Moliyaviy bozor banklarining qimmatbaho qog'ozlar bo'yicha operatsiyalari - Iqtisodiyot - Referatlar

Moliyaviy bozor banklarining qimmatbaho qog'ozlar bo'yicha operatsiyalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB

Ko'chirib olish

Moliyaviy bozor banklarining qimmatbaho qog'ozlar bo'yicha operatsiyalari Reja: 1. Moliyaviy bozor tushunchasi, uning tashkiliy tuzilishi va vazifalari 2. Banklami investitsion faoliyatini davlat tomonidan muvofiqlashtirish 3. Bankning qimmatbaho qog'ozlar bilan passiv operatsiyasi 4. Bankning qimmatbaho qog'ozlar bilan aktiv operatsiyasi 5. Banklarning investitsion siyosatini takomillashtirish yo'nalishlari

Moliyaviy bozor tushunchasi, uning tashkiliy tuzilishi va vazifalari Moliya bozorlari - bu, pul oqimlarini mulk egalaridan qarz oluvchilarga qarata yo'naltira oladigan bozor institutlarining yig'indisidir. Moliya bozorlari ko'p turdagi xilma-xil "kanallardan" iborat bo'lib, ushbu kanallar orqali pul mablag'lari egalaridan qarz oluvchilarga oqib o'tadi. Ushbu kanallar asosan 2 guruhga bo'linadi, ya'ni: to’g‘ridan-to'g‘ri moliyalashtirish kanallari. Ushbu kanallar bo'yicha pul mablag’lari bevosita pul egalaridan qarz oluvchilarga oqib o'tadi. Mazkur to'g'ridanto'g'ri moliyalashtirishning o'zini 2 (ikki) kichik guruhga bo'lish mumkin, a) kapitalni moliyalashtirish. Ushbu har qanday ko'rinishdagi kelishuvdan iborat bo'lib, unga asosan investitsiya qilish niyati bo'lgan pul mablag'ming egasiga firmaning mulkida ulush ishtirokiga ega bo'lish huquqi evaziga, uning pul mablag'larini oladi. Bunga yaqqol misol bo'lib, koorporatsiya tomonidan oddiy aksiyalarni sotilishi hisoblanadi. Oddiy aksiya - bu, koorporatsiya mulkidagi ulushga egalik to'g'risidagi sertifikatdir hamda o'z egasiga koorporatsiya tomonidan olingan foydaning bir qismiga davogarlik qilish huquqini beradi; b) qarz (zayom) olish orqali moliyalashtirish (debt finance) - ushbu toifaga har qanday kelishuv kirib, unga asosan firma investitsiyalami amalga oshirish maqsadida pul mablag'larini qarzga, ulami kelishilgan foizlari bilan kelgusida so'ndirish bo'yicha majburiyatni o'z zimmasiga oladi. Ushbu holatda kreditor shaxs, aksiyadagiga o'xshash firma mulkidagi ulush ishtiroki huquqiga ega bo'lmaydi. Bunga, koorporatsiyalar tomonidan obligasiyalar sotilishini misol sifatida keltirish mumkin. Moliyalashtirishning kanallari. Egri kanallar orqali moliyalashtirishda oila xo'jaliklaridan firmalarga oqib o'tayotgan pul mablag'lari maxsus institutlar orqali oqib o'tadi. Bunday institutlarga banklar, o'zaro fondlar, sug'urta kompaniyalari kiradi. Ushbu turdagi tashkilotlar - moliyaviy vositachilar deb ataladi. Yuqorida aytib o'tilgan fikrlardan ko'rinib turibdiki, moliya bozori, bozor iktisodieti sharoitida pul sarmoyalarini taqsimori va qayta taqsimotini amalga

