Menejment axborot bilan taminlash - Iqtisodiyot - Referatlar

Menejment axborot bilan taminlash

Yuklangan vaqt:

31.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.1708984375 KB

Ko'chirib olish

Menejment axborot bilan taminlash Reja: 1. Menejmentda axborot tushunchasi 2. Menejment texnikasi tushunchasi va tasnifi.

Axborot atamasi lotincha so’z bo'lib, xabardorlik, biror hodisa yoki biror kishi faoliyati haqida xabarga ega bo'lish m a’nosini bildiradi. Axborot menejment tizimiga uni rivojlantirish va takomillashtirish maqsadida faol ta’sir etish uchun zarur m a’lumotlar yig'indisidan iboratdir. Yetarli va aniq axborotga ega bo'lmay boshqaruvni tashkil etish mumkin emas. Ishlab chiqarish axboroti boshqaruvchi va boshqariluvchi tizimlar o'rtasidagi aloqa usulidir. Boshqaruvchi tizim boshqariladigan tizimdan ishlab chiqarish holati va uning xo'jalik faoliyati to’g’risida axborot oladi. Boshqaruvchi tizim olingan axborot asosida boshqariluvchi tizim faoliyatiga baho beradi, menejmentni yanada takomillashtirish maqsadida ko'rsatma, farmoyishlar chiqarib, boshqariluvchi tizimga ijro uchun yuboradi. Axborot menejment tizimida alohida bo'g'in bo'lib hisoblanadi. Unga qator o'ziga xos xususiyatlar mansub bo'lib, ular axborot boshqaruvining barcha bo'g'inlari, barcha vazifalarini qamrab olishiga bog'liqdir. Axborot - bu boshqaruv apparati faoliyatining ham dastlabki nuqtasi, ham natijasidir, shuningdek, amalga oshirilayotgan harakatlar mavjudligi sharti, mustahkamlash usulidir. Axborot hajmi ortishi bilan boshqaruv axborotining sifat ko'rsatkichlariga bo'lgan talab ham ortib boradi. Menejment jarayoni boshqaruv qarorlarini qabul qilish maqsadida axborot to'plash, uzatish va qayta ishlash, boshqaruv buyruqlari ko'rinishida axborot berish va uni ijrochilarga yetkazishdan iborat. Axborotning quyidagi turlari mavjud: statistik, operativ, iqtisodiy, hisob, moliya, ta’minot, kadrlar bo'yicha, texnologik, marketing, konstruktorlik, ijtimoiy va boshqalar. Ishlab chiqarishni boshqarishda iqtisodiy axborot alohida o'rin egallaydi, chunki u kishilarning moddiy boyliklarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayonidagi munosabatlarini aks ettiradi. Shu bilan birga fan- texnika taraqqiyoti asosida ishlab chiqarish rivojlanishini aks ettiruvchi ilmiy- texnikaviy axborot ahamiyatini ham ta’kidlab o’tish lozim. Kelib chiqish manbasiga bog'liq ravishda axborot tashqi va ichki axborot

turlariga bo'linadi. Tashqi axborot tashqi muhitdan olinadigan xabarlardan iborat bo'ladi. Bular jumlasiga yuqori tashkilotlar farmoyishlari, reja topshiriqlari, mahsulotni sotish shartlari haqidagi axborotlar kiradi. Ichki axborot korxona yoki uning boshqaruv bo'g'inida shakllanib, iste’mol qilinadi. Korxona miqyosida ular jumlasiga sexlar tomonidan rejaning bajarilishi, moddiy-texnikaviy taminot, mahsulot tannarxi, kadrlar, mehnat unumdorligi haqidagi axborotlar kiritilishi mumkin. Yo'nalishi bo'yicha axborot - boshlang'ich va boshqaruvchi (rahbarlik) axborot turlariga bo'linadi. Boshlang'ich axborot doimo menejment tizimining quyi darajasidan yuqoriroq darajaga qarab harakat qiladi, rahbarlik axboroti esa teskari yo'nalishda harakatlanadi. Rahbarlik axboroti boshlang'ich axborotni qayta ishlash asosida qaror qabul qilish natijasidir. Axborot vaqt o'tishi bilan turli ahamiyat kasb etadi. Barqarorlik darajasi bo'yicha uni barqaror, shartli-barqaror, o'zgaruvchan turlarga bo'Iish mumkin. Barqaror axborot uzoq muddat davomida o'z ahamiyatini o'zgartirm aydi (korxona, uning bo'linm alari nomi, m ahsulot turi). Shartli-barqaror axborotning ahamiyati ma’lum muddat davomida saqlanib turadi. Korxona miqyosida bunday axborotga turli m e’yor va m e’yoriy hujjatlar (moddiy, mehnat sarfi, ta ’riflar me’yorlari) ni kiritish mumkin. Axborotning bunday turi korxona bo'yicha umumiy axborotning 35% dan ko'pini tashkil etadi. O'zgaruvchan axborot menejment obyekti faoliyati va unga mos holda boshqaruv jarayonlari o'zgaruvchanligini aks ettirib, qaror qabul qilish uchun tez qayta ishlashni talab etadi. Menejment faoliyatida, shuningdek, boshlang'ich axborotni qayta ishlash natijasida olingan xosila (ikkilamchi) axborotdan ham foydalaniladi. Axborot yig'indisi menejmentning axborot tizimini tashkil etib, u menejment jarayonini axborot bilan ta’minlash shaklida namoyon bo'ladi. Axborot to’g’ri, aniq, o’z navbatida, obyektiv, mazmunli va qarorlarni qabul qilish uchun tushunarli bo'lishi kerak. Axborot hajmi jihatidan kichik,

mazmun jihatidan chuqur, uning matni tushunarli va sodda bo'lishi lozim. Korxonani axborot bilan ta’minlash to’g’ri aloqalar ko'rinishidagi turli- tuman axborot oqimlari vositasida amalga oshirilib, ular aniq ishlab chiqarish vazifasini hal etish imkonini beradi. Zamonaviy yirik korxonalarda axborot hajmi million hujjat satrigacha yetadi, bu o'rinda barcha axborot tez qayta ishlanishi zarurligini ham inobatga olish zarur. Masalan, aviatsiya zavodida kundalik birlamchi axborot million ko'rsatkichni tashkil etadi. Bunday sharoitda axborot bilan ishlashni tashkil etish bo'yicha quyidagi qator muammolarni hal etish lozim bo'ladi: - maqbul axborot tizimini ishlab chiqish; - axborot oqimlarini shakllantirish usullarini ishlab chiqish; - axborot qabul qilish va yuborishning maqbul usullarini tanlash; - axborotni saqlash va izlashni tashkil etish; - axborotni qayta ishlash jarayonini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish. Bu yo'nalishda olib boriladigan barcha ishlar axborotni yig'ish va qayta ishlashning yagona um um davlat tizim ini yaratishni ta’minlashi zarur. Axborotlar yig'indisi menejmentning axborot tizimini tashkil etadi. Axborot tizimi - hujjatlar axborot oqimlari, aloqa kanallari va menejment obyektining texnikaviy vositalarini qamrab oluvchi murakkab axborot majmuidir. Menejment obyektining qandaydir bir qismi bo'yicha axborot yig'indisi kichik tizimni tashkil etadi. Maqbul axborot tizimini tashkil etish menejmentning u yoki bu tashkiliy tizimini loyihalashtirish va uning samarali faoliyat yuritushuning muhim shartlaridan bo'lib hisoblanadi. Axborot tizimlari oddiy va murakkab tizim bo'lishi mumkin. Oddiy axborot tizimi uni qayta ishlashni talab etmaydi, axborot manbasidan u iste’mol qilinishi joyigacha yetkazishda o'zgarish yuz bermaydi. Bunday axborot telefon yoki boshqa xabar berish vositalari yordamida bir marta beriluvchi xabar sifatida yetkaziladi. Murakkab axborot tizimlari axborotni qayta ishlashning mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish darajasi bo'yicha turlarga ajratiladi. Birinchi guruhga qo'lda yoki eng oddiy mexanizmlar yordamida qayta ishlanuvchi axborot tizimlari kiradi. Ikkinchi guruhga axborotni to'plash, qabul qilish va qayta

ishlashda mexanizatsiya keng qo'llaniladigan axborot tizimlari kiradi. Uchinchi guruhga m a’lumotlarni majmuiy mexanizatsiya vositasi bilan birga avtomatlashtirish elementlarini qo'llab qayta ishlash va to'plash qo'llanilgan axborot tizimlari kiradi. Menejment texnikasi tushunchasi va tasnifi. Menejment texnikasi - bu aqliy mehnat texnikasi, menejment tizimida axborotni qayta ishlash texnikasidir. Texnika vositalari qanchalik takomillashgan bo'lsa, menejment texnologiyasi, menejment mehnatini tashkil etish va butun menejment jarayoni shunchalik samarali bo'ladi. Hisoblarga asosan mamlakat iqtisodiyotini maqbul boshqarish uchun yil davomida 10 ta elementar arifmetik operatsiya bajarish zarur bo'lsa, boshqaruv apparati xodimlari 10 ta, ya’ni 10 ming marta kam operatsiya bajarish qobiliyatiga ega ekanlar. Bu muammoni muvaffaqiyatli hal etish uchun menejment mehnatini takomillashtirish, axborot to'plash hamda qayta ishlashni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Menejment texnikasini faqat hisoblash mashinalari bilangina bog'lash noto'g'ridir. Dastlabki texnika vositalari 100 yil burun paydo bo'lgan ruchka, chizg'ichdan tortib EHM va kompyutergacha bo'lgan texnika vositalarini quyidagi ikki guruhga ajratish mumkin: orgtexnika va hisoblash mashinalari. Orgtexnika vositalariga juda turli-tuman uskuna va qurollar (oddiy qurol va vosita, axborot olish va qayta ishlash, ko'chirish, ko'paytirish, aloqa vositalari va axborot uzatish, xizmat ko'rsatish, xizmat xonalari uskunalari) kiradi. Menejment mehnati turli oddiy qurol va uskunalardan (qalam, ruchka, idora daftarlari, jadval, grafik va boshqalar) foydalanishga asoslanadi. Eng so'nggi avloddagi EHM va kompyuterlar oddiy texnika vositalari (qalam va chizg’ich) o'rnini to’liq bosa olmaydi. Qulay, oddiy, chidamli bu vositalar texnika vositalari singari juda muhimdir. Oddiy qurol va uskunalarni axborotni qayta ishlash bosqichlari bo’yicha guruhlarga ajratish mumkin. Bu, avvalo, yozuv vositalari (qalam, ruchka, mo'yqalam, trafaret), tasvir vositalari (grafik, diagramma, nazorat va nozirlik

oynalari, marshrut sxemalari), hujjatlar saqlash vositalari (tokcha, konvert, kartoteka va h.k.), axborot qabul qilish va mustahkamlash vositalari (tarozi, soat, hisob mashinasi, o'lchov vositalari, ko'chiruvchi mashinalar), aloqa vositalari (telefon, AS, rahbar va dispetcher kommutatori, radio aloqa, radiofon, signal uskunalari, ovoz berish uskunalari), axborot uzatuvchilar (ovoz, nur, kartochka, oyna, metall), menejment mashinalarida qo'llaniladigan axborot uzatuvchilar (disklar, qog'oz). Axborot - menejment uchun zaruriy xabar va m a’lumotlar majmuidir. Axborotsiz menejment bo'lmaydi. Boshqaruvchi va boshqariluvchi tizimlar o'rtasidagi bog'Iiqlik shakllari ishlab chiqarish axborotlaridir. Iqtisodiy axborot menejmentda asosiy rol o'ynaydi. Axborot tizimlari murakkab axborot tuzilmalari bo’lib, u turli hujjatlarni, axborot oqimi, aloqa kanallari, texnik vositalar, avtomatlashtirilgan menejment tizimlarini o'z ichiga oladi. Rahbar qabul qilgan boshqaruv qarorlari va uning ma’nosi axborot xizmatlariga bog'liq. Kommunikatsiya jarayoni - bu ikki va undan ortiq odamlar o'rtasidagi axborot almashish jarayonidir. Kompyuterlar nafaqat ishlab chiqarishni boshqarish uchun, balki iqtisodiyotning barcha jabhalariga kerak. Nazorat savollari 1. Axborot nima va uning qanday turlari mavjud? 2. Qanday axborotlar ichki va tashqi axborot deyiladi? 3. Axborotlar bilan ishlashda qanday muammolami hal etish lozim? 4. Axborot tizimini loyihalashtirish jarayoni qanday vazifalarni amalga oshiradi? 5. Menejment texnikasi nima? 6. Menejment texnikasining qanday turlari mavjud? Iqtisodiyotni boshqarish tizimida davlat statistikasining vazifalari, ularning xizmatlari va tashkil qilinishi Davlat statistikasi — mamlakat iqtisodiyotini boshqarish tizimidagi

