декабрь.  Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси, 2007 йил 25 декабрь.  Болтабаев М.Р., Тухлиев И.С., Сафаров Б.Ш., Абдухамидов С.А.  Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. O‗zbekiston Respublikasi Oliy va O‗rta Maxsus Ta‘lim Vazirligi.–Toshkent: Fan va texnologiya, 2018.  Budgets of National Tourism Organizations, 2008 – 2009. World Tourism Organization, Madrid, Spain, 2010.  Здоров А. Б. Экономика туризма. М., Финансы и статистика. 2007.  Макконнелл К.Р, БРЮ С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 Т.: Пер. С анг. Т. 2. − Таллин, 1993.  Moliya: Korxonalar moliyasi. Darslik / J.R.Zaynalov, S.S.Aliyeva, Z.O.Axrorov va boshqalar. ‒T.: Iqtisod moliya‖, 2018.  Морозов М. А. Экономика и предпринимательство в социально культурном сервисе и туризме. – М.: Академия, 5 е изд., 2009.

O'xshashlar

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг айланма маблағлари

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг асосий фондлари (капитали)

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг харажатлари