Mehmonxonalarning me’morchilik va texnik yechimlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Mehmonxonalarning me’morchilik va texnik yechimlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99.5 KB

Ko'chirib olish

Mehmonxonalarning me’morchilik va texnik yechimlari Reja: 1. Mehmonxona binolari tarkibi 2. Mehmonxonaning jamoat qismlarida mehmonlarga xizmat ko‘rsatish 3. Mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qismi va unga xizmat ko‘rsatish 4. Mehmonxonaning hayotni ta’minlash tizimi

1. Mehmonxona binolari tarkibi Hozirgi zamon mehmonxonalarining me’morchilik yechimi juda rang-barang: bir qavatli motellardan 88 qavatli osmono‘par binogacha, polineziyaliklarning turar joyi uslubida qurilgan kulbalardan hozirgi zamon me’morchiligining oynavand- beton majmualarigacha. Ayni paytda, zamirida iqtisodiy mulohazalar yotuvchi bir nechta asosiy texnik yechimlarni qayd etish mumkin. O‘rtasida lift joylashgan to‘g‘ri to‘rburchak bino eng sodda yechim hisoblanadi. Har bir qavatdagi lift maydonchalaridan binoning ikki tomoniga qarab uzun yo‘lak ketgan, yo‘lakning ikkala tomonida nomerlar joylashgan. Shahar markazida yer maydoni qimmat turgan holda mehmonxona binosi yuqoriga qarab minora shaklida yuksalib boradi, bunda yo‘lak uzunligi qisqaradi. Ba’zan u halqa shaklida bo‘lib, uning ichida lift shaxtasi joylashadi. Eski mehmonxonalarning binolari ko‘pincha ichki hovlili «quduq» shaklida bo‘lgan. Hovlida mehmonlarning ekipajlari turgan. Binoning bunday shaklida nomerlar bir qismining derazasi ichki hovliga qaragan. Bunday mehmonxonalarni keyinchalik rekonstruksiya qilish jarayonida ichki hovli ko‘pincha shaffof tom bilan to‘silgan va atrium hosil qilingan. Kurort mehmonxonalari binosi o‘ziga xos xususiyatga ega. Bunda derazasi dengizga qaragan nomerlarga mumkin qadar ko‘proq ega bo‘lishga harakat qilinadi. Shu maqsadda, agar joy relefi imkon bersa, mehmonxona binosi tog‘ yonbag‘ri bo‘ylab dengizga tushib boradigan katta «pillapoyalar» shaklida quriladi. Shunda barcha nomerlar derazasi dengizga qaraydi. Tekis qirg‘oqlarda uch qirrali yulduz shaklidagi (rejada) binolar ayniqsa ko‘p quriladi. Har bir qirra bo‘ylab yo‘lak o‘tadi, yo‘lakning ikki tomonida nomerlar joylashadi. Bunday yechimda nomerlarning uchdan ikki qismi dengizga qaraydi. Shuningdek saroy me’morchiligi namunalarini, chunonchi, Yevropadagi ayrim hashamatli mehmonxonalarni ham qayd etish mumkin. Ular dastlab haqiqatda ham zodagonlarning saroyi bo‘lgan va keyinchalik mehmonxonalarga aylantirilgan.

Motellar ham o‘z xususiyatlariga ega. Ularning aksariyati ikki qavatli bo‘ladi. Bu juda qulay, chunki qimmatga tushadigan liftlar qurish talab etilmaydi. Ammo binoning o‘zi ancha katta maydonni egallaydiki, bu ayni holda ahamiyatsiz, chunki motellar odatda yer nisbatan arzon turadigan shahar tashqarisida joylashadi. Mehmonxonalar qurilishi ko‘p yillik amaliyotida bir nechta foydali tavsiyalar ishlab chiqilgan. Ularning ayrimlarini sanab o‘tamiz. 1. Mehmonxona o‘z harajtlarini maqbul muddatlarda oqlashi uchun qurilish qiymatini nomerlar soniga bo‘lganda ushbu nomer tarifidan ming baravardan ko‘proq son chiqishi kerak. Bunda mehmonxonaning to‘lish koeffitsiyenti kamida 75%, bank krediti uchun to‘lanadigan foiz stavkasi esa – 12% gacha deb mo‘ljallanadi. 2. Mehmonxona ostidagi yer qiymati qurilish qiymatining 20% dan oshmasligi kerak. 3. Mehmonxona butun maydonining kamida 50% nomerlar fondiga to‘g‘ri kelishi lozim. 4. Bir o‘rinli nomerning minimal maydoni 10 m 2 ni, ikki o‘rinli nomerniki esa – 15 m 2 ni tashkil etadi. Hozirda mehmonxona (uch-to‘rt yulduzli) namunaviy nomerining maydoni 20-30 m 2 ni, besh yulduzli mehmonxonalarda – 40 m 2 va undan ko‘proqni tashkil etadi. Nomerning ma’qul geometriyasi – minimal kengligi 3 m, tomonlarining o‘zaro nisbati 2  1 bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak. 5. Hozirda nomerlarga qo‘yiladigan karavotlar mo‘’tadil ravishda qattiq va oyoqsiz bo‘lgani ma’qul, chunki bu nomerni tozalash vaqtini qisqartiradi va pol usti qoplamasini tejash imkonini beradi. 6. Restoran maydoni har o‘ringa 1,5-1,8 m 2 hisobidan, bar maydoni – har o‘ringa 1,3 m 2 hisobidan, banket zalining maydoni – har o‘ringa 1 m 2 gacha, restoran oshxonasining maydoni – restorandagi har o‘ringa 0,9-1 m 2 hisobidan belgilanadi. Oshxona maydonining taxminan yarmini omborxonalar egallaydi. 7. Ma’muriyat egallaydigan maydon har nomerga 0,3-0,5 m 2 hisobidan, nomer fondi xizmatining omborxonalari maydoni – har nomerga 1 m 2 hisobidan, xodimlar uchun xonalar (oshxona, dushxona, garderob) maydoni – har nomerga 4 m 2 hisobidan belgilanadi.

8. Uch yulduzli mehmonxonada har 100 nomerga taxminan 80 xizmatchi bo‘lishi kerak (to‘rt va besh yulduzli mehmonxonalarda xizmatchilar soni nomerlar miqdoridan ikki baravar ko‘p bo‘lishi mumkin). 9. Umumiy ovqatlanish xizmati daromadlariga nomer fondi daromadlarining nisbati 70  20 dan (qo‘shimcha xizmatlar yana 10% daromad beradi) 40  60 gacha atrofida bo‘ladi. 10. Agar bir nomer boshqasidan qimmat tursa, birinchi nomer ikkinchisidan kamida 2- 3 m 2 katta bo‘lishi kerak, aks holda mijoz farqni sezmasligi mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, so‘nggi paytda iqtisod (ekonom) toifali mehmonxonalar ancha keng tarqaldi. Ularda harajatlar (va, tegishincha, yashash uchun haq) mumkin qadar kamaytirilgan. Tabiiyki, mazkur mehmonxonalarda yuqorida keltirilgan barcha raqamlar ancha kamaytirilgan. Mehmonxonani loyihalashda, qoida tariqasida, bir nechta o‘ziga xos muammolar vujudga keladi. 1. Mehmonxonaning oqilona hajmi. Bu masala hanuzgacha bahsli bo‘lib qolayotir. Ayrim tadqiqotchilar 100-150 nomerli mehmonxonani, ayrimlar esa – 200-230 nomerli mehmonxonani oqilona deb ko‘rsatadilar. Aksariyat mualliflarning fikricha, nomerlarning oqilona miqdori 400 tadan oshmaydi. 2. Nomer fondining tuzilishi, ya’ni bir o‘rinli, ikki o‘rinli nomerlar va lyukslar qancha bo‘lishi kerakligi masalasi. O‘z-o‘zidan ravshanki, nomer fondining tuzilishi mehmonxona tipiga, uning darajasiga va u ishlayotgan bozor segmentiga bog‘liq bo‘ladi. Hozirda bir o‘rinli nomerlar o‘zini oqlamaydi – kichikroq maydonli nomerga bir kishilik emas, balki ikki kishilik karavot qo‘yilgani ma’qul. Bu holat shu bilan izohlanadiki, nomer jihozlari qiymatining asosiy qismini hojatxona va vanna tashkil etadi. Ikki kishilik karavot bir kishilik karavotga solishtirganda jihozlar qiymatini uncha oshirmaydi, lekin ushbu nomerlarga nafaqat yakka mijozlarni, balki er-xotinlarni ham joylashtirish imkonini beradi. Bunda yashash uchun haq odatda 25% ga oshiriladi. Hatto past darajali kichik mehmonxonalarga ham o‘ta shinam va qulay bo‘lgan bir nechta nomer («lyuks», «prezident»)ga ega bo‘lish tavsiya etiladi. Garchi bu nomerlarga talab uncha katta

bo‘lmasa-da, ular mazkur nomerlarda to‘xtashi mumkin bo‘lgan mashhur shaxslar hisobiga mehmonxona obro‘sini oshirish imkonini beradi. 3. qavatlilik va liftlarning o‘tkazish qobiliyati. Ko‘p qavatli konstruksiyalar yer maydonini (va, tegishincha, uning qiymatini) tejaydi, lekin qurilish qiymatini asosan liftlar hisobiga oshiradi. Liftlar – juda qimmat qurilma. Ammo ularda mablag‘ni tejash navbatlar hosil bo‘lishiga va mijozlar noroziligiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari, shunday mijozlar ham borki, ular yong‘in chiqqudek bo‘lsa, pastga tushishga ulgurmay qolishidan qo‘rqib, oltinchi qavatdan yuqoriga joylashishga ko‘nmaydi. 4. Xavfsizlikni ta’minlash muammosi. Agar mijoz mehmonxonada o‘zini xavfsiz his qilmasa, u bu yerga boshqa kelmaydi. Mijoz nomerda o‘zini xavfsiz his qilishi uchun mazkur nomer eshigi mustahkam va ishonchli bo‘lishi (hech bo‘lmasa shunday ko‘rinishga ega bo‘lishi), zanjirga qulflanishi, «ko‘zcha» va ishonchli qulf bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. Hozirda uch xil kalitli: mexanik, magnitli va elektron qulflar qo‘llanadi. Ularning barchasi o‘z yutuq va kamchiliklariga ega. Mexanik qulflar nisbatan arzon. Magnitli qulflar ularning kaliti yo‘qolgan taqdirda qulfni qayta dasturlashtirish imkonini beradi (bunday holda mexanik qulfni almashtirishga to‘g‘ri keladi). Bundan tashqari, magnitli va elektron kalitli sistema nomerga kirgan barcha odamlarni qayd etish imkonini beradi (mehmonxona xodimlari tegishli kodli o‘z kalitlariga ega bo‘ladi). Magnitli kalitlarning kamchiligi shundaki, ular tasodifan magnitsizlanishi va natijada mijoz o‘z nomeriga kirolmay qolishi mumkin. Bundan tashqari, qulf ishlashi uchun magnitli kartochka-kalitni qulf tirqishidan o‘tkazish kerakki, bu yoshi o‘tgan mijozlar uchun muayyan qiyinchilik tug‘diradi. Magnitli va elektron qulflar mehmonxonada qizg‘in foydalanish xususiyatlaridan kelib chiqib yasalgan standart mexanik qismdan va qulf mexanizmini boshqaradigan elektron qismdan tashkil topadi. qulfning o‘zi sifatli materialdan yasaladi. qulf qopqog‘ini maxsus asbobsiz ochib bo‘lmaydi. Bunday qulflar kalitlarining quyidagi turlari farqlanadi: - «smart»-karta;

- perforatsiya yoki shtrix-kodli karta; - magnit chiziqli plastik kartochka (eng ko‘p tarqalgan variant). Magnitli yoki elektron qulflar o‘rnatilgan mehmonxonaning ish jarayonini sodda qilib quyidagicha tavsiflash mumkin: mehmon joylashayotganida unga kodli kartochka beriladi. Ushbu kartochka yordamida mehmon o‘ziga ajratilgan nomer eshigini faqat muayyan vaqt oralig‘ida (mehmonxonada yashash vaqti mobaynida) ochib kira oladi. Ma’mur mehmonni ro‘yxatga olishi jarayonida kodni dasturlashtirish amalga oshiriladi. Bunday karta ko‘p marta qo‘llaniladigan bo‘lishi mumkin. Shunda u kodni ko‘p karra qayta yozish imkonini beradi. Elektron qulflarning maxfiylik darajasi ham ancha yuqori bo‘ladi. Elektron qulfni yasama kalit bilan ochib bo‘lmaydi, kodni yozib olish va undan nusxa ko‘chirish esa – juda qiyin ish. Buning ustiga, kartochkada mehmonxona nomi va nomer raqami odatda ko‘rsatilmaydi. Binobarin, elektron kalit yo‘qolgan taqdirda ham mehmon o‘z nomeriga birov ruxsatsiz kirishidan himoyalangan bo‘ladi. Bundan tashqari, elektron (magnitli) qulflar quyidagilarni ta’minlaydi: - muayyan belgi (zona, qavat)ga ko‘ra birlashtirilgan bir necha nomer eshigini bir karta bilan ochish; - nomerga kirish uchun bir necha kartani dasturlashtirish (masalan, nomerga oila joylashganida); - nomerdagi seyfni ochish uchun ayni shu kartadan foydalanish; - nomerga kirishni nazorat qilish. qulf eshikning oxirgi 300 ochilishini eslab qoladi. Bu juda muhim, masalan, nomerdan o‘g‘rilik sodir etilgan taqdirda qonunbuzarni aniqlash uchun; - ruxsatsiz joylashish ustidan nazorat. Agar mijoz mehmonlarni qabul qilish va joylashtirish dasturida ro‘yxatga olingan bo‘lmasa, uni dasturlashtirish mumkin emas; - nomerda elektr energiyasi sarfi ustidan nazorat. Nomerda asosiy ulab-uzgich yoniga maxsus moslama o‘rnatilgan bo‘lib, nomerda chiroqlarni yoqishdan oldin kalitni ana shu moslama tirqishidan o‘tkazish talab etiladi. Nomerdan ketayotganda