eng muhim bo’g’inlardan biri. U jamiyat hayotidagi ommaviy hodisalarni o’rganish, ularning murakkab o’zaro aloqalari va hamkorliklarini aniqlash, iqtisodiy faoliyat yuritish hamda rivojlanishga ilmiy asosda baho berishga qaratilgan. Davlat statistikasining asosiy vazifalari quyidagilar:— iqtisodiyotning barcha sohalari va ularga tegishli korxonalarning faoliyati haqidagi statistik axborotlarni yig’ish, ishlab chiqish va turli foydalanuvchilarga taqdim etish; — hozirgi zamonaviy bosqichda jamiyat ehtiyojlari hamda xalqaro andozalarga mos keluvchi ilmiy asoslangan statistik uslubiyotlarni ishlab chiqish; — barcha rasmiy statistik axborotlar to’liqligi va ilmiy asoslanganligini kafolatlash; — iqtisodiyotni boshqarish idoralarining statistik faoliyatini muvofiqlashtirish va ular tomonidan sohaviy (muassasaviy) statistik kuzatishlarni o’tkazishini ta’minlash; — barcha foydalanuvchilarga mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy holati, iqtisodiyotning sohalari va sektorlari haqidagi rasmiy ma’lumotlarni tarqatish yo’li bilan ochiq statistik axborotlarga teng kirishni taqdim etish. Davlat statistikasi mamlakatda statistik axborot tizimini yaratish uchun baza bo’lib xizmat qiladi. Davlat statistika idoralari o’z faoliyatini O’zbekistonda hisob va statistika tizimida iqtisodiy rivojlanishning davlat tomonidan boshqarilishiga rioya qilgan holda amalga oshiradi. O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi boshqaruv idoralariga iqtisodiyot sohalari hamda ularga qarashli korxonalar va tashkilotlar faoliyati haqidagi barcha zarur statistik axborotlarni bergan holda, ularga nisbatan teskari aloqa vazifasini bajaradi. Boshqaruv obyektlari deganda, tizimning me’yoriy faoliyat yuritishi uchun muntazam nazorat qilish va tartibga solishni talab qiladigan element tushuniladi. Iqtisodiyotning sohalari, ularning korxonalari va tashkilotlari

boshqaruv obyektlari sanaladi. Obyektlarni boshqarish uchun boshqaruvchi tizim (boshqarish subyekti) yaratiladi. Bu hol ularni o’z vaqtida me’yoriy faoliyat yuritishga olib kelishni ta’minlaydi. Boshqaruv idoralari boshqarish obyektlariga davlat statistika idoralari orqali to’g’ridan to’g’ri aloqa (vazifalar) va teskari aloqa (hisobot) vositasida ta’sir qiladi. Davlat statistika idoralari, davlat boshqaruvi idoralarini iqtisodiyot sohalarining faoliyati haqida xabardor qilib, boshqaruvchi axborot qabul qilingani va boshqaruv obyektlarining haqiqiy holatidan kelib chiqqan holda qayd etilgan, mo’ljallangan harakatlarida aks ettiriluvchi muhim signal vazifalarini bajaradi. Statistik axborot tizimi murakkab tizimlarning oldiga qo’yiladigan quyidagi barcha talablariga javob beradi:— umumiy maqsadga erishish uchun tizim elementlarining muvofiq o’zaro hamkorligi nuqtayi nazaridan birligi; — katta o’lchamlilik; — holatning murakkabligi va boshqalar. Davlat statistika idoralari o’z ishini umumiy tamoyillar, davlat statistikasining yagona uslubiyati va ularni tashkil qilinishi asosida bajaradi. Ularning asosiy vazifasi — mamlakatda hisob va statistika ishiga markazlashtirilgan holda rahbarlik qilishdir. Davlat statistika idoralari mamlakatning barcha ma’muriy-hududiy tuzilmalarida mavjud. Bu idoralar minglab sanoat korxonalari, qurilish, qishloq xo’jalik korxonalari, mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, o’n minglab madaniy, maishiy va boshqa muassasa hamda tashkilotlardan kelib tushgan statistik axborotlarni yig’adi va qayta ishlab chiqadi. Statistik axborotlar turli-tumanligi, ommaviyligi va kelib tushishining davriyligi bilan farqlanadi. Ko’rsatib o’tilgan obyektlardan kelib tushgan barcha statistik hisobotlarni ishlab chiqish yiliga bir necha milliard hisoblash operatsiyalarini bajarishni talab qiladi.

AEICHdan foydalanish, asosan, tizimli xarakterga ega, bu bir qator sabablar bilan belgilanadi: Birinchidan, tartibga soluvchi vazifalarni yechishda turli darajadagi hisoblash qurilmalari ishtirok etadi. Ikkinchidan, AEICHning faoliyat yuritish texnologiyasi statistik hisobotlar quyi darajadagi korxonalar va tashkilotlardan birlamchi hisobotlarni kelib tushishidan boshlab, yuqori darajada yig’ma hisobotlarni (jadvallarni) ishlab chiqishiga qadar bo’lgan barcha bosqichlarini qamrab oladi. Bunda har bir keyingi darajadagi texnologiya oldingi darajadagi texnologiyaning mantiqiy davomi bo’ladi. Pochta hisoboti uchun tizimli AEICHdan foydalanishning namunaviy texnologik tadbirlari misolida tartibga soluvchi statistik vazifalarni yechish texnologiyasini namoyish qilamiz.1- t a d b i r . AEICHni ishlashga tayyorlash Magnitli diskka (MK) dasturlar va AEICH axborot fondining barcha elementlari (kategoriyalar, lug’atlar, ma’lumotnomalar va boshqalar) bilan kutubxona to’plamini kiritish yuz beradi. Zarur paytda axborot fondining ayrim elementlariga tuzatishlar kiritish tadbiri bajariladi. 2- t a d b i r . Dastlabki axborotni ishlab chiqishga tayyorlash Birlamchi statistik hisobotlarni ko’zdan kechirish va shakllarini tayyorlash, bu hisobotlarning dastlabki ma’lumotlarini magnitli manbalarga ko’chirish amalga oshiriladi. 3- t a d b i r . Dastlabki axborotlarni kiritish va yozish Birlamchi statistik hisobotlar ma’lumotlari kompyuterga kiritiladi, xatolar bayonnomasi tuziladi va kiritilgan axborotlarga tuzatishlar kiritish bilan nazoratning barcha turlari amalga oshiriladi. Keyin u katalog ma’lumotlari bilan yagona massivga birlashtiriladi va arxivni tashkil qilish uchun nusxalar ko’chiriladi. 4- t a d b i r . Yig’ma jadvallarni ishlab chiqish, nazorat qilish, tuzatish kiritish va chop etish

Magnitli diskda oraliq yakuniy raqamli matritsalarni shakllantirish va yig’ma jadvallarni dastlabki chop etish yuz beradi. Jadvallar nazorati o’tkaziladi, birlamchi ma’lumotlarga tuzatishlar kiritilgan hollarda ayrim jadvallarni qaytadan hisoblash, nazorat qilish va chop etish bajariladi. Keyin yig’ma jadval chop etiladi.5- t a d b i r . Materiallarni yuqori darajaga uzatish uchun tayyorlash Oraliq yakuniy raqamli matritsalar ko’rinishidagi yoki 3- va 4- tadbirlarni amalga oshirish jarayonida olingan yig’ma jadvallar ko’rinishidagi yuqori darajaga uzatiladigan to’plamlarni magnitli manbalarga kiritish hamda uzatilayotgan axborotlar haqidagi ma’lumotnomalarni chop etish amalga oshiriladi. Keyin, chiquvchi to’plamlarga ega magnitli manbalar, chiquvchi jadvallarning yakuniy chop etilishi hamda topshirilayotgan axborotlar haqidagi nazorat va ma’lumotnomali xabarlar yuqori darajaga pochta orqali jo’natiladi. Bir qator AEICHlar uchun, yana hisobot beruvchi obyektlarning belgilangan doirasi bo’yicha birlamchi hujjatlar shakllari ham jo’natiladi. 6- t a d b i r . Past darajada olingan yig’ma ma’lumotlar massivlarini birlashtirishga tayyorlash Olingan magnitli manbalarning har biri uchun navbati bilan kelib tushgan axborotlar haqidagi ma’lumotnomali xabarlar beriladi. Jadvallarning balansli hamda mantiqiy bog’lanishi nazorati va zarur paytda har bir birlashtirilgan hudud bo’yicha tuzatishlar kiritish hamda ularni qayta yozish amalga oshiriladi. 7- t a d b i r . Ma’lumotlarni jamlamagan holda manbalarni birlashtirish orqali jadvallarning dastlabki jamlanishi Bunda bir qator AEICH uchun kataloglarni ishlab chiqish qismlari (vazirliklar, muassasalar, sohalar va boshqalar) bo’yicha shakllantirish, ishlab chiqishning barcha qismlari bo’yicha yig’ma jadvallarni hisoblash va chop etish, bu jadvallarning balansli va mantiqiy bog’lanishini nazorat qilish yuz beradi. Zarur paytda ularga tuzatishlar kiritish va qayta

chop etish, umuman, hududlar bo’yicha yig’ma jadvallarni shakllantirish va chop etish, mashina manbalaridagi yig’ma axborotlar tuzilishi haqida axborot beruvchi ma’lumotlarni berish amalda bajariladi.8- t a d b i r . Yig’ma jadvallar, markazlashtirilmagan hisobotlarni ishlab chiqish va olish Bu tadbir respublika darajasidagi ko’pgina AEICHda bajariladi va hisobotlari statistika idoralarida markazlashtirilmagan bir qator vazirliklardan yig’ma jadvallar qabul qilishni ko’zda tutadi. Bu holda quyidagilar amalga oshiriladi: vazirliklar bo’yicha yig’ma yakunlarni qabul qilish, ularni kompyuterga kiritishga tayyorlash, nazorat qilish va tuzatish kiritish bilan yozish hamda yig’ma jadvallarni mashinada bosib chiqarish. Markazlashtirilmagan vazirliklar bo’yicha bu tadbirlar natijasida olingan axborotlar mashina manbalariga kiritiladi, ulardan yuqorida bayon qilingan 7-tadbirni bajarishda pastki darajada olingan manbalar bilan bir qatorda foydalaniladi. 9- t a d b i r . Mahalliy rahbarlik idoralari uchun jadvallarni olish Operatsiya viloyat, tuman yoki birlashma darajasida bajariladi. Birlashma darajasi axborotlarni tizimli ishlab chiqish talablarini qondiruvchi hisoblash texnikasining zarur vositalari bo’lmagan bir qator statistika hududiy (tuman) idoralar uchun tashkil qilinishi mumkin. Bu darajada mahalliy rahbar idoralar uchun maxsus (markazlashtirilgan ishlab chiqarish kirmaydigan) jadvallarning ma’lumotlarga ega oraliq raqamli matritsalari shakllantiriladi va ularni chop qilish amalga oshiriladi. Ko’pgina AEICHda yig’ma jadvallarni olish (masalan, ma’muriy tumanlar bo’yicha) va bosib chiqarish maqsadida 3-tadbirni amalga oshirish jarayonida dastlabki ma’lumotlar massivi ko’rinishida tayyorlangan birlamchi hisobotlarni qo’shimcha ishlab chiqarish o’tkaziladi. Maxsus yig’ma jadvallar, qo’shimcha ishlab chiqish natijasida olingan yig’ma jadvallar mahalliy rahbar idoralariga beriladi. Iqtisodiy tahlil vazifalarini yechishni tashkil qilish

Iqtisodiy tahlilning vazifalari ma’lumotlarni axborot texnologiyalari va statistik usullarga asoslangan holda tahlil qilishni yo’lga qo’yishdir. Ular yordamida mamlakat va uning ayrim mintaqalari iqtisodiyoti turli sohalarining rivojlanishi doimiy va har tomonlama o’rganiladi. Tahliliy majmualarda qo’llaniladigan ADT tarkibiga «Olimp» (statistik tahlil va bashorat qilish elektron tizimi) va «Mezozavr» (vaqtli qatorlar statistik tahlili tizimi) kabi keng foydalaniladigan dasturiy mahsulotlar kiradi. «Olimp» ADT ma’lumotlarni statistik usullar asosida qayta ishlashni avtomatlashtirishga mo’ljallangan. «Olimp» standart konfiguratsiyali kompyuterda va MS DOS operatsion tizimi boshqaruvi muhitida ishlaydi. To’plamdan statistika sohasidagi mutaxassislar hamda ekspertlar foydalanishi mumkin. «Olimp» statistik tahlil va ma’lumotlar asosida bashoratlash uchun mo’ljallangan eng yaxshi ADTdan biri sanaladi. ADT tarkibiga asosiy dasturlardan tashqari quyidagilar kiradi:— elektron jadval; — AIT (amaliy ijtimoiy tadqiqotlar) amaliy statistik tadqiqotlar so’rovlarini tayyorlash va kiritish dasturi. «Olimp» ADT ma’lumotlarning statistik bashoratlanishi bo’yicha tadqiqotlarning dastlabki ma’lumotlarini kiritish, ularni tekshirishdan boshlab to amaliy statistikaning zamonaviy usullarining keng majmuasi asosida hisoblash va natijalarni tahlil qilishni o’tkazish bilan tugovchi to’liq jarayonni tashkil qilishga imkon beradi. Vazifaviy nuqtayi nazardan ADTga quyidagilar kiradi: ma’lumotlar muharriri, ma’lumotlarni grafik ko’rinishda aks ettirish vositalari va o’zgartirish utilitlari hamda statistik tahlil usullarini amalga oshirish dasturlari. Ma’lumotlar muharriri dastlabki ma’lumotlarni kiritish, ko’rib chiqish va tahrir qilishni (shu jumladan, operator tomonidan amalga oshiriladigan kuzatishlarni) ta’minlaydi. Ma’lumotlarni grafik usulida aks ettirish vositalari ekranga turli

grafiklarni chiqarish hamda ularni bundan keyin foydalanish uchun magnit diskda saqlashga imkon beradi. Ma’lumotlarni o’zgartirish utilitlari ma’lumotlarning arifmetik o’zgarishlarini, turlarga ajratishning har xil shakllarini (shu jumladan, bir necha o’zgarishlar banki), ma’lumotlarni agregatsiyalash (bitta alomat bo’yicha tanlab olishni) bajaradi.«Olimp» ADT dasturlari bilan statistik tahlilning quyidagi usullari amalga oshiriladi: korrelyatsion, regression, dispersion, diskriminantli, omilli va komponentli qatorlar bog’liqligi jadvallarining tahlili va boshqa usullar. Dinamik ma’lumotlarni tahlil qilish va bashoratlash uchun quyidagilardan foydalaniladi: — dinamik regressiyaning modellari; — chiziqli regressiya asosida bashoratlash modellari; — garmonik, spektrli tahlil va chastotali filtrlash modellari. Yuqorida sanab o’tilgan modellarning har biri foydalanuvchi tomonidan ushbu model parametrlari majmuasi yordamida boshqariladi. Dasturga bunday yondashish kiritilgan imkoniyatlarni asta-sekin o’zlashtirishga va u bilan ishlashni yengillashtirishga imkon beradi. Korrelyatsion tahlil yordamida juft korrelyatsiyalar va xususiy korrelyatsiya matritsalari hamda ko’plikdagi korrelyatsiya koeffitsiyentlari hisoblanadi. Regression tahlil asosida bog’liqliklar: to’g’ri chiziqli, ijobiy, salbiy, to’g’ri chiziqli bo’lmagan shakllarni belgilash vazifasi yechi- ladi. Komponentli va omilli tahlillar — ikkita bir-biridan tubdan farqlanuvchi statistik usullardir. Dasturda ular yagona blokka birlashtirilgan, chunki bunday birlashtirish hisoblash nuqtayi nazaridan o’zini oqlaydi. Komponentli tahlil tasodifiy o’zgarishlar orasidagi tarkibiy bog’liqlikni aniqlash uchun xizmat qiladi. Uning yordamida dastlabki ma’lumotlarda bo’lgan deyarli barcha axborotlarga ega hodisaning qisqa bayoni olinadi. Omilli tahlil dastlabki o’zgaruvchilarni komponentli

tahlilga nisbatan o’zgartirishning umumiyroq usulidan iborat. Umumiy va maxsus omillar soni hamda baholarini aniqlash tahliliy vazifalardandir.

O'xshashlar

Tashkiliy boshqaruv faoliyatini axborot bilan ta’minlash

Menejment texnologiyasi

Menejment usullari

Ijtimoiy menejment

Menejment usullari