Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish asoslari - Iqtisodiyot - Referatlar

Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

197 KB

Ko'chirib olish

Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish asoslari Reja: 1. Avtotransport texnologik tizimini avtomatlashtirish asoslari 2. Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalari 3. Muhandislik ob‘ektini avtomatlashtirish asoslari

1.Avtotransportni texnologik tizimini avtomatlashtirish asoslari Avtotransportni texnologik tizimini avtomatlashtirish muhandislik loyihalarini avtomatlashtirish kabi amalga oshiriladi. Avtomatik loyihalash tizim matematik ta‘minoti asosini algoritmlar tashkil qiladi; bu algoritmlar bo‗yicha avtomatik loyihalash tizimning dasturaviy ta‘minoti ishlab chiqiladi. Avtomatik loyihalash tizimda matematik ta‘minotning elementlari har xil bo‗ladi. Ular ichida invariant elementlar – funktsional modellarni tuzish printsiplari, algebraik va differentsial tenglamalarning sonli yechimi metodlari, ekstremal masalalarni qo‗yish, ekstrimumni qidirishlar mavjud. Matematik ta‘minotni ishlab chiqish avtomatik loyihalash tizim yaratishdagi eng murakkab bosqichdir; avtomatik loyihalash tizim unumdorligi va ishlashining samaradorligi ko‗p jihatdan unga bog‗liq. Avtomatik loyihalash tizim dasturiy ta‘minoti vazifasi va amalga oshirish usullari bo‗yicha ikki qismga bo‗linadi: 1) matematik metodlar va ular asosida tuzilgan, loyihalash ob‘yektlarini tavsiflovchi matematik modellar; 2) avtomatlashtirilgan loyihalash texnologiyasining formalashgan bayoni. Matematik ta‘minot birinchi qismini amalga oshirishning usullari va vositalari turli avtomatik loyihalash tizimlarda o‗ziga xosligi bilan ajralib turadi va loyihalash ob‘yektlarining xususiyatlariga bog‗liq. Avtomatik loyihalash tizimning dasturaviy ta‘minoti avtomatlashtirilgan loyihalashni bajarish uchun zarur bo‗lgan hamma dasturlar va ekspluatatsion hujjatlaridan iborat. Dasturaviy ta‘minot umum tizimiy va maxsus (amaliy)larga bo‗linadi. Umum tizimiy dasturiy ta‘minot texnikaviy vositalar funktsiyalarini tashkil qilish uchun, ya‘ni hisoblash jarayonini rejalashtirish va boshqarish, mavjud resurslarni taqsimlash uchun mo‗ljallangan va kompyuter texnologiyalari hamda hisoblash komplekslari ( HK )ning operatsion tizimlari ko‗rinishida namoyon bo‗ladi. Umumtizimiy DT odatda ko‗p ilovalar uchun yaratiladi va Avtomatik loyihalash tizim spetsifikasini aks ettirmaydi.

Maxsus (amaliy) DT da loyihalash protseduralarini bevosita bajaradigan matematik ta‘minot realizatsiya qilinadi. Maxsus DT odatda amaliy dasturlar paketi (ADI) ko‗rinishida bo‗ladi; ulardan har biri loyihalash jarayonining ma‘lum bosqichini yohud turli bosqichlar ichidagi bir turdagi masalalar guruhini boshqaradi. ALTni tashkil qilish hamda uni yaratish va undan foydalanish samaradorligiga ta‘sir qiluvchi DTning printsipial xususiyatlari. Kompyuter texnologiyalarini rivojlanishi va takomillashgani sari umumtizimiy DT ning operatsiontizim ( OT ) kabi komponentining ahamiyati tobora ortib bormoqda. Zamonaviy hisoblash tizimi ( HT )ning foydalanuvchilar ixtiyoriga berayotgan imkoniyati texnikaviy qurilmalarga nisbatan ko‗proq operatsion tizimlar bilan aniqlanmoqda. OT EHMda turli masalalar yechilishini, ma‘lumotlarni uzatish kanallarini va tashqi qurilmalarni masalalar orasida dinamik taqsimlashni, masalalar oqimini rejalashtirishni va ularni belgilangan mezonlarni hisobga olgan holda yechilishining ketma-ketligini, hisoblash kompleksi xotirasini dinamik taqsimlashni bir vaqtning o‗zida tashkil qiladi. Lekin OT o‗z faoliyati uchun ma‘lum resurslarni: protsessor, tashqi va asosiy xotiralarni talab qiladi. OTning imkoniyati qanchalik ko‗p bo‗lsa, unga shunchalik ko‗p resurslar talab qilinadi. Bazaviy DT umumtizimiy DT ning ahamiyatli komponentidir. ALT dasturaviy ta‘minoti yaratilayotganda bazaviy DT ishlab chiqiladigan ob‘yektlar qatoriga kirmaydi. Geometrik va grafik informatsiyalarga ishlov berish, ma‘lumotlar bazasini shakllantirish va undan foydalanish uchun mo‗ljallangan bazaviy DT bunga misol bo‗la oladi. Quruvchining avtomatlashtirilgan ishchi joyi ( QAIJ ) mashina grafikasining bazaviy DT yaratildi va tasdiqlandi. Uning asosini grafik kiritish-chiqarish amaliy dasturlar paketi tashkil qiladi; bu paket amaliy dastur bilan va grafikaviy qurilmalar to‗plami orasida funktsional interfeysni qurilmalar drayveri va grafikaviy drayverlar yordamida ta‘minlaydi. Uning asosida ishlab chiqilgan grafikaviy hujjatlashtirishning amaliy dasturlar paketi esa maxsuslashgan dasturaviy ta‘minot tarkibiga kiradi. Grafikaviy hujjatlashtirishning amaliy dasturlar paketi translyatsiya qilish, vizuallashtirish, chizmalar namunaviy

elementlari ( ChNE ) bayonini saqlash uchun alohida masalalar to‗plami hamda amaliy dasturlar paketi ( ADP )ni yaratish uchun modullar kutubxonasi, kutubxonadan ( ChNE ) bayonlarini tanlab olish va ularning tasvirini olish to‗plamlaridan iborat. Standartlashtirilgan loyihalash protseduralarini amalga oshiradigan, tarkibiga shunday bazaviy DT kiritilgan APJlaridan foydalanish ALT dasturaviy ta‘minotini yaratish mehnatini sezilarli darajada yengillatadi. Lekin hamma hollarda ham ALTni yaratuvchilar amaliy DTni ishlab chiqishlari lozim bo‗ladi. Hisoblash texnikasi qo‗llaniladigan soha kengayib borishi va loyihalash jarayonlarini avtomatlashtirish masalalari murakkablashib borishi bilan dasturlashning murakkabligi mehnati ortib boradi. Loyihalovchilar loyihalash jarayonida loyihaviy yechimlarni bevosita ishlab chiqish uchun foydalanishadigan ma‘lumotlar ALT informatsion ta‘minoti ( IT ) asosini tashkil qiladi. Ushbu ma‘lumotlar turli olib yuruvchi (n о sit е l‘)lardagi u yoki bu ko‗rinishdagi hujjatlar ko‗rinishida taqdim qilinishi mumkin; bu olib yuruvchilarda materiallar komplektlovchi ( butlovchi ) buyumlar, namunaviy loyihaviy yechimlar, elementlar parametrlari haqidagi ma‘lumot ( spr а vk а ) tavsifidagi axborotlar hamda oraliq va natijaviy loyihaviy yechimlar, loyihalanayotgan ob‘yektlar strukturasi va parametrlari va shu kabilar ko‗rinishidagi joriy ishlamalarning holati haqidagi ma‘lumotlar bo‗ladi. Bunda bir o‗zgarish natijasi bo‗lgan ma‘lumotlar boshqa jarayon uchun boshlang‗ich ma‘lumot bo‗lishi mumkin. ALTning hamma komponentlari tomonidan foydalaniladigan ma‘lumotlar majmui ALT informatsion fondini tashkil qiladi. ALT ITning asosiy funktsiyasi – informatsion fondni boshqarishdir, ya‘ni ma‘lumotlarga kira olishni hosil qilish, qo‗llab-quvvatlash va tashkil qilishni ta‘minlaydi. Shunday qilib ALT IT – informatsion fond va uni boshqarish vositalarining majmuidir. ALT informatsion fondi tarkibiga quyidagilar kiradi: -dasturaviy modullar; ular belgi ( simv о l ) ob‘yektaviy matn ko‗rinishida saqlanadi.

ALTning hayotiy sikli davomida bu ma‘lumotlar kam o‗zgaradi, belgilangan o‗lchamlarga ega bo‗ladi va informatsion fond yaratilishi bosqichida paydo bo‗ladi. Bu ma‘lumotlarning iste‘molchilari – ALT turli nimtizimlarining monitorlaridir; -boshlang‗ich va natijaviy modullar; ular bir ko‗rinishdan ikkinchisiga o‗zgarish jarayonida dasturaviy modullarni bajarishda zarur. Loyihalash jarayonida bu ma‘lumotlar tez-tez o‗zgarib turadi, lekin ularning turi o‗zgarmas bo‗lib, bu tur mos dasturaviy modul bilan aniqlanadi. Oraliq ma‘lumotlarni tashkil qilishda turli turdagi ma‘lumotlarni o‗zaro muvofiqlashtirish jarayonida tafovutli vaziyatlar vujudga kelishi mumkin; -me‘yoriy ma‘lumotnomaviy loyihaviy hujjatnoma ( MMLH ) o‗z ichiga materiallar, sxemalar elementlari, unifikatsiyalashgan uzellar konstruktsiyalar haqidagi so‗rov ( spr а v о chnom ) ma‘lumotlarni oladi. Odatda bu ma‘lumotlar yaxshi strukturlangan va faktografik ma‘lumotlar qatoriga kiritish mumkin. Davlat va tarmoq standartlari, amal qilinadigan materiallar va yo‗riqlar, namunaviy loyihaviy yechimlar, qat‘iy belgilangan ( reglamentlangan ) hujjatlar (bo‗sh strukturlangan hujjatli ma‘lumotlar) ham MMLHga kiradi; -loyihalashning borishida dialogni tashkil qilish maqsadida informatsiyani displey ekranida tasvirlash imkonini beradigan va kadr shaklini belgilaydigan o‗zaro bog‗langan ma‘lumotlar majmuini ifodalaydigan displeylar ekranlarining mazmuni. Odatda bu ma‘lumotlar ALT hayotiy tsikli davomida o‗zgarmaydi; qat‘iy belgilangan o‗lchamga ega bo‗ladilar va o‗zlarining xarakteristikalari bo‗yicha dasturaviy modullar va boshlang‗ich ma‘lumotlar orasida o‗rin egallaydi; berilgan dialog grafi realizatsiyasi jarayonida ALT dialogli tizim tomonidan foydalaniladi; -joriy loyihaviy informatsiya; loyiha holati va bajarilishining borishini aks ettiradi. Odatda bu informatsiya bo‗sh strukturalangan, loyihalash jarayonida tez- tez o‗zgaradi va matnli hujjatlar shaklida ifodalanadi. ALT informatsion fondini boshqarish usullarini tanlashda printsiplarni ta‘riflash va informatsion fond,

ma‘lumotlarni strukturalash vositalarini aniqlash, ma‘lumotlar massivlarini boshqarish usullarini tanlab olishning ahamiyati katta. ALT informatsion fondini boshqarishning quyidagi usullarini farqlashadi: -fayl tizimidan foydalanish; -kutubxonalarni qurish; -ma‘lumotlar bankidan foydalanish; -adapterlar informatsion dasturlarini yaratish. Faylli tizimlardan va kutubxonalarni qurishdan foydalanish hisoblash tizimlarining ITni tashkil qilishda keng tarqalgan, chunki OT vositalari tomonidan qo‗llab quvvatlanadi. ALT ilovalarida bu usullar dasturaviy modullarni simvolli va ob‘yektli kodlarda saqlashda, loyihalash jarayonini qo‗llab-quvvatlashning dialogli stsenariylarini, boshlang‗ich ma‘lumotlarning yirik massivlarini birlamchi kiritishini, matni hujjatlarni saqlashda qo‗llaniladi. Lekin ular so‗rovli ma‘lumotlarga tez kirishni ta‘minlashda, o‗zgarib turuvchi ma‘lumotlarni saqlashda, joriy loyihaviy hujjatlarni boshqarishda, zarur bo‗lgan matnli hujjatlarni qidirishda, har xil tilli modullar orasida o‗zaro muloqotni tashkil qilishda ishga kam yaraydi. Uzluksiz ortib borayotgan informatsiya hajmini umumlashtirishning maqbul bo‗lgan usullarini qidirib topish bo‗yicha olib borilgan ishlar 60-yillar boshida ―Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimlari‖ ( MBBT ) deb ataluvchi maxsus dasturaviy komplekslar yaratilishiga olib keldi. MBBTning asosiy xususiyati – nafaqat ma‘lumotlarni o‗zini, balki ular strukturasining bayonini ham kiritish va saqlash uchun protseduralarning mavjudligidir. Ularda saqlanayotgan ma‘lumotlar bayoni bilan jihozlangan va MBBT boshqaruvi ostida bo‗lgan fayllar ―Ma‘lumotlar banki‖ deb, so‗ngra esa ―Ma‘lumotlar bazasi‖ ( MB ) deb atala boshlandi. ALTning texnikaviy ta‘minoti – avtomatlashtirilgan loyihalashni bajarish uchun mo‗ljallangan o‗zaro bog‗langan va o‗zaro ta‘sir qiluvchi texnikaviy vositalar majmuidir.

ALTning istalgan hisoblash komplektlari quyidagilarni yetarli miqdorda o‗z ichiga olishi kerak: informatsiyani kiritish va chiqarish periferiya qurilmalari, grafik klanshetali va elektron peroli grafikli va alfavitli-raqamli displeylar ( GD va ARD ), har xil formatli yuqori aniqli rulonli va planshetali grafquruvchilar, grafik informatsiyani kodlovchilar, skanerlar, printerlar, magnitli disklarda to‗plovchi (n а k о pit е l)lar ( MDT ), lazerli disklarda to‗plovchilar, 200...500 Gbayt hajmli ‖Vinchester‖ tipidagi disklardagi to‗plovchilar ( 2003 yilgi holat ), funktsional klaviaturalar, informatsiyani mikrofilm va mikrofishlarga chiqaruvchi qurilmalar, yuqori darajadagi kompyuterlar bilan bog‗lanish qurilmalari. ALT lingvistik ta‘minoti asosini maxsus til vositalari (loyihalash tillari) tashkil qiladi; ular avtomatlashtirilgan loyihalash protseduralarini va loyihaviy yechimlarni bayon qilish uchun mo‗ljallangan. Lingvistik ta‘minotning asosiy qismi – insonning kompyuter bilan muloqot qilish tillari. Loyihalashning muammoli-yo‗nalgan tillari ( MYT ) loyihalashning algoritmik tillariga ( Visual Basic, Visual C++, Delphi, Java, Visual Fox Pro va sh.k.) o‗xshash. Ba‘zi masalani yechish topshirig‗i asosan fizikaviy va funktsional mazmundagi original atamalarni o‗z ichiga oladi. Masalaning fizikaviy va funktsional bayonidani kompyuterlar uchun dasturlarga o‗tish so‗ngra translyator yordamida avtomatik ravishda amalga oshadi. Boshqa hollarda masalan, muhandislik tipidagi masalalarni yechishda, DT o‗zida hisobiy matematik masalalarni yechish uchun yuqori darajali algoritmik til vositalarini va geometrik ob‘yektlarni modellashning maxsus til vositalarini birlashtiradi. Yuqori darajali algoritmik til translyatori zarur bo‗lgan maxsus dasturlar bilan to‗ldiriladi[21-23]. DTlar tillar deb nomlansa ham, amalda lingvistik va dasturaviy vositalar kompleksini ifoda etadi. Ular quyidagi vositalarni o‗z ichiga olishi kerak: MYT terminal simvollarining to‗plami; MYTdan interpretatsiya qiluvchi; sintaksistik tahlil vositalari; direktivalarni paketlash vositalari; MYT bazaviy funktsiyalarining kutubxonalari; MBBT bilan bog‗lanish interfeysi.

2. Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalari Har qanday muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalari kompleks texnik vositalar, dasturiy-uslubiy kompleks va xizmat ko‘rsatuvchi personallar tashkil qiladi. Kompleks texnik vositalar tizimga ma‘lumotlarni kiritish-chiqarishni ta‘minlashni ko‘zda tutgan, tizimda ma‘lumotlarni saqlash va qayta ishlash, aks ettirish va ma‘lumotlarni loyihalovchi uchun qulay holdagi shakilda berish, shuningdek loyihalashdagi ma‘lumotlar ishlov jarayonini boshqarish. Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalari texnik vositasiga xisoblash texnikasi, pereferiya tuzlishi(asosan ma‘lumotni kiritish-chiqarish uchun qo‘llaniladi), tarmoq jixozi ixtisoslashgan AIJ kiradi. Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish ta‘minot tarkibi va turlari quydagilardan iborat: -invormatsiya - muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalarida foydalaniladigan loyiha ychimlarini ishlash uchun ma‘lumot- odatda xujjatlardagisidir; -matematik -matematik uslublar yig‘indisi, madel va algoritmlar, bevosita loyihalash muolajalarini bajarish uchun kerak; - ligvistik - muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalarida foydalaniladigan loyihalash tilini muammosiga-mo‘ljallangan maxsus ma‘lumoti; -dasturiy - barch kompleks dastur va ekspluatatsion xujjatlar unga odatdagi tekstli xujjatlar yoki mashinali tashuvchilar; - uslubiy - muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalarini umumiy yozuvlaridan iborat komplekt xujjatlar; avtomatlashtirish vositalaridan foydalanish bo‘yicha ma‘lumotlar; - tashkiliy - komplekt xujjatlar( yoriqnoma,shtat jadvali, qoidalar), Nimtizimlar ALTning tarkibiy strukturaviy qismi bo‗lib, loyihalovchi tashkilotning tashkiliy strukturasi bilan chambarchas bog‗lanadi; ularda ixtisoslashgan vositalar kompleksi yordamida ALTning funktsional tugal masalalar ketma-ketligi yechiladi.

Vazifasi bo‗yicha nimtizimlarni loyihalovchi va xizmat ko‗rsatuvchilarga ajratishadi. Loyihalovchi nimtizimlar. Ular ob‘yektga yo‗nalgan bo‗ladi va loyihalashning ma‘lum bosqichini yoki o‗zaro bevosita bog‗langan loyihalash masalalarining bir guruhini amalga oshiradi.Loyihalovchi nimtizimlarga misollar: buyumlarni eskiz loyihalash, korpus detallarini loyihalash, mexanik ishlov berish texnologik jarayonlarini loyihalash. Xizmat ko„rsatuvchi nimtizimlar. Bunday nimtizimlar umumiy tizimga ishlatiladi va loyihalovchi nimtizimlar o‗z funktsiyalarini bajarishda ularni qo‗llabquvvatlashni hamda ulardan olingan natijalarni shakllantirish, uzatish va chiqarishni ta‘minlaydi. Xizmat ko‗rsatuvchi nimtizimlarga misollar: avtomatlashtirilgan ma‘lumotlar banki, hujjatlashtirish nimtizimlari, grafik kiritish-chiqarish nimtizimi. ALTning tizimiy birligi bir-biri bilan o‗zaro bog‗langan modullarning mavjudligi hamda o‗zaro bog‗lanishni amalga oshiruvchi interfeyslar tizimi kompleksi bilan ta‘minlanadi; modullar loyihalanadigan ob‘yektni butunligicha belgilaydi. Loyihalovchi nimtizimlar ichidagi tizimiy birlik ushbu nimtizimda loyihaviy yechimi olinishi kerak bo‗lgan ob‘yekt qismining yagona informatsion modeli mavjudligi bilan ta‘minlanadi. Amaliy masalalarda loyihalanadigan ob‘yekt modellarini shakllantirish va ulardan foydalanish avtomatlashtirilgan loyihalash tizim (yoki nimtizim)lari vositalari kompleksi (ALTVK) bilan amalga oshiriladi. Muhandislik faoliyatini avtomatlashtirish manbalari tizimining strukturaviy qismlari bo‗lib turli vositalar komplekslari hamda tashkiliy ta‘minlash komponentlari xizmat qiladi. Vositalar kompleksi – ALTning mos loyihalovchi va (yoki) xizmat ko‗rsatuvchi nimtizimlaridan foydalaniladigan, tirajlash uchun mo‗ljallangan va ma‘lum klass (tur, rukum) ob‘yektlarini loyihalashga yo‗nalgan va (yoki) unifikatsiyalashgan protseduralarni bajarishga mo‗ljallangan komponentlar va (yoki) vositalar kompleksi majmuidir.

Vositalar kompleksi tayyorlanadigan, tirajlanadigan va ALT tarkibida qo‗llaniladigan sanoat buyumlariga kiradi va spetsifikatsiyalanadigan buyumlar kabi hujjatlantiriladi. ALT vositalari kompleksi va komponentlarining turlari (1.1-rasm). Vositalar kompleksini ikki turga: bir turdagi ta‘minlash vositalari kompleksiga (texnikaviy, dasturaviy, informatsion) va kombinatsiyalashgan vositalar kompleksiga ajratishadi. Bir turdagi ta‘minot vositalari komplekslari bir turdagi ta‘minlash komplekslaridan va (yoki) komponentlaridan tarkib topadi; kombinatsiyalashgan vositalar komplekslari esa – har xil turdagi ta‘minlash komplekslari va komponentlari majmuidan tashkil bo‗ladi. Vazifasi ishlab-chiqarish-texnikaviy bo‗lgan mahsulotlarga taalluqli kombinatsiyalashgan ALTVKlar ikki turga bo‗linadi: − dasturaviy-metodik kompleks (DMK); − dasturaviy-texnikaviy kompleks (DTK). Dasturaviy metodik kompleks loyihalash ob‘yekti (ob‘yektning bir yoki bir necha qismi yoki bir butun ob‘yekt) bo‗yicha tugal loyiha yechimini olish yoki unifikatsiyalashgan protseduralarni bajarish uchun zarur bo‗lgan dasturaviy, informatsion va metodik ta‘minotlar (matematik va lingvistik ta‘minotlar komponentlari bilan birga) komponentlarining o‗zaro bog‗langan majmuidan iborat. Vazifasi bo‗yicha DMKlar u m u m t i z i m i y DMKlarga va b a z a v i y DMKlarga bo‗linadi; bazaviy DMKlar o‗z navbatida muammoga yo‗nalgan va ob‘yektga yo‗nalgan DMKlarga bo‗linadi. Dasturaviy-texnikaviy kompleks DMKlarning texnikaviy ta‘minotning komplekslari va (yoki) komponentlari bilan o‗zaro bog‗langan majmuidan iborat. Vazifasi bo‗yicha DTKlar avtomatlashtirilgan ish joyi (AIJ) va markaziy hisoblash komplekslari (MHK)ga bo‗linadi.

Vositalar komplekslari o‗zlarining hisoblash va informatsion resurslarini birlashtirib nimtizim yoki butun tizimlarning lokal hisoblash tarmoqlarini tashkil qilishi mumkin. Dasturaviy informatsion, metodik, matematik, lingvistik va texnikaviy ta‘minot turlarining komponentlari vositalar komplekslarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Avtomatik loyihalash texnik vositalar kompleksi ALTVK funktsiyalarini samarali bajarishi vositalar komplekslari tarkibiga kiruvchi komponentlarni sotib olinadiganlari bilan o‗zaro moslashuvini ta‘minlagan holda ishlab chiqish hisobiga erishilishi kerak. 8.2.1-rasm. ALT vositalari kompleksi va komponentlarining turlari Umumtizimiy DMKlar dasturaviy, informatsion, metodik va boshqa turdagi ta‘minotlarni o‗z ichiga oladi. Ular boshqaruv, nazorat, hisoblash jarayonini rejalashtirish, ALT resurslarini taqsimlashni bajarish va nimtizim yoki butun ALT uchun umumiy bo‗lgan boshqa funktsiyalarni amalga oshirish uchun mo‗ljallangan.

Umumtizimiy DMKlarga misollar: monitor tizimlari, ma‘lumotlar bazalarini (MB) boshqarish tizimlari, informatsion-qidiruv tizimlari, mashina grafikasi vositalari, dialogli rejimni ta‘minlovchi nimtizimlar va h.k. 3.Muhandislik ob‟ektini avtomatlashtirish asoslari Agentlikni ma‘lumotlaridan foydalanilgan holda ―Uzavtodaryotrans‖ agentligini Andijon viloyati bo‘limi faoliyatining avtomatlashtirish uchun AT ishlashini loyihalash. Buning uchun agentlikda quydagi interaktiv xizmatlar tashkil qilinadi. EVFRAT dasturi,VPN tarmogi orqali ulanadi.Server komplekti alohida turadi Bu dastur uchun ishlaydi xolos. Bu dasturda xujjatlar aylanishi tashkil etildi.Unda agentlikdan keladigan meyoriy xujjatlar Pezident farmoishlari, Bazirlar Mahkamasining qarorlari, Qabul qilingan qonunlar , agentlikning bayonnamalari jo‘natiladi. Buning uchun agentlik tarmoqlarida 1 nafar kompyuter xizmatchisi faqat shu ish bilan shug‘ullanadi. ―Uzavtodaryotrans‖ agentligini Andijon viloyati bo‘limi 8 soat kompyuterda o‘tiradi. Agentligini Andijon viloyati bo‘limi faoliyatining avtomatlashtirishdagi texnik vositalar 1 ta kompyuter Jipres kompyuter moduli XUB setni aparaturasi. UPS tokni ushlab beruvchi jixoz. Bu 0,5 soatdan 8 soatgacha tokni ushlashi mumkin. Jami avtomatlashtirish elemetlari bir xonadagi jixozlarni kompleks qiymati 12345 m.so‘m. ga baholandi. PSI ommalashgan MSPUasentlikka o‘xshagan dastur agentlik hodimlarini so‘zlashuvini yoki Chat dasturi tashkil etildi. Respublikani barcha bo‘linmalari xavfsizligini ta‘minlashni kompleks dasturi o‘rnatilgan, bular internet serverlariga ulangan. Faqat adminstrator kompyuteriga plejka , disk solish mumkin, qolganlari o‘chirilgan. E-XAT ximoyalangan pochta dasturi davlat tashkilotlari bilan xat almashinuvini ta‘minlaydi. AT ishlashini loyihalash asosi bo‘lib agentlikdagi interaktiv davlat xizmatlari tashkil qilindi. Unda 8 ta avtomatlashtirish elementlaridan tashkil topadi :

KALIKULYATOR –Avtotransport vositasiga litsenziya olish uchun to‘lanadigan davlat boji miqdorini hisoblash. ON-LINE-qidiruv - litsenziyalar ma‘lumotlar bazasidan avtotransport va korxonalar haqida ma‘lumotlar olish. ELEKTRON SHAKILLAR(formalar) - litsenziya olish uchun zarur bo‘lgan shakillar(formalar) bilan tanishishva ularni ko‘chirib olish. LITSENZIYATLAR REESTRI – Avtomobil transportida yuk vayo‘lovchi tashish faoliyatini amalga oshirish huquqi uchun litsenziyaga korxonalar ro‘yxati bilan tanlash. SHAXSIY KABINET - litsenziya o‘zlariga tegishli ma‘lumotlarni bazadan k‘rish imkonini beruvchi shaxsiy kabinetlari. AVTOTRANSPOT YONALISHLARI - litsenziyat korxonalar va litsenziyalangan avtotransport vositalari bo‘yicha Agentlik ma‘lumotlar bazasidan on-line qidiruv yo‘li bilan ma‘lumotlar olish. SMS orqali qidiruv - litsenziyat korxonalar va litsenziyalangan avtotransport vositalari bo‘yicha Agentlik ma‘lumotlar bazasidan SMS orqali qidiruv yo‘li bilan ma‘lumot olish. AMALDA BO‘LMAGAN LITSENZIYALAR - litsenziyalarining amal qilish muddati vaqtincha to‘xtatilgan, tugatilgan va bekor qilingan korxonalar ro‘xati bilan tanishish. Rasm Bu agentlikdagi interaktiv davlat xizmatlari jamlanmasi bilan kompliks agentlik faoliyatini avtomatlashtirish imkonini beradi, chunki har bir interaktiv

davlat xizmatlari shu yo‘nalishdagi qo‘lmehnatini avtomatlashtirish imkonini beradi. 8.3.3.-Jadval O‘zbekiston avtomobil‘ va daryo transporti agentligining kompliks avtomatlashtirish tizimi va ularning ishlash prinspi. AVTOMATLASHTIRISH TIZIM ELEMENTLARI VA ULARNI ISHLASH PRINSPI KALIKULYAT OR ON-LINE -qidiruv ELEKTRO N SHAKILLA R (formalar) LITSENZIYAT LA R REESTRI SHAXSIY KABINET AVTOTRANS PO T YONALISHL ARI SMS orqali qidiruv AMALDA BO‟LMAGAN LITSENZIYAL AR Avtomatlashtirish jarayonini ishlash prinspi . 1.Avtotransport vositasiga litsenziya olish uchun to‘lanadigan davlat boji miqdorini hisoblab kalikulyator interaktiv xizmatga agentlik mutasadilari tashlab yangilab turadi.Bu bilan axborotni etkazish tezligi 2-3 marta tezlashadi, lekin bu axborot bilan ishlovchilar undan foydalanishni bilmasa bilib turib undan bir tekis foydalanmasa axborot aylanishi 1-2 martaga pasayadi. 2. Litsenziya ma‘lumotlar bazasidan avtotransport va korxonalar haqida ma‘lumotlar olish ON-LINE-qidiruv interaktiv xizmatga murojat qilinadi. Bu bazada shu kunda litsenziyasi borlar ro‘yxati tashkil qilingan. Bu ma‘lumotdan nazorat jarayonida foydalanish mumkin.

3. Litsenziya olish uchun zarur bo‘lgan shakillar(formalar) bilan tanishish va ularni ko‘chirib olish imkoniga ega bo‘ldi.Bu interaktiv xizmatga litsenziya olish uchun zarur bo‘lgan shakillar ininternet orqali agentlikga kelmasdan ma‘lumot olish imkoniga ega bo‘ldi. 4. Avtomobil transportida yuk va yo‘lovchi tashish faoliyatini amalga oshirish huquqi uchun litsenziyaga korxonalar ro‘yxati bilan tanishish. Bu interaktiv xizmatga yuk va yo‘lovchi tashish faoliyatini amalga oshirish huquqi uchun litsenziyaga korxonalar ro‘yxati bilan tanishadi. 5. Litsenziya o‘zlariga tegishli ma‘lumotlarni bazadan k‘rish imkonini beruvchi shaxsiy kabinet hisoblanadi. Bu interaktiv xizmatga kabinetni tashkil qilish bilan axborotni ishchi vaqtda almashuvi avtomatlashtiridi. 6. Litsenziyat korxonalar va litsenziyalangan avtotransport vositalari bo‘yicha Agentlik ma‘lumotlar bazasidan on-line qidiruv yo‘li bilan avtotranspot yonalishlari haqidagi ma‘lumotlarni olish va kiritish jarayoni avtomatlashtirildi. 7. Litsenziyat korxonalar va litsenziyalangan avtotransport vositalari bo‘yicha Agentlik ma‘lumotlar bazasidan SMS orqali qidiruv yo‘li bilan ma‘lumot olish imkoni yaratildi. Bu interaktiv xizmatga SMS orqali ayrim axborotni qidirib toppish javob olish imkoniga ega bo‘linadi. 8. Litsenziyalarining amal qilish muddati vaqtincha to‘xtatilgan, tugatilgan va bekor qilingan korxonalar ro‘xati bilan tanishish. Bu interaktiv xizmatga Litsenziyalarining amal qilish muddati vaqtincha to‘xtatilgan, tugatilgan va bekor qilingan korxonalar ro‘xati bilan tanishish to‘g‘risida axborot almashish imkonini beradi. Shunday qilib bu kompleks interaktiv xizmat hisobidan shu kunda istemolda bo‘lgan barcha xizmatlar avtomatlashtirildi .

А d а biyotl а r: 1.I.A.Karimov.,,Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining paydevori‘‘. ,,Sharq‘‘,Toshkent,1997 yil,64 bet. 2.K а drl а r t а yyorl а sh milliy d а sturi. T о shk е nt, O‘zb е kist о n, 1997 yil. 3. T а ‘lim to‘g‘risid а gi O‘zb е kist о n R е spublik а si Q о nuni. Tоshkеnt, 1997 yil. 4. Х.M.Mаmаtоv. ,,Аvtоmоbillаr‘‘, ,,O‘zbеkistоn‖nashiryoti, T.1995yil,336 bеt. 5. V.B. Litvinkov. ,,Osnovi injenernoy deyatel‘nosti‘‘M.O.R.F. Ural‘skoy G.T.U. Ekateringburg 2000 g. 6.Xodja е v. B.A ―Avtomobillarda yuk va passajirlarni tashish asoaslari‖T.: ―O‘zbеkiston‖, 2002. 7. Avtomobillar tеxnik ekspluatatsiyasi. O‘zRO va O‘MTV avtotransport oliy o‘quv yurtlari talabalariu chun darslik sifatida tavsiya etgan. Prof. Sidiqnazarov Q.M. umumiy taxriri ostida, Toshk е nt ―VORIS-NASHRIYOT‖, 2008.-560 b 8. V.A. Kutergin, ―Injenernaya deyatel‘nost‘ konstruktivnoy tochki zreniya.‖ Ijevsk: Uralsk. RAN, institut prikladnoy mexaniki, 2007 – 531 str. 9. Lc 1-2 “ Osobennosti Injenernaya deyatel‘nost‘ i rol‘Injenera v sovremennom mire‖

O'xshashlar

Birja faoliyatini avtomatlashtirish

Muhandislik faoliyatini rivojlanish bosqichlari

Buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish tizimlarining nazariy asoslari

Muhandislik faoliyatida ilmiy-tehnik tayorlash asoslari

Sug’urta faoliyatini amalga oshirishning huquqiy asoslari