Озиқ-овқат хавфсизлиги - Iqtisodiyot - Referatlar

Озиқ-овқат хавфсизлиги

Yuklangan vaqt:

12.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78 KB

Ko'chirib olish

Озиқ-овқат хавфсизлиги Режа: 1. Озиқ - овқат хавфсизлигининг моҳияти ва аҳамияти 2. Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги соҳасидаги таркибий ўзгаришлар - озиқ - овқат хавфсизлигини таъминлаш омили 3. Қишлоқ хўжалигини янада ривожлантириш ва озиқ - овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш истиқболлари 4. Озиқ-овқат маҳсулотлари импорти хавфсизлигини таъминлаш

Бутун дунёда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш масалаларига жуда катта аҳамият берилади. Озиқ-овқат хавфсизлиги масалалари 1996 йилда Рим шаҳрида бўлиб ўтган Жаҳон озиқ-овқат форумида муҳокама қилинган. Ушбу Форумда 130 мамлакат иштирок этди. Унда кам ривожланган мамлакатларга озиқ-овқат ёрдами беришга оид масалалар кўриб чиқилди. Форумда, диққат- марказида асосан, Ер шари аҳолисини қандай боқиш керак? деган савол қўйилган. Чунки маълумотларга кўра дунёда қишшоқлар шу қадар кўпки, улар кундалик егулик овқатга ҳам эга эмас, очликдан азоб чекмоқда. Озиқ-овқат хавфсизлиги мамлакат аҳолисини асосий озиқ-овқат маҳсулотлари билан ўзини ўзи, мустақил таъминлашга қодирлигини ифодалайди. Шунингдек, озиқ-овқат импортига ўта боғлиқликдан халос бўлганлигини англатади. Таъкидлаш жоизки, озиқ-овқат хавфсизлиги фақат ички ўзини ўзи тўлиқ озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш билан чекланмайди. Бунинг учун озиқ-овқат импорти ҳам эътиборга олинади. Дунё мамлакатлари аҳолисининг озиқ-овқат билан ўзини ўзи таъминлаш коэффициентининг пасайишига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади: - озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган талабнинг ошиши; - аҳоли сонининг ўсиши; - аҳоли жон бошига истеъмолнинг ўсиши; - турли маҳсулотларга бўлган эҳтиёжларнинг номутаносиблиги. Бунинг натижасида ҳосилдорлик даражаси, баъзи маҳсулот турлари ҳажми камайиши юз беради; - урбанизация жараёнларининг жадаллашуви туфайли ерларнинг бир қисми саноат объектлари, уй-жойлар, йўллар қурилишига банд этилади. Бунинг оқибатида қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган экин майдонлари қисқариб боради. Шунинг учун қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми етарли даражада юқори суръатларда ўсмаслиги; - ишланадиган ер майдонларидан фойдаланиш коэффициентининг пасайиб бориши; - ишчи кучининг етишмаслиги;

- мамлакатга четдан арзон нархларда озиқ-овқат маҳсулотларининг киритилиши; - айрим қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ҳосилдорлиги ўсиш суръатларининг пасайиши; - қишлоқ хўжалигида кимёвий ўғит ва моддаларнинг ҳаддан ташқари кўп ишлатилиши ҳамда ирригация ва мелиорация ишларининг етарли даражада, ўз вақтида бажарилмаслиги, агротехника қоидаларига етарли даражада эътибор берилмаганлиги туфайли ерлар сифатининг ёмонлашиб, ер унумдорлигининг пасайиши. Шунинг учун озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш учун қуйидагиларни амалга ошириш лозим бўлади: - қишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан унумли, самарали фойдаланишни таъминлашга қаратилган қонунчиликни мустаҳкамлаш, тегишли тадбирларни амалга ошириш; - қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари таркибида озиқ-овқат маҳсулотлари улушининг юқори бўлишини таъминлаш; - қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқаришни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, рағбатлантиришнинг сиёсий, ҳуқуқий, ижтимоий-иқтисодий чора-тадбирлари мажмуини ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш; - қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш, сақлаш, қайта ишлашнинг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш, замонавий технологиялардан кенг фойдаланиш; - уруғчилик ва наслчиликнинг сифатини ошириш; - илмий ва ахборот таъминотини яхшилаш; - кадрлар салоҳиятини ошириш; - ишлаб чиқаришни ташкил этиш, бошқариш механизмини мунтазам равишда такомиллаштириб бориш, хўжалик юритишнинг илғор усулларидан фойдаланиш; - озиқ-овқат маҳсулотларига ички ҳамда ташқи бозорларда талаб ва