mijoz kalitni o‘zi bilan olib ketadi va oradan ma’lum vaqt o‘tgach, nomerdagi chiroq o‘z-o‘zidan o‘chadi; - krediti tugagan mehmon uchun nomerga kirishni blokirovka qilish. Ayni vaqtda keng tarqalgan qulflarning notarmoq turini o‘rnatish yuqorida zikr etilgan imkoniyatlardan foydalanish imkonini beradi. Ushbu variantda har bir qulf individual moslama hisoblanadi va boshqa qulflarga yoki markaziy kompyuterga ulanmaydi. Ular o‘rtasidagi aloqa ko‘chma programmator orqali amalga oshiriladi. Sistemaning tarmoq turi o‘rnatilgan, ya’ni barcha qulflar yagona tarmoqqa birlashtirilgan taqdirda, qo‘shimcha funksiyalar paydo bo‘ladi: - xonaga ruxsatsiz kirilganini aniqlash; - nomerlarni markazlashtirilgan tartibda nazorat qilish (mijoz nomerda, mijoz nomerda yo‘q, nomerni tozalash, bunda tozalash boshi va oxiri qayd etiladi va h.k.). O‘zini hurmat qilgan mehmonxona kalitlarning quyidagi turlaridan foydalanadi: - bosh kalit (Grand master Key) – bir yoki ikki nusxasi bosh direktorda va xavfsizlik xizmati boshlig‘ida bo‘ladi. Ushbu kalit bilan mehmonxonadagi istalgan eshikni ochish va berkitish, ayrim qulflarni esa mehmonxonadagi boshqa bironta ham kalit bilan ochib bo‘lmaydigan qilib berkitish mumkin; - asosiy kalit (Master Key) – nomer fondi xizmatining boshlig‘i, bosh muhandis, qabul qilish xizmati boshlig‘ida bo‘ladi. Ushbu kalit yordamida bosh kalit bilan berkitilgan qulflardan boshqa barcha qulflarni ochish mumkin; - seksiya kaliti (Submaster Key) – mehmonxona xodimalarida bo‘ladi. Ushbu kalit bilan , aytaylik, bir qavatda joylashgan nomerlarning eshiklari ochiladi. 5. Boshqa muammolarga quyidagilar kiradi: avtomobillarni qo‘yish muammosi, ayniqsa, mehmonxona restoranlari o‘z xizmatlarini ko‘chadagi mijozlarga ham taklif etsa; foydalanish harajatlarini kamaytirish muammosi; yong‘in xavfsizligi tizimini tashkil etish muammosi va b.

Funksional vazifasiga qarab, mehmonxonada vestibyul xonalari guruhi; mijozlar yashaydigan qism; mehmonlar ovqatlanishi uchun mo‘ljallangan xonalar, savdo-maishiy xizmat ko‘rsatish xonalari; mehmonlar sport bilan shug‘ullanishi, hordiq chiqarishi va biznes bilan shug‘ullanishi uchun mo‘ljallangan xonalar; xizmat xonalari va maishiy xonalar; texnik xonalar. Vestibyul xonalari guruhi – mehmonxonaning eng muhim qismlaridan biri. U mehmonlarni kutib olish va kuzatish uchun mo‘ljallangan. Unda ayrim ishlarni taqsimlash va qayta taqsimlash funksiyasi amalga oshiriladi. Mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qismi nomerlarni va ular normal faoliyat ko‘rsatishi va ularda tozalikni saqlash uchun zarur xonalarni o‘z ichiga oladi. Restoranlar, barlar, kafelar va boshqa ovqatlanish korxonalarida mehmonlar, ovqatlanish bilan bir qatorda, hordiq chiqarishi, o‘zaro muloqot qilishi mumkin. Mehmonlar sport bilan shug‘ullanishi, hordiq chiqarishi va biznes bilan shug‘ullanishi uchun mo‘ljallangan xonalar tarkibi juda keng va rang-barangdir. Ular qatoriga kinokonsert, banket, raqs zallari ham kiradi. Sport inshootlari basseyn, sport zallari, kegelban va sh.k.ni o‘z ichiga oladi. Ish yuzasidan uchrashish uchun mo‘ljallangan binolarga konferens-zallar, ishbilarmonlik va bank operatsiyalarini o‘tkazish uchun mo‘ljallangan zallar, ko‘rgazma zallari kiradi. Savdo-maishiy xizmat ko‘rsatish xonalari guruhida savdo korxonalari, sartaroshxona, kimyoviy tozalash shoxobchalari, suratxona, atele va b. mijozlarga har xil xizmatlar ko‘rsatadi. Mehmonxonaning xizmat va maishiy xonalari xodimlarga ishlash, yashash, ovqatlanish, shu jumladan xo‘jalik va qo‘shimcha ehtiyojlarini qondirish imkonini beradi. Texnik xonalarda mehmonxonaning havo almashtirish, markazlashtirilgan tartibda axlatni yig‘ish va bartaraf etish, telefon, signalizatsiya texnikasini va mehmonxona hayot faoliyatini ta’minlovchi boshqa sistemalarning ishini nazorat qiladigan xizmatlar joylashadi.

Muayyan xonalar guruhlarining tarkibi va maydoni har xil bo‘lib, mehmonxona turi, foydalanish shart-sharoitlari va sig‘imiga bog‘liq. Mehmonxona binosiga tutashuvchi hudud ham mehmonxonaning funksional zonasi hisoblanadi. U mehmonxona mijozlari va xodimlarini tashqi muhit (shovqin, gazlanganlik, ifloslanganlik va sh.k.)dan ajratish, kelayotgan mehmonlarga qulaylik yaratish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan mehmonxona transport bo‘g‘inlari yaqinida joylashishi, bino tegishli tarzda jihozlanishi (reklama qilinishi) muhim ahamiyatga ega. Mehmonxona yaqinida mehmonlar dam olishi, avtomobillarini qo‘yishi uchun joylar nazarda tutiladi. Mehmonxona hududining yer osti maydonidan foydalanish ham istiqbollidir. Mehmonxona turli xonalari va binolari guruhlarining aloqalari 4.1-rasmda ifodalangan. Xizmat xonalari va maishiy xonalar Mijozlar yashaydiga n qism Vestibyul xonalari Ovqatlanish korxonalari xonalari Sport bilan shug‘ullanish, dam olish va biznes bilan shug‘llanish uchun xonalar Savdo- maishiy xizmat ko‘rsatish xonalari rasm. Mehmonxona xonalari va binolarining asosiy guruhlari va ularning aloqalari Mehmonxona binolari va xonalari funksional sxemalarini ishlab chiqish texnologik aloqalar va moddiy oqimlarni oqilonalashtirishga yordam beradi. Ichki oqimlar (xonalar va xonalarning guruhlari o‘rtasida), kiruvchi (tashqi muhitdan mehmonxonaga) oqimlar, chiquvchi (mehmonxonadan tashqi muhitga) oqimlar farqlanadi. Axborot oqimlaridan tashqari, mehmonxonada yashovchilar,

xodimlar, mijozlar bagaji, choyshab va yostiq jildlari, axlat, chiqindilar, inventar oqimlari alohida o‘rganiladi. Logistik metodlar yordamida oqimlarni harakat yo‘nalishlari va sur’atiga qarab tartibga solish mumkin. 2. Mehmonxonaning jamoat qismida mehmonlarga xizmat ko‘rsatish Mehmonlarni ro‘yxatga olish, ularning kelishi va ketishini boshqarish, mehmonlarga turli-tuman xizmatlar ko‘rsatish mehmonxonaning jamoat qismida amalga oshiriladi. Mijozlarga xizmat ko‘rsatishni tashkil etish ishining murakkabligi turli-tuman ishlar nomenklaturasining kattaligida bo‘lib, bu ularni bajarish vaqtini kelishishda muayyan qiyinchiliklar tug‘diradi. Ko‘rsatiladigan xizmatlar personifikatsiya qilingan bo‘lsa-da, ular ommaviyligi, takrorlanuvchanligi bilan ham farq qiladi. Mehmonlar oqimi har xil: keluvchilar, ketuvchilar, yashovchilar. Mehmonlarga xizmat ko‘rsatishda mehmonxona xodimlari ham, boshqa korxonalar (tashkilotlar, muassasalar)ning xodimlari ham ishtirok etadiki, bu ushbu xonalar guruhida samarali texnologiyalarni ta’minlashni og‘irlashtiradi. Mehmonxona vestibyulining maydoni har xil – bir o‘rin hisobidan 0,3-1,7m 2 gacha bo‘ladi. Odatda obro‘li mehmonxonalarning vestibyullari maydonining kattaligi bilan ajralib turadi. Vestibyulga quyidagilar tutashadi: zinapoya-lift bloki; garderoblar va bagaj uchun mo‘ljallangan xonalar; shveysarlar, liftyorlar, choparlar, yuk tashuvchilarning xonalari; umumiy foydalaniladigan hojatxona va yuvinish joylari; pochta, telegraf, telefon, bank, ma’lumot, transport, qo‘riqlash xizmatlari ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan xonalar. Vestibyul maydoni zonalarga ajratiladi. quyidagi zonalar farqlanadi: zinapoya-lift zonasi, mehmonxonaga asosiy kirish joyi zonasi, mehmonlarni qabul qilish zonasi, mehmonlarning dam olish zonasi, mijozlarga qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatish zonasi. 4.2-rasmda vestibyulning har xil funksional sxemalari keltirilgan. Funksional sxema binoning konstruktiv-tarx yechimlaridan, mehmonxona sig‘imidan,

