Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингини бошқаришнинг иқтисодий механизми - Iqtisodiyot - Referatlar

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингини бошқаришнинг иқтисодий механизми

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

179.5 KB

Ko'chirib olish

Ме ҳ монхона ва ресторан хўжалиги маркетингини бошқаришнинг иқтисодий механизми Режа : 1. Туристик корхонал ар маркет ингини назорат ва ташк ил этиш. 2 . Ме ҳ монхона ва ресторан хўжалиги маркетингига ба ҳ о бериш 3 . Ме ҳ монхона ва ресторан хўжалиги бозорини ташви қот қилиш 4 . Ме ҳ монхона мажмуасига сармоя олиб киришнинг иқтисодий механизми.

1 . Т ур ис ти к ко рх он ал ар м ар ке ти нг ин и н аз ор ат ва та шк ил э ти ш. Туристик корхонада маркетинг концепцияси ни амалга ошириш учун тегишли маркетинг хизмати қилинади. Тур корхонанинг ташкилий структурасида маркетинг хизмати ҳар бир бўлим фаолиятини қилувчи звенодир. Маркетинг бўлимининг асосий ташкилий структуралари қўйдагилардир: -Функционал ташкил қилиш; -Маҳсулот принципи бўйича ташкил қилиш; -Минтақавий принцип бўйича ташкил қилиш; Маркетинг бўлимини функционал ташкил қилиш шуни англатадики, ҳар бир масалани ечиш бўйича жавобгарлик алохида шахс ёки гуруҳга бириктирилади: 12-чизма Схема ҳар бир турфирманинг фаолият доирасига қараб ўзгариши мумкин. Бу турфирманинг шакли, ёки маркетинг бўлимига ажратилган эътиборга ҳам боғлиқ баъзи фирмалар реклама ва жамоат билан ишлаш бўлимини алоҳида ажратишади. Маҳсулот принципи бўйича маркетинг бўлимини ташкил қилишда асосий эътибор турмаҳсулотларнинг айрим турларини таклиф қилишга қаратилади. Бу ҳолда ҳар бир турмаҳсулот ёки маҳсулотлар тўпламига ўз бошқарувчиси тайинланади. Маркетинг хизмати бош=арувчиси Маркетинг тад қ и қ отлари ва ахборот Туристик ма ҳ сулот ишлаб чи қ иш Сотиш Маркетинг коммуникацияла ри

13-чизма Кенг тармоқли сотиш тармоғига эга бўлган йирик турфирмалар кўпинча маркетинг хизматини минтақавий принцип бўйича ташкил қилишади. Бунда улар миллий ва минтақавий бозорда ишлаш шароитига қараб функционал мустақиллика эга бўлишади. Шуни эътиборга олиш керакки, маркетинг хизматини ташкил қилишнинг исталган шароитда қўлланиладиган идеал структураси йўқ. Биз келтирган ташкилий структураларнинг ўз камчилик ва кучли томонлари бор. Маркетинг хизмат вазифасини ташкил этиш учун фирма фаолиятининг кўрсаткичларини таҳлил қилиш ва асосий мақсадларини танлаш керак. Фирма фаолиятининг кўрсаткичларини та ҳ лил қ илиш кўп қ иррали бўлиб, бу та ҳ лил давомида жуда кўп ўзгарувчан кўрсаткичларни кўриб чи қ ишга тўғри келади. Шунинг билан бирга шуни таъкидлаб ўтиш керакки, фирма фаолиятининг ҳ ар бир йўналишига баҳо берилаётганда чекланган критерий – кўрсаткичлар иштирок этади. Улар қ ўйилган ма қ садни ифодалаб, шу қўйилган ма қ садга эришишда ҳар бир йўналишнинг қ ўшган ҳ иссасини кўрсатиб туради. Қ ўйилган мақсаднинг амалга оширилиши даражаси ўз навбатида бош қ аришнинг самарадорлигини, ҳар бир ходимнинг мувафаққиятдан манфаатдорлиги ва умуман олганда маркетинг стратегиясини танлаш тўғри ёки нотўғрилигини кўрсатади. Маркетинг хизмати бош=арувчиси . А-ма ҳ сулот маркетинги бо шқ рувчиси . Б-ма ҳ сулот маркетинги бош қ арувчиси В-маркетинги бош қ арувчиси

Ҳ ар қ андай фирмалар (айни қ са катта) нинг фаолиятидан кўзлаган ма қ садлари жуда ҳилма ҳил бўлиб, уларни албатта ўз мо ҳ иятларига қ араб даражалаб чи қ иш мумкин. Баъзи йўналишлар баъзи пайтларда фирма фаолиятида иккинчи даражали масала деб қаралиши мумкин. Аммо шунга қарамасдан, барибир маркетинг стратегиясини танлаб олишда асосий критерий бўлиб ўша қ ўйилган ма қ садлар хизмат қ илади. Агар фирма мақсадларини уларнинг мо ҳ иятларига қ араб кетма кет жойлаштирмо қ чи бўлсак у қ уйидаги кўринишга эга бўлади. 14- чизма 1 Стратегик ма қ садлар Фойда нормасини ошириш Сотиш ҳажмини кўпайтириш Бозор орқали сотишни кенгайтириш 2 Ишлаб чиқариш – сотиш жраёнидаги оралиқ мақсадлар. Мехнат унумдорлиги Товарлар ва кўрсатилаётган хизматнинг сифати Ишлаб чиқаришни кенгайтириш 1 Қўллаб қувватлаб турувчи ма қ садлар Молиявий аҳволнинг стабиллиги Ресурсларда н рационал фойдаланиш Илмий изланишлар ва конструкторл ик ишларини кўпайтириш Сотиш тармоқларини кенгайтириш Бош қ а ришни такоми ллашт ириш

