Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги мамлакатлари иқтисодиёти - Iqtisodiyot - Referatlar

Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги мамлакатлари иқтисодиёти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

134 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигини ташкил топиши ва ривожланиш хусусиятлари 2. МДҲ мамлакатларининг жаҳон хўжалигига кириб бориши ва унинг муаммолари 3. Ўзбекистон Республикасининг МДҲ доирасидаги ҳамкорлиги

www.arxiv.uz Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигини ташкил топиши ва ривожланиш хусусиятлари 1991 йилнинг 8 декабрида Белоруссиянинг ҳукумат резиденциясида (Вискули шаҳрида) Россия Федерацияси, Белоруссия ва Украина Республикаларининг ҳукумат раҳбарлари МДҲ давлатлари иттифоқини тузиш тўғрисида битимни имзолашди. Шу йилнинг 21 декабрида Олма–Ота шаҳрида 11 та суверен давлатларнинг ҳукумат раҳбарлари (Болтиқ бўйи давлатлари ва Грузиядан ташқари) Озарбайжон, Арманистон, Белоруссия, Қозоғистон, Молдова, РФ, Тожикистон, Туркманистон, Ўзбекистон ва Украина Республикалари МДҲ нинг тенг ҳуқуқли давлатлари эканлигини қайд этувчи Баённомани имзолашган эди. 1993 йилнинг декабрида эса, Грузия ҳам МДҲ га аъзо бўлиб кирди. МДҲ ўз аъзоларининг суверен тенглигига асосланган бўлиб, халқаро ҳуқуқнинг мустақил ва тенг ҳуқуқли субъекти ҳисобланади. МДҲ доирасида мамлакатларнинг мувофиқлашган институтлари бўлиб, унинг бошқарув органлари давлат ва хукумат раҳбарлари Кенгаши, Ижроия котибияти ҳисобланади. МДҲ Низомида мамлакатларнинг унга аъзо бўлиш шартлари, мақсад ва тамойиллари белгилаб берилган. МДҲ ташкил қилинган дастлабки кундан бошлаб, Ўзбекистон Республикаси иқтисодий интеграцияни чуқурлаштириш, хўжалик алоқаларини сақлаш ва кенгайтириш, сиёсий ишларга аралашмаслик, бир- бирига сунъий таъсир қилмаслик тарафдори бўлган давлатлар қаторидан ўрин олди. МДҲ мамлакатлари билан бўлган муносабатда Ўзбекистоннинг ўрни қуйидагилардан иборат эди: - МДҲнинг барча иштирокчи-давлатлари ўзаро манфаатларини тенг ҳуқуқли асосини эътиборга олган ҳолда, иқтисодий интеграциянинг устувор йўналишда бўлиш шарти; - Ўзбекистон Республикаси ўзаро манфаатли ҳамкорлик қилишда ихтиёрийлик тамойилини сақлаш тарафдорлиги ва бошқалар;

www.arxiv.uz - МДҲ доирасида ҳамкорликнинг иқтисодий таҳлиллари шуни кўрсатмоқдаки, аъзо- давлатлар билан иккиёқлама ва шунингдек ҳар томонлама олиб борилаётган иқтисодий муносабатларнинг барча соҳаларида тенг ҳуқуқлилик тамойилларига асосланган ҳакорлик қилиш учун барча имкониятлар мавжуд; - МДҲ ёрдамида катта йўқотишларсиз янги мустақил давлатларнинг ўзаро ҳамкорлик қилишлари учун ҳуқуқий ва ташкилий шароитлар ҳам яратиб берилган. Жаҳон иқтисодиётида МДҲ муҳим тизим бўлиб,12 аъзо- давлат, умумий, шунингдек миллий давлат манфаатларини ҳисобга олган ҳолда ўзаро фойдали ҳамкорликни амалга оширади. Давлатлараро ҳамкорликнинг ўзаро иқтисодий муносабатлари МДҲ дирасидаги асосий йўналишлардан бири ҳисобланиб, улар қуйидагилардир:  МДҲ доирасида мақсадлар амалга ошгунга қадар интеграцияга сакраб ўтмасдан, босқичма – босқич ишлаб чиқаришни ривожлантириб эркин савдо зоналарини ташкил қилиш;  МДҲ доирасида савдо – иқтисодий ҳамкорликнинг салоҳиятни кўтариш;  МДҲ доирасида товарларнинг эркин ҳаракатини таъминлаш ва бошқалар. Жаҳон иқтисодиётида МДҲ координатор ва ахборотчи ролини ўйнаб, аъзо давлатлар учун юқори даражадаги ижтимоий –иқтисодий, сиёсий ва маданий хўжалик соҳаларида юқори натижаларга эришиш жараёнларини тартибга солувчи платформага айланиши мақсадга мувофиқдир. Ушбу жараёнлар МДҲ давлатларининг жаҳон хўжалик тизимига босқичма – босқич ишлаб чиқаришни ривожлантириб киришига имкон беради. Бунда самарали фаолият юритаётган эркин савдо зонасининг яратилиши тўлақонли бозор инфратузилмаси ва хўжалик ҳамкорлиги юқори босқичларга ўтишида объектив зарурат касб этди. МДҲга аъзо давлатлар жаҳон хўжалик алоқалари тизмида, шунингдек иқтисодий ҳамнафаслик даражасига боғлиқ ҳолда

www.arxiv.uz интеграция жараёнларининг кейинги ривожланиш босқичларида ва минтақавий бирлашмаларида тўлақонли қатнашиш тўғрисида мустақил қарорлар қабул қилганлар. Қабул қилинган қарорларнинг амалий бажарилиши эса МДҲ доирасида самарали ҳамкорликда намоён бўлади. МДҲ мамлакатларининг жаҳон хўжалигига кириб бориши ва унинг муаммолари 90-йилларнинг бошига қадар социалистик режали тизимни бошидан кечирган МДҲ мамлакатлари жаҳон хўжалигига дадил кириб боришининг назарий ва амалий томонларини ечиш учун қуйидаги муаммоларни ҳал этишга киришган эди: - «очиқ иқтисодиёт» тамойилларининг назарий жиҳатларини таҳлил этиб, амалиётда кенг қўллаш; - жаҳон иқтисодиётида социалистик режали тизимни бошидан кечирган (ХХР, Марказий ва Шарқий Европа давлатлари) ва ҳозирги кунда бозор иқтисодиётига дадил кириб бораётган мамлакатларнинг иқтисодий ислоҳотларини чуқур таҳлил этиш ва амалиётда қўллаш; - иқтисодиётда экспорт стратегияси билан саноат сиёсати ўртасида рўй бераётган ўзаро алоқадорликни чуқур таҳлил этиш; - жаҳон мамлакатлари ўртасида интеграция жараёнлари боришини таҳлил этиб, иқтисодий фаолиятнинг жаҳон стандартларига мос механизмини ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш. Жаҳон иқтисодиётида МДҲ мамлакатлари ривожланишнинг ўзига хос хусусиятига эга бўлиб, ташқи савдо соҳасида халқаро иқтисодий муносабатларнинг глобал масштабда ривожланиши билан характерланади. 90–йилларда МДҲ мамлакатларининг иқтисодий ривожланишида барқарорлашув жараёнлари рўй бериб, Осиё-Тинч океани минтақаси давлатларининг иқтисодий тикланганлиги кўзга ташланади. МДҲ мамлакатлари билан яқин ва узоқ хорижий мамлакатлар ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқалари боришида, саноати ривожланган

www.arxiv.uz мамлакатлар – АҚШ, Япония, Буюк Британия, Швейцария, Жанубий Корея, ГЕРМАНИЯ, Франция, Туркия алоҳида ўринни эгаллаб турибди. МДҲ мамлакатлари билан Ўзбекистон Республикаси ўртасида олиб борилаётган савдо – иқтисодий муносабатлар ҳам самарали ривожланиб бормоқда. МДҲ мамлакатларининг республикамиз билан товар айланмаси ривожланиши тенг ҳуқуқли ва ўзаро фойдали тамойилларга асосланган. 2000 йилда Украина билан Ўзбекистон ўртасида савдо айланмаси 1999 йилга нисбатан 1,3 баробарга, РФ билан бўладиган савдо айланмаси эса 16 % га ўсган эди. МДҲ мамлакатларини республикамиз билан бўлган ташқи савдо айланмасининг 30-35 %и Марказий Осиё минтақаси давлатлари (Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон) орқали амалга оширилмоқда. Мустақилликнинг дастлабки йилларида республикамизнинг ташқи савдо алоқаларини 70-80 %и МДҲ мамлакатлари ҳиссасига тўғри келган бўлса, 1997 йилда 60-65 %, 2004 йилда эса 75 – 80 %га тўғри келган эди. Россия Федерацияси билан Ўзбекистон ўртасида савдо – иқтисодий алоқалар йилдан–йилга кенгайиб, ривожланиб бормоқда. 1997 йилда Россия билан Ўзбекистон ўртасида экспорт – импорт сальдо 65,3 млн. АҚШ долл.ни ташкил этган. Ўзбекистон Россияга асосан қишлоқ - хўжалик маҳсулотларини чиқариб, саноат товарларини сотиб олмоқда. Агар 1992 йилда Россияга сотилган маҳсулотларнинг 58-59 %и пахта толасига, 7-8 %и машина ва асбоб- ускуналарга, 1-2 %и эса халқ истеъмоли товарларига тўғри келган бўлса, 1998 йилда пахта толасининг улуши 21-22 %га қисқарганлигини, машина ва асбоб – ускуналар 30-31 %га, халқ истеъмоли маҳсулотлари савдоси учун эса 14-15 %га ўсганлигини кўришимиз мумкин. Хуллас, республикамиз ўзининг қисқа иқтисодий ривожланиш йилларида Россиядан халқ истеъмоли маҳсулотларини импорт қиладиган мамлакатдан, уларни экспорт қиладиган мамлакатга айланиб борган эди. Агар 1992 йилда ёқилғи маҳсулотлари импорти 61-62 %ни ташкил этган бўлса, 1998 йилга келиб РФ дан ёқилғи сотиб олиш деярли тўхтади.

www.arxiv.uz Ўзбекистон РФдан машина ва асбоб – ускуналарни, 16-18 %атрофида кимё, 15-18 %атрофида қора металлургия саноат маҳсулотларини сотиб олмоқда. Россия эса ўз навбатида Ўзбекистондан қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сотиб олмоқда. Жумладан, 1992 йилда Ўзбекистондан сотиб олинган пахта толаси 58-59 %ни ташкил этган бўлса, 1998 йилда 21-22 %ни ташкил этган. МДҲ мамлакатлари билан Ўзбекистон ўртасида бўладиган ташқи савдо айланмасининг 30-35 %и Марказий Оси ё минтақаси давлатлари орқали амалга оширилмоқда. Иқтисодий таҳлиллар шуни к ў рсатмоқдаки, 1999 йилдан бошлаб минтақа давлатлари ўртасида товар айланмаси йилдан – йилга ўсиб, ривож топмоқда. Агар 1999 йилда минтақа давлатлари билан республикамиз ўртасида товар айланма 525 млн. АҚШ долл.ни, 2002 йилда эса 568 млн. долл.ни ташкил этган. 2002 йилда Қозо ғ истон билан Ўзбекистон ўртасида товар айланмаси 263,3 млн. долл.ни, Тожик и стон билан 116,9 млн. АҚШ долл.ни, Қирғизистон билан 111,6 млн, Туркманистон билан эса 75,3 млн. АҚШ долл.ни ташкил этган. МДҲ давлатлари билан Ўзбекистон ўртасида савдо – иқтисодий муносабатлар сезиларли ривожланиб бормоқда. Жумладан, 2003 йилда Ўзбекистоннинг Украина билан бўлган савдо айланмаси 1,5-2 баробарга, РФ билан 20-25 % га, Марказий О си ё давлатлари билан 1,5-2 баробарга ўсган эди. МДҲ мамлакатларининг са вдо – иқтисодий алоқалари Озарбайжон, Арманистон, Белорус с ия к аби мустақил давлатлар билан ҳам йилдан – йилга кенгайиб бормоқда. МДҲ мамлакатларининг савдо – иқтисодий алоқаларининг боришида, айниқса саноати ривожланган (АҚШ, Буюк Британия, Франция, Италия) ва ривожланаётган (Ҳиндистон, Туркия, Эрон, Саудия Арабистони) давлатлари алоҳида ўринни эгаллаб турибди. Ўзбекистон Республикасининг МДҲ доирасидаги ҳамкорлиги Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов 1998 йилнинг 15- 16 сентябрида Қозоғистон пойтахти Остона шаҳрида бўлиб, МДҲнинг навбатдаги Саммитида иштирок этди. Саммит қатнашчилари Россияда рўй берган террорчилик ҳаракатларни кескин қоралашди ва мазкур иллатга

www.arxiv.uz қарши курашда ушбу мамлакат билан ўзларининг бирдамлигини билдиришди. Давлат раҳбарлари кенгашнинг тор доирадаги учрашувида ҳам, кенгайтирилган тартибдаги музокараларда ҳам терроризмга қарши ўзаро ҳамкорлик масалаларига алоҳида эътиборни қаратишди. МДҲ нинг бир қатор мамлакатларида рўй берган воқеалар террорчилик ҳаракатининг кенгайиб бораётганидан дарак бермоқда. Бундай шароитда фақат жипслашиб ҳамкорлик қилиш билан мазкур иллатга қарши туриш мумкин. Бироқ, МДҲ мамлакатларининг хавфсизлик йўлида қилаётган ҳамкорлиги бугунги кун талаби даражасида эмаслиги кўзга ташланмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов таъкидлаганидек: вазият қанчалик мураккаб бўлмасин, террор муаммосига ҳамма давлатлар ҳам бирдай жиддий эътибор бермаяпти, деб бўлмайди… Улар тайёрланадиган лагерларни бартараф этиш зарур. Энг муҳими, террорчиларни тайёрлаш, операцияларни молиялаштириш, кишилар онгини заҳарлаш билан шуғулланувчи марказларни йўқ қилиш керак. Ушбу Саммит – йиғилишида Ислом Каримов МДҲ мамлакатларида экстремистик ташкилотларнинг рўйхатини тузиб, уларнинг фаолиятини қонун йўли билан таъқиқлаш таклифи билан чиқиб, террорчиларнинг МДҲ мамлакатларидан наинки маконини топиш, бу ҳудудга ҳатто қадам боса олмаслиги учун барча чора – тадбирларни кўриш керак, - деган эди. Айрим мамлакатларнинг ҳукумат раҳбарлари «тегмасак – бизга ҳам тегишмайди», деган тамойилга таяниши ўта хато, ҳатто хатарли қараш эканлиги бугунги ҳаёт, вазият яққол кўрсатиб турибди. Террор кутилмаган жойларга ҳам кириб бормоқда. Демак, террордан ҳоли мамлакат бор, деб бўлмайди. Шундай экан, унга қарши курашда ҳамкорлик қилиш, бунинг учун куч ва имкониятни сафарбар этиш керак. Ислом Каримов бу борада барча давлатларнинг раҳбарлари мазкур иллатга бир хил назар билан қараши, муаммога бир хил баҳо бериши ғоят муҳимлигини ушбу Саммит йиғилишида таъкидлаган эди. Жаҳон иқтисодиётида бугунги кунда алоҳида ажратиб олинган давлат учун хавфсизлик тушунчаси ўз кучини йўқотган. Террорчи бир мамлакатда

www.arxiv.uz тайёргарлик кўрса, иккинчисидан қурол, учинчисидан маблағ олади ва тўртинчи бир мамлакатда эса ҳунрезликни амалга оширади. Уларнинг раҳнамолари эса бошқа бир мамлакатда ўрнашган бўлади. Дунёда рўй бераётган террорчилик ҳаракатларининг чегара билмаслиги, миллат ва ёш танламаслигини кўрсатиб турибди. МДҲ мамлакатлари орасида эса чегара ва муҳожирликка, учинчи давлатлардан келган одамларнинг бир мамлакатдан иккинчи бир давлатга ўтишига доир масалалар ҳали пухта ишлаб чиқилмаган. Демак, ҳозирги кунда жаҳоннинг ҳеч бир мамлакати террор хавфидан тўла қонли кафолатланмаган. Саммит қатнашчилари ялпи хавфсизлик ва барқарорликни таъминлашда, террорчилик, диний экстремизм ва уюшган жиноятчиликка, қурол-яроқ ва наркотик моддалар контрабандасига, ноқонуний муҳожирликка қарши курашда амалий ҳамкорликни ҳар томонлама кучайтириш чораларини кўриб чиқдилар. Ушбу масала юзасидан МДҲ Давлат раҳбарлари кенгашнинг баёноти қабул қилинади. Қозоғистоннинг пойтахти Остона шаҳрида бўлиб ўтган Олий даражадаги учрашувда кўрилган асосий масалалардан яна бири, МДҲга аъзо мамлакатлар ўртасида савдо-иқтисодий алоқаларни янада ривожлантиришдир. Ҳукумат раҳбарлари МДҲ доирасида ҳамкорликка тўсиқ бўлаётган омилларни таҳлил этдилар. Ҳукуматнинг тегишли ташкилотларига уларни бартараф этиш чораларини ишлаб чиқишни топширишга келишиб олдилар. Ислом Каримов эркин савдо зонасини барпо этиш масаласи ҳамон МДҲ давлатлари доирасида оқсаётганини таъкидлади. Ҳолбуки, бу билан кўпгина муаммоларга ечим топиш мумкинлигини қайд этган эди. Жаҳон иқтисодиётида товар ва хизматларнинг эркин ҳаракати ўзаро ишонч ва ҳамкорлик руҳини мустаҳкамлайди, ахборот алмашувини кучайтиради. Айни бир пайтда қонунга зид бўлган савдо-сотиққа чек қўйилади. Бу эса нафақат контрабанда ва ноқонуний муҳожирлик каби

