logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Mahsulotlar sertifikatsiyasi va uning nazorati

Mahsulotlar sertifikatsiyasi va uning nazorati

Yuklangan vaqt:

10.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

25.431640625 KB
Ko'chirib olish
Mahsulotlar sertifikatsiyasi va uning nazorati Reja: 1.Mahsulotlarni majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirish 2.Milliy mahsulotlarni sertifikatlashtirishg tartibi va qoidalari 3.Chet el mamlakatlarining sertifikatlashtirish ahamiyati 4.Sertifikatlashtirilgan mahsulot ustidan inspeksion nazorat 1. Mahsulotlarni majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirish Ma’lumki, sertifikatlashtirish mahsulotning iste’molchi sog’ligi, uning molmulki va atrof-muhit uchun zararli xususiyatlarini me’yoriy hujjatlarda ko’rsatilgan majburiy talablarga mos kelish darajasini o’rganadi. Undan tashqari, sertifikatlashtirish sertifikatlangan mahsulot ustidan davlat nazoratini ham olib boradi. Ana shu ko’rsatkichlari bilan u mahsulot sifatini nazorat qilishdan farq qiladi. Shuningdek, sertifikatlashtirish sinovlarini bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish maqsadida akkreditlangan sinov laboratoriyalari (markazlari), mahsulot sifatini nazorati esa davlat nazorat idoralari tomonidan olib boriladi. O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarini sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonuniga asosan mahsulot (xizmat)ni sertifikatlashtirish ishlarini tashkil qilish bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan idoralarga yoki milliy idora O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi)ga yuklatilgan. O’zbekiston Respublikasi milliy sertifikatlashtirish tizimida ikki xil sertifikatlashtirish turlari ishlatiladi: majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirish. Mahsulot (xizmat)larni u yoki bu turdagi sertifikatlashtirishga mansubligi, ularning tashqi muhit, inson salomatligi va mol-mulkiga zararli ta’siri asosiy me’zon bo’lib hisoblanadi . Shun ing uchun ham atrof-muhit, inson sog’ligi va uning mol-mulkiga ta’sir ko’rsatuvchi mahsulot (xizmat)lar, albatta majburiy sertifikatlashtirishdan o’tkaziladi, qolgan mahsulotlar esa ixtiyoriy ravishda sertifikatlashtiriladi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 14 avgustdagi 409-sonli «O’zbekiston Respublikasi hududiga keltiriladigan va uning hududidan chetga chiqariladigan, xavfsizligini ta’minlash uchun majburiy sertifikatlashtirilishi kerak bo’lgan mahsulotlar ro’yxatini, sertifikatlashtirish tartibini tasdiqlash to’g’risida»gi qarori bilan mahsulotlar, shu jumladan sertifikatlashtirish va xavfsizligini ta’minlash kerak bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlarinn Respublika hududiga kiritish yoki ularni respublika hududidan chetga olib chiqib ketish tartib- qoidalari ko’rsatib berilgan. Shuningdek, ushbu qaror bilan majburiy sertifikatlashtirishdan o’tkaziladigan mahsulotlar ro’yxati ham tasdiqlangan. Ushbu qarorga asosan oziq-ovqat mahsulotlarining barcha turlari majburiy sertifikatlashtirishdan o’tkaziladi. Majburiy sertifikatlashtirish ishlarini tashkil qilish va o’tkazish O’zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish markazi O’zdavstandartga yoki uning topshirig’iga ko’ra boshqa akkreditatsiyadan o’tgan sertifikatlashtirish idoralari (organlari) zimmasiga yuklatiladi. Shu narsani alohida ta’kidlash lozimki, agar inson hayoti, sog’ligi va uning mol-mulki hamda atrof-muhitga zapapi ta’sir etishi mumkin bo’lgan mahsulotlar tayyorlash, ulardan foydalanish, ularni tashish va saqlash xavfsizligini ta’minlash bo’yicha talablar bo’lmasa, u holda davlat boshqaruvining tegishli idora (organ)lari bunday talabnomani kechiktirmasdan ishlab chiqishi va uni amalda qo’llashi shart. Milliy mahsulotlarni majburiy sertifikatlashtirish qoida va tartiblari O’zbekiston Respublikasining rahbariy hujjati (O’zRH 51-062-97 (O’zbekiston sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sertifikatlashtirishni tayyorlash va uni o’tkazish tartibi. Umumiy talablar) da belgilab berilgan. Majburiy sertifikatlashtirish deganda sertifikatlashtirish huquqiga ega bo’lgan sertifikatlashtirish idorasi tomonidan mahsulot, jarayon yoki xizmatning me’yoriy hujjatlarda belgilangan majburiy talablarga muvofiqligini tasdiqlash tushuniladi. Mahsulotlarni majburiy sertifikatlashtirish bosqichlarini shartli ravishda quyidagilarga bo’lish mumkin: - dekloratsiya - talabnoma berish va u asosida qaror qabul qilish; - namunalar tanlash (olish), identifikatsiyalash va sinovdan o’tkazish; - ishlab chiqarish yoki sifat tizimini sertifikatlashtirish (agar sertifikatlashtirish tartibi bo’yicha sertifikatlashtirish lozim bo’lsa, yoki arizachi talabiga ko’ra); -muvofiqlik sertifikati muvofiqlik belgisi berish va mahsulotni Davlat ro’yxatiga (reestriga) kiritish; Respublika hududida majburiy sertifikatlashtirilishi lozim bo’lgan, lekin muvofiqlik sertifikatiga ega bo’lmagan holda xilof ravishda muvofiqlik belgisi bosilgan mahsulotlarni sotish (realizatsiya qilish) man etiladi. Tayyorlovchi (ta’minlovchi yoki tadbirkor) larning mahsulotlari majburiy sertifikatlashtirishdan o’tishi lozim bo’lganda, ular quyidagi qoida va tartiblarga amