Marketingda sotishni tashkil etuvchi omillar - Iqtisodiyot - Referatlar

Marketingda sotishni tashkil etuvchi omillar

Yuklangan vaqt:

22.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.583984375 KB

Ko'chirib olish

Marketingda sotishni tashkil etuvchi omillar Reja: 1. Ehtiyojdan hosil bo’ladigan natija. 2. Tovarni sotishda ehtiyotkorlik. 3. Sotishni rivojlantirish.

1. Ehtiyojdan hosil bo’ladigan natija Marketing tuzilishi bo’yicha menejer xaridorlar ehtiyojini o’rganish, korporativ kuchli tomonlar bilan birga sotish tizimi samaradorligini ta’minlash uchun javobgar hisoblanadi. Bo’lajak xaridorlar tayyor mahsulot borligi haqida bilmaguncha mahsulotni sotib olmaydi va potensial xaridorlar tovarlarning qimmatliligiga ishonmas ekan, barcha bozorni o’rganishga ketgan harakatlar, mahsulotni yaratish va ishlab chiqarishni tizimga solish kutilgan natijani keltirib chiqarmaydi. Iste’molchilar ehtiyojini his qilgan holda ularni o’z tovarlarimizga o’rgatishimiz kerak. Sotishga yordam berish dasturi «AIDA» quyidagicha bo’lishi kerak: • imkoniyatli mijozlarning diqqatini jalb qilish (Attention); • tovarga bo’lgan qiziqishni uyg’otish (Interest); • o’z imkoniyatlaridan kelib chiqib xohishni yaratish (Desire); • harakatni uyg’otish (Action). Sotishga yordam beruvchi ratsional xarajatlar odatda bir qancha sotishni harakatlantiruvchi vositalarni qamrab oladi. Bu vositalarni tanlash va ularga tegishli bo’lgan ish hajmi «AIDA» fazalarining jarayonida optimal bo’lishi kerakmas, qaysidir kompaniya o’zining robotlashtirilgan qo’lini reklama qilishni xohlab, uning uchun quyidagi vositalarning yig’indisi taklif qilinadi: • texnik va muhandislik jurnallarini reklama qilish; • o’zining potensial buyurtmachilarini mahsulotining namunasi va uhaqdagi ma’lumotlarni tarqatish orqali reklama qilish; • jamoatchilik bilan aloqa; • ko’rgazmalar. Raqobatning porterovli strategiyasi (11) Narx, xarajat, foyda Strategiyaning qaysi biri ko’proq foydali va qanday talablar doirasida? Bozordagi o’rtacha narx Raqib 1 2 3 35-chizma. Marketing strategiyasi. Sizning tashkilotingiz mahsulotiga bo’lgan ehtiyojning ega bo’lish xohishi bilan almashishi jarayoni – sotishga yordam berish dasturining vazifasi hisoblanadi. Iste’molchilarga xizmat va tovarlar taklif qiluvchi katta, kichik va tijoriy yoki notijoriy korxonalar 4 fazani bosib o’tishi kerak. 2. Tovarni sotishda ehtiyotkorlik Marketingga ko’pincha talab o’zgarishining sinonimi sifatida qaraladi. Bunga ko’pincha ehtiyojlarga mos bo’lmagan tovarlarni ehtiyotsizroq xaridorlarga sotish degan fikrga olib keluvchi shubha bilan yondashadilar. Bu jiddiy tushunmovchilikdir. Siz talabni oshirish vositalaridan hech kimga keraksiz bo’lgan tovarlarni sotib olishga xohish tug’dirish uchun foydalanmaysiz. Lekin, bozorning maxsus talablarini qanoatlantiradigan tovar ishlab chiqarayotib, bozor maxsus ehtiyojlarini qondirish jarayonida siz qanday qilib bo’lsa ham xaridorlaringizni o’z F oyda C hiqi mFo yda Foy da Xar ajat Chi qim Foyda Chiqim

mahsulotingiz assortimentini yutuq tomonlarini ko’rsata olishingiz lozim. Hatto u reklama qilinishga ham muhtoj emas degan g’oyani ko’rsata olishingiz kerak. Siz hech kimga kerak bo’lmagan mahsulotni sotib olishga xohishni yaratishda talabni siljitish vositalaridan foydalanmoqchi emasmisiz? Bozorda marketing tadqiqotini olib boruvchi tadbirkor o’z faoliyatini ehtiyot bo’lib olib borishi maqsadga muvofiqdir. Buning uchun tadbirkor bozor muhitini o’rganish bilan bir qatorda o’z oldiga qo’ygan maqsadidan kelib chiqib, amal qilishi faoliyati uchun muvofaqqiyatli hisoblanadi. 36-chizma. Marketing strategiyasining chizmasi Iste’molchilarning ehtiyojlarini o’rganish va ushbu ehtiyojlarga nisbatan faoliyat olib borish tadbirkor uchun ahamiyatli bo’lib hisoblanadi. Ushbu ehtiyojlarni o’rganish jarayonida quyidagi marketingning uch strategiyasidan unumli holda foydalanish maqsadga muvofiqdir. Sotish rejasi (1). • qanaqa korxona yoki yakka tartibda faoliyat ko’rsatayotgan kichik korxonalar sizning tovar (xizmat)laringizni sotib oladi? Mahsulotlarni sotib oluvchi kompaniya yoki yakka tartibda ish yurituvchilar olti ko’rinishda ajralib turadi: Tadbirkor Marke – mah ting strategiyasining ikki Mahsulotga sulotlarga yo’naltirilgan; yo’naltirilga n ko’rinishi: Mijozg a yo’naltirilgan – mijo «Revlon» «Kseroks» «Oyl standart» «Kolumbiy a Pikchers» «Kuryer» zlarga yo’naltirilgan. Biz kosmetika ishlab chiqaramiz. Biz nusxa ko’chiradigan jihozarni ishlab chiqaramiz. Biz benzin sotamiz. Biz filmlar sotamiz. Biz konditsionerlarni ishlab chiqaramiz. Biz umid qilgan tovaringizni sotamiz. Biz idoraning unumdorligini oshirishga yordam beramiz. Biz energiya sotamiz. Biz ko’ngilochar o’yin-kulgini sotamiz. Biz uylarga va avtomobillarga iqlimiy talablarni naorat qilishni taklif qilamiz.

1. Distributerlar – ulgurji savdo qiluvchi agentlar (savdogarlar), vositachilar, ishlab chiqaruvchidan chakana savdo qilish maqsadida tovarni sotib oluvchilar yoki oxirgi iste’molchilar. 2. Firma vakillari (savdo agentlari) – tovar sotib olmaydilar, balkifaqat uning sotilishi bilan shug’ullanadilar, komission yoki sotilish hajmidan foiz olishi bilan ham faoliyat olib boradilar. 3. Sotib oluvchi agentlik. 4. Chakana savdo. 5. Eksporterlar (eksport qiluvchilar) – sizning mahsulotingizni tashqibozorga sotuvchilar, kompaniyalar, yakka tartibda faoliyat olib boruvchilar, tadbirkorlar. 6. Oxirgi iste’molchilar. • Sizning mahsulotingizni oxirgi iste’molchiga sotish jarayonida sanabo’tilgan kompaniya yoki yakka tartibda ish yurituvchi tadbirkorlardan qaysi biri bilvosita tortiladi. Sotish rejasi (2). Siz o’zingizning shaxsiy xodimlaringizga egamisiz? Sizda savdo agentliklari ko’pmi? • Ular haftada necha soat ishlashadi? 1. Siz savdo xodimlaringizga komission mukofot to’laysizmi? • Siz xodimlaringizni samarali ishlashlarini rag’batlantirish maqsadida mukofotlar berilishini tatbiq qilinishini aniqlang. 2. Savdo xodimi har yili sizning kutilgan natijangizga muvofiq komission sotilishi shaklidan qancha ishlab topadi? 3. Siz mahsulotlaringizga chegirma qilasizmi? 4. Sizda qanaqa to’lash talablari (shartlari) mavjud? 5. Kelajakda siz tovaringizni sotishni qanday rejalashtiryapsiz? 6. Oxirgi iste’molchiga tovaringizni sotishiga imkoniyat yaratuvchi kompaniyangizni qay yo’sinda joylashishini rejalashtiryapsiz? 3. Sotishni rivojlantirish Sotishni rivojlantirishning eng kuchli vositasi qaysi? O’zingizning siyosiy qarashlaringizni tekshirib ko’ring. Agar siyosatchida sizning ovoz berishingizni o’zgartirish imkoniyati bo’lganda ular buning uchun nima qilgan bo’lardi? Ular pochta orqali axborot jo’natish, jamoatchilik bilan uchrashish, reklama, televideniye yoki shaxsiy aloqalardan foydalanisharmidi? Bizning ko’pchiligimiz eng asosiysi sifatida savdo vakillari orqali faoliyatni eng ishonchli vosita deb aytgan bo’lardik. Bu portchiga sotishni mustahkamlovchi jo’natmani jo’natish, ta’sirchanligiga javob berish va qaror qabul qilish imkoniyatlarini beradi. Sotishni tezlashtiruvchi vositalarining ahamiyatliligi Nisbiy ahamiyatlilik Tovarlardan keng ko’lamda foydalanish Reklama Sotishni tezlashtirish Shaxsiy(xususiy) savdo-sotiq

Targ’ibot 37-chizma. Sotishni tezlashtirish. Sanoat Savdo tovarlari mijo yoki maxsus maqsadlarda gi sotis tovarlar 1. Siz Shaxsiy savdo-sotiq vakillari orqali faoliyat quyidagilarni beradi: z ehtiyojlarni o’rganish uchun egiluvchanlik; Sotishni tezlashtirish sizning mahsulotingiz ustunliklarini tushuntirish uchun egiluvchanlik;Reklama hni muhokama qilish uchun egiluvchanlik; Targ’ibot ning mahsulotingiz qanday ustunliklarga ega? 2. Boshqacha qilib aytganda u xaridorlarga nima beradi? Yaxshi samarali savdo vakili diqqat bilan eshitish va tashxisdan boshlaydi. Savdo vakillari orqali sifatli ustunliklar faoliyati ko’pchilik bozorlarda sotishni siljitish bo’yicha boshqa barcha vositalarni ortda qoldiradi. Lekin savdo vakillari faoliyati uchun xarajatlar ko’pchilik uchun yuqori bo’lishi mumkin. Odatda savdo vakili sotuvchisining 1 soat ish vaqti 15-30 birlikda tushishi mumkin. Sotish bilan bog’liq bo’lgan tashrifning narxi odatda 50 birlikdan yuqori. Agar siz sotishning 1 soat samarali vaqti narxini hisoblasangiz u ko’pchilik biznes turlarida juda yuqori bo’lishi mumkin. Biznesning ba’zi turlarida marketing bo’yicha barcha aloqalar savdo vakillari orqali amalga oshiriladi va ba’zi katta bo’lmagan kompaniyalarda bu samarali hisoblanadi. Tadbirkor odamlarni o’zining mavjudligi va o’zining mahsulotlari assortimenti haqida yanada tejamli usul bilan bilishga majbur qilishi mumkin. Masalan: quyidagi chizmada keltirilgan ma’lumotlarga ko’ra reklama kolonkasining milliy haftanomalar gazetasida 1986-yil 1000 o’quvchiga nisbatan belgilangan narxda, belgilangan joyda yetkazib berib turishi ko’rsatib o’tilgan. Ushbu 1000 o’quvchilik texnik jurnalning yarim betidagi reklama odatda 20,00 birlik narxda turadi. Solishtirish uchun savdo vakillari sotuvchilarning aloqalari narxi juda katta. Sotishni siljitish bo’yicha noshaxsiy faoliyat shakli turli mavzular bo’yicha taqsimlanishi mumkin. Lekin ularning nomlari doim ham o’zini oqlamaydi. Quyidagilar bo’yicha taqsimlash yetarli hisoblanadi: 1. Reklama. 2. Jamoatchilik bilan aloqa. 3. Salohiyatli buyurtmachilarga o’zining mahsuloti haqida axborot vanamuna jo’natish vositasi orqali reklama qilish. 4. Ko’rgazmalar. 5. Bosma reklama materiallari.

Reklama – bu sotib olingan vaqtni yoki joyni bosib chiqiladigan yoki namoyish qilinadigan ommaviy axborot vositalaridan foydalanish. Reklama bir qancha ustunliklarga ega uning qamrab olishi katta va tejamli. Ko’pchilik ommaviy axborot vositalari yaxshi o’rganilgan va tekshirilgan tirajlarga ega. Odatda ko’pchilik ommaviy axborot vositalarining tirajlari raqami o’quvchilar doirasini pasaytiradi, lekin reklama bu bir tomonlama aloqa. Vaholanki, bir kishiga xarajatlar past, bozorning maqsadli sektorlariga ta’sirini ta’minlash uchun minimal investitsiyalar ba’zida juda yuqori bo’lishi mumkin, ayniqsa, kichik biznesda. Agar reklama vositalarining minimal qiymatiga yo’l qo’yib bo’lmasa marketing budjetini shunday qayta taqsimlash kerakki, reklamaga xarajatlar miqdori boshqa marketing strukturasi elementlariga qaratilsin. Ularga jamoatchilik bilan aloqa, salohiyatli buyurtmalarga o’zining mahsuloti haqida axborot va namunalar jo’natish kiradi. Sotish jarayonida reklama faoliyatining ahamiyati. 38-chizma. Sotish jarayonida reklama chizmasi. Eng yaxshi natijaga erishish maqsadida reklamani joylashtirish uchun axborot vositalarini tanlash qiyin ish. Hattoki reklama agentini tanlash ham – bu mutaxassis ishi, axborot vositalari bo’yicha direktorning ishi. Bu shunchaki ish emas, u yaxshilab tayyorlangan qarorlarni talab qiladi. Agar siz o’z xaridorlaringizni yaxshi bilsangiz sizning iste’molchilaringiz reklamadan keyin tobora ko’payadi. Jamoatchilik bilan aloqa. Jamoatchilik bilan aloqa odatda tadbirkorlik faoliyatini munosabatlarining ko’pgina turlariga tegishli. Bu aloqalarning ba’zilari marketing tadbirlari uchun juda muhim, ba’zilari esa biznesning moliyaviy menedjmentiga tegishli. Biz sizning diqqat e’tiboringizni marketingda jamoatchilik bilan aloqaga qaratamiz. “Tadbirkor ish yuzasidan ko’pgina aloqalarga ega bo’lishi lozim.” Omma bilan aloqa ikki sinfga bo’linishi mumkin – matbuot orqali va matbuotdan tashqari aloqa. Matbuot orqali aloqadan maqsad o’zingizning faoliyatingiz, mahsulotlar, xizmatlar va erishganlaringizni maqolalardagi ma’lumotlardan (translatsiya yoki nashrlardan) axborot olish. Bu tegishli ommaviy axborot vositalari bilan ish yuzasidan ishonchli munosabatlarni rivojlanishini talab etadi. Ya’ni bu ommaviy axborot vositalariga mahalliy, hududiy, milliy, maxsus jurnallar, radio va televideniyalar kiradi. Matbuot bilan shug’ullanadiganlarning yoki maslahatchining qiladigan ishi shundan iboratki, u mos keladigan marketing axborotini eng qulay bo’lgan vaqtda mos keladigan ommaviy axborot vositalariga yetkazib berishni ta’minlashdir. Omma bilan aloqa jarayonida ishlovchi yoki maslahatchi ko’p hollarda press-relizlar (nashr uchun xabarnomalar)ni chiqaradi, Reklama bi rligiga xara- Naqd xarajatlar ko‘pincha jatlar (xari dorga) yuqori (mavjud budjet bilan lekin odatda past tasdiqlanganda)

mos keladigan fotosuratlar bilan ishlaydi. Boshqa hollarda esa, asosiy jurnalistlar press konferensiyalarga tashrif buyurishga taklif etiladilar va shu orqali o’zlarining shaxsiy maqolalarini yozishlari ulardan so’raladi. Shunday variantlar bo’ladiki, katta-katta maqolalarni yozishda shu sohada mashhur bo’lgan jurnalist taklif etilishi ham mumkin. Masalan: matbuot uchun axborotlar. «LUNE» firmasi orqali buyurtma qilinadigan kuldonlar. 1985-yil 14-noyabr Londondagi «Lune Metal Spinning Co. Ltd.» kompaniyasi orasta «New Piccadily Hotel» mehmonxonasida foydalanish uchun 125 ta kuldonlarga buyurtma oldi. Ular yaqinda 17 million funtga yangilangan zal, qabulxona, banket zallari va mehmonxonani orasta koridorlariga qo’yiladi. «Lune» – bozordagi liderlardan bo’lib, joylashgan joyi Lonkalier shahridir. Bu mehmonxonadan buyurtmani oldingi buyurtmada 20 dona yuborilgan kuldonlar sifati ularni qoniqtirgani tufayli qo’shimcha oldilar. Uning o’ziga tortuvchan tomonlari juda yutuqli tashqi ko’rinishga ega bo’lib, u jihozlar va boshqa mebellar bilan chiroyli birikish hosil qiladi va juda qulay ko’rinishga ega bo’ladi. Xarid bo’yicha menedjer yordamchisi janob Van Marken unga shunday baho berdi: “Kuldonlar juda yaxshi ko’rinishga ega, lekin ixchamligi juda ham ajoyib. Ular kul va chekib tugatilgan sigaretlarni va dog’larni ko’rintirmaydi”. Matbuotdan tashqarida omma bilan aloqa. U sotishni siljitish bo’yicha barcha boshqa (reklama bo’lmagan) faoliyat ko’rinishlarini tadbirkor uchun qabul kunlaridan tortib, ko’rgazmalar, maxsus tadbirlar va boshqalarni ham o’z ichiga oladi. Omma bilan matbuotdan tashqarida ko’pgina boshqa aloqa ko’rinishlari – muhim hisoblanib, ular ko’p hollarda qo’llanilib kelinadi. Va ular o’zlari mustaqil bo’lishga loyiqdirlar. Shubhasiz, maslahatchilar va pudratchilarining (masalan: homiylik yordami bo’yicha maslahatchilar va ko’rgazmalarni tashkil etish bo’yicha pudratchi firmalar) kabi mutaxassislar mavjudki, agar ularni oddiygina qilib omma bilan aloqada bo’luvchilar deb umumiy ta’rif berilganda ular o’z bizneslarini olqishlamagan bo’lar edilar. Bunga dalil sifatida ochiq eshiklar kunning asosiy maqsadlaridan birini, ko’rgazmalar, qabul kunlari, homiylik tadbirlarini o’tkazish orqali auditoriyani o’ziga jalb qilishning qimmatli usulini jamlay olish va matbuot, pochta orqali eltib berish xizmatlari va savdo xodimlari faoliyati bilan birgalikda ular umumiy rejalashtirilgan reklama dasturlarini bir qismi sifatida odatda juda samarali hisoblanadi. Xarajatlar va samaradorlik. Xarajatlar va samaradorlikning jamiyat bilan aloqasi – hayratlanarlidir. Ko’pchilik osongina omma bilan aloqa va reklamani ajrata oladilar va shunday ta’riflaydilar: “Reklama pul tursa, jamiyat (omma) bilan aloqa – bepuldir”. Bu haqiqatga to’g’ri kelmaydi. Reklamani joylashtirish uchun joyni sotib olish hisob-kitob shartnomasini tuzishga olib keladi, to’g’ri bu haqiqat. Ushbu holda

hikoya va maqolalarni takroriy holda nashr qilish uchun hech qanday hisob-kitob yuborishning hojati yo’q. Biroq, omma (aholi) bilan aloqa qilish uchun ishlash zarur. Ko’p miqdorda vaqt omma bilan yaxshi aloqalarni yo’lga qo’yish va ularni uzmaslik uchun sarflanadi. Shuning uchun omma bilan aloqadan “bepul” yoki “rentabelli” bo’lgani uchun foydalanilmaslik kerak. Shuni yaxshi anglash muhimki, takroriy nashrlardan aytilganlar reklamaga nisbatan o’quvchilar uchun ko’proq ishontiruvchan bo’ladi. Ular xodim xarakteristikasi bilan tenglashtirilishi mumkin, ular ko’proq reklamanikidan ko’ra haqiqatga yaqinroq bo’lishi lozim. Bu boshqa maxsus biznes bo’lib, ko’pgina tadbirkorlar omma bilan aloqa uchun maslahatchilar sifatidagi kishilarni chetdan jalb qilish iqtisodiy daromad keltiradi va foydali bo’ladi deb hisoblaydilar. «To’liqroq axborot olmoqchi bo’lsangiz bu haqda omma bilan aloqa bo’yicha maslahatchilar assotsiatsiyasiga murojaat qilishingiz mumkin». Omma bilan aloqa o’rnatish bo’yicha tajribali dasturlarning kuchi va rentabelligi oxirgi besh yil ichida ancha o’sdi. 1984-yildagi Karl Bior tomonidan o’tkazilgan tadqiqotlar hisoboti bo’yicha katta-katta kompaniyalarni omma bilan aloqa o’rnatish bo’yicha maslahatchi kompaniyalar bilan hamkorlik qilinishi ikki yil ichida ikki marta o’sgan. Angliya omma bilan aloqa bo’yicha tashqi mutaxassislardan foydalanish bo’yicha tezda Amerika darajasiga yetib oldi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlarning omma bilan aloqalari bozor iqtisodiyoti sharoitida tez hamda unumli ravishda ortib borishini kuzatishimiz mumkin. Shunga qaramasdan, statistik ma’lumotlarning ko’rsatkichlariga binoan katta kompaniyalar sektorida omma bilan aloqa o’rnatish bo’yicha katta o’sishga erishilgan bo’lsada, buni kichik biznesga hech qanday aloqasi yo’q deb aytish xato bo’ladi. Omma bilan tajribali aloqa o’rnatishga kirish bo’yicha qilinadigan xarajatlar, nisbatan ixcham ko’rinishda bo’lishi mumkin. Omma bilan aloqani o’rnatish bo’yicha ilmlarda ba’zi kichik biznesdagi tadbirkormenedjerlar bu aloqani o’zlari o’rnatgan holda bu ishni ancha muvaffaqiyatli amalga oshirmoqdalar. Ba’zilar aloqa o’rnatishda xarajatlar bo’yicha o’ziga xos loyihalarni tatbiq qilish bo’yicha chetdan maslahatchilarni yollaydilar. Ko’pgina kompaniyalar omma bilan aloqa o’rnatish bo’yicha maslahatchilarni ularga yillik ajratmalar o’tkazish asosida tanlab oladi. Uncha katta bo’lmagan kompaniyalar omma bilan aloqa o’rnatish bo’yicha ro’yxatdan o’tgan maslahatchini menejer oyligi yarmiga teng bo’lgan ulushda yollashi mumkin. Omma bilan aloqa – sotishni siljitish bo’yicha juda kuchli va rentabelli vosita hisoblanadi va biznesning turli o’lchamlari uchun yuqori qimmatdorlik kasb etadi. Potensial buyurtmachilarga namunalarni yuborish va o’z mahsuloti to’g’risida axborot berish orqali reklama qilish. Ba’zi biznes ko’rinishlari namunalar yuborish va o’z mahsulotlari to’g’risida axborot berish orqali reklamaga sezilarli mablag’larini sarflaydilar. Reklama masshtabi namunalar yuborish va o’z mahsulotlari to’g’risida axborot berish vositasida potensial buyurtmachilar uchun budjetdagi mablag’larga tayanilar ekan,

buning uchun har qanday biznes shakllarida budjetida mablag’ topilsa kerak. Agar siz uy uchun jihozlar sotuvi bilan shug’ullanuvchi pochta orqali buyurtma bo’yicha milliy masshtabda ilova (yoki “uy uchun xarid”) yoki uncha katta bo’lmagan kompaniya bo’lsangiz bu reklama aynan siz uchun. Potensial buyurtmachilarga namunalar yuborish va o’z mahsulotingiz to’g’risida axborot berish – bu o’ziga xos tashkillashtirilgan sanoatning katta tarmog’idir. Pochta o’zining xizmatlaridan foydalanish maqsadida firmalarga yordam berish uchun o’zining tavsiya xizmatlarini taklif etishi juda muhimdir. Albatta, agar iste’molchilarga ko’p miqdorda pochta operatsiyalari birinchi marta taklif etilayotgan bo’lsa, ularga pochta xizmatlaridan bepul foydalanish imkoniyati mavjud. Kompaniya namunalar yuborish va o’z mahsuloti to’g’risida axborot berishda foydali bo’lishi uchun ko’rsatilayotgan xizmatlar tajribali tashkillashtirilgan va amalga oshirilgan bo’lishi zarur. Alohida olingan buyurtmalarda xizmatlar ommaviy axborot vositalari xizmatlariga nisbatan namunalar yuborish va axborot yuborishda nashr qilingan ma’lumotlar narxi va nooziqligi e’tiborga olingan holda dizaynga ijodiy yondashilgan bo’lishi lozim. U tijorat biznes bo’lib, u o’zlariga ishlagani uchun ular faqatgina namunalar yuborish va pochta orqali axborot berishda foydalaniladi. Ularni hammasi atrof-muhit bilan ijodiy holda o’zlarining xizmatlarini olib borishadi. Namunalar yuborish va mahsulot to’g’risida axborot berish bo’yicha shug’ullanuvchi kompaniyalar maxsus auditoriyaga puxta yo’naltirilishi mumkin. “Namunalar yuborish va mahsulot to’g’risida axborot puxta yo’naltirilgan bo’lishi kerak...” Bunda zararlar minimallashgan va har bir foydali aloqa uchun xarajatlar qisqargan bo’ladi. Namunalar yuborish va mahsulot to’g’risida axborotni potensial xaridorlarga jo’natishdagi muvaffaqiyatlar ijodiy reklama materiallarida tanlangan va puxta ro’yxat qilinganlarning uyg’unligiga bog’liqdir. Ko’rgazmalar. Biz savdo vakillari orqali sotuvni amalga oshirish ko’proq foydali usul ekanligini ko’rganimiz bilan bu usul o’ziga yarasha ko’p xarajatlarni ham talab qiladi. Savdo vakilining narxi – bu uchrashuvga, safarga va uchrashuvni tashkil qilishga ketgan vaqtning narxi, shu bilan birga savdo vakilining (xaridor bilan muomalasidagi) yo’qotgan foydali vaqtining narxidir. Ko’rgazma – maxsus shaxsiy aloqalarsiz savdo vakillarining kuchli tomonlarini birlashtirish imkoniyatidan iborat. Foydali ko’rgazma ko’p potensial xaridorlarni ularning hisobiga va sizni qoniqtirgan joyda o’tkazish uchun xizmat qiladi. Savdo vakillariga bu vaqtda vaqtincha ko’p xarajatlardan tiyilish mumkin, undan tashqari siz ko’rgazmada o’zingizga tegishli bo’lgan devoriy ko’rgazmalarni o’zingizning mahsulotlaringizni sotishga yordam beradigan xizmatlarni ham amalga oshira olasiz. “Savdo vakillarining shaxsiy aloqalarsiz kuchli tomonlarini birlashtirish imkoniyati...” Toy Faya kabi milliy masshtabda tashkil qilingan ko’rgazmalar – bu bozordagi potensial xaridorlar va sotuvchilar uchrashadigan joy. Bu yana raqobatchilar bir-

birini taklifini baholay olishi mumkin bo’lgan joydir. Undan tashqari eksponentlar sotuvchilar bilan tez-tez muzokara olib boradigan joy bo’lib hisoblanadi. Ko’rgazmalar sotishni siljitishda juda katta imkoniyatlarga ega va tez-tez kompaniyalarning sotishini siljitish bo’yicha asosiy vaqti hisoblanadi. Ko’rgazmaning oxirgi maqsadi, sotishning hajmini ko’paytirishga erishishdir. Biroq, biznesning ba’zi bir shakllari uchun ko’rgazma o’zining mashhurligini tanitish uchun namoyish qilish hisoblanadi. Sotishni rag’batlantirish masalasi ko’rgazmalarga tashrif buyuruvchilar bilan bir necha hafta mobaynida uni o’tkazish jarayonida tadbirni amalga oshiradigan sotish bo’yicha javobgar shaxsning masalasiga aylanmoqda. “Ko’rgazmalar – uni oddiy tomosha qilishga qaraganda ancha qiyin tadbirdir”. Shunday qilib, ko’rgazmalar – bir qarashda ko’ringaniga nisbatan juda mushkul tadbir hisoblanadi. Oldin ko’rgazmalar bilan shug’ullangan menejerlar tez-tez ko’rgazmalarga sarflanadigan umumiy xarajatlarni sezilarli darajada yetarlicha baholay olmaydilar. Joy ijarasi – ko’rgazmaning budjetida tez-tez eng sezilmas xarajat elementi hisoblanadi. To’liq xarajatlar esa quyidagilardir: • ko’rgazmadan oldingi reklama; • ko’rgazmadagi xizmat qiluvchi xodimlarga xarajatlar (ish haqi, yo’lxarajati, yashashi, ovqatlanishi va shu bilan birga tadbirdagi vaqti uchun) • stendni ijaraga olish; • stendni elektrlashtirish va boshqa xizmatlarga; • stendni dizayn, indikator jadvali, jihozlar va boshqalarni xaridqilish; • badiiy ishlar; • sotishni rag’batlantirish uchun adabiyot; • omma bilan muloqotdagi qo’llab-quvvatlash uchun. Nashr qilingan reklama materiallari. «AIDA»ning asosiy prinsiplari reklama materiallarini ishlab chiqishga va boshqa aloqa vositalariga tegishli. Har qanaqa turdagi reklama materiallarini ishlab chiqishda quyidagi ko’rsatkichlardan o’zingizni tiyishingiz lozim: • maqsadli auditoriya; • maqsadli auditoriyaning ehtiyojlari; • shu ehtiyojni qondirish uchun sizning mahsulotingizning qandayyutuq tomonlarga egaligi; • sizning biznesingizdagi mavjud imidjingiz; • istalayotgan imidj; • imidjning o’zgarishidagi materiallarni nashr qilishning mumkinbo’lgan o’rni; • tegishli xarajatlar (materiallar, amal qilish muddati va moslashuv-chanlik kabilarni kiritgan holda). «AIDA» sotishni siljitish bo’yicha barcha aspektlarga tegishli. U quyidagi holatlarda yordam berishi mumkin: • sotishni siljitishni umumiy rejalarini ishlab chiqishda; • individual reklamani ishlab chiqishda;

• nashr qilingan reklama materiallarini ishlab chiqishda; Sotishni siljitish bo’yicha umumiy rejalar «AIDA»ning hamma maqsadlarini qamrab olishi kerak. Ba’zida bittagina reklama elementi «AIDA»ning barcha maqsadlarini qondiradi. Lekin biznes amaliyotida maqsadga erishish maqsadida odatda, sotishni siljitishda barcha elementlarni qatnashishi talab etiladi. Ba’zi hollarda kompaniyalar asosiy e’tiborni korporativ tomonidan belgiga qaratadilar. Bu umumiy soyabon – imidj biznesning barcha maxsus individual ko’rinishlarga taalluqlidir. Korporativ taniladigan belgining farqli tomonlari. Ba’zi hollarda kompaniyalar firma nomini ishlab chiqish uchun aniqlagan mahsulotlar va mahsulot guruhlarini xarakteri tomonlariga sezilarli mablag’larni sarflaydilar. Ba’zi bir kompaniyalar o’zlarining marketing brendlari uchun katta pul sarf qilgan holda korporativ taniladigan belgini ishlab chiqmaslikni afzal ko’radilar. Albatta ular ko’p hollarda bozordagi joyda o’zlarining marketing brendlarini bir-biri bilan raqobatlashuvi jarayonini ko’rishdan zavqlanadilar. Shunda savdo xaridorlari (ulgurji va chakana savdogarlar) bu belgilarni o’zlari yaxshi taniganlari holda, iste’molchilar esa bu holatga hech qanday ahamiyat bermaydilar. Televideniye dasturlari marketing brendlarni ishlab chiqishda diqqatni bir joyga jamlash uchun xizmat qiladi. Kuchli imidjga ega bo’lgan marketing brendlar (firma nomlari), misol uchun Britaniya temir yo’llarida marketing bo’yicha menedjer bo’lib ishlaysiz. Siz bir qancha g’oyalarni taklif etishingiz lozim qaysiki, qanday qilib «Inter Sity»ga ish yuzasidan tashriflarni ko’paytirish uchun potensial xaridorlarni jalb qilish uchun. Tayanch iboralar: Distribyuterlar, xarajatlar, samaradorlik, xarajatlar, sotishni rejalashtirish, talabni siljitish, sotishni rivojlantirish.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. “O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishyo’lida”. – T.: O’zbekiston, 1995. 2. I.A. Karimov. “O’zbekiston-bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xosyo’li”. – T.: O’zbekiston, 1996. 3. J.J. Jalolov. Marketing. O’quv qo’llanma. – T.: 1999. 4. B.Yu. Xodiyev, A.A. Qobulov, S.T. Ishmurodov, M.O. Xadayev, M.S. Yusupov, Sh.A. Meliboyev. «Kichik tadbirkorlikda marketing» (o’quv-amaliy qo’llanma) –T.: YEH TEMPUS dasturi «Matador-2000» loyihasi, 2004.

O'xshashlar

Tovar sotishni tashkil qilish va rag‘batlantirish.

Marketingda axborotlar tizimi

Marketingda narxlar va narxnavo tizimi

Marketing – biznes rejasi

Mehnat bozori infratuzilmasining rivojlanish holati va unga ta’sir etuvchi ijtimoiy-iqtisodiy omillar