xodimlar mehnatini tashkil etish xususiyatlaridan kelib chiqib ishlab chiqiladi. Kichik va o‘rta mehmonxonalarda 2v sxema keng tarqalgan. Vestibyulning har bir zonasiga joylashtirilgan jihozlar faqat kerakli miqdorda bo‘lishi kerak. Vestibyulni zonalarga ajratishning asosiy usullariga quyidagilar kiradi: turli-tuman bezash materiallari, yoritish va to‘sish vositalaridan foydalanish; shift, pol sathi va bezaklarini o‘zgartirish; ko‘kalamzorlashtirish; jihozlarni joylashtirish va h.k. Xullas, vestibyul intereri – mehmonxonaning qiyofasi deb aytish mumkin. Joylashtirish xizmati asosan quyidagi ishlarni bajaradi. Kelgan mehmonlarni rasmiylashtirish zarur. Mehmonlar ularning hujjatlariga ko‘ra qabul qilinadi. Ma’mur mehmon bilan yashash joyini (nomer toifasi, uning joylashgan o‘rni va sh.k.ni), ko‘rsatiladigan xizmatlarni, yashash muddatini kelishib oladi. Yashash uchun haq olinadi. Rasmiylashtirish yakunlanganidan keyin mehmonga nomer kartasi va kaliti beriladi. Mehmonlar nomerda yashashi davrida ularga xizmat ko‘rsatish yashash muddatini uzaytirish, mehmonni bir nomerdan boshqa nomerga o‘tkazish (zarur hollarda), yashash uchun haq olish, mijozning xohishiga qarab unga qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatishni o‘z ichiga oladi. Mehmonning jo‘nab ketishini rasmiylashtirish chog‘ida ko‘rsatilgan xizmatlar uchun u bilan to‘liq hisob-kitob qilinadi (foydalanilmagan avans qaytarib beriladi), mijoz nomer va kalitni topshiradi. Mijoz bilan hisob-kitob naqd pul bilan ham, pul o‘tkazish yo‘li bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Yagona hisob- kitob soati (12 soat) tizimini joriy etish mehmonxona ma’muriyatiga mijozlar bilan texnik hisob-kitob qilish jarayonini soddalashtirish imkonini beradi. Mijozga kredit kartalaridan foydalanish imkonini berish yo‘li bilan mehmonxona uning erkinlik darajasini oshiradi. Qabul qilish xizmatining ishini yengillashtirish uchun axborot hisoblash tizimlari ishlab chiqilgan va tatbiq etilmoqda. Umumiy holda axborot hisoblash tizimi quyidagi to‘rt funksional qismdan tashkil topadi: joylarni oldindan buyurtma qilish kichik tizimlari; xizmatga doir axborot berilishini ta’minlash kichik

tizimlari; navbatchi ma’mur kichik tizimlari; mehmonxona ma’muriyati kichik tizimlari. Axborot hisoblash tizimining imkoniyatlari juda keng. Joylarni oldindan buyurtma qilish jarayonini avtomatlashtirish bilan bir qatorda kelayotganlar ro‘yxatga olinadi, nomer fondining hisobi yuritiladi, mijozlarga to‘lash uchun hisobvaraqlar tayyorlanadi. Mehmonxona keng qo‘shimcha pullik xizmatlar ko‘rsatadi. Zarur axborot olish, pasportlar va turistik hujjatlarni rasmiylashtirish, ekskursiyaga ro‘yxatga olish, valyuta ayirboshlash, teatr, muzey, konsert zallari, stadionlarga chiptalar sotish, samolyot, poyezd va boshqa qatnov vositalariga chiptalarni buyurtma qilish, ijaraga avtomobil olish shular jumlasidan. Ayrim mehmonxonalarda ish yuzasidan tashrif buyurgan mijozlar uchun biznes markazlari tashkil etiladi. Markaz mijoz ishlashi va kasbiy ta’lim olishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratadi. Biznes markazida hujjatlarni tarjima qilish, qayta chop etish ishlari bajariladi, kompyuter xizmatlari ko‘rsatiladi. Markaz teleks va faksimil aloqa vositalari, videomagnitofon va proyeksion apparatura bilan jihozlanadi. 3. Mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qismi va unga xizmat ko‘rsatish Mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qismi tarkibiga nomerlar, gorizontal kommunikatsiyalar (yo‘laklar), zina-lift maydonchalari, navbatchi xodimlarning xonalari kiradi. Ko‘p qavatli mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qavati bir yoki bir necha yo‘lakdan iborat, tarxining shakli har xil bo‘lishi mumkin. Mijozlar yashaydigan qism maydonining nomerlar va boshqa xonalar o‘rtasida taqsimlanishi turli mehmonxonalarda har xil bo‘ladi: nomerlar ulushi 54-70% ni, koridorlar ulushi – 13-22% ni tashkil etadi. Sig‘imi 25 kishidan oshmaydigan ayrim chet el mehmonxonalarida dam olish zonasining maydoni kamida 16,7 kv.

m bo‘lishi nazarda tutilgan. Yirikroq mehmonxonalarda har bir qo‘shimcha mijozga 5 kv. m dan iborat dam olish zonasi nazarda tutiladi. Mehmonxona nomeri ko‘p funksiyali ahamiyatga ega. U mijozning tunashi, dam olishi, ovqatlanishi, yuvinishi, ishlashi, muloqot qilishini ta’minlaydi. Nomerda mehmonning shaxsiy buyumlari saqlanadi. Nomerlar o‘rinlar soni, xonalar soni, maydoni, jihozlanishiga qarab tasniflanadi. Jahon amaliyotida bir yoki ikki kishiga mo‘ljallangan bir xonali nomerlar ayniqsa keng tarqalgan. Ayrim mehmonxonalarda har bir yashovchiga nisbatan bir xonali nomerlar ulushi nomer fondining 60-100% ga yetadi. 4.1- jadvalda Tohkent mehmonxonalaridan biri nomer fondining tuzilishi keltirilgan. «DEDEMAN SILK ROAD» mehmonxonasining nomer fondida bir xonali nomerlar ulushi 53% ni tashkil qiladi. Xonalar (yoki xona) maydoni funksional zonalarga bo‘linadi. Bir xonali nomer umumiy maydonining 70% yashash zonasiga, 14% - dahlizga, 20% - hojatxona va vannaga tegishli bo‘lishi mumkin. Yashash maydoni bunda 7-14 kv.m ni tashkil etishi mumkin. Ayrim chet mamlakatlarning hozirgi standartlari bir o‘rinli nomerda polning minimal maydoni 14 kv. m, ikki o‘rinli nomerda esa – kamida 18 kv. m bo‘lishini talib qiladi. Germaniyada amalda bo‘lgan me’yorlarga ko‘ra shinamli bir xonali nomerning maydoni unda yashaydigan bir kishiga 16-18 kv. m, ikki kishiga esa – 20-21 kv. m bo‘lishi kerak. 4.1-jadval «DEDEMAN SILK ROAD» mehmonxonasi nomer fondining tuzilishi Nomer turi Nomerlar miqdori birlik hisobida foiz hisobida Bir o‘rinli 183 53,0 Ikki o‘rinli 98 28,4Ikki o‘rinli yarim lyuks Uch o‘rinli lyuks 54 15,7 JAMI 10 2,9 345 100