oshiruvchi muhim, e’tiborga sazovor bo'lgan bo'g'inlaridan biri ekan. Bu erda, har qanday bozorda bo'lganidek, sotuvchi va sotib oluvchi bor. Lekin, boshqa bozoriardan ferqli o'laroq, moliya bozorida sotuvchi va sotib oluvchi bevosita oldi- sotti munosabatlarida ishtirok etniaydilar. Balki ulaming nomlaridan shunday oldi- sotti operatsiyalarini moliyaviy vositachilar amalga oshiradi. Qimmatli qog'ozlar bozorida moliyaviy vositachilar sifatida maydonga odatda brokerlar va dilerlar chiqadi. Broker, qimmatli qog'ozlar bozorining professional ishtirokchisi bo'lib, brokerlik faoliyati bilan shug'ullanadi. Brokerlar sifatida bozorda jismoniy va yuridik shaxslar harakat qilishi mumkin. Fond bozoridagi professional brokerlik faoliyati maxsus tartibda olinadigan litsenziya asosida amalga oshiriladi. Diler - bu, qimmatli qog'ozlar bozorining professional ishtirokchisi bo‘lib (yuridik yoki jismoniy shaxs), u dilerlik faoliyatini amalga oshiradi. Yuqoridagilardan tashqari, qimmatli qog'ozlar bozorining professional ishtirokchilaridan biri sifatida, ulami tashkil etishning aniq yuridik shaklidan qat'iyy nazar. qimmatli qog'ozlarni boshqarish faoliyatining davlat litsenziyasiga ega bo'lgan boshqaruvchi kompaniyalar bo'lishi mumkin. Ushbu faoliyat o'z ichiga quyidagilami oladi: -egalari tomonidan mazkur boshqaruvchi kompaniyaga berilgan qimmatli qog'ozlarni boshqarish; -qimmatli qog'ozlarga foydali joylashtirish uchun mo'ljallangan mijozlar pul mablag'larini boshqarish; -kompaniyalar tomonidan qimmatli qog'ozlar bozoridagi faoliyat borasida olingan qimmatli qog'ozlar va pul mablag'lami boshqarish. Moliyaviy tovar boshqa oddiy tovarlardan tubdan farq qiladi. Birinchidan, moliyaviy tovariar tovar sifatida albatta iste’molchini hamda ishlab chiqaruvchi shaxsning ma'lum bir ehtiyojini qondiradi. Ikkinchidan, moliyaviy tovaming sotuvchisini esa pul sarmoyalariga bo'lgan vaqtincha ehtiyojini, o'ziga xos shartlar va muddatlar asosida. Uchinchidan, boshqa tovariar ulami ishlab chiqaruvchi shaxslarga shu zaxoti iqtisodiy samara keltirmaydi. Ushbu samara olingunga qadar ma'lum bir vaqt

o'tadi. Bozorga moliyaviy tovarlami chiqarayotgan shaxslami jahon amalietida "emitent" deb atashadi. Moliyaviy tovarlami sotib olayotgan shaxslarni esa "investor" deb atashadi. Moliyaviy tovaming bozordagi oldi-sotdisida bevosita ishtirok etadigan hamda sotuvchi va sotib oluvchining topshirig'ini bajaradigan shaxslar esa moliyaviy vositachilardir. Moliyaviy vositachilar, ixtisoslashgan moliyaviy tashkilotlar yoki jismoniy shaxslandir. Jahon amalietida moliyaviy bozorda kuyidagi moliyaviy vositachilar mavjud: Investitsiya firmalari (banklari), Broker fimialari (kontoralari), Investitsiya fondlari, Sug'urta kompaniyalari va Pensiya fondlari. Jismoniy shaxslar esa brokerlar yoki dileriar sifatida mavjuddiilar. Banklami investitsion faoliyatini davlat tomonidan muvofiqlashtirish O'zbekiston Respublikasi banklari Markaziy bank tomonidan beriladigan umumiy lisenziya asosida qimmatbaho qog'ozlar bank operatsiyalarini amalga oshirishlari mumkin. Banklar quyidagi shartlar bajar ilgan holda qimmatbaho qog'ozlarga qo'yilmalami amalga oshirishlari mumkin: a) bankning bir korxona ustav kapitaliga, shuningdek ushbu korxonaning boshqaqimmatbaho qog'ozlariga qo'yilmasining miqdori I- darajali bank regulyativ kapitalining 15% oshmasligi kerak. b) bankning barcha elimentlar ustav kapitaliga va boshqa qimmatbaho qog'ozlarigaqilgan investitsiyalari miqdori I-darajali bank regulyativ kapitalning I5%idan oshmasligi kerak. v) o ldi -sotdi u ch u n nodavlat q imma t baho-qog'ozlariga qilingan bank qo'yilmasi miqdori I-darajali bank regulyativ kapitalining 25%idan olinishi kerak. Bank iste'mol korxona (moliyaviy institutlar miqdori) ustav kapitaliga 20%idan ortig'iga to'g'ridan to'g'ri yoki bilvosita egalik qilishi mumkin emas. Umaman olganda banklarning foyda operatsiyalariga quyidagilar kirishi mumkin: 1. Qimmatbaho qog'ozlarga asosan kreditlar (lombard). 2. Qimmatbaho qog'ozlarni o'z portfeli uchun sotib olish (investitsiya).

3.Yangi chiqarilgan qimmatbaho qog'ozlarni birlamchi taqsimlash (jamlashtirish); 4. Mijozning topshirig'iga ko'ra qimmatbaho qog'ozlarni sotib olish va saqlash (qimmatbaho qog'ozlar ikkilamchi muomalasiga xizmat ko'rsatish). M- vekselni sotib olish vaqtincha qo'shimcha qolgan kunlar soni. d - Diskont foizi (%) D- 100$- sotib olish mumkin bo'lgan veksel bahosi. R- vekselni sotib olish bahosi. Diskont summasi: D-R; Qarzdor S=100 mm, t=3 oy (90 kunga), % -ibning 720% yillik kredit bo'lsa. % stavkasi bo'yicha qaytarilgan summasi: _Sxlxil_ = 10000QOOQ,90.f22055oooooo 360.Y100 б л -100 Agar kredit veksel yordamida berilsa у holda mijoz S=100 mln. T=3 oy (90 kun) i2= 140% yillik 5, = = 160000000g90.vl 40 = }5mQQQQ б . х 360*100% massasi S1-S2-550-350-200. "O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki to'g'risida ’gi qonunga muvofiq, tijorat banklarining qimmatbaho qog'ozlar bozoridagi faoliyati mavjud umumiy bank lisenziyasi asosida amalga oshiriladi. qo'shimcha lisenziya talab qilinmaydi. qimmatli qog'ozlaming oldi-sotdisiga doir bitimlar amaldagi qonunchilikka muvofiq, rasmiylashtirilgan egasining nomi yozilgan ishonchnomalarga asosan tuziladi. O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq, tijorat banklariga qimmatli qog'ozlar aksiyalari, obligasiyalar, depozit va jamg'arma sertifikatlari, veksellar, shuningdek xosila qimmatli qog'ozlar (fyucherslar va opsionlar) kabi turlarini chiqarishga ruxsat beriladi. Muayyan moliyaviy vosita uning emitent uchun ham, xaridor uchun ham qulay va foydaligi hisobga olingan holda, tanlab olinadi. Bank qimmatli qog'ozining nobank muassasi tomonidan chiqarilgan qog'ozdan farqi, tijorat banki faoliyatining davlat organlari tomonidan nisbatan to'liqroq tartibga solinishidan iborat. Tijorat banki o'z faoliyatida unga balans likvidligi va kapitalning yetarlilik darajasini pasaytirtirishga yo'l qo’ymaydigan bir qancha majburiy normativlarga amal qiladi.

Qimmatli qog'ozlar emissiyasi bilan bog'liq faoliyat tartibga solinishi tijorat banklari uchun emissiya prospektini chiqarish, uni ro'yxati belgilab quyilganligi ta’minlanadi. Ushbu tartib O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi qimmatli qog'ozlar va fond biijalari bo'yicha davlat komissiyasi tomonidan belgilangan. Banklar uchun emissiya prospektlaridagi ma'lumotlar ro'yxatlarini O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Markaziy bank bilan kelishilgan holda belgilaydi. Iqtisodiy adabiyotlarda "innovatsiya" so‘zining ma'nosi bir qancha ma'noda ishlatiladi. Ishlab chiqarish takror ishlab chiqarish jarayonida termin kapital quyilma ma'nosini bildiradi. Bu pul mablag'larining takror ishlab chiqarish jarayonining kengaytirilishiga ishlatilishini anglatadi. Investitsiyani mulkiy tomondan qo'yilmalarga ishlatishi - bu kompaniyani korxonaning real aktivlariga yoki shaxsiy mullkka joylashtirilishi tushuniladi. Moliyaviy faoliyat amaliyoti bo'yicha ya'ni investitsiyani moliyaviy tomondan tushuniladigan tushunchasi esa - bu kapitalning qiymatini saqlash yoki ko'paytirish (ijobiy miqdor keltirish maqsadida) joylashtirish uslubiga aytiladi. Investitsiya yoki kapital qo'yilma deyilganda, umuman, iqtisodiy subyektni ixtiyorida bo'lgan mablag'lami (kelishi) iste'molidan voz kechib kelgusida yaxshi hayot kechirishi uchun mablag'lami ko'paytirishi uchun foydalanishdi. Investitsion faoliyatning asosiy belgilari quyidagilar hisoblanadi: -kapitalning vaqtinchalik yo'qotilgan iste'mol qiymatini (likvidligini qaytib kelmasligi; (bo'lmasligi). - boshlang'ich farovonlik darajasini usishini kutish; - uzoq muddatga qo'yilgan kapitalning natijasini noaniqliligi; Shunday qilibinvestitsion jarayon - bu vaqtinchalik bo'sh pul mablag'lari bor bo'lgan shaxslar bilan, pul mablag'larining talabi bo'lganlar o'rtasidagi ma'lumotlarni berishligining mexanizmidir. Tijorat banklari investitsion faoliyati - bu bankning pul mablag'larining ustav fondiga qimmatbaho toshlar va boshqa obyektlarga joylashtirishidir. Investitsiya maqsadiga ko'ra ikkiga bo'linadi:

1) Tug'ri investitsiyalar - bu investitsiya obyektini bevosita boshqarish maqsadidaamalga oshiriladigan investitsiyalardir. Agar bunday investitsiyalar qimmatliqog'ozlaiga qo'yilsa u holda korxonaning kontrol paketini sotib olishi kerak. Masalan investitsiyalar mulk, ishsizlik patent va boshqalar ham bo'lishi mumkin. 2) Portfel investitsiyalari - qimmatbaho qog'ozlar portfelini tashkil qilish uchunkoittrol paketini tashkil qilmasdan va investitsiya obyektini to'g'ridan-to'g'ri bevosita faoliyatidir. Agar to'g'ri investitsiyalar bank o'z faoliyatini boshqa sohada ta'sirini kengaytirish maqsadida amalga oshirilsa. bank portfel investitsiyalari (qimmatbaho qog'ozlar portfeli) quyidagi funksiyalami amalga oshiradi: -bank daromadlari boshqarilishi; agar banka qarzlari bo'yicha kreditlari foizi (daromadi) pasaysa, qimmatbaho qog'ozlar bo'yicha daromadi ko'tarilishi mumkin: -bank kredit portfelidan keladigan kredit risklarini qoplash maqsadida, yaxshi qimmatbaho qog'ozlari sotib olishi yoki saqlab turishi mumkin. Bu o'z navbatida bankning kredit risklari pasaytirishi mumkin. -geografik diversifikatsiyasi ta'minlashi mumkin. -bozor foiz stavkalaming o'zgarishi jarayonida (sharoitida) bank yo'qotishlarini sug'urtalaydi. -bank aktivlari portfelini o'zgartiruvchanligini ta'minlashi mumkin. -Bank balansi moliyaviy ko'rsatkichlami yaxshilashga imkon yaratadi. Banklarning investitsiyalariga ko'rsatkichlarini yaxshilashga imkon yaratadi. Banklarning investitsiyalarga odatda 1 yilgacha qoplash muddatiga ega bo'lgan qimmatbaho qog'ozlarni kiritish mumkin. Banklarning investitsion operatsiyalarini o'tkazishdan asosiy maqsad: - bankning daromad bazasini kengaytirish va diversifikatsiyalash; - bank faoliyati turlarini kengaytirish asosida hamda bank risklarini umumiydarajasini pasaytirish hisobiga - bankning moliyaviy barqarorligini oshirish;

- bankning mijoz va mablag'lar bazasini xizmatlar turini, fiskal (docherniy) moliyainstitutlarini tashkil qilish hisobiga kengaytirish; - mijozlarga bo'lgan ta'simi kuchaytirish. (qimmatbaho qog'ozlar portfelinisotib olish hisobiga). Asosan bankning investitsiyalari deyilganda bank tomonidan kapital xarakterga (delgiga) ega bo'lgan xarakterni va qimmatbaho qog'ozlarni sotib olishga yo'naltirilgan muddatli kreditlash yoki moliyalashtirish tushuniladi. O'zbekistonda iqtisodiyotni qayta ko'rishning o'ziga xos xususiyatlaridan biri bank sohasini isloh qilish bilan birgalikda, qimmatli qog'ozlar bozorini, shuningdek moliya bozorining boshqa segment (bugin)larini ham yaratishdan iboratdir. Bankning qimmatbaho qog'ozlar bilan passiv operatsiyasi Tijorat banklarining asosiy faoliyati bu vaqtincha bo'sh pul mablag'larini kreditorlar va qarzdorlar o'rtasida hamda sotuvchilar va xaridorlar o'rtasida aylanishini vositachilik asosida olib borish hisoblanadi. Lekin, tijorat banklarining mamlakat moliya bozorida faqatgina o'ziga xos xususiyatiari mavjud. Ular quyidagilardan iborat: -birinchidan, tijorat banklari faoliyati uchun qarz majburiyatlari yuzasidan ikki tomonlama tasnif mavjud. Ular birinchi tomondan yuridik va jismoniy shaxslar uchun muomalaga o'zlarining qarz majburiyatlarini, ya’ni depozit sertifikatlari, depozit-jamg'arma sertifikatlari, obligasiyalarini chiqaradilar. Ikkinchi tomondan esa, tijorat banklari qo'shimcha daromad olish maqsadida boshqa einitentlaming muomalaga chiqargan qarz majburiyatlarini (aksiyalar, obligasiyalar, depozit sertifikatlari) sotib oladilar: -ikkinchidan, tijorat banklari o'z nomidan chiqarilgan qimmatli qog'ozlar (obligasiyalar, depozit sertifikatlari) bo'yicha qat’iyy belgilangan foiz bo'yicha daromad to'lanishi majburiyatini oladilar. Investitsiya fondlari esa daromad to'lanishi yuzasidan risklami investorlar zimmasiga yuklaydilar. O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining jismoniy shaxslar uchun obligasiyalari davlat qimmatli qog'ozlari hisoblanadi va uning egalariga

obligasiyalarning nominal qiymatiga nisbatan foiz ko'rinishida daromad olish huquqini beradi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining jismoniy shaxslar uchun obligasiyalar chiqarilishi, uning muomalasi tartibi va so'ndirilishi O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2002 yil 22 apreldagi 1141-sonli "O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining jismoniy shaxslar uchun obligasiyalarini chiqarish va ular muomalasi to'g'risidagi" Nizom ga asosan olib boriladi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki depozit sertifikatlari mamlakatimizda pul bozorida likvidlikni taitibga soiib turish maqsadida chiqariladi. Depozit sertifikatlarini chiqarish, muomalada bo'lish va u bo'yicha to'lovni amalga oshirish tartibi O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 1998 yil 26 dekabndagi "O'zbekiston Respublikasi Maikaziy banki depozit sertifikatlarini chiqarish to'g'risida Nizom ga asosan amalga oshiriladi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki depozit sertifikati - bu O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pul mablag'larini omonatga qo'yilganligi haqidagi guvoxnomasi bo'lib, u omonatchi yoki uning huquqiy vorisining omonat summasini va u bo'yicha foizlami belgilangan muddat tugagandan so'ng olish huquqini tasdiqlaydi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki depozit sertifikati egasi muddatidan oldin to'lovga taqdim etish huquqiga ega, bu holda depozit sertifikati bo'yicha to'lanadigan foizlar depozit sertiflkatlarini chiqarish shartlari yoki oldi-sotdi shartnomasiga asosan to'lanadi. Agarda, depozit sertifikati bo'yicha omonatni olish muddati o'tkazib yuborilsa, bunday depozit sertifikati talab qilib olinadigan hujjat hisoblanadi, bunday holatda O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki depozit sertifikat egasining birinchi talabi bo'yicha omonat summasi va foizlami to'lash majburiyatini oladi. Bunday holatda deposit sertifikatining o'tkazib yuborilgan muddat uchun foizlar hisoblanmaydi va talanmaydi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining depozit sertifikatlarini to'lov muddati kelganda mazkur depozit scrtifikatlarga egalik qilishni tasdiqlovchi hujjat hamda depozit sertifikati summasi va u bo'yicha foizning o'tkazilishi lozim bo'lgan hisobvaraq ko'rsatilgan talabnoma taqdim etilganidan so'ng O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki

to'lovni amalga oshiradi. Depozit sertifikatining to'lovi muddatidan oldin amalga oshirilayotganda pul mablag'lari depozit sertifikati egasining hisobvarag'iga depozit sertifikatni muddatidan oldin to'lovga qabul qilish to'g'risidagi ariza tushgan kundan boshlab 5 bank ish kuni davomida ko'chiriladi. Investorlar tomonidan qimmatli qog'ozlarni qaytarish bilan bog'liq barcha xarajatlarni qoplash, shuningdek, qimmatli qog'ozlarni sotib olish bo'yicha ular kiritgan pul mablag'larini qaytarish emitent tijorat banki hisobidan amalga oshiriladi. Bankning qimmatbaho qog'ozlar bilan aktiv operatsiyasi Tijorat banklari aktiv operatsiyalami olib borish yo'li bilan daromad olishga harakat qiladi, lekin bu faoliyatni olib borish jarayonida amaldagi qonunchilik me'yorlariga amal qilislilari lozim. Tijorat banklari o'zlari uchun o'matilgan likvidlik darajasini saqlab turishlari hamda olib borilayotgan aktiv operatsiyalari turiari bo'yicha yuzaga chiqishi mumkin bo'lgan risklami oqilona taqsimlashlari shart. Amaldagi qonunchilikka asosan tijorat banklari o'zlarining aktivlarini ma'lum qismini daromad keltirmaydigan hamda juda kam miqdorda daromad keltiruvchi aktivlarga yo'naltiriladi. Balans ma'lumotidan ko'rinib turibdiki, bank investitsiya faoliyatini olib borishda aktivlaming kam qismini yo'naltiigan. Bu esa bankning investitsiya faoliyatini yoritishga undaydi. Amalda tijorat banklarining investitsiyalariga – bank aktivlari sndirilish muddati bir yildan ortiq bo'lgan qimmatli qog'ozlarga qo'shimcha daromad olish uchun yo’naltiriiishi hisobiauaiii. Xalqaro bank amaliyotida tijorat banklarining investitsiya faoliyati jarayonini stratcgiyasida ikki xil strategiya ajratiladi: -passiv strategiya -aktiv strategiya Tijorat banki investitsiya faoliyati olib borishning passiv strategiyasida asosan kutish, ya'ni qimmatli qog'ozlar bo'yicha bir maromda va doimiy ravishda daromad olishda ulaming bozordagi o'rtacha darajadagi daromadga yaqin darajada foydalanadi. Passiv strategiyani olib borishda banklar ikki xil usuldan foydalanishlari mumkin;

-"zinapoya" usuli; -"shtanga" usuli; Tijorat banki birinchi usuldan foydalanganda o'zi tomonidan aniqlangan investitsiya muddati asosida qimmatli qog'ozlarni turli muddati bo'yicha sotib oladi va ulami investitsiya portfeli tarkibida bir tekis joylashtiradi. Passiv stretegiyani "shtanga" usulida tijorat banki investitsiyaga yo'naltirilayotgan mablag'laming asosiy qismini investitsiya portfelining likvidligini ta'minlaydigan juda qisqa muddatli qimmatli qog'ozlarga va ma'lum qismini yuqori foyda beradigan uzoq muddatli qimmatli qog'ozlarga sarflaydi. O'zbekiston Respublikasida tijorat banklari qimmatli qog'ozlar investitsiya portfelini shakllantirish va uni boshqarishda passiv strategiyaning ikki usulidan ham foydalanadilar. Tahlillar shuni ko'rsatmoqdaki, hozirgi vaqtda Respublikamizdagi tijorat banklari tomonidan asosan qisqa muddatli qimmatli qog'ozlarga investitsiya qilish faoliyati olib borilmoqda. Tijorat banklarning qimmatli qog'ozlar bilan agressiv siyosati asosida qimmatli qog'ozlaming fond bozorida kursi va foiz stavkasini tebranishidan imkoni boricha ko'p daromad olish yotadi. Banklarning investitsion siyosatini takomillashtirish yo'nalishlari "Qimmatli qog'ozlar va fond birjasi to‘g'risida"gi Qonunda belgilanishicha, emitent - qimmatli qog'ozlarni chiqaruvchi va qimmatli qog'ozlar egalari oldida ular bo'yicha o'z nomidan majburiyatga ega bo'lgan huquqiy shaxs yoki davlat organidir. Qarz kapitalini jal etuvchi ayrim vositalar (obligasiyalar, jamg'amialar va deposit sertifikatlari) banklar tomonidan obyektiv va subyektiv sabablarga ko'ra sust qo'llanilmoqda. Bunday sabablarga inflyatsiya, bo'sh pul mablag'larining etishmasligi. obligasiyalami chiqarishni tashkil etishdagi qiyinchiliklar kiradi. Bank bir vaqtda ham aksiyalar, ham obligasiyalami chiqarish bilan shugullana olmaydi. Bundan tashqari, banklar obligasiyalami ustav fondining 20 foizidan oshmaydigan summada va o'zining barcha aksiyalariga to'liq haq to'langanidan keyingina chiqarishi mumkin. O'zbekiston tijorat banklari, qonunchilikka muvofiq ravishda, qimmatbaho qog'ozlar bozorida brokerlik va dileriar sifatida ishtirok yemoqda.

Brokerlik vazifasi tobora kengayib borayotgan banklarning brokerlik idorasi tarmogi orqali amalga oshirilmoqda. Agar tijorat banki vositachilik faoliyati amalga oshirsa, uning operatsiyalari O'zbekiston qonunchiligida ko'zda tutilganidek, fond birjasi orqali o'tishi kerak. Tijorat banklari tomonidan trast operatsiyalarini amalga oshirish bir qancha jihatdan foydalidir. Birinchidan, ularning yordamida tijorat banklari uzoq muddatli molliya resurslar qimmatli qog'ozlarga va biijadagi opertsiyalami amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Ikkinchidan, bank qimmatli qog'ozlarni boshqarishdan vositachilik haqi undirib, bu qog'ozlardan keladigan daromaddan ulush oladi. Uchinchidan, bank o'zining emas, kapitali bilan operatsiyalami bajaradi, faqat trast shartnomasi doirasidagina ular uchun javobgar bo'ladi, asosiy tavakkalchilik esa. qimmatli qog'ozlar egasiga tegishli bo'ladi. Qimmatli qog'ozlar bozoridagi tadbirkorlik faoliyati turlaridan biri, qimmatli qog'ozlaming hisobini yuritish va ulami saqlash bilan bog'liq bo'lgan va depozitar deb atalgan faoliyatidir. O'zbekiston tijorat banklari uni umumiy bank lisenziyasi asosida yuritish huquqiga egadirlar. Banklararo elektron to'lovlar tizimini joriy etish bu vazifalami ta’minlashda dastlabki qadam bo'ldi. Fond bozori qatnashchilari o'zaro hisob-kitoblarini faqat komputer telekomunikatsiya aloqa tizimi asosidagina tezlashtirishlari mumkin. Shu tufayli kommunikatsiya tizimini yaratish banklar uchun nihoyatda dolzrab vazifadir. Kafolatli operatsiyalar. Banklar investitsiya kompaniyalar rolida chiqib, uchinchi shaxslar foydasiga qimmatli qog'ozlarni joylashtirish bo'yicha kafolatlar berishi mumkin. Bevosita emissiya faoliyati bilan bo'lmagan kafolat operatsiyalari, bir bank yoki banklar tomonidan tuziladigan muvaqqat birlashmalar (konsortsium yoki sindikatlar) tomonidan amalga oshirilishi mutnkin. Bugun O'zbekistonda bank kapitali bir qismini muayyan kompaniyasida joylashtirish amaliyoti mavjud. Bu banklarning tavakkalchiligini, shu jumladan, qimmatli qog'ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalardagi tavakkalchiligini kamaytiradi. Tijorat banklarning qimmatli qog'ozlar bozoridagi maslahat xizmatlari Rivojlangan mamlakatlarda bu xizmat turi qimmatli qog'ozlar bilan

amalga oshiriladigan boshqa operatsiyalar ichida katta o'rinni egallaydi. Bu - bugungi kunda axborotning tutgan o'rni va uning tijorat banklarida to'planganligi bilan bog'liqdir. Bank maslahati xizmatini ko'rsatish sarmoyani u yoki bu moliya aktivlariga (aksiyalar, obligasiyalar) joylashtirish foydaliligi, korxona likvid resurslarini okilona boshqarish kabi masalalarni o‘z ichiga qamrab oladi. Bugun banklar mijozlaming ishonchini qozonish va bu bilan kelajak uchun ishlashga intilib, begaraz maslahat ximatlarini ko'rsatmoqda. Investitsiya dasturlarini ta’minlash maqsadida kredit resurslrini jamlash muammosini hal qilish uchun davlat va bank tizimining hamkorligi zarur. Hozir davlat byudjet siyosati hisobiga investitsiyani ko'paytirmoqda, bank sektori esa, aytib o'tganimizdek, investitsion kreditlashdagi o'z ishtirokini qisqartirmoqda. Bunga sabab shuki, banklarning uzoq muddatli kreditlashdan manfaatdorligi yo'q.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. O’zbekiston Respublikasi moliyaviy qonunlari. - T.: 1998, 1999. 2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Šarori. Bank tizimini islohqilish chora tadbirlari tug`risida. T.: 1999 yil 15 yanvar. 3. O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki tug`risidagi Qonuni. - T.: Sharq,1997. - 47 b. 4. Banklar va bank faoliyati tug`risida. Uzbekiston Respublikasining Qonuni. T. Sharq, 1997. 48b. 5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Bank tizimini erkinlashtirishbuyicha 21 mart 2000 yil karori. 6. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat banklari faoliyatini tartibgasolish qoidalari” yuriqnomasi. № 10. 1997 yil 22 fevral. 7. Aktsiyadorlik tijorat banklari faoliyatini takommillashtirish chora- tadbirlaritug`risida. O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Farmoni. 1998 yil 2 oktyabr.

O'xshashlar

Tijorat banklarining valuta operatsiyalari

Tijorat banklarining valyuta operatsiyalari

Tijorat banklarining faktoring operatsiyalari

Tijorat banklarining lizing operatsiyalari

Tijorat banklarining balansdan tashqari operatsiyalari