www.arxiv.uz иқтисодий жиноятларнинг олдини олиш, балки хавфсизлик нуқтаи назаридан ҳам ғоят муҳим аҳамият касб этади. Мамлакатимиз ташаббуси билан илгари сурилган Марказий Осиё ва умумий бозорни яратиш ғояси замирида интеграциянинг ана шундай шакли ўз ифодасини топган. Аслида, иқтисодиётда умумий бозор ва эркин савдо зонасининг моҳияти битта. Ислом Каримов учрашув қатнашчиларини бу йўналишда олиб бораётган саъй-ҳаракатлар и ни фаоллаштиришга, тезроқ амалий ишга ўтишга чақирди. Саммит- йиғилишида энергетика, сув захиралари, транспорт ва бошқа соҳаларда МДҲ мамлакатларининг ҳ а мкорлигини ривожлантиришга оид масалалар ҳам кўриб чиқилди. Саммит-йиғилишида ноқонуний муҳожирликка қарши курашдаги ҳамкорлик концепцияси, жиноятчиликка қарши курашнинг 2005-2007 йилларга мўлжалланган чора-тадбирларнинг давлатлараро дастури, наркотик воситалар, психотроп моддаларнинг ноқонуний савдосига қарши курашда 2005-2007 йилларга мўлжалланган ҳамкорлик дастурлари имзоланди. РФ Президенти Владимир Путин МДҲ Давлат раҳбарлари кенгашининг раиси эти б сайлан ди . Остона шаҳрида Ўзбекистон ва Россия ҳукумат раҳбарларининг учрашуви бўлиб ўтди. Ислом Каримов ва Владимир Путин икки томонлама алоқалар, жумладан, хавфсизликни таъминлаш соҳаси билан бўлган ҳамкорликка доир масалаларни муҳокама қилишди. Ўзбекистон ва Россия ўртасида олиб борилаётган стратегик шериклик тамойилларига таянувчи муносабатларнинг бугун г и аҳволини таҳлил этишиб, фикр алмашишди. ЕТТБ ўзининг 2004 йил 9 ноябр и даги ҳисоб о тида МДҲ мамлакатларида иқтисодий ўсиш 7,4 %га ўсганлиги Берлин деворининг қулашидан сўнгги 15 йил ичида Марказий Европа ва Марказий Осиёнинг собиқ коммунистик давлатлари бозор иқтисодиётига ўтишда улкан муваффаққиятга эришганлигини қайд этган эди (2003 йилда бу кўрсаткич 5,6 %ни ташкил этган).

www.arxiv.uz Жаҳон иқтисодиётида ЕТТБ берган маълумотларга кўра энг юқори иқтисодий кўрсаткич МДҲ мамлакатларида кузатилган (7,4 %) бўлса, Жануби–Шарқий Европа давлатларида иқтисодий ўсиш 5 %га, Марказий Европа ва Болқон мамлакатларида эса 49 %га ўсган эди. Энг йирик иқтисодиётга эга бўлган Россиянинг иқтисодий кўрсаткичлари 7,3 %дан 6,9 %гача ўсган эди. 2005 йилда мазкур минтақанинг умумий кўрсаткичи 5,5 %ни ташкил этган. 1992 йилнинг 20 мартида Ўзбекистон – РФ ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилди. Ўзбекистон Республикаси ва РФ ўртасида муносабатлар узоқ муддатли стратегик аҳамиятга эга бўлиб, ҳар икки мамлакат парламентларининг раислари, ҳукумат раҳбарлари ва ташқи ишлар вазирларининг олий мақомдаги ташрифлари муҳим қадам бўлди. Жумладан, 1998 йилнинг 5-7 майида Ўзбекистон Р еспубликаси Президенти И. Каримов давлат ташрифи билан Р Ф да бўлди. 1998 йилнинг 11-12 октябрида РФ Президенти Б.Ельцин давлат ташрифи билан Ўзбекистонда бўлди. 1999 йилнинг 12-13 февр а лида Россиянинг Федерал йиғилишининг раиси Е. Строев расмий ташриф билан мамлакатимизга келди. 1999 йилнинг 10-11 декабрида РФ президенти Владимир Путин расмий таш р иф билан Ўзбекистонга келди. 2002 йилнинг 18-19 майида РФ Президенти В. В. Путин хизмат ташрифи билан Ўзбекистонга келди. 2001 йилнинг 3-5 майида Ўзбекистон Р еспубликаси П резиденти И. Каримов давлат ташрифи билан Р Ф да бўлди. 2001 йилнинг 7-8 се н тябрида Москва мери Ю. Лужков бошчилигидаги пойтахт ҳукумати делегацияси расмий та ш риф билан Ўзбекистонда бўлди. 2001 йилнинг18-19 сентябрида РФ хавфсизлик кенгаши котиби В. Рушайло хизмат ташрифи билан Ўзбекистонга келди. 2002 йилнинг 9- 1 0 январида РФ ташқи ишлар вазири С. Иванов хизмат ташрифи билан Ўзбекистонга келди. 2002 йилнинг 4-5 июнида РФ ҳукумати раиси ўринбосари В. Христенко бошчилигидаги ҳукумат делегацияси Ўзбекистонга келди. 2003 йининг 30 январида РФ Президенти маъмурияти А. Волошин бошчилигидаги делегация

www.arxiv.uz Ўзбекистонга келди. 2003 йилнинг майида Ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримов Санкт – Петербург шаҳрининг 300 йиллик юбилейи тантаналарида иштирок этиш мақсадида РФ да бўлди. 2003 йилнинг августида РФ Президенти В. Путин хизмат сафари билан Ўзбекистонга келди. 1991 - 2005 йил ларда республикамиз ҳукумат раҳбарияти томонидан 160дан ортиқ халқаро шартнома ва 40 дан ортиқ бошқа ҳужжатлар ( минтақалараро ҳамкорлик тўғрисидаги ҳужжатларни ҳам олганда) имзоланди. Жумладан, 1992 йилнинг 30 майида имзоланган Ўзбекистон Республикаси ва РФ ўртасида давлатлараро аҳамиятга эга бўлган дўстлик ва ҳамкорлик шартномаси, шунингдек 1998 йилнинг 12 октябрида имзоланган Ўзбекистон билан РФ ўртасида 1998-2007 йилларда иқтисодий ҳамкорликни мустаҳкамлаш ҳақидаги битим икки давлат ўртасида бўладиган ўзаро муносабатларни тартибга с о лувчи асосий ҳужжатлар ҳисобланади. И кки давлат ўртасида иқтисодий соҳада 40дан ортиқ , ижтимоий ва илмий-техник ҳамкорлик соҳада 10та, ҳарбий ҳамкорлик масалалари бўйича 10 та, солиқ қонунлари ва ҳуқуқий муносабатлар соҳаси юзасидан эса 10 дан ортиқ ҳужжатлар имзол а нган. Бундан ташқари ҳозирги кунда икки давлат ўртасида имзолан ишга тайёрланган 50 дан ортиқ ҳужжатлар ўрганилиб таҳлил қилинмоқда. Ўзбекистон Р еспубликаси ва РФ ўртасида иқтисодий ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро комиссия доирасида ҳужжатларни инвентаризация қилиш бўйича тадбирий ишлар ҳам олиб борилмоқда. 1997 ва 2003 йилларда Ўзбекистон Республикаси ва РФ ўртасида савдо – иқтисодий ҳамкорликларнинг бориши қуйидагича бўлган эди ( 16- жадвал) . 16-жадвал Кўрсаткич номи 1997й. 1998й. 1999й. 2000й. 2001й. 2002й. 2003й. январ - август Товар айирбошлаш 607,6 053,4 864,8 1010,3 1129,8 913,13 681,1 Экспорт 836,4 526,2 432,6 545,5 526,2 317,1 241,0 Импорт 771,2 527,2 432,1 464,8 603,6 595,2 440,0

www.arxiv.uz Манба: Ўзбекистон Республикаси Ташқи Иқтисодий алоқалар, инвестиция ва савдо вазирлиги. 2003 йилнинг биринчи ярмида Ўзбекистондан Россияга экспорт қилинган товарлар таркиби қуйидагича бўлган: транспорт воситалари – 25,6 %ни, хизматлар – 17,1 %, пахта толаси – 14,6 %, табиий ёқилғи, нефтъ ва нефтъ маҳсулотлари – 9,6 %, сабзовотлар – 4,6 % газлама, пахта калаваси – 4,1 %, пахта, жун – 3,9 %, сабзовот ва боғдорчилик мевалардан ишланган маҳсулотлар–3,5 %ни ташкил қилган. Россиядан Ўзбекистонга келтирилган импорт маҳсулотлар қуйидагиларни: механик ускуналар – 11,2 %, хизматлар – 7,5 %, электр асбоб – ускуналар – 6,9 %, транспорт воситалари – 5,1 %, ўрмон маҳсулотлари – 5,1 %, каучук ва резина маҳсулотлари – 4,5 %, оптик асбоб – ускуналар – 4,3 %, фармацевтика маҳсулотлари – 3,4 %ни ташкил этган. Мустақиллик йилларида иқтисодий ҳамкорлик бўйича Ўзбекистон – Россия ҳукуматлараро комиссиясининг 6 та йиғилиши бўлиб ўтди. Ўзбекистонда РФнинг капитали иштирокида 300 дан ортиқ ишлаб чиқариш корхоналари республикамизда фаолият кўрсатаётган бўлиб, уларнинг 42 таси тўлиқ (100 %) РФ инвестицияси ҳисобига қурилган бўлса, 258 таси қўшма корхонадир. Ҳозирги кунда 1998-2007 йилларга мўлжалланган иқтисодий ҳамкорлик дастурлари доираси 20 дан ортиқ ҳукуматлараро шартнома, битим ва баённомалар имзоланиб, 30 га яқин ҳукуматлараро, шартномалар ва минтақалараро ҳужжатлар устида қизғин иш олиб борилмоқда. Ўзбекистон ва РФ ўртасида ижтимоий сиёсий ва маданий ҳамкорликлар ҳам йилдан – йилга ривожланиб бормоқда. 2001 йилнинг мартидан бошлаб Тошкент шаҳрида Россия халқаро илмий ва маданий ҳамкорлик марказининг («Росзарубежцентр») ваколатхонаси фаолият кўрсатиб келмоқда. 2001 йилнинг ноябрида Москва шаҳри да Халқаро Фанлар Акад е миясининг олий мактабида ўзбек миллий бўлими ташкил этилди.

www.arxiv.uz 2002 йилнинг 25 сентябрида Санкт – Петербург шаҳрида Пискарево мемориал мажмуасининг «Хотира майдони»да Ленинград шаҳри мудофаасида ҳалок бўлган Ўзбекистонлик жангчилари хотирасига бағишлаб мармартош ўрнатилди. Москва шаҳрида 2002 йилнинг ноябрида Алишер Навоий ҳайкалининг очилиши муҳим воқеа бўлди. 2002 йил да Россиянинг Москва ва Санкт – Петербург шаҳарларида «Ялла» гуруҳининг юбилей концерти ва «Илҳом» театрининг гастроллари бўлиб ўтди. Ўзбекистонда « Р осзарубежцентр» қатор маданий тадбирлар олиб борди. 2002 йилнинг декабрида Ўзбекистон бадиий академияси билан биргаликда Третяков галереясининг асосчиси П. Третяковга бағишланган кўргазмаси очилди ва Россия киноси кунлари бўлиб ўтди. 2003 йилнинг январида эса Самарқанд шаҳрида ҳозирги кунда рус тили ва маданиятини ўқитиш борасида Халқаро илмий- амалий конференцияси бўлиб ўтди. 2003 йилнинг 14 майида «Андрей П ервозванный» жамғармаси ҳомийлик кенгаши делегациясининг Ўзбекистонга ташрифи доирасида Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримов га Р Ф нинг давлат мукофоти «Андрей Первозваный» ордени тақдим этилди. 2003 – 2004 йилларда Ўзбекистонга олий таълим соҳасида Россия олий ўқув юртларининг магистратура, аспирантура ва докторантураларида таълим олиш учун 40 та стипендия, шунингдек МГИМО (У) МИД РФ ва Дипломатик академиясига квоталар ажратилди. МДУ ректори академик В. Садовничийнинг 2001 йилнинг январида Тошкентга ташрифи ва шунингдек Ўзбекистон Республикаси Президенти И. А. Каримовга «М.В. Ломоносов номидаги Москва давлат университетининг фахрий профессори» дипломининг тантанали тақдимоти икки давлат ўртасида муносабатларнинг ривожида муҳим воқеа бўлди. Ўзбекистоннинг 800 га яқин мактабларида дарслар ўзбек ва рус тилида олиб борилмоқда (159 та мактабда таълим рус тилида олиб борилиб, улардан 313 мингга яқин ўқувчи таълим олмоқда). Мустақиллик йилларида республика кутубхоналари рус тилида чоп этилаётган янги адабиётлар билан таъминланди. Олий ўқув муассасалари

www.arxiv.uz фондларининг ўзида 19.165.954 та китоб мавжуд бўлиб, улардан 11.870.322 таси рус тилидадир. 2002 -2003 йилларда олий таълимнинг барча йўналишлари бўйича рус тилида 136 хил дарсликлар чоп этилди. 2003-2004 ўқув йили учун рус тилида 66 хил дарслик нашр қилиниб, уларнинг умумий тиражи 1,1 млн нусхани ташкил этди. Бундан ташқари ҳар йили республикада рус тилида 40-45 хил дарслик ва ўқув адабиётлари нашр этилиб, уларнинг умумий сони 1-1,2 млн. донани ташкил этмоқда. Ҳозирги кунда рус тилида нашр қилинаётган газета ва журналларнинг умумий сони ўзбек тилидаги нашрлар сонига деярли тенглашиб қолган бўлиб, 85 та газета ва 52 журнал рус тилида чиқади. Россия нашрлари сотувда ва обунада бор. Бундан ташқари “Камалак – ТВ” каналига аъзо фуқаролар Россия телевидениеси дастурларини тўлиқ ҳажмда томоша қилиш имкониятига эга. Ўзбекистон Республикаси билан Арманистон ўртасида олиб борилаётган дипломатик муносабатлар 1995 йилнинг 27 октябрида имзоланган протокол орқали ўрнатилган (Москва шаҳрида) бўлсада, икки томонлама олиб борилаётган савдо – иқтисодий муносабатлар ҳозирги кунда ҳам ўз ривожини топгани йўқ. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси раиси Э. Халилов бошчилигидаги парламент делегацияси 1999 йилнинг 31 октябрида Ереванда бўлишиб, Арманистон Республикаси Миллий йиғилиши раиси К. Демерчян ва Арманистон Республикаси Бош Вазири В. Саркисянларнинг дафн маросимида қатнашишди. 80–йилларда Ўзбекистон Арманистонга кундалик эҳтиёж молларини, озиқ – овқат маҳсулотларини, қурилиш материалларини чиқарган бўлса, Арманистондан автомобиллар, тамаки маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун қоғоз, кундалик эҳтиёж моллари келтирилган эди. 1988 йилда Арманистонда рўй берган зилзила, Арманистон ва Озарбайжон ўртасидаги уруш ҳолатлари ва Кавказдаги мураккаб сиёсий, ижтимоий – иқтисодий вазият Арманистоннинг иқтисодий шароитини янада чуқурлаштириб, кўпчилик корхоналар, хомашё ёки ёқилғи ресурслари

www.arxiv.uz етишмаслиги туфайли ўз ишини тўхтатишга мажбур бўлди. Бу эса ўз навбатида ўзбек – арман иқтисодий алоқаларига салбий таъсир кўрсатган эди. Арманистоннинг ишлаб чиқариш саноат корхоналари билан боғлиқ бўлган республикамиз корхоналари бошқа хорижий давлатларнинг компаниялари ва ташкилотлари билан шартномалар тузишга мажбур бўлишди. Хуллас, 1993 йилнинг февралида Ўзбекистон билан Арманистон ўртасида имзоланган савдо – иқтисодий ҳамкорлик тўғрисидаги ҳукуматлараро битим Арманистондаги мураккаб ижтимоий –иқтисодий сиёсий вазият сабабли жуда сустлашиб кетган эди (17-жадвал). Кўрсаткичларнинг номланиши 1998 й. 1999 й. 2000 й. 2001 й. 2002 й. 2003 й. 8 ой Товар айланиш 158 , 2 955 , 5 1634 , 5 2294 , 1 1798 , 8 1 , 6 Экспорт 102 , 0 610 , 5 591 , 1 726 , 1 372 , 1 0 , 4 Импорт 56 , 2 345 , 0 1043 , 4 1567 , 6 1426 , 7 1 , 2 Савдо 45 , 8 265 , 5 452 , 3 841 , 1 1054 , 7 0 , 8 Манба: Ўзбекистон Республикаси Ташқи Иқтисодий алоқалар, инвестиция ва савдо вазирлиги. Ўзбекистонда арман инвестициялари иштирокида қурилган 3та корхона фаолият юритаётган бўлиб, улардан биттаси қўшма корхона бўлса, иккитаси эса тўлиқ Арманистоннинг инвестициялари ҳисобига ишламоқда. Ўзбекистон Республикасининг ТИАВда “Арманистон авиалинияси”нинг арман фирмаси ваколатхонаси ЎзР ташқи иқтисодий агентлигида (АВЭС) аккредитация қилинган. 1992 йилнинг 25 августида Ўзбекистон – Украина ўртасида дипломатик алоқалар ўрнатилди. Икки давлат ўртасида олиб борилаётган сиёсий муносабатларни юқори босқичга кўтарилишида ҳукумат раҳбарлари ва икки давлат ташқи ишлар вазирлигининг ташрифлари муҳим ўрин тутади. Жумладан, 1991 йилнинг 27 октябрида Кенгаш раиси Л. Кравчук бошчилигидаги Украина ҳукумат делегацияси Ўзбекистонга ташриф буюрди. - 1992 йилнинг августида ЎзР Президенти И. Каримов Украинада давлат ташрифи билан бўлди ;

www.arxiv.uz - 1993 йилнинг февралида Бош вазир Л. Кўчма бошчилигидаги Украина ҳукумат делегацияси Ўзбекистонга расмий ташриф буюрди . - 1994 йилнинг 10-11 ноябрида ЎзР Президенти И. Каримов давлат ташрифи билан Украинада бўлди. - 1995 йилнинг июнида Украина Президенти Л. Кучма ЎзРга давлат ташрифи билан келди . - 1996 йилнинг сентябрида Украина ташқи ишлар вазири Г.И. Удовенко ЎзРга расмий ташриф билан бўлди . - 1997 йилнинг 28 мартида Москвада бўлиб ўтган МДҲ мамлакатларининг ҳукумат раҳбарларининг саммитида республикамиз Президенти И. Каримов ва Украина Президенти Л. Кучма икки давлат ўртасида ҳамкорликни ҳар томонлама ривожлантириш (қўшма комиссия т у зиш) тўғрисидаги протоколни имзолашди . - 1997 йилнинг апрелдаги ҳар томонлама ҳамкорлик бўйича ўзбек – украина қўшма комиссияси Украинада ўзининг биринчи йиғилишини ўтказди. Бунда ЎзР си бош вазири Ў.Т. Султонов ўзбек делегациясига бошчилик қилди. -1998 йилнинг январида Украина Республикаси Бош вазири В.П.Пуцовойтенко Ўзбекистонга расмий ташриф буюрди. Ушбу ташриф чоғида Тошкентда ҳар томонлама ҳамкорлик бўйича ўзбек – украина қўшма комиссиясининг иккинчи йиғилиши бўлиб ўтди. -1998 йилнинг февралида ЎзР си Президенти И.Каримов Украинага расмий ташриф билан келди. Ушбу ташриф чоғида бошқа битимлар билан бир қаторда ўзбекистон- украина ўртасида дўстликни, ҳамкорликни мустаҳкамлаш борасидаги шартнома имзоланди. -1999 йилнинг 20-21 майида ЎзР бош вазири Ў.Султонов Украинада расмий ташриф билан бўлди. Ташриф чоғида Ўзбек – Украина қўшма комиссиясининг учинчи йиғилиши бўлиб ўтди. -1999 йилнинг 7-8 октябрида Президент И.Каримов расмий ташриф билан Украинада бўлди.

www.arxiv.uz -2000 йилнинг 11-12 сентябрида Украина Бош вазири А.В.Юхенко республикамизга расмий ташриф буюрди. Ушбу ташриф чоғида Тошкентда ҳар томонлама ҳамкорлик бўйича ўзбек – украина қўшма комиссиясининг тўртинчи йиғилиши бўлиб ўтди. -2000 йилнинг 12-13 октябрида Украина Президенти Л.Кучма ЎзР га расмий ташриф буюрди. -2002 йилнинг 19-20 декабрида Украина Президенти Л.Кучма ЎзР да амалий сафарда бўлди. -2003 йилнинг 29-30 январида ЎзР Бош вазири Ў.Султонов Украинада ишчи ташрифида бўлди. Ташриф чоғида ҳар томонлама ҳамкорлик бўйича ўзбек – украина қўшма комиссиясининг бешинчичи йиғилиши бўлиб ўтди. 2003 йилнинг 11 апрелида Украина президенти Кучма ЎзР га хизмат сафари билан келди. Ўзбекистон Республикаси билан Украина ўртасида иккиёқлама манфаатли характерга эга бўлган 140 га яқин ҳужжат ва шартномалар имзоланган бўлиб, унинг 84 таси давлатлараро, ҳукуматлараро характерга, 25 таси идоралараро характерга, 24 таси эса бошқа ҳужжатларни (ҳукуматлараро қўшма комиссиясининг баённомалари ва бошқалар) ташкил этган эди. Икки давлат ўртасида савдо – иқтисодий муносабатларни тартибга солувчи асосий ҳужжатлар 1998 йилнинг 19 февралида имзоланган ЎзР си билан Украина ўртасидаги дўстликни ва ҳамкорликни ҳар томонлама мустаҳкамлаш борасида шартнома, 1999 йилнинг 7 октябрида имзоланган ЎзР билан Украина ўртасида 1999 ва 2008 йилгача бўлган иқтисодий ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома ташкил қилди. Икки давлат ўртасида, иқтисодий соҳада 60 га яқин ҳужжат, ижтимоий ва илмий – техника соҳаларида 8 та, транспорт соҳасида 10 та, солиқ қонунчилигини ишлаб чиқиш ва ҳуқуқий муносабатлар соҳасида 6 та, ҳамда ҳамкорликнинг турли соҳаларидаги бошқа ҳужжатлар ҳам имзоланган эди.

www.arxiv.uz ЎзРнинг Украина билан 1996 ва 2003 йилнинг августигача бўлган савдо иқтисодий ҳамкорлиги қуйидаги жадвалда ўз аксини топган. млн. АҚШ долл. (18-жадвал). 18-жадвал ЎзРнинг Украина билан 1996 ва 2003 йилнинг августигача бўлган савдо иқтисодий ҳамкорлиги Кўрсаткичлар номи 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 8 ой. Товарайирбошлаш 202.0 321.7 182.1 252.7 331.9 372.7 282.1 238.0 Экспорт 35.8 199.9 33.3 122.3 153.5 149.8 160.3 153.2 Импорт 166.2 121.8 148.8 130.4 178.4 222.9 121.8 84.8 Савдо -130.3 78.1 -15 -8.1 -14.9 -73.1 38.5 68.3 Манба: Ўзбекистон Республикаси Ташқи Иқтисодий алоқалар, инвестиция ва савдо вазирлиги. Ўзбекистоннинг Украина билан олиб бораётган ижтимоий соҳадаги ҳамкорликлари 1998 йилнинг 19 февралида имзоланган дўстлик ва ҳар томонлама ҳамкорликни мустаҳкамлаш тўғрисидаги давлатлараро шартномада, 1994 йилнинг 10 ноябрида имзоланган маданият соҳасида ҳамкорлик ривожлантириш тўғрисидаги ҳукуматлараро шартномада, 1995 йилнинг 20 июнида имзоланган таълим соҳасида ҳамкорликни ривожлантириш тўғрисидаги шартномада, 1994 йилда имзоланган ЎзР си Маданият вазирлиги билан ва Украина маданият вазирлиги ўртасида ҳамкорликларни ривожлантириш тўғрисидаги идоралараро битимларда ўз и фодасини топган эканлигини кўришимиз мумкин. 2002 йилнинг 20 декабрида Тошкентда Украинанинг машҳур шоири Тарас Шевченко хотирасини абадийлаштириш мақсадида ҳайкалини очилиши ўзбек-украина халқларининг ўзаро маданий алоқаларини янада кенгайтирди. 2003 йилнинг 29 январида Киевда Тошкент Давлат юридик институти ва Ярослав Мудрий номли Украина миллий юридик академияси ўртасидаги ҳамкорлик тўғрисида шартнома имзоланган бўлса, шу йилнинг март, июн ойларида Тарас Шевченко номли Киев Миллий университетининг ўзбек тили

www.arxiv.uz ва адабиёти бўлимининг 12 талабаси Мирзо Улуғбек номли Миллий университетида малака ошириши, давлатлараро таълим соҳасини янада ривожлантиришга имкон берган эди. Ўзбекистон Республикаси ва Озарбайжон ўртасидаги дипломатик алоқалар 1995 йилнинг 2 октябрида ўрнатилди. Икки давлат ўртасида мавжуд бўлган тарихий ва маданий боғланишлар, шунингдек ҳукумат раҳбарларининг ўзаро ташрифлари муҳим роль ўйнамоқда. 1996 йилнинг 27-28 майида ЎзР си Президенти И. Каримов Озарбайжонга расмий ташриф билан борган бўлса, 1997 йилнинг 18-19 июнида Озарбайжон Президенти Ҳ. Алиев Ўзбекистонга расмий ташриф билан келган эди. 2000 йилнинг апрелида ЎзР Олий Мажлиси раиси Э. Халилов Озарбайжонда бўлиб ўтган туркий тиллар давлат саммитида қатнашди. Ўзбекистон Республикаси ва Озарбайжон ўртасида 90 дан ортиқ ҳужжатлар имзоланган бўлиб, уларнинг 17 таси давлатлараро шартномаларни, 24 таси ташкилотлараро шартномаларни, 8 таси ҳукуматлараро комиссиянинг йиғилишлари ва баённомаларидан иборатдир. 1996 йилнинг 27 майида Бакуда имзоланган ЎзР си ва Озарбайжон ўртасида ҳамкорлик ва дўстлик тўғрисидаги шартнома, Ўзбекистон ва Озарбайжон Республикаси ҳукуматлари ўртасида 2001 – 2010 йилларга мўлжалланган иқтисодий ҳамкорлик тўғрисидаги 2001 йилнинг 18 апрелида Тошкентда имзоланган битимлари иккала давлатларнинг асосий шартномавий – ҳуқуқий ҳужжатлари бўлиб ҳисобланади. Икки давлат ўртасида иқтисодий соҳада 20 дан ортиқ ҳужжат транспорт ва алоқа соҳалари бўйича 5 та, савдо – сотиқ қонунчилиги ва ҳуқуқий муносабатларни муҳофаза қилиш ҳамкорлиги бўйича 19та, ижтимоий ва илмий – техникавий соҳалар бўйича 9 та ҳужжат ва бошқа келишувлар имзоланган. Бундан ташқари ҳозирги кунда ЎзР си ва Озарбайжон ўртасида 10 га яқин халқаро характерга эга бўлган ҳужжатларни имзолаш устида қизғин ишлар ҳам олиб борилмоқда.

www.arxiv.uz Ўзбекистоннинг Озарбайжон билан 1996 - 2003 йилнинг августигача олиб борган ташқи савдо динамикаси қуйидагича бўлган эди (19-жадвал): 19-жадвал Ўзбекистоннинг Озарбайжон билан 1996 - 2003 йилнинг августигача олиб борган ташқи савдо динамикаси млн. долл. АҚШ Кўрсаткичлар номланиши 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 8 ой. Маҳсулотлар айирбошлаш 7 , 9 23 , 5 5 , 2 5 , 1 7 , 8 12 , 2 10 , 7 6 , 5 Экспорт 3 , 6 3 , 1 2 , 3 2 , 5 3 , 5 3 , 7 5 , 2 4 , 1 Импорт 4 , 3 20 , 4 3 , 0 22 , 6 4 , 2 8 , 5 5 , 5 2 , 4 Манба: Ўзбекистон Республикаси Ташқи Иқтисодий алоқалар, инвестиция ва савдо вазирлиги. 1998 йилнинг 26 февралида икки томонлама ҳамкорлик бўйича қўшма комиссия тузилди. Комиссиянинг фаолияти доирасига нафақат иқтисодий характердаги балки ТРАСЕКА лойиҳаси доирасидаги коммуникацион масалалар ҳам, фан ва маданият соҳасидаги ҳамкорликлар ҳам кирган эди.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. Ломакин В. Мировая экономика: Учебник. - М., 2004. 2. Назарова Г.Ғ., Халилов Х., Эштаев А. ва бошқалар. Жаҳон иқтисодиёти: Ўқув қўлланма. -Т.: Илм –Зиё, 2005. 3. Назарова Г.Ғ., Халилов Х. ва бошқалар. Жаҳон иқтисодиёти ва ХИМ: Дарслик. -Т.: Ёзувчилар уюшмаси, 2005. 4. Назарова Г.Ғ., Хайдаров Н. Халқаро иқтисодий муносабатлар: Ўқув қўлланма. -Т.: ТДИУ, 2005 . 5. Анилионис Г.П., Зотова Н.А. Глобаль ный мир: единый и разделенный. Эволюция теорий глобализации. – М.: Международные отношения, 2005. 6. Абрамов В.Л. Мировая экономика: Учебное пособие. –изд. 3-е, перераб. – М.: Издательско-торговая корпорация. «Дашков и К˚», 2006. 7. Цыпин И.С., Веснин В.Р. Мировая экономика: Учебник. - М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2006.

O'xshashlar

Ўсимликчилик тармоқлари иқтисодиёти

Туризм соҳаси иқтисодиёти

Халқаро иқтисодий интеграция

Ривожланган давлатлар иктисодиётида кичик бизнесни ўрни

Мустакил давлатлар хамдустлиги республикалари божхона хамкорлиги