Nomerlarda mebel nomerning gabariti, devorlarining oralig‘i, isitish xususiyatlari, texnologik ko‘rsatkichlariga qarab joylashtiriladi. Mebel foydalanuvchi uchun qulay bo‘lishi, sanitariya va ergonomika talablariga javob berishi, mijozlar didiga mos kelishi kerak. Har xil sig‘imli nomerlarning o‘zaro nisbati qat’iy qayd etilgan bo‘lib, faqat mehmonxonalarni rekonstruksiya qilish paytida o‘zgartirilishi mumkin (agar konstruksiyalar bunga yo‘l qo‘ysa). Ayni vaqtda, nomer fondining tuzilishi mijozlarning talab va ehtiyojlariga javob berishi kerak va muayyan tuzatishlar kiritishni (yil mavsumiga qarab, vaqt o‘tishi bilan va sh.k.) talab qiladi. Ayrim mehmonxonalarda eshiklar va (yoki) siljiydigan to‘siqlar yordamida nomerlarning birlashtirilishi (ajratilishi) hisobiga nomer fondida tezkor o‘zgarishlar qilish nazarda tutiladi. Apartamentlar soni nomerlar umumiy miqdorining 10% dan oshmaydi. Ular xonalarining soni va vazifasiga, hojatxonasi va vannasiga, dahlizi, maydoniga ko‘ra juda har xil. Xodimlar uchun xonalarni joylashtirishda ish vaqtida xodimlarning harakat yo‘nalishlarini qisqartirish zarurligidan kelib chiqish kerak. Xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning xonalari ish joyidan uzoq bo‘lsa, bu qo‘shimcha quvvat sarfiga, xodimlar ko‘proq charchashiga olib keladi. Shu sababli qavatdagi nomerlarga bevosita yaqin joyda xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning bir qancha xonalari, chunonchi: xodimalarning xonalari, omborlar (toza choyshab va yostiq jildlari, sarflash materiallari, kir choyshab va yostiq jildlari, tozalash vositalari omborlari), ofitsiantlarning xonalari, axlat yig‘gich va b. joylashtiriladi. Joylashtirish xizmati nomer fondining ekspluatatsion holati hisobini yuritadi. Har bir nomerni tayyorlash va unga mijozlarni joylashtirishning kundalik tafsilotlariga quyidagilar kiradi: nomer mijozni joylashtirishga tayyorlangan payt; mijozlar kelgan va ketgan paytlar; mijozlarning familiyasi, ismi, otasining ismi; nomer bo‘sh qolgan soatlar; yashash narxi va summasi; qo‘shimcha xizmatlar narxi va ularga haq to‘lash; bronga qo‘yish vaqti, nomer ta’mirlashda, sanitariya ishlovi berishda bo‘lgan vaqt.

Mehmonxonaning bir martalik sig‘imi doimiy o‘rinlar soniga qarab aniqlanadi. 5. Mehmonxonaning hayotni ta’minlash tizimlari Mehmonxona turli-tuman muhandislik uskunalari bilan jihozlanadi. Ularni ishlaydigan holatda saqlash tegishli texnologiyalar yordamida ta’minlanadi. Bunda xavfsizlik texnikasi va mehnatni muhofaza qilish talablariga rioya qilinishi kerak. Har xil shovqinlar, tebranishlar, yetarli bo‘lmagan yoki keragidan ortiq yoritish, issiqlik, namlik, binoda zararli moddalarning mavjudligi xodimlar va mijozlar sog‘lig‘iga ziyon yetkazadi. Vodoprovod tarmog‘i mehmonxona binosini ichimlik suvi va xo‘jalik- maishiy ehtiyojlar uchun suv bilan ta’minlaydi. Ifloslangan suv kanalizatsiya sistemasiga tushib, oqib ketadi. Mehmonxonalar sovuq suv, issiq suv va yong‘inni o‘chirish uchun suv bilan ta’minlanadi. Mehmonxonalarga keluvchi suvning sifati va harorati mamlakat standarti talablariga mos kelishi kerak. Suv sarfi sovuq va issiq suv bilan ta’minlash sistemalari uchun alohida hisoblanadi. Bitta mijozga bir kunda 300 litrgacha suv sarfi to‘g‘ri kelishi mumkin. Amaldagi suv sarfi shuningdek suv olish joylari (nomer fondi, kirxona, sauna, basseyn va b.)dagi suv sarfi bilan ham tavsiflanadi. Mehmonxonalarni isitish uchun suv, bug‘ yoki havo bilan isitish har xil sistemalari qo‘llanadi. Tabiiy va mexanik ventilyatsiya yo‘li bilan mehmonxona xonalaridagi ifloslangan havo chiqarib yuboriladi va toza havo kiritiladi. Mehmonxonalarda havoni allergenlar va iflosliklardan tozalash, ichki iqlimni tartibga solish texnologiyalari qo‘llaniladi. Yoritish, isitish va boshqa shunga o‘xshash maqsadlarda elektr energiya sarflanadi. Elektr ta’minoti tizimida ikkita alohida sxema – asosiy manbadan va zaxira manbadan tok bilan ta’minlash sxemalari nazarda tutiladi. Yong‘in signalizatsiyasi sistemasi harajatlari tunash qiymatining 1% ni tashkil qiladi. Mehmonxonada yong‘in chiqishi sabablari xilma-xil: chekuvchilar

(22,5%), elektr jihozlarning nosozligi (19,7%), texnikaning nosozligi (18%), oshxonada yong‘in chiqishi (16,3%). Chet elda o‘tkazilgan tadqiqotlar yirik mehmonxonalarning atigi 26% da xonalarni yong‘indan himoyalash tadbirlari to‘la, 25% da esa - qisman bajarilishini ko‘rsatdi. O‘rtacha sig‘imli mehmonxonalar uchun ushbu ko‘rsatkich tegishincha 11 va 12% ni tashkil etadi. Yirik va o‘rta mehmonxonalar uchun yong‘in signalizatsiyasi avtomatlashtirilgan sistemasi yong‘in haqida ogoh etuvchi birdan- bir ishonchli vosita hisoblanadi. Mehmonxonaning yong‘in signalizatsiyasi sistemasini yarim avtonom tarzda tashkil qilish tavsiya etiladi. Markazlashtirilgan qo‘riqlash pultiga naqd pullarni vaqtinchalik saqlash xonalari, kassalar, valyuta ayirboshlash shoxobchalarida o‘rnatilgan signalizatsiya kichik sistemasi haqida axborot keladi. qolgan barcha xonalar uchun avtonom signalizatsiya sistemasi amal qiladi. Mehmonxonaga xabar berish sistemasi ko‘p maqsadli audiosistema shaklida bo‘ladi. Sistema funksiyalariga quyidagilar kiradi: yuzaga kelgan favqulodda vaziyat haqida xodimlarga xabar berish; mikrofon orqali axborot berish yoki oldindan yozilgan axborotni eshittirish; yangiliklar va radiodasturlarni translyatsiya qilish. Mehmonxonalarning televizion sistemalari vazifasiga qarab kuzatish, qo‘riqlash, axborot sistemalariga tasniflanadi. Televizion kuzatish sistemasi mehmonxonaning ishlab chiqarish jarayonlari, xizmatlarini nazorat qilish imkonini beradi. Mehmonxonaning mahalliy hisoblash tarmog‘i biznes markazi va alohida xizmatlarni (ayniqsa, joylashtirish xizmatini) qo‘llab-quvvatlash hisoblash tarmog‘idan tashkil topadi. Mehmonxonaning hisoblash tarmog‘i nomerlarni rezervlash va chiptalarni bronlash uchun mehmonxonalarning tarmoqlariga chiqish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.

Adabiyotlar : 1. Aleksandrova A.Yu. Mejdunarodniy turizm. - M: Aspekt Press, 2004. 2. Balabanov I.T., Balabanov A.I. Ekonomika turizma. Uchebnoye posobiye M.: Finansi i statistika.2003 g. 3. Balashova Ye «Gostinichniy biznes» M.2005g. 4. Bgatov A.P. Turistskiye formalnosti. «Akademiya». M. 2004. 5. Birjakov M.B. Vvedeniye v turizm. S.Pb.: Izdatelskiy Torgoviy Dom «Gerda», 2006. 6. Bogdanov Ye.I. Planirovaniye na predpriyatii turizma SPb.: Izd.d. «Biznes- press» 2005 7. Gulyayev V.G. Turizm: Ekonomika i sotsialnoye razvitiye. M.: FiS 2003 8. Kamilova F.K. – «Xalkaro turizm bozori»// o'quv kullanma, Toshkent. TDIU-200 1 9. Kvartalnov V.A. Menedjment turizma: ekonomika turizma. Uchebnik. 2002 10. Kabushkin.N.N. Menejment turizma. -Mn.: Novoye znaniye 2005 god.

O'xshashlar

Zamonaviy mehmonxonalarning turlari

Mehmonxonalarning tashkiliy-boshqarish tuzilmasi

Texnik tahlil

Normativ texnik xujjatlarni tayyorlash usullari va tartibi.

Qimmatli qog’ozlarning texnik tahlili