O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tashkil qilishning huquqiy asoslari - Iqtisodiyot - Referatlar

O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tashkil qilishning huquqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131.5 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tashkil qilishning huquqiy asoslari Reja: 1.O’zbekistonda auditorlik faoliyatini me’yoriy-huquqiy tartibga solish tizimi va uning elementlari 2. Auditorlik faoliyatining milliy standartlari 3. Auditorlik tashkilotining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi.

1. O’zbekistonda auditorlik faoliyatini me’yoriy-huquqiy tartibga solish tizimi va uning elementlari Auditorlik faoliyatini me’yoriy tartibga solish tizimining birinchi (yuqori) pog’onasida O’zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonuni (yangi tahriri) turadi. Ushbu qonun O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000 yil 26 maydagi qaroriga muvofiq qabul qilingan bo’lib, 29 moddadan iborat (1-ilova). Qonun Respublikamizning moliyaviy-iqtisodiy tizimida auditning o’rni, maqsadi va vazifalarini belgilangan. «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish maqsadida qabul qilingan hukumat qarorlarini ham ushbu tizimning birinchi pog’onasiga kiritish mumkin. Jumladan, 22 sentyabr 2000 yilda O’z- bekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 365-sonli «Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to’g’risida»gi Qarori qabul qilindi (3-ilova). Shuningdek, ushbu qarorga muvofiq «Auditorlik xulosalarini soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan hisobga olish tartibi to’g’risidagi Nizom», «Majburiy auditorlik tekshiruvi o’tkazishdan bo’yin tovlaganligi uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektlardan jarima undirish tartibi to’g’risidagi Nizom» va «Auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun auditorlik tashkilotlariga litsenziya berish to’g’risidagi Nizom» tasdiqlangan. Ushbu qarorga muvofiq: ijobiy auditorlik xulosasi mavjudligi xo’jalik yurituvchi sub’ektining moliya-xo’jalik faoliyati soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan oxirgi tekshirish o’tkazilgandan keyin kamida 24 oydan oldin tekshirilmasligi uchun asos hisoblanadi; Buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzish auditorlik tashkiloti tomonidan amalga oshiriladigan mikrofirmalarning moliya-xo’jalik faoliyati soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan tegishli auditorlik tashkiloti albatta jalb qilingan holda tekshiriladi. Bunda moliyaviy hisobotning to’g’riligi uchun auditorlik tashkiloti javob beradi. Qarorning 3-bandiga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi auditorlik faoliyatini litsenziyalash maxsus vakolatli davlat organi etib tasdiqlangan va unga quyidagi funktsiyalar yuklatilgan:  o’z vakolatlari doirasida auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlarni, shu jumladan auditorlik faoliyatining milliy standartlarini ishlab chiqish va tasdiqlash;  auditorlik tashkilotlari tomonidan litsenziya talablari va shartlariga rioya qilinishini nazorat qilish;

 auditorlarning respublika jamoat birlashmasi bilan kelishgan holda auditorlar malaka sertifikatini olish uchun o’qitish dasturlarini va malaka imtihonlari topshirish tartibini tasdiqlash;  auditorlik faoliyatini amalga oshirishga berilgan litsenziyaning, auditorlar malaka sertifikatining amal qilishini to’xtatib turish, to’xtatish va bekor qilish; 1-ilova O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tashkil etishning me’yoriy tizimi Tarti bga solish darajasi Tartibga solish va qo’llanish doirasi Me’yoriy hujjat turi va nomi I Moliyaviy- iqtisodiy tizimda auditning o’rni, maqsadi va vazifalarini belgilaydi O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING «AUDITORLIK FAOLIYATI TO’G’RISIDA» QONUNI yangi tahriri O’zR 26.05.2000 y. 78-II-son Qonun. Mazkur Qonunga quyidagilarga muvofiq o’zgartirishlar kiritilgan O’zR 13.12.2002 y. 447-II-son Qonuni, O’zR 04.04.2006 y. O’RQ- 28-son Qonuni, O’zR 10.10.2006 y. O’RQ- 59-son Qonuni, O’zR 17.09.2007 y. O’RQ-110-son Qonuni, O’zR 09.09.2009 y. O’RQ- 216-son Qonuni II Auditorlik xizmati bozoridagi barcha sub’ektlarga majburiy, hamma ob’ektlar uchun taalluqli auditning me’yoriy O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AUDIT MILLIY ANDOZALARI XALQARO AUDIT ANDOZALARI Auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun auditorlik tashkilotlariga litsenziya berish tartibi