таклиф мутаносиблигини таъминлаш ва ҳ. к. 2. Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги соҳасидаги таркибий ўзгаришлар- озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш омили Мамлакатимизда амалга оширилаётган аграр ислоҳотларнинг бош мақсади сифатида ер ва ер муносабатларини такомиллаштириш, унга эгалик қилиш ва ундан самарали фойдаланишдан ишлаб чиқарувчилар моддий манфаатдорлигини ҳал қилишга қаратилди. Шуни ҳисобга олиб, мамлакатда Ўзбекистон Республикасининг “Ер ҳақида”ги, “Ер кодекси”, “Ер кадастри тўғрисидаги” қонунлар қабул қилинди. Ер ресурсларидан самарали фойдаланишни ташкил қилиш ва уни назорат қилиш мақсадида махсус қўмита - Ер ресурслари Давлат қўмитаси ташкил этилди. “Дон мустақиллиги Дастури” нинг қабул қилиниши натижасида: - сиёсий жиҳатдан мамлакатимизнинг дон сотиб олиш учун бошқа мамлакатга иқтисодий қарам бўлишига йўл қўйилмади, аҳолининг дон маҳсулотлари билан таъминоти масаласи ҳал бўлди, давлат томонидан ун ва ун маҳсулотларининг нархи ошиб кетишининг олди олинди; - ижтимоий жиҳатдан биз бошқа мамлакатларнинг эмас, балки ўзимизнинг деҳқонларни иш жойлари билан таъминладик. Чорвачиликни ривожлантириш ва ғалладан бўшаган ерларда такрорий экин экиб, қўшимча даромад қилиш имконияти пайдо бўлди, халқнинг эртанги кунга ишончи таъминланди; - иқтисодий жиҳатдан мамлакат валюта захирасини сақлаб қолиш ва бу валютани бошқа зарур соҳаларга ишлатиш имконияти яратилди, донни қайта ишлаш соҳасини ривожлантиришга реал талаб пайдо бўлди. Қишлоқ хўжалигидаги таркибий ўзгаришлар хўжалик юритувчи субъектлар таркибида ҳам юз бермоқда. Мустақилликнинг дастлабки йилларида қишлоқ хўжалиги субъектларининг асосий шакллари давлат хўжалиги (совхоз), жамоа хўжалиги (колхоз), шахсий томорқа хўжаликлари ҳисобланар эди. Мамлакатимизда қишлоқ хўжалиги соҳасида амалга оширилган мулкий ислоҳотлар натижасида қуйидагилар амалга оширилди:

- давлат мулки тугатилиб, хусусий, жамоа, ҳиссадорлик ёки хориж сармояси билан шаклланадиган мулклар юзага келди; - қишлоқ хўжалигида мулк “давлат мулки” ва “жамоа мулки” (ширкат ва жамоа хўжаликлари) шаклидан “хусусий мулк” (деҳқон ва фермер хўжаликлари) шаклига ўтказилди (105та қоракўлчиликка ихтисослаштирилган ширкат хўжаликлари ва илмий- тадқиқот институтларининг тажриба хўжаликларидан ташқари); - жамоа мулки бўлган боғ ва токзорлар, чорва фермалари ва моллари, техникалар ҳамда бошқа мол-мулклар хусусийлаштирилди; - хусусий мулкларни ҳимоя қилиш ва уларнинг ривожланишини ҳуқуқий жиҳатдан кафолатлаш бўйича меъёрий хужжатлар қабул қилинди. Таъкидлаш лозимки, истеъмол таркиби сифатли озиқ-овқат маҳсулотларини кўпроқ истеъмол қилиш ҳисобидан ўзгармоқда. Бунда углеводларга бой озиқ-овқатларни (биринчи навбатда, нон ва нон маҳсулотларини) истеъмол қилишнинг барқарорлашгани муҳим аҳамият касб этмоқда. Мустақиллик йилларида аҳоли томонидан истеъмол қилинаётган озиқ-овқат маҳсулотларининг сони, тури ўнлаб баробар ошди. Ҳозирги вақтда ички ишлаб чиқаришни ривожлантириш ҳисобидан аҳолининг барча асосий истеъмол маҳсулотлари бўйича (шакардан ташқари) эҳтиёжи деярли тўлиқ таъминланмоқда. 3. Қишлоқ хўжалигини янада ривожлантириш ва озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш истиқболлари Ўзбекистонда ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик жиҳатдан қайта жиҳозлаш, иқтисодиётнинг етакчи тармоқларини жадал янгилаш биз учун муҳим устувор вазифа қилиб белгиланган. Қишлоқ хўжалигини истиқболли ривожлантиришнинг энг муҳим йўналишлари қуйидагилардан иборат: - аграр соҳада иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, мулкий муносабатлар ва хўжалик юритиш шаклларини такомиллаштириш;

- қишлоқ хўжалигида ердан фойдаланиш механизмини такомиллаштириш ва самарали фойдаланишни рағбатлантириш; - сув хўжалиги тизимини такомиллаштириш, ерларнинг мелиоратив ҳолатини янада яхшилаш; - қишлоқ хўжалиги экинлари навларини вилоятлар ва туманларнинг табиий-иқлим шароитларини ҳисобга олган ҳолда жойлаштириш, маҳсулотлар сифати ва экинлар ҳосилдорлигини оширишга эътибор қаратиш; - чорвачилик тармоғини комплекс ривожлантириш; - ўрмон хўжалигини комплекс ривожлантириш; - қишлоқ хўжалиги хом ашёсини қайта ишлаш тармоғини ривожлантириш, аграр соҳанинг экспорт салоҳиятини ошириш; - қишлоқ жойларда сервис хизматлари кўрсатиш тизимини такомиллаштириш; - қишлоқ хўжалигида молия-кредит, солиқ ва суғурта тизимини такомиллаштириш; - аграр соҳага оид фанни ривожлантириш ва илм-фан ютуқларини, илғор хорижий тажрибаларни ишлаб чиқаришга жорий этиш; - қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурсларидан самарали фойдаланиш ва аҳоли даромадларини ошириш. Аграр тармоқ рақобатбардошлигини оширишнинг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат: - иқтисодий муносабатларни такомиллаштириш; - экинлар навларини тўғри жойлаштириш, маҳсулот сифати ва экинлар ҳосилдорлигини ошириш; чорва моллари наслини яхшилаш ва чорвачилик тармоғининг рақобатбардошлигини ошириш; - қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш ва қайта ишловчи субъектлар рақобатбардошлигини ошириш; - қишлоқ хўжалигига сервис хизмат кўрсатиш ва сервис корхоналари рақобатбардошлигини ошириш;

- глобал иқлим ўзгариши ва сув танқислиги шароитида аҳолини озиқ- овқат маҳсулотлари билан барқарор таъмин этиш; - сув танқислиги салбий оқибатларини юмшатишда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши тизимини такомиллаштириш катта аҳамиятга эга. Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги соҳасида таркибий ўзгартиришларни амалга ошириш ҳамда янада ривожлантириш, модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш учун моддий-техника ресурслари бозорини шакллантириш ва барқарор ривожлантириш лозим бўлади. 4. Озиқ-овқат маҳсулотлари импорти хавфсизлигини таъминлаш Республика озиқ-овқат саноати тармоқларининг импорт озуқавий хом ашё заҳираларига бўлган талабидан маълумки, ҳозирги кунда қандолатчилик, яхна ширин ичимликлар, хамиртуруш патокаси, пиво хом ашёси, консерва, сутли, гўштли маҳсулотлар, озуқавий қўшимчалар таъминотида танқислик сезилмоқда, шу туфайли импорт қилинаётган турдош маҳсулотларга нисбатан рақобатбардошлик савияси паст бўлмоқда. Юқорида зикр этилган камчиликларнинг юзага келиши сабаблари қуйидагилардан иборат: - табиий соф озуқа маҳсулотлари хариди учун эркин молиявий маблағларнинг етишмаслиги (эркин валюта); - сифатли бирламчи озуқавий қўшимчалар заҳирасининг етишмаслиги; - божхона тизимида озуқавий қўшимча, озуқа маҳсулотлари истеъмоли хавфсизлигини аниқлаш лабораторияларида малакали мутахассис ва замонавий текшириш техник анжомларнинг етишмаслиги; - маҳсулот дизайнининг талаб даражасига етказиш устида илмий-амалий изланишлар сустлиги; - экологик соф маҳсулот талаб ва таклифга нисбатан технологик эгилувчанликнинг пастлиги; - меҳнат ресурсларида ишлаб чиқариш маданияти савиясининг пастлиги; - маҳсулот савдосида маркетинг амалиёти савияси пастлиги. Халқаро “Гринпис” ташкилоти озиқ-овқат маҳсулотлари таҳлилий натижаларида келтирган истеъмол хавфсизлигини огоҳлантирувчи

маълумотларига кўра дунёга машҳур “Кока-кола” ва “Сникерс” компаниялар ишлаб чиқарган маҳсулотлари таркибида инсон саломатлигига зарарли экологик ифлосланган озуқа маҳсулотлари мавжудлиги ҳақида маълумот беради; АҚШда шу кунга қадар генетик ифлослаган маҳсулотлар маркировкасида истеъмолчига маҳсулот генетик ифлосланганлиги, инсон саломатлигига қай даражада зарарли эканлиги ҳақида маълумот берилмайди. Ушбу ҳолатда “Гринпис” ташкилоти АҚШлик истеъмолчилар учун ягона, қайси маҳсулотлар генетик ифлосланган таркибида ГМ - ингридиентлари бўлган маҳсулотлар истеъмолидан сақланиш кераклиги ҳақида ҳалқни огоҳлантирувчи ва маълумот етказиб турувчи ташкилотдир. Ўзбекистон Республикасида озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмол хавфсизлигини таъминлаш йўналишида “Ўзбекистон Республикаси Божхона қўмитаси”, “Ёғ-мой озиқ-овқатсаноат”, “Ўздонмаҳсулот” уюшмалари, “Узумсаноат” холдинг компанияси, “ Ўзгўштсутсаноат” АК, ЎзР.ФА “Ўсимлик эксперментал биологияси ва генетикаси институти ”, “Ўзбекистон Республикаси Стандартлаштириш қўмитаси”, “Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитаси” тармоқлари ва ҳудудий тармоқлар уйғунлашган ҳолда ягона озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмол хавфсизлигини таъминлашнинг норматив ҳуқуқий, техник, иқтисодий, молиявий, биотехнологик амалий механизмини такомиллаштириш муҳимдир. Ҳусусан: 1. Республика озуқа заҳиралари ички имкониятларидан фойдаланган ҳолда табиий, соф, рақобатбардош озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш истеъмол талаби мувозанатига эришиш. 2. Табиий соф озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш учун, табиий соф ассортимент туркумдаги озуқавий қўшимчалар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш. 3. Турдош озиқ-овқат маҳсулотлари ҳамда озуқавий қўшимчаларни мамлакатимизга расмий ва норасмий кириб келишини ҳуқуқий нормативлар билан қатъий тартибга солиш. 4. Қисқа давр мобайнида сунъий озуқавий қўшимчалар:

- қандолатчиликда; - сунъий ҳид, таъм ва ранг берувчилар, патока, крахмал, ингридиентлар ва бошқалар; - яхна ичимликлар ишлаб чиқаришда сунъий таъм, ҳид ва ранг берувчи концентратлар (кока-кола, фанта, фиеста, пепси-кола, оранж, лимон, папая, кива, ананас, олма, нок, малина, олхўри, олча) ва бошқалар; - колбаса, сосиска, дудланган гўшт, балиқ ва сабзавот консервалари ишлаб чиқаришда сунъий зиравор аралашма хажмида бойитувчи қўшимчалар (соя, уни крахмал) таъми, турли озуқа ва уксус кислоталари қўлланилишини ҳуқуқий меёрлар асосида тақиқлашга эришиш. Озиқ-овқат иқтисодий-ижтимоий хавфсизлигини таъминлашга концептуал ёндашув эса қуйидаги амалиётларга боғлиқ: - маҳаллий ресурсларни жалб этган ҳолда, импорт ўрнини босувчи табиий соф маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ташкил этиш; - импорт ўрнини босувчи маҳаллий хом ашёдан истеъмоли хавфсиз табиий соф озуқавий хом ашёларни ишлаб чиқариш стратегиясини ривожлантириш асосида, сунъий озуқавий хом ашёлар импортини камайтириш; - божхона тизими ва озиқ-овқат саноати тармоқларида малакали ишчи- хизматчиларни тайёрлаш эксперментал ўқув базаларини яратиш; - озиқ-овқат саноати тармоқлари билан узвий боғлиқ бўлган бошқа соҳаларни мутаносиб ривожлантиришни йўлга қўйиш.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик -ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак: Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2017йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. -Т.:” Ўзбекистон”, 2017. 2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз: Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. // Халқ сўзи, 2016 йил 15 декабрь. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси// Халқ сўзи, 2017йил 23 декабрь 4. Абулкасимов Х.П. Давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - Т.: Akademiya, 2012. 5. Aбулқосимов Ҳ. П., Фармонов Қ. З., Содиқов А.Х. Божхона ва иқтисодий хавфсизлик.Т.:” Iqtisod - Moliya “, 2009. 6. Абулқосимов Ҳ. П., Расулов Т.С. Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш йўллари. Рисола. - Т., ” Fan va texnologia”, 2015. 7. Абулкасимов Х.П., Саидахмедова Н.И., Абулкасимов М.Х.Экономическая безопасность предпринимательской деятельности. Учебное пособие. -Т.: Ilmiy- TexnikaAxboroti-Press, 2016. - 168 с.

O'xshashlar

Озиқ овқат товарлар сифатини аниқлаш усуллари

Озиқ овқат товарлари сифатини баҳолаш фанининг аҳамияти ва долзарблиги.

Банк хавфсизлиги объектлари

Корхонанинг хавфсизлиги ва тижорат сири

Овқатланиш корхоналари хизматлари ва маҳсулотлари сифат назоратини ташкил этиш