Фирма фаолиятининг ҳар бир асосий йўналишини таҳлил қилаётганда фалдиятнинг ушбу йўналишига доир бўлган ҳар қандай кўзланган мақсадлар ҳисобга олинади. Таҳлил ниҳояси (натижаси) эса фаолият натижасининг олий натижасига эришиш йўлида тўғри ёки нотўғри олиб борилаётганлиги ҳақидаги ҳулосадан келиб чиқади. Асосий (стратегик) олий мақсад ва компаниянинг ишлаб чиқариш ва сотиш фаолиятининг бош критерийси – бу бажарилаётган операцияларнинг фойдалилигидир. Тадқиқотларнинг кўрсатишича фирмаларнинг 90 % иш фаолиятининг мувафақиятлилигини кўрсатувчи асосий критерий сифатида фойда нормасини, яъни сарф қилинаётган капитал маблағнинг ҳар бир сўмига тўғри келадиган фойда миқдорини билишади. ROI қ P / I , бунда ROI – Иш фаолиятини амалга ошириш учун қўйилган капитал маблағ (инвестиция) фойдасининг нормаси. (норма прибўли) Яъни ҳар бир сўм инвестициядан келган соф фойда. Р- Умумий фойда, миқдори ( солиқ олинмаган ҳолда) яъни умумий даромаддан, ишлаб чиқариш ҳаражатларини ва процентни (чиқариб) олиб ташлашдан кейин қолган соф даромад. Асосий ва оборотдаги капитал маблағга қўшилган сармоя (инвестиция). Бу сармоя миқдоридан сармоядорларга тўпланадиган қарзлар олиб ташланади. Агарда фирманинг қарзлари жудаям кўп бўлса у ҳолда асосий критерий сифатида фирманинг жами активларига нисбатан ҳисобланган фойда нормаси олинади: ROA қ P ^/ A – бу ерда ROA - Активларга нисбатан олинган фойда нормаси P ^- умумий файда (налоглар ва қарзлар проценти тўланмаган ҳолда) А- асосий ва оборот капитал маблағга қўйилган сармоя – актив. Маркетинг тадқиқотларини олиб бориш схемаси. 1- этап .

Муаммоларни ва тадқиқот мақсадини аниқлаш 2 - этап. Ахборот манбаларини танлаб олиш. 3 - этап. Керакли ахборотларни йигиш 4 - этап. Тўпланган ахборотни анализ-таҳлил қилиш 5 - этап. Олинган натижаларни кўрсатиш Исталган ташкилот ўз олдида тўрган мақсадларга эришиш учун ҳаракат қилади. Бу мақсадлар маркетинг дастурлари режаларини тузишдаги асосий нуқта ҳисобланади. Мақсадга эришиш учун қилинган ишларни баҳолаш учун маркетинг назорати тизимидан фойдаланилади. Маркетингни назорат қилиш – маркетинг процессларини доимий, систематик равишда текширишдир. Бошқача қилиб айтганда бу – норма ва реал ҳолатнинг таққосланишидир. Назорат процесси одатда 4 босқичдан иборат: - режа миқдорлари ва стандартларини аниқлаш (мақсад ва нормалар); - кўрсаткичларнинг реал ҳолатини аниқлаш; - таққослаш; - натижаларини таҳлил қилиш; Маркетинг назоратининг асосий мақсади қуйидагилардир: - мақсадга эришиш даражасини аниқлаш (четланишни таҳлил қилиш); - шароитни яхшилаш имкониятини аниқлаш (тескари алоқа); - атроф-муҳитдаги ўзгаришларга фирма қанчалик тез куникишини текшириш. Маркетинг назорати тизимий назоратнинг алоҳида кўринишларни ҳам амалга оширади: - натижалар назорати йиллик режанинг бажарилишини назорат қилиш, даромадни назхорат қилиш, маркетинг тадбирларининг самарадорлигини назорат қилиш;

- стратегик назорат-фирма ўз маркетинг имкониятларидан тўлиқ фойдаланишаётганини текшириш. 2 . Ме ҳ монхона ва ресторан хўжалиги маркетингига ба ҳ о бериш Муста қ ил туристлар ҳ озирги кунда халқаро туристик бозорнинг 80 % яқинини ташкил қилади. Уларнинг сони тобора ошиб бормоқда. Лекин бу ҳ олат республика туризми томонидан ҳ исобга олинмаяпти. Ҳ озирги кунда Ўзбекистонга ўз дастури бўйича келган турист республиканинг йирик ёдгорликлари билан тўлиқ танишиб кета олмайди. Туристик хизматлар бозорини ривожлантириш ва кенгайтириш Ўзбекистонда туристларни қаб у л қилишга бўлган муносабатни ўзгартиришни талаб қилади. Визаларни расмийлаштириш, автомобилларни ижарага бериш, автомобилларга ёкил ҳ и қўйиш каби "ўзбек" туризмининг ички томонидан акс эттирувчи хизматлар маданиятини кескин ошириш лозим. Ўзбекистонда туристларни жалб қила олувчи кўплаб табиий му ҳ итлар мавжудлигига қ арамай туристлар эътиборини асосан то ғ лар жалб қ илмо қ да. Айнан туристлар эътиборини ўзига тортувчи табиий худудларни асраш, уларда туристларни қаб у л қилиш учун қулайликлар яратиш чоралар и ни белгилаш керак. Мазкур ҳ удудларда курилиш ишлари олиб боришни такикловчи меъёрий ҳ ужжатлар яратиш лозим. Яна бир масала бу фаолиятни й ў налтириш мумкин бўлган бозор ҳ ажми, яъни келиши кутилаётган туристлар ва туристик гуру ҳ лар сонини белгилаб олишдир. Бунда 10 тадан 50 тагача бўлган туристларни бир вақтни ўзида кутиб олиш қ обилияти му ҳ им а ҳ амият касб этади. Ўзбекистоннинг ме ҳ монхона тизимидаги ҳ озирги кундаги аҳвол та ҳ лили қуйидагиларни кўрсатди: 1. Республиканинг ме ҳ монхона инфратузилмаси бир текисда жойлашмаган. Тошкент шахрида ва Тошкент вилоятида меҳмонхоналарнинг 40 % гина жойлашган ҳолос. Ме ҳ монхоналарнинг асосий қ исми 75 % Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Хоразм вилоятларида ва Тошкент ша ҳ рида жойлашган Фар ғ она вилоятида

эса ме ҳ монхона инфратузилмасининг бор й ўғ и 5 % жойлашган бўлиб, улар туристик хизматлар хажмининг 3 % берадилар ҳолос. 2. 1998 йил бошига келиб туризм тизимида 700 дан ортиқ автотранспорт воситалар мавжуд эди, улардан, 374 таси автобуслар, 26 таси микроавтобуслар, 121 та енгил автомашиналар, 117 та юк машиналари, 27 та маҳсус транспорт, 36 та механизмлар. 3. 1996 йилда ме ҳ монхоналарнинг бандлиги 34,3 % ташкил килди. Ме ҳ монхона мажмуаларининг бандлик даражаси паст бўлишига қарамай, туристларни ж ў натишга нисбатан туристларни қаб у л қилишдан кўпро қ даромад олинмокда. Қ ўшимча хизматлар хажми 1995 йилга нисбатан 5 % га ошган. 4. Ме ҳ монхона ходимларининг сони 5 минг кишини ташкил қилади, улардан 2,3 минги олий маълумотли, ўрта маҳсус маълумотлилар -3,1 минг. Ходимлар ўзгарувчанлиги 38,1% ташкил килди. Туризм со ҳ асида ходимлар таркиби ҳ ар 2,5 йилда ўзгариб туради. Баъзи бир туризм тизимларида ойлик маошининг пастлиги ходимларнинг шундай ўзгарувчанлигига сабаб бўлмоқда. 5. Валюта тушумларининг та ҳ лили шуни кўрсатдики, Ўзбекистонда 24 та ме ҳ монхона валюта тушумларига эгалар, улар умумий ҳ исобда, 15,0 млн. тушумга эришдилар. 6. Ме ҳ монхона тизимида 25 тадан ортиқ ов қ атланиш ш оҳ обчалари мавжуд. Улардаги ў ринлар сони 8,3 мингни ташкил қилади. Ушбу ўринларнинг 90 % дан орти ғ и ресторанларга тўғри келади. 7. Ме ҳ монхоналар асосий воситаларининг қ иймати 1996 йил бошига келиб 1,56 млрд . с ў мни ташкил қилди. Лекин улардан фойдаланишдан жуда оз ми қ дорда даромад олинди, бунга сабаб маданий хизмат к ў рсатилмаслиги сабаб бўлмоқда. 3 . Ме ҳ монхона ва ресторан хўжалиги бозорини ташвиқ от қилиш Хорижий туристларнинг эътиборларини тортувчи ёдгорликларга эга Ўзбекистон Буюк Ипак йўлидаги кўплаб мамлакатларнинг бири ҳисобланади. Ушбу мамлакатларда меҳмонхонадаги нархлар туристларни юқори нархлар билан

чўчитиб юборишга эмас, балки уларни кўпроқ жалб қилишга қаратилган. Айнан нарх-наво сиёсатини қайта кўриб чиқиш Ўзбекистонда туризм соҳасидан олинадиган даромадлар миқдорини ошириши мумкин. Қисқа муддатлар ичида Миллий туристик ташкилотлар нарх-наволарнинг ягона сиёсатини ишлаб чиқишлари лозим. Турли мамлакатлардаги ҳар хил тоифадаги меҳмонхоналарнинг нархлари бир -биридан унча фарқ қилмайди. Ҳатто хизмат кўрсатиш сифати аъло даражада эканлиги билан ажралиб турувчи Англияда ҳам нархлар рақобатбардошлиги билан кўпроқ туристларни жалб қилишга мослаштирилган. Ўзбекистондаги меҳмонхона хизматлари жаҳон стандартларидан анча пастроқдир. Номерларда жойлашишнинг ўртача нархи бир суткага 60,25 А Қ Ш долларини ташкил қилади. Ўзбекистондаги 4 та ме ҳ монхонада бу к ў рсаткич 92 долларни ташкил қилади. Осиё мамлакатларидаги ме ҳ монхоналарнинг нархлари Европа ва Америка к и тъаларидаги ме ҳ монхоналардаги нархларга нисбатан анча паст. Ўзбекистонда эса бу нархлар Осиё мамлакатларидагидан ҳ ам пастро қ бўлиши лозим. Нархлар белгилашда янги услубни қў ллаш лозим. Бу услуб қуйидагидан иборат: нархларнинг юқори по ғона си "Ўзбектуризм" МК томонидан назорат қилинса, қуйи по ғо наси талаб ва э ҳ тиёжлардан келиб чиқкан ҳ олда ме ҳ монхоналарнинг ўзлари томонидан белгиланиши лозим. Лекин шуни таъкидлаб ў тиш лозимки, нархлар туристларни жалб қилиш учун қулай бўлишига қ арамай, туристик компаниялар ўз ма ҳ сулотларини ички бозорда тарғиб қ илмас эканлар исталган самарадорликка эриша олмайдилар. Ме ҳ монхоналар маркетингида му ҳ им масалалардан бири бу Ўзбекистоннинг хорижий бозордаги бир қатор йирик туроператорлар дастурига киритилишидир. Бунда албатта нархлар сиёсати ҳ ам му ҳ им ў рин эгаллайди. ТТТ У муносабат билан туризм тизимига ма ҳ аллий ва хорижий сармоядорларни жалб қилишнинг иқтисодий механизмини ишлаб чиқиш зарур а ти пайдо бўлади. Атроф - муҳит таъсири Атмосфера босимининг тушиши, ёғингарчилик, ҳаво намлиги, ҳаво ҳароратининг юқорилиги ёки пастлиги - атроф - муҳит таъсири омиллари ҳисобланади.

Тўрни ташкил қилишда қулай фаслни танлаш, туристик тадбирларни амалга ошириш учун қулай кунларни, туристик йўналиш учун трассани мақсадга мувофиқ ҳолда танлаш, об - ҳаво ва шарт - шароитларини ҳисобга олиш, ёғингарчиликдан бекиниш учун жой бўлиши керак. Биноларни кондиционер, автоматик назорат ва сигнализация билан таъминлаш, юзага келиши мумкин бўлган ҳатар ва қутқариш чора - тадбирлари ҳақида туристларни вақти - вақти билан огоҳлантириш лозим. Туристга берилган таърифдан маълумки, у бошқа бир жойга ёки мамлакатга саёҳат қилади. Айниқса, энг ҳатарли омиллар туристнинг бошқа иқлим минтақасига, яъни одатдаги яшаш шароитидан фарқли ўлароқ бошқа жойга боришидан юзага келади. Туристик саёҳат қисқа бўлганлиги сабабли, ҳамма вақт ҳам туристнинг организми борган ердаги об - ҳаво шароитларига ўргана олмайди. Маҳаллий вақтнинг тўғри келмаслиги сабабли турист яхши ухлай олмайди ва ўзини ёмон ҳис қилади, экскурсияларда маълумотларни яхши эсда олиб қола олмайди ва унга «қизил кўзлар» деган таъриф ҳам берилади. Об - ҳавоси иссиқ бўлган жойга борганда организмга иссиқ ҳаво таъсир қилади. Масалан, агар Исроилда ёзда маълум бир миқдорда сув ичилмаса (кунига 5 литргача), унда организм сувсизланади ва оғир оқибатларга олиб келади. Шунинг учун тур яхшилаб ишлаб чиқилиши ва туристнинг жисмоний ҳолатини ҳисобга олиши, туристни ортиқча зўриқтирмаслик ва унга жой шароитларига мослашиш учун маълум бир вақт (ва албатта дам) ҳам бериш керак. Жисмоний толиқиш, асабий ва рухий омиллар Турист 1000 АҚШ долларига йўлланма сотиб олиб, сарфлаган пулига яраша дам олишни ҳоҳлайди. Лекин, кундалик ҳаётда эс - ҳ уши жойида бўлган одамлар кунига бёш марта денгизда чўмилмайди, сакрамайди ва унча кўп югурмайди, иссиқда кўп соатли экскурсияларга ҳар куни боравермайди, эрталабгача ашула айтиб, рақсга тушмайди, ҳар - хил ва ўрганилмаган овқатлар истеъмол қилмайди. Баъзан туризмда организм зўриқади, масалан, кўп экскурсиялар, тоққа чиқиш, денгиз ва ўзоқ муддатли автобус экскурсиялари. Булар жисмоний жиҳатдан бақувват одамларга мўлжалланган, яъни қисқа муддатли зўриқишларни кўтара оладиган одамларга. Қ ариб қолган кишилар, ёш болалар, соғлиғи ёмон бўлган,

сурункали касали бор одамлар, шунингдек баланддан қўрқадиган ва денгиз чай қ алишини кўтара олмайдиганлар шифокор билан маслаҳатлашиши ва эҳтимол бу турдаги сафар ва турларга боришдан бош тортиши керак бўлади. Айрим турларга туристларни қабул қилишда туристлардан соғломлиги ҳақида маълумотнома талаб қилиниши керак. Й ў налишни ташкил қилишда одамларнинг маълумот қабул қилиш қобилиятини ҳисобга олиш керак, дам олиш учун уларга б ў ш вақт бериш ва мустақил ў злари туристик ресурслар билан танишишларини таъминлаш керак. Ишни, туристларни жойга етказиш жадвалини ва тадбирларнинг кетма - кетлигини ҳар бир сониягача яхшилаб режалаштириш керак. Туристларнинг бир меъёрдаги ҳаёт тарзини таъминлаш учун зарур ва етарли вақт оралиқларини обдон ҳисобга олиш керак (масалан, уйқу, овқатланиш, гигиеник, маиший ва санитар эҳтиёжлар). Экскурсия ишининг оғирлигини белгилашда туристларнинг интеллектуал қобилиятини, туристлар гуруҳининг психофизик тайёргарлигини, ҳамда уларнинг анъаналарини, урф - одатларини, динини ҳисобга олиш ҳам муҳим ўрин тутади. Биологик омиллар Юқумли касалликлар ва овқатдан заҳарланиш - жуда хавфли ҳисобланади. Тропик иқлим минтақасида жойлашган мамлакатларда тарқалган юқумли касалликларга қарши бошқа иқлим минтақасидан келган туристларнинг бу ерда тарқалган хавфли юқумли касалликларга қарши иммунитети етарли булмайди. Сариқ касал, безгак, тиф ва бошқа касалликларни юқтириб олиш хавфи вужудга келади. Бунинг олдини олиш учун ҳар - хил профилактик тадбирлар ўтказилади, туристларни эмлаш ва маҳсус шифокор руҳсатномасини олиши зарур бўлади. Бундай руҳсатномасиз мамлакатга киритилмайди ( баъзи ҳолларда уларга авиачипта ҳам сотилмайди). Бундай талаблар кўпроқ Африка, Жанубий Америка ва Жанубий Осиё мамлакатларига борилганда жуда муҳим ҳисобланади. Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, юқумли ҳудудлар ҳаритасида, сариқ касаллигини юқтириб олиш хавфи бор давлатлар жумласига Греция киритилган, ҳолера касаллиги бор худудларга Поволжье ва Одесса ҳудуди киритилган. Туристларга умумий овқатланиш

муассасаларидан ташқаридаги озиқ - овқат, маҳаллий савдо шаҳобчаларидан сотиб олинган, ишлов берилмаган, ҳом маҳсулотларни ва айниқса кўчада сотиладиган озиқ - овқат маҳсулотларини ейиш тавсия этилмайди. Овқатдан заҳарланиш оқибати - одатда жуда ҳам оғир бўлади. Ҳашаротларнинг, ҳатарли ҳайвонларнинг чақиши - хавфни юзага келтиради. Бу хавф аҳоли яшаш жойидан ташқарига - чангалзорлар, ўрмонларга уюштирилган экскурсияларга борилганда янада ёмон оқибатларга олиб келади. Об - ҳавоси иссиқ мамлакатларда сув ҳавзаларида чўмилиш мумкин эмас, пляжда хатарли инфекцияни юқтириб олиш мумкин. Шахсий хавфсизлик ва хавфсизлик буюмлари Туристларга ўғриларнинг тажовўз қилиш ҳоллари тез - тез учраб туради. Улар фирибгарларнинг, кўча ва чўнтак ўғриларининг диққат марказида бўлишади. Шунингдек, туристлар террористлар учун қулай хужум қилиш объектлари ҳисобланадилар. Рио - де - Жанейро (Бразилия)да палиция вакиллари туристларга уларнинг вазифалари рўйхатини тақдим этади. Бу рўйхатда: туристларга ёлғиз сайр этиш, қўриқланаётган пляж ва ҳудудлардан икки квартал ўзоққа кетиш, тақинчоқлар тақиш (ўзуклар, зираклар, занжирлар), кўп пул олиб юриш, пулни меҳмонхона хонасида қолдириш, сумкаларни ерга қўйиш, фотоаппарат ва видеокамераларни столга қўйиш тавсия этилмайди. 1998 - йили рус туристларидан энг замонавий шовқинли пляжда ўғрилар 400 АҚШ долларини олиб қўйишган. Бошқа бир ҳолатни оладиган бўлсак, меҳмонхонага кираётган туристнинг қўлидан видеокамерасини бир ўғри олиб қўяди, турист қаршилиқ кўрсатганида, уни пистолётда отиб қўяди ва кўздан ғойиб бўлади. Испанияда туристлар мавсуми келганда, ўғрилар туристларни талашади. Туристлар Ўрта Ер денгизи атрофида жойлашган курортларга боришганда, улар кредит карта ёки йўл чипталаридан фойдаланишмайди, балки ўзлари билан катта миқдорда накд пул олиб боришади. Шунинг учун ҳам бу ерда меҳмонхоналарни тунаш кенг ёйилган. Россияда ҳам бундай ишлар бўлиб туради. Ҳатто шаҳарларнинг марказларида ҳам

туристлар тўла хавфсизликда бўлмайди. Бутунжаҳон йўл кўрсатгичи ( WORD TRAVEL GUIDE 96-97 COLUMBUS PRESS LONDON нашриёти ) да қуйидагича ёзилган: Москва ва Санкт - Петербургнинг марказий кўчаларида ёш ўсмирлар гуруҳи туристларнинг пулини ва фотоаппаритини олиб қўйишади, поездларда юкни ўриндиқ тагига яшириш тавсия этилади, акс ҳолда улар юкларини ўғирлатиб қўйишлари мумкин. 1998 - йил Санкт - Петербург - Таллин йўналишидаги поездда кечқурун ёпилган кўпъеда юқори сифатли финча дипломат ўғирланади. Чехия рус туристларининг таланиши ҳақида оммавий ахборот воситасидан фойдаланади. Террористлар ў зларининг ҳаракатлари учун туристлар гуруҳини, алоҳида туристларни ва транспорт воситалари (самолёт, автобус)ни танлашади. Россияда 1996 - йили корейс туристларидан иборат автобус Москва Кремль девори ёнида террористлар томонидан қў лга олинади ва бутун дунё 9 соат давомида гаровга олинганларни қутқариш учун қилинган мардларча ҳаракатлар ҳақида репортажларни телевизорда кўзатишган. Яҳшиямки, ҳамма гаровга олинганлар қутқарилади. Ҳар бир туристга қўриқчи ёллаб бўлмайди, лекин хавф ҳақида огоҳлантириш, жамоат жойларида ў зини тўтиш қоидалари, транспорт воситаларида паспорт, пуллар ва қимматли нарсаларни сақлаш қоидалари, хатар юз берган ҳолларда қилинадиган суғўрта хизматларининг мавжудлиги кўпгина кўнгилбўзарликларни олдини олади. Хатарли нурланиш ва кимёвий омиллар Ультрабинафша нурланиши, радиоактивлик даражасининг юқори бўлиши - жуда ҳам кўп учрайдиган омиллар ҳисобланади. Ультрабинафша нурланиш хавфи бор ҳолларда (қуёшдан куйиш, иссиқ уриши) туристларни огоҳлантириш керак ҳамда уларга хатарли ҳудудга боришганда шахсий ҳимоя воситалари ( қуёш нурига қарши к ў з ойнаклар, ҳимояловчи крем, мазь ва кийимлар)ни ишлатиш тавсия этилади. Бу тоғларга уюштирилган сафарларда, тоғ - чанғи ва сув саёхатида ҳам кенг тарқалган. Радиация даражаси юқори бўлган ҳудудларга туристик йўналишларни уюштириш

мумкин эмас. Япониялик кўпгина туристлар доимо ў злари билан радиация даражасини кўрсатувчи маҳсус датчи к лар олиб юришади ва радиация даражасини юқорилигини сезишса, туристик йўналишларни тўхтатишлари ҳам мумкин. Жойларнинг инсон организмига таъсир қилувчи кимёвий омиллари ҳам бўлади (масалан, заҳарловчи, оғриқ пайдо қилувчи). Йўналишни ташкил қилиш вақтида бундай омиллар бор йўқлигини текшириш керак. Сув таркибида, айниқса, ичимлик суви таркибида, ҳаво, тупроқ, озиқ - овқат маҳсулотлари таркибидаги зарарли моддалар устидан назорат ўрнатиш керак. Шунингдек, кимёвий таъсири паст бўлган йўналиш трассаларини, йўлда дам олиш жойларини, ухлаш учун жойларни, овқатланиш учун ва дам олиш жойларини танлаш мақсадга мувофиқдир. Жойларда дезинфекция ишларини қўллаш керак. Ёнғин хавфи Қурилиш меъёрлари ва қоидаларига доимо риоя қилиш керак. Шунингдек, туристларнинг ҳимояси учун объект ва муассасаларда ёнғин хавфининг олдини оладиган қўлланмаларга ҳам эътибор берилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди. Ташиш босқичидаги хавф ва хатарлар Саёҳатда туристларни ташиш жуда ҳам хатарли бўлган босқич ҳисобланади, чунки транспорт воситалари жуда катта хатар манбаларидир. Ташиш турларининг ҳаммасида хавфсизлик энг асосий масала бўлишига қарамасдан, нохуш ҳодисаларнинг кўпи ташиш босқичида содир бўлади. Автобусларнинг аварияга учраши, темир йўл поездларини ( энг замонавий линиялар ҳам) рельслардан чиқиб кетиши (1998 - йили Германияда юқори тезлик билан ҳаракат қиладиган поезд рельсдан чиқиб кетган ва бу оғир оқибатларга олиб келган. 2006 - йилнинг август ойида Мисрда бир - бирига қарама - қарши йўлга чиққан поездларнинг тўқнаш келиши натижасида юзлаб одамлар вафот этди ва жарохатланди), денгиз кемаларининг чўкиши, ҳамма маркадаги самолётларнинг ерга ёки денгизга қулаши мумкин. Техник ёки табиий носозликлар фалоқатларни келтириб чиқаради, лекин бундай ҳоллар террористларнинг иши деб белгиланмайди. Ҳар ҳафта бутун жаҳон жуда ҳам аянчли ҳодисалар билан бирга ўн ва ўндан ортиқ одамлар ўлими билан тугаётган фалоқатларни эшитиб ларзага келади. Лекин, бундай ҳодисалар ташиш

ҳажмининг кам фоизини ташкил этади. Агар бундай бўлмаганда ҳеч ким бирор бир ерга бормасди, хавфдан қўрқиб уйда ўтирар эди. Бундан ташқари, ҳар бир турист саёҳатга отланаётганда, албатта, у билан ҳеч нарса содир бўлмайди, - деб ҳисоблайди. Ҳар бир танспорт турида йўловчиларни ташиш қоидалари мавжуд ва шу билан бирга йўловчи ва уларнинг юкларини суғўрталовчи институтлар ташкил этилган. Ҳаво ва денгиз, автомобиль ва темир йўлларида ташиш ҳақида Бутунжаҳон Конвенцияси қабул қилинган. Бунда хавфсизлик қоидалари асосий ўринни эгаллайди. Белгиланган қоидаларни туристлар томонидан бўзилиши Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, туристлар ўрнатилган қоидаларни бўзишади ва бунинг натижасида ёмон вазиятларга тушиб қолишади. Экскурсияларда эътиборсизлик туфайли гуруҳдан қолиб кетишади, хатарли парвозларда иштирок этадилар, тўлқин кучли бўлган ҳолларда ҳам денгизда чўмилишади. Туристларга бир ўзлари ёки йўл кўрсатувчисиз бориш тавсия этилмаган ҳудудларга, кўнгил очар муассасаларга боришади, маҳаллий аҳоли билан муомилада бўлишади ва турли касалликларни юқтириб олишади. Туристик саёҳатлар хавфсизлигини таъминлаш чора - тадбирлари ҳақида гапирганда, аввало, Ўзбекистон Республикасининг "Туризм тўғрисида"ги Қонунида белгилаб берилган моддаларга диққатни қаратмоқ лозим. Айниқса, қонуннинг 18 ва 19 моддаларида бу ҳақда аниқ кўрсатмалар берилган. Жумладан, 18 - модда "Туристларнинг хавфсизлиги кафолати", - деб номланиб, унда шундай дейилади: "Ўзбекистон Республикаси ҳудудида туристларнинг хавфсизлиги давлат томонидан кафолатланади. Туризм соҳасидаги ваколатли давлат органи манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан биргаликда туристларнинг ҳимоя қилинишини ҳамда хавфсизлигини таъминлаш дастўрини ишлаб чиқади ва унинг бажарилишини ташкил этади. Маҳаллий давлат ҳоқимияти органлари туризм соҳасида барча туристик йўналишлар бўйича туристларнинг ҳимоя қилинишини ва хавфсизлигини таъминлаш минтақавий дастурларини ишлаб чиқадилар ва уларнинг

бажарилишини ташкил этадилар. Туристик фаолият субъектлари туристларнинг хавфсизлигини таъминлаш, улар жароҳатланганда, касалланганда ва бошқа ҳолларда тиббий ва ўзга хил ёрдам кўрсатиш юзасидан аниқ чора - тадбирлар ишлаб чиқадилар". Ушбу моддаларни шарҳлайдиган бўлсак, дарҳақиқат, ҳар бир давлат ўз ҳудудида туристларнинг хавфсизлигини таъминлаш учун кафолат беради. Бунда туристларга етказиладиган ҳар қандай - жисмоний, моддий ва маънавий зарар бўлмаслиги керак. Турист эркин, сиёсий бўхронлардан ҳоли, борилган мамлакат ички ишларига аралашмайдиган сайёҳдир. Ҳозирги вақтда туристларни террористлар томонидан гаровга олиш, уларни қўрқитиш ва турли зарарлар етказилишини оммавий ахборот воситалари томонидан эшитиб турамиз. Бу каби салбий ҳолатларни олдини олиш ва уларга қарши кўрашиш, чора - тадбирлар ишлаб чиқиш ҳар бир давлатнинг олдида тўрган муҳим сиёсий вазифадир. Форс - мажор ҳолатлари рўй берганда ҳам давлат кафолати энг муҳим масала бўлиб қолади. Зилзила, сув тошқини ва бошқа табиий офатлар олдини олиш ва муҳим тадбирлар кўриш лозим. Сиёсий аҳамиятга молик вазиятларда, хусусан, чегара ҳудудларидаги туристик марказларга туристларни киритиш ёки киритмаслик ҳам ўта нозик масаладир. Масалан, Афғонистон билан чегарадош бўлган Термиз шаҳрига археологик ёки меъморий мақсадларда уюштириладиган саёҳатларни таъқиқлаб қўйиш фақат Ўзбекистон ҳукуматининг ваколатига киради. Чунки, бу масала сиёсий аҳамиятга эгадир. Турист ҳаёти дахлсиз бўлиб, у албатта ҳимояга муҳтож. Бунда давлат энг асосий вазифани бажариши керак. Ҳудди шундай ҳолатларни ҳар бир чегарадош давлатлар мисолида ҳам к ў риш мумкин. "Ўзбектуризм" МК ваколатли давлат органи сифатида алоқадор давлат ташкилотлари билан биргаликда; шунингдек, вилоят, шаҳар ва туман хоқимликлари ўз ҳудудларидаги туристик йўналишларда; туристик корхона ва ташкилотлар эса ички имкониятларидан келиб чиққан ҳолда туристларни ҳимоя қилиниши ва хавфсизлигини таъминлаш юзасидан ўз дастурларини ишлаб чиқиб, унинг бажарилиши устидан назорат олиб боришлари лозим.

Қонуннинг 19 - моддаси "Туристларнинг хавфсизлигини таъминлаш чора - тадбирлари", - деб номланиб, унда "туристик фаолият субъектлари туристларнинг хавфсизлигини таъминлаш мақсадида: - туристларнинг сафарда хавф - хатардан ҳоли бўлишлари учун шарт - шароитни, сафар, сайр, экскурсия йўллари, мусобақалар ўтказиладиган жойларнинг ободлигини таъминлашлари; - туристларга жароҳатланиш ва бахтсиз ҳодисалардан сақланиш ҳамда уларнинг олдини олиш усулларини ўргатишлари, биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш юзасидан йўл - йўриқ беришлари, шунингдек, белгиланган йўналишнинг хусусияти ва туристларнинг хатти - ҳаракатига боғлиқ ҳолда юзага келиши мумкин бўлган хавф манбалари ҳақида уларнинг ўзини хабардор қилишлари; - туристларнинг саёҳатлар, сафарлар, мусобақалар, бошқа туристик тадбирларга тайёргарлиги устидан назоратни амалга оширишлари; - фалоқатга учраган туристларга тезкор ёрдам кўрсатишлари; - автомобиль, тоғ, чанғи, велосипед, сув, мотоцикл, пиёда сафар, ғор туризми ва туризмнинг бошқа маҳсус турларини ташкил этиш ва ўтказишда хавфсизликнинг алоҳида талабларини ишлаб чиқишлари ва амалга оширишлари шарт. Туристик саёҳатларни туристлар ҳаракатланишининг фаол шаклларидан фойдаланган ҳолда ташкил этишга ихтисослашган туристик фаолият субъектлари туристларнинг хавфсизлигини таъминлаш, экстремал вазиятларда уларга ёрдам кўрсатиш ва уларни ҳимоя қилиш мақсадида хизмат кўрсатишни кўзлаб қидирув - қутқарув хизматлари билан шартномалар тўзадилар. Қидирув - қутқарув хизматлари қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ташкил этилади", - дейилган. 4 . Ме ҳ монхона мажмуаларига сармоя олиб келишнинг иқтисодий механизми.

Бугунг и кунга, келиб Ўзбекистон ме ҳ монхоналар қурилишига сармояларни жалб қилиш со ҳ асида бир қатор ютуқларга эришди. Бунда бир қатор му ҳ им ҳук умат ҳ ужжатларининг қабул қилинганлиги ҳ ал қилувчи роль ўйнади. Ушбу ҳ ужжатларга мувофиқ сармоя олиб келувчиларга бир қатор имтиёзлар ва кафолатлар белгиланган: - даромадларни олиб чиқиб кетишдаги т ў си қ лар бартараф қилинди. Бу МД Ҳ давлатларининг бирон бирида ҳ ам жорий қилинмаган. - хорижий ва қў шма корхоналар ўз фаолиятининг биринчи 5 йилида барча солиқлардан озод қилинган ; - қўшма корхоналарга ва хорижий фирмаларга ер ажратиш, кредит бериш, курилиш воситалари биринчи навбатда ва имтиёзлар билан ажратилади. Ўзбекистон Республикасининг меҳмонхона хўжалигини соҳасининг ривожланиши ҳақида ҳиқоя қилувчи турлар ташкил қилиш лозим бўлади. Ташкил қилиш-маркетинг бўйича директор тайинлаш, маркетинг бошқаруви реклама ва жамоатчилик билан алоқалар, нашрларни тайёрлаш, Интернет ва электрон алоқа каби тегишли хизматлар кўрсатиш, маркетинг режалаштириш каби масалалар билан шуғулланувчи бўлимларни ўз ичига олиши лозим. Маркетинг бўйича директор ташкилотнинг хориждаги ваколатхоналарининг фаолияти билан бевосита шуғулланиши лозим; - хусусий ва давлат сектори вакиллари иштирокида меҳмонхоналар уюшмасининг Ўзбекистонда туризм маркетинги масалалари бўйича маслаҳатлашув кенгашини ташкил қилиш; - Ўзбекистоннинг туризм бўйича маркетингига жалб қилинган барча манфаатдор томонларнинг мунтазам равишда йиғилишиб туришлари ўта муҳимдир; -Ўзбекистон меҳмонхоналарининг "Меҳмонхоналар учун инвестицияларни жалб қилишда асосий эътибор ўрта тоифадаги (уч юлдўз ли) катта бўлмаган (ўрта ҳисобда 200 та ўринга мўлжалланган) меҳмонхоналарни кўришга қаратилиши лозим. Бу мавжуд имкониятлардан тўлароқ фойдаланиш, ҳажми деярли катта бўлмаганлиги сабабли молиялаштириш осонроқ бўлишига, фойдаланиш ва бошқаришда ҳаражатларни камайтириш, шунингдек ўрта даражада тайёргарликдан

ўтган мутахассислар учун ҳам бошқара олиш имконини беради. Республикамиз шароитида сармоялаштириш соҳасидаги қулай йўналишлардан яъни бири бу, мавжуд меҳмонхона хўжаликларини қайта таъмирлаб, халқаро стандартлар даражасига олиб чиқишдир. Тадқиқотлар натижасига кўра айнан шу йўналиш учун барча капиталнинг деярли 50 % сарфлаш мақсадга мувофиқ бўлади. Сармоя ажартишда асосий эътибор Тошкент-Самарқанд-Хива йўналиши бўйлаб жойлашган мотелларга, аэропортлар, автошохобчаларнинг инфратузилмасини ривожлантиришга, автотранспорт воситаларини ривожлантиришга қаратилиши лозим, муаллифнинг фикрига кўра бунинг натижасида мазкур йўналишларнинг самарадорлик даражаси деярли икки маротаба ошади. Шунингдек спорт иншоотларига, 250 тадан ортиқ бўлган диний объектларни ривожлантиришга сармоялар ажратиш натижасида диний туризм бўйича бутун жаҳондан Ўзбекистонга келувчилар сони 10-12 маротаба ошиши мумкин. Сармоялаштиришлар жа ҳ оннинг бир қатор йирик банклари ва компаниялари томондан амалга оширилиши мумкин. Лекин ме ҳ монхона хўжалигини сармоялаштиришда асосий манба бу ички ресурслар бўлиши лозимдир. Бундан биринчи галда мавжуд ме ҳ монхона хўжаликларидан: ихтисослашган меҳмонхоналардан шунингдек, турли идораларга қарашли жойлардан фойдаланиш унумдорлигини ошириш лозим. Барча ме ҳ монхона инфратузилмаси эгаларининг ўринишларини бирлаштириш ме ҳ монхоналарнинг бандлигини ошириш, унда тўхтовчи туристларнинг сонини ошириш, туристларнинг тоифаларини кўпайтиришга ёрдам беради. Бунинг учун миллий туристик, шу жумладан ме ҳ монхона ташкилотлари у юшмасини ташкил қилиш лозим бўлади. Чегараланган валюта маблағларидан унумли фойдаланишнинг му ҳ им кўринишларидан бири бу туризм бўйича барча валюта маблағларидан марказлаштирилган ҳ олда фойдаланишдир. Бунинг учун ме ҳ монхоналар ва туристик ташкилотлардан тушадиган маблағлар эвазига Ўзбекистоннинг ягона марказлаштирилган валюта фондини ташкил қилиш ва ундаги маблағларни халқаро туризмни ривожлантиришнинг умуммиллий муаммоларини ечишга

қ аратиш лозим бўлади. Муалиф мазкур у юшманинг мақсадлари ва фаолият йўналишларини ва мазкур уюшманинг республиканинг туризм со ҳ асидаги асосий институтлари билан ўзаро ҳ амкорлигини кўрсатиб беради. Меҳмонхона секторини ривожлантириш бўйича муаллиф томонидан берилаётган асосий таклифлар қуйидагилардан иборат: - эски меҳмонхоналарни хусусий секторга сотиш, "Афросиёб", "Бухоро" ва бошқа рентабеллик даражаси паст бўлган ме ҳ монхонларни бошқарувга топшириш орқали ме ҳ монхона стандартларини ошириш; - хусусий меҳмонхоналарни ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш ва уларга ёрдам кўрсатиш ; - меҳмонхоналар у юшмасида маркетинг бошқарувини "Буюк Ипак йўли" чоррахасида жойлашганлигини акс эттирувчи савдо белгисини яратиш, бунда мижозларда Буюк Ипак йўли бўйлаб саё ҳ атга Ўзбекистон киритилмаган бўлса саё ҳ ат тўлиқ бўлмайди деган тасаввур уй ғ ота олиш лозим; - туроператорлар ва саё ҳ ат қилувчи журналистлар учун мўлжалланган янги "Буюк Ипак йўлида жойлашган ме ҳ монхоналар бўйича ахборотнома"ни нашр килдириш. Ахборотнома Европадаги, Шимолий Америкадаги, Австралиядаги туроператорлар ва туристик агентликлар ўртасида тар қ атилиши лозим; - РАТА (Осиё-Тинч океани туристик уюшмаси), ETC (туризм бўйича Европа комиссия) каби халқаро туристик ташкилотларга аъзо бўлиш; - янги туристик қў лланма ва Ўзбекистонда ме ҳ монхоналарни жойлашиши картасини яратиш; - ме ҳ монхоналар бўйича маҳсус адабиётларни нашр қ илдириш. Бунда туризмнинг кенг имкониятларга эга бўлган кўринишлари бўйича маҳсус адабиётлар чиқаришга ало ҳ ида эътибор қаратиш и лозим; - етакчи давлатларнинг туроператорлари билан Интернет ва электрон алоқаларни ўрнатиш; - тўла жи ҳ озланган ваколатхоналар очиш. Етакчи туристик давлатлардаги турагентликлар ва туроператорларнинг та қ симланишидан келиб чиқкан ҳолда муаллиф ушбу каналлар орқали

Ўзбекистоннинг туристик ма ҳ сулотлари хақидаги маълумотларни тар қ атиш бўйича аниқ маркетинг тадбирларини таклиф қилади. Хулоса Ресурслар тан қ ис бўлган ҳ олларда ме ҳ монхона маркетинги бўйича маркетинг тадқиқотларини ўтказишнинг энги му ҳ им й ў налиши мавжуд ресурслардан иложи борича самарали фойдаланишдан иборат бўлади. Ўзбекистоннинг ме ҳ монхона хўжалигининг та ҳ лили шу кунга қадар мавжуд анъанавий усуллар бизга мо с келмаслигини кўрсатди. Ўзбекистонда ме ҳ монхона хўжалигини ривожлантиришда асосан тарихий-этнографик м ўз ейларни ташкил қилиш, билиш туризмни ривожлантириш, "Туркистон кишлоғи" каби турлар ташкил қилиш, ўтган замонда ва хозирги замондаги ипакчилик ва пахтани қайта ишлаш со ҳ асининг ривожланиши ҳ ақида хиқоя қилувчи турлар ташкил қилиш лозим бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар р ў йхати 1.Комилова Ф.К Хал қ аро туризм бозори - Т.: ТДИУ, 2006 й 2. Александрова А.Ю. Международный туризм. Учебник.-М.: Аспект Пресс – 2004, 470с. 3 .Биржаков М.Б. Введение в туризм. Учебник- изд.6-е перераб. И доп. – СПб.: Изд.дом Герда, 2004.-448с. 4 .Гвозденко А.А. Логистика в туризме: Учеб ное .пособ ие . – М.:ФиС, 2004,272 с. 5 .Гуляев В.Г. Туризм: экономика и социальное развитие. –М.:ФиС, 2003-304 с. 6 .Дехтярь Г.М. Лицензирование и сертификация в туризме: Уч ебное .пособ ие .-М. ФиС – 2004, 256с. 7 .Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Уч ное .пособ ие . 4-е изд.стереотип.-Мн.: Новое знание-2004, 496 с. 8 .Дурович А.П. Реклама в туризме. Уч ебное .пос обие . –М. Новое знание, 2003, 254стр. 9 .Запесоцкий А.С. Стратегический маркетинг в туризме: Теория и практика.- Спб.: СпбГУП – 2003, 252 с. 10. .Здоров А.Б. Экономика туризма. Учебник. –М.: ФиС, 2004 272 с.. 1 1 .Управление индустрией туризма. Уч ебное .пос обие . Чудновский А.Д., Сенин В.С., -М.: КНОРУС, 2004, 448 с. 1 2 . www . travel . ru 1 3 . www . palomnik . ru 1 4 . www . uzland . uz 1 5 . www . uzreports . uz 1 6 . www . uza . uz 1 7 . www . uzbektourism . uz 1 8 . www . world - tourizm . org

O'xshashlar

Мехмонхона ва ресторан хизматлари маркетингини бошқаришнинг иқтисодий механизми

Туристик, меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингининг стратегияси ва тактикаси

Меҳмонхона ва ресторан хўжалиги маркетингининг илмий-назарий асослари

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг иқтисодий самарадорлиги