talablarini hamda auditorlik faoliyatini tashkil etish uslubiyotini belgilaydi to’g’risida NIZOM O’zR VM ning 2000 yil 22 sentyabrdagi 365-son qarori (O’zR VM 22.05.2006 y. 92-son Qarori, O’zR Prezidentining 02.07.2008 y. PQ-907-son Qarori o’zgartirishlari bilan) Auditorlik tashkilotlarining auditorlik faoliyatidagi umumiy tartiblarni belgilaydi AUDITORLIK TASHKILOTLARI TO’G’RISIDA NIZOM O’z. Res.Prezidentining 4.04.2007 yil PQ- 615-son qarori III Professional birlashmalar darajasida auditorlik faoliyatning maxsus masalalarini tartibga soladi O’ZBEKISTON AUDITORLARINING KASBGA OID AHLOQ KODEKSI O’BAMA.26.08.2005y., O’AP 25.06.2005y. KORXONALARDAGI IChKI AUDIT XIZMATI TO’G’RISIDA NIZOM Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 16 oktyabrdagi 215-son qaroriga 2-ILOVA Auditor malaka sertifikatini berish tartibi to’g’risida NIZOM 13.10.2000 y. N 977 (quyidagilarga muvofiq o’zgartirishlar kiritilgan O’zR AV 20.04.2004 y., O’zR AV 18.10.2005 y.) IV Auditorlik tashkilotlarining majburiy audit va boshqa audit xizmat- AUDITORLIK TASHKILOTLARINING ICHKI STANDARTLARI

larini bajarishini tartibga soladi malaka sertifikatiga ega bo’lgan auditorlar reestrini va auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun berilgan litsenziyaga ega bo’lgan auditorlik tashkilotlari hisobi-ni yuritish. Auditorlik tashkilotlari ustav kapitalining eng kam miqdori eng kam oylik ish haqining kamida 1200 baravari miqdorida belgilangan. Bunda yangidan tashkil etiladigan auditorlik tashkilotlari davlat ro’yxatidan o’tkazilgan paytdan boshlab bir yil mobaynida ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan sarmoyasini shakllantirishlari zarur. 2. Auditorlik faoliyatining milliy standartlari Auditorlik faoliyatini me’yoriy tartibga solish tizimining ikkinchi pog’onasi – auditorlik faoliyatining milliy standartlarini (AFMS) va boshqa me’yoriy hujjatlarni o’z ichiga oladi. Auditorlik faoliyati milliy standartlari (AFMS) – bu barcha auditorlik tashkilotlari o’zlarining professional faoliyatlari jarayonida rioya qilishlari lozim bo’lgan yagona asosiy tamoyillardir. Standartlar O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy Vazirligida Buxgalteriya hisobi, hisoboti va audit uslubiyoti boshqarmasi tomonidan ishlab chiqilib tasdiqlanadi va Adliya Vazirligida ro’yxatga olinadi. O’zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyati Milliy Standartlari (AFMS) Auditning Xalqaro Standartlari – AXS (International Standards of Auditing - ISAs) negizida ishlab chiqiladi va asosan auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish qoidalarini belgilaydi. Bu qoidalar moliya- xo’jalik faoliyatining barcha sub’ektlarida bir xil qo’llaniladi. Auditorlik faoliyatini amalga oshirish jarayonida auditorlik standartlariga rioya qilish audit sifatini va uning natijalari ishonchliligini kafolatlaydi. Auditorlik standartlarining ahamiyati quyidagilardan iborat:  ularga rioya qilinganda auditorlik tekshiruvlarining yuqori sifatli bo’lishi ta’minlanadi;  auditorlik amaliyotiga yangi ilmiy yutuqlarni joriy qilishga yordam beradi;  muayyan vaziyatlarda auditorlar qanday ish tutishlarini belgilab beradi. Hozirgacha auditorlik faoliyatiga doir masalalarni aks ettiruvchi quyidagi milliy standartlar qabul qilingan: № Standartning № va nomi O’z. R. MV tasdiqlagan O’z. R AV da ro’yxatga Kuchga kirgan sanasi

sana va № olingan sana va № 1 . №3- AFMS «Auditni rejalashtirish» 14. 10. 1999 №54 10. 11. 1999 №837 01. 01. 2000 2 . №4- AFMS "Mijoz faoliyati (biznesi) bilan tanishish" 20.07.1 999 y. N 57 03.09.1 999 y. N 810 01. 01. 2000 3 . №5- AFMS «Auditor ishining sifatini nazorat qilish» 04. 08. 1999 №62 03. 09. 1999 №811 01. 01. 2000 4 . №6- AFMS «Auditni hujjatlashtirish» 04. 08. 1999 №61 03. 09 1999 №812 01. 01. 2000 5 . №9- AFMS «Muhimlik va auditorlik tavakkalchiligi» 04. 08. 1999 №63 03. 09. 1999 №813 01. 01. 2000 6 . №10- AFMS «Moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa axborotlar» 09. 09. 1999 №75 23. 09. 1999 №822 01. 01. 2000 7 . №11- AFMS «Ma’lumotlarni kompyuterda ishlash (MKI) sharoitida audit o’tkazish» 09. 09. 1999 №76 23. 09. 1999 №823 01. 01. 2000 8 . №12- AFMS «Auditorlik tekshiruvlari jarayonida buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash» 26.12. 2006 №108 12.04. 2007 № 1673 01. 05. 2007 9 . №13- AFMS «Tahliliy amallar» 04. 08. 1999 №64 03. 09. 1999 №814 01. 01. 2000 1 0. №14- AFMS «Auditorlik tanlash» 27. 07. 1999 №59 03. 09. 1999 №815 01. 01. 2000 1 1. №16- AFMS «Ekspert ishidan foydalanish» 27. 07. 1999 №60 03. 09. 1999 №816 01. 01. 2000 1 2. №24- AFMS «Moliyaviy hisobotning buzib ko’rsa- 31. 05. 30. 06. 10. 07. 2001

tilganligi aniqlanganida auditorlik tashkilo-ti-ning ish tutishi» 2001 №49 2001 №1045 1 3. №25-AFMS-«Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishda normativ huquqiy hujjatlarga rioya etilishini tekshirish» 27.01.20 03 №14 28.02.2 003 №1223 10.03.2 003 1 4. №31- AFMS «Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati (biznesi) bilan tanishish»* 30. 05. 2001 №48 21. 06. 2001 № 1043 01. 07. 2001 1 5. №50- «Auditorlik dalillar» 03. 04. 2002 № 48 18. 04. 2002 № 1128 29. 04. 2002 1 6. №55 AFMS – «O’zaro bogliq shaxslar o’rtasidagi bitimlar bo’yicha auditorlik dalillarini olish bosqichlari» 27.01.20 03. №15 3.03.20 03. №1224 10.03.2 003 1 7. №56 AFMS–«Moliyaviy hisobot tuzilganidan keyingi hodisalar» 9.04.200 3. №54 23.04.2 003. №12 23.04.2 003. 1 8. №60 AFMS-«Boshqa auditor ishi natijalaridan foydalanish» 27.01.20 03. №16 20.02.2 003. №1221 2.03.20 03 1 9. №70- AFMS» Auditorlik hisoboti va moliyaviy hisobot haqidagi auditorlik xulosasi» 14. 02. 2001 №20 10. 03. 2001y №1016 20. 03. 2001 2 0. №80 AFMS –«Maxsus masalani tekshirish natijalari bo’yicha auditor hisoboti» 27.01.20 03. №13 19.02.2 003. №1220 1.03.20 03 2 1. №90- AFMS "Auditorlik tashkilotlarining kasbga doir xizmatlari" 14 fevral 2001 №19 10. 03. 2001 №1017 21. 03. 2001 Uchinchi pog’ona- standartlarni tadbiq qilish uchun zarur hujjatlar to’plami, ya’ni auditorlik tashkilotining ichki ishchi standartlaridan iborat. Bu hujjatlar standartlarni qo’llash va standartlar asosida auditorlik faoliyatini tashkil etishga doir ma’lumotlarni o’z ichiga oladi.

Auditorlik tashkilotlari bilan mijoz-korxona o’rtasidagi munosabatlar O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksiga muvofiq shartnoma asosida amalga oshiriladi. Auditorlik xizmati ko’rsatish shartnomasi audit predmetini, xizmat ko’rsatish joyini, haq to’lash hajmi va tartibini, tomonlarning javobgarligini o’z ichiga oladi. Shartnoma shartlari va topshiriq mazmuni O’zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunga zid bo’lmasligi lozim. «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunga muvofiq auditorlik faoliyati bilan faqat yuridik shaxs huquqiga ega auditorlik tashkiloti shug’ullanishi mumkin. Auditorlik tashkiloti auditorlik faoliyatini amalga oshirish litsenziyasiga ega bo’lgan yuridik shaxsdir. Auditorlik tashkilotlari o’z faoliyatini amalga oshirishda mustaqildir. Auditorlik faoliyatini me’yoriy tartibga solish tizimining shakllanishi va rivojlanishida professional jamoat tashkilotlari muhim o’rin tutadi. I. O’zbekiston buxgalterlar va auditorlarining milliy assotsiatsiyasi (O’BAMA) – buxgalterlar, auditorlar, ilmiy va pedagogik xodimlar, soliqlar bo’yicha maslahatchilarning respublika jamoat tashkiloti bo’lib, o’z a’zolarini ular manfaatlari va maqsadlarining umumiyligi, hududiy yoki profes-sional tamoyillar bo’yicha birlashtiradi. Assotsiatsiya O’zbekiston Respublikasida buxgalterlar va auditorlar kasb malakasini rivojlantirish va ularni xalqaro standartlar talablariga moslashtirishni ta’minlaydi. Shuningdek, buxgalterlar va auditorlarni professional himoyalashda amaliy yordam ko’rsatadi. Assotsiatsiya buxgalteriya hisobi, auditorlik faoliyati, soliqqa tortish, xususiylashtirish, qimmatli qog’ozlar bozori, korxonalar moliya- xo’jalik faoliyatining tahlili va moliyaviy menejment bo’yicha qonunchilik va me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqishda ishtirok etadi. Shu bilan birga yuqorida sanab o’tilgan masalalar bo’yicha maslahatlar beradi va «hammasi buxgalterlar uchun» nomli oylik byulleten, o’quv, me’yoriy hamda uslubiy adabiyotlar nashr qiladi. II. O’zbekiston Auditorlar Palatasi (O’AP) – malaka sertifikatiga ega mustaqil auditorlarni ixtiyoriy tarzda birlashtiruvchi, mustaqil notijorat jamoat tashkiloti. Auditorlar Palatasining asosiy maqsadi auditorlarning professionallik darajasini rivojlantirish va qo’llab-quvvatlashga yordam ko’rsatish, o’z a’zolarining kasbga oid manfaatlarini davlat va jamoat organlarida himoya qilish, hamda kasbga

oid talablar bo’yicha barcha o’zgarishlar to’g’risidagi va axborot ta’minoti bo’yicha aloqa o’rnatishdan iborat. Auditorlar Palatasining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:  audit sohasiga oid me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqishda ishtirok etish;  o’quv dasturlarini hamda malakaviy imtixonlarni topshirish tartibini ishlab chiqish va tasdiqlash;  auditorlik malaka sertifikatini olish uchun da’vogarlar uchun malakaviy imtihonlarni o’tkazish;  auditorlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bo’yicha o’quv markazlari tashkil etish;  auditorlarni kasb ahloqi kodeksi qoidalariga rioya qilishini nazorat qilish;  O’zbekiston auditorlar palatasi a’zoligiga malakali auditorlarni jalb etish uchun xalqaro tashkilotlar va boshqa davlat organlari bilan hamkorlik qilish;  O’zbekiston Respublikasi auditorlarining boshqa davlatlar jamoat tashkilotlari tomonidan tan olinishiga erishish. 3. Auditorlik tashkilotining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi. Auditorlik tashkiloti mustaqil xo’jalik yurituvchi sub’ekt sifatida «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunning 6-moddasiga muvofiq quyidagi huquqlarga ega: • auditorlik tekshiruvi o’tkazish to’g’risida qaror qabul qilish uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektning ta’sis hujjatlari hamda buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot hujjatlari bilan oldindan tanishib chiqish; • auditorlik tekshiruvi o’tkazish shakllari va usullarini mustaqil belgilash; • auditorlik tekshiruvi o’tkazilayotganda xo’jalik yurituvchi sub’ekt amalga oshirayotgan moliya-xo’jalik faoliyati bilan bog’liq hujjatlarni to’liq hajmda olish, shuningdek ushbu hujjatlarda hisobga olingan har qanday mol-mulkning amalda mavjudligini hamda har qanday majburiyatlarning amaldagi holatini tekshirish;

• auditorlik tekshiruvini o’tkazish davomida yuzaga kelgan masalalar bo’yicha xo’jalik yurituvchi sub’ektning moddiy javobgar shaxslaridan og’zaki va yozma tushuntirishlar olish hamda auditorlik tekshiruvi uchun zarur bo’lgan qo’shimcha ma’lumotlarni olish; • uchinchi shaxslar tomonidan yozma tasdiqlangan axborotni xo’jalik yurituvchi sub’ektdan olish; • ishonchli auditorlik xulosasini tuzish uchun zarur bo’lgan barcha axborot xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan taqdim etilmagan taqdirda auditorlik tekshiruvi o’tkazishdan bosh tortish; • auditorlik tekshiruvini o’tkazishda ishtirok etishga auditorlar va boshqa mutaxassislarni belgilangan tartibda jalb etish; • auditorlik tekshiruvi bilan qamrab olingan davrda xo’jalik yurituvchi sub’ektga professional xizmatlar ko’rsatish, bundan buxgalteriya hisobini yo’lga qo’yish, tiklash, yuritish va moliyaviy hisobot tuzish mustasno; • auditorlarning respublika jamoat birlashmasiga a’zo bo’lib kirish. Auditorlik tashkiloti qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo’lishi mumkin. Auditorlik tekshiruvi o’tkazish to’g’risida qaror qabul qilish uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektning ta’sis hujjatlari hamda buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot hujjatlari bilan oldindan tanishib chiqadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektning ta’sis hujjatlari ya’ni ustavi va ta’sis shartnomasi bilan tanishish auditorga bo’lg’usi mijozining yuridik maqomi, faoliyat turi, predmeti va ta’sischilari to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lish imkonini beradi. Bunda auditor korxonaning asosiy ustav faoliyati, ustavning qachon va qaysi davlat organida ro’yxatga olinganligi hamda notarial idora tomonidan tasdiqlanganligiga e’tibor berishi kerak. Shuningdek, ta’sis shartnomasiga muvofiq ta’sischilari kimlar, ularning yuridik maqomi, ustav kapitalidagi ishtiroki (ulushi), moliya-xo’jalik faoliyati bo’yicha huquq va majburiyatlari bilan tanishadi. Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot hujjatlari bilan tanishish auditor uchun korxonada buxgalteriya hisobining qaysi shakli (memorial-order, jurnalorder, jadval-avtomatlashtirilgan va b.) qo’llanilishi, buxgalteriya apparatining hajmi va tuzilishi, buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzishning

qay darajada me’yoriy ta’minlanganligi, umumiy moliyaviy ahvol va boshqalar to’g’risida dastlabki tasavvurga ega bo’lish imkonini beradi. Auditorlik tekshiruvi o’tkazilayotgan xo’jalik yurituvchi sub’ekt amalga oshirayotgan moliya-xo’jalik faoliyati bilan bog’liq hujjatlarni to’liq hajmda olish, shuningdek ushbu hujjatlarda hisobga olingan har qanday mol-mulkning amalda mavjudligini hamda har qanday majburiyatlarning amaldagi holatini tekshirish. Qonunda belgilangan ushbu huquqlar tekshiruv jarayonida zarur bo’lgan, mijoz-korxonaning moliya-xo’jalik faoliyati bilan bog’liq hujjatlarni hech qanday to’sqinliksiz to’liq hajmda olish imkonini beradi. Shuningdek, auditor ushbu hujjatlarda aks ettirilgan mol-mulklarning haqiqatda mav-judligini va majburiyatlar holatini tegishli usullar (inventarizatsiya qilish, qarama-qarshi tekshiruv va h. k.) bilan tekshirish huquqiga ega. Mijoz-korxona esa auditor talab qilgan barcha hujjatlarni to’liq hajmda taqdim etishi, mol-mulklar mavjudligi va majburiyatlar holatini tekshirishga zarur shart-sharoitlarni yaratib berishi lozim. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish davomida yuzaga kelgan masalalar bo’yicha xo’jalik yurituvchi sub’ektning moddiy javobgar shaxslaridan og’zaki va yozma tushuntirishlar olish hamda auditorlik tekshiruvi uchun zarur bo’lgan qo’shimcha ma’lumotlarni olish. Auditor tekshiruv jarayonida aniqlangan xato-kamchiliklar, xususan kamchiliklar va ularning sabablari hamda moddiy javobgar shaxslardan yozma va og’zaki tushuntirish oladi. Shuningdek, auditorlik tekshiruvini boshlashdan oldin ham moddiy javobgar shaxslar (kassir, omborchi va b.)dan belgilangan tartibda tilxat oladi. Shu bilan birga auditor zarur hollarda uchinchi shaxslar tomonidan yozma tasdiqlangan axborotni xo’jalik yurituvchi sub’ektdan olishga ham haqli. Ishonchli auditorlik xulosasi tuzishi uchun barcha axborotlar xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan taqdim etilmagan hollarda auditor tekshiruv o’tkazishdan bosh tortishi «Auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasi tuzishdan voz kechish to’g’risidagi arizasi» bilan rasmiylashtirishi mumkin. Bulardan tashqari auditorlik tashkiloti zaruratdan kelib chiqib tekshiruvda ishtirok etishga boshqa auditorlar va mutaxassislarni ham belgilangan tartibda jalb etish huquqiga ega. Auditorlik tashkilotlarining majburiyatlari. Auditorlik tashkilotlarining majburiyatlari «Auditorlik faoliyati to’g’risida» gi qonunning 7-moddasida belgilangan. Unda ta’kidlanishicha, auditorlik tashkiloti auditorlik faoliyati bilangina shug’ullanishi mumkin. Ushbu qonunning 3-moddasiga muvofiq

«auditorlik faoliyati deganda auditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish va boshqa shu bilan bog’liq professional xizmatlar ko’rsatish borasidagi tadbirkorlik faoliyati tushuniladi» Shuningdek, auditorlik tashkilotining zimmasiga quyidagi majburiyatlar yuklatiladi: • auditorlik faoliyatini amalga oshirayotganida ushbu Qonun hamda boshqa qonun hujjatlarining talablariga rioya etishi; • auditorlik tekshiruvi o’tkazilishga doir shartnoma tuzishdan oldin buyurtmachining talabiga binoan auditorlik faoliyatini o’tkazish huquqini beruvchi tegishli litsenziyani, auditor (auditorlar)ning malaka sertifikatini taqdim etishi; • xo’jalik yurituvchi sub’ektning so’roviga binoan auditorlik tekshiruvini o’tkazish bo’yicha qonun hujjatlarining talablari to’g’risidagi, auditorning e’tirozlari asoslanilgan qonun hujjatlarining normalari to’g’risidagi axborotni taqdim etishi; • auditorlik tekshiruvini amalga oshirishda olingan axborotning mahfiyligiga rioya etishi; • auditorlik hisobotida moliyaviy-xo’jalik operatsiyalarining qonuniyligi buzilishi faktlarining hamda ularni bartaraf etish yuzasidan takliflarni aks ettirishi; • o’tkazilgan auditorlik tekshiruvlari natijalariga doir auditorlik xulosalari va auditorlik hisobotlarining nusxalari auditorlik tashkilotida mavjud bo’lishini hamda ularning qonun hujjatlarida belgilangan tartibda saqlanishini ta’minlashi; • auditorlarning bir yilda bir marta malaka oshirish kurslaridan o’tishlarini ta’minlashi; • auditorlik tashkilotlarini majburiy reyting baholash uchun auditorlarning respublika jamoat birlashmasi so’roviga ko’ra axborot taqdim etishi; • xo’jalik yurituvchi sub’ektga uning mansabdor shaxslari va boshqa xodimlari zarar etkazganligini aniq tasdiqlab turgan faktlarni aniqlagan taqdirda bu haqda xo’jalik yurituvchi sub’ektning rahbariyatiga (mulkdoriga) ma’lum qilishi hamda auditorlik hisobotiga tegishli qaydni kiritishi shart. Zarur xollarda auditorlik tekshiruvining natijalarini ma’lum qilish uchun qonun hujjatlarida belgilangan

tartibda qatnashchilarning (aktsiyadorlarning) umumiy yig’ilishi chaqirilishini talab qilishi shart. Auditorlik tashkiloti zimmasida qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlar ham bo’lishi mumkin. Auditorlik tashkilotining javobgarligi. «Auditorlik faoliyati to’g’risidagi» Qonunning 8 moddasiga muvofiq auditorlik tashkilotlari auditorlik tekshiruvi buyurtmachilari, xo’jalik yurituvchi sub’ekt va moliyaviy hisobotdan boshqa foydalanuvchilar oldida moliyaviy hisobot hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektning boshqa moliyaviy axboroti to’g’risida noto’g’ri yakundan iborat bo’lgan auditorlik xulosasini tuzish oqibatida ularga etkazilgan zarar uchun javobgar bo’ladi. Auditorlik tekshiruvini sifatsiz o’tkazganlik yoki lozim darajada o’tkazmaganlik oqibatida xo’jalik yurituvchi sub’ektga va (yoki) auditorlik tekshiruvining buyurtmachisiga etkazilgan zarar, shu jumladan boy berilgan foyda, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanishi shart. Shuningdek, auditorlik tashkilotining javobgarligi O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi 336 moddasiga muvofiq ikki taraflama shartnomani bajarmaslik oqibatida ham vujudga keladi. Unda ko’rsatilishicha: agar ikki taraflama shartnomada bir taraf o’zi javobgar bo’lgan vaziyat tufayli uni bajarishi mumkin bo’lmay qolsa, ikkinchi taraf, basharti qonunda yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa, shartnomadan voz kechishga va shartnomaning bajarilmasligi tufayli etkazilgan zararni undirib olishga haqli. Auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya uni bergan davlat organi tomonidan quyidagi hollarda bekor qilinishi mumkin: auditorlik tashkiloti litsenziyani bekor qilish to’g’risida ariza bilan murojat qilganda; litsenziya soxta hujjatlardan foydalanilgan holda olinganligi fakti aniqlanganda; maxsus vakolatli davlat organining litsenziya berish to’g’risidagi qarori noqonuniyligi aniqlanganda; agar auditorlik tashkiloti unga litsenziya berish to’g’risidagi qaror qabul qilingani haqida xabarnoma yuborilgan (topshirilgan) paytdan e’tiboran uch oy muddat ichida maxsus vakolatli davlat organiga litsenziya berganlik uchun davlat boji to’langanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etmagan yoki litsenziya shartnomasini imzolamagan bo’lsa.

ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni - Toshkent 1996 y. 30 avgust. 2. O’zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonuni (yangi tahriri) 2000 y. 26 may. (O’zR 13.12.2002 y. 447-II-son Qonuni, O’zR 04.04.2006 y. O’RQ-28-son Qonuni, O’zR 10.10.2006 y. O’RQ-59-son Qonuni, O’zR 17.09.2007 y. O’RQ-110-son Qonuni, O’zR 09.09.2009 y. O’RQ-216-son Qonuni asosidagi o’zgartirishlar bilan) 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 4 apreldagi PQ-615-son Qaroriga ilova «Auditorlik tashkilotlari to’g’risida» Nizom. 4. Do’smuratov R.D. Audit asoslari.-T.: O’zbekiston milliy entsiklopediyasi. 2003.-612 s. 5. Audit. Darslik 1-jild. M.M.Tulajodjaeva, Sh.I.Ilxomov, K.B.Axmadjonov va boshq.-T.: NORMA.-2008.-320 b. 6. Audit. Darslik 2-jild. M.M.Tulajodjaeva, Sh.I.Ilxomov, K.B.Axmadjonov va boshq.-T.: NORMA.-2008.-320 b. 7. Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б. 8. Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с. 9. Аудит: учебник для студентов вузов, обучающихся по экономическим специальностям / под ред. В.И Подольского. М.: – “ ЮНИТИ – ДАНА”, – 2009 г. – 744 стр. 10. Жминько С. Внутренний аудит. – Ростов н/Д: “Феникс ”, 2008 г. –316 стр.

O'xshashlar

Buxgalteriya hisobini tashkil qilishning me'yoriy huquqiy asoslari

Auditorlik faoliyatini rejalashtirish

Sug’urta faoliyatini amalga oshirishning huquqiy asoslari

O’zbekiston respublikasida boshqaruv hisobini tashkil etishni rivojlantirish yo’nalishlari

O’zbekiston Respublikasida boshqaruv hisobini tashkil etishni rivojlantirish yo’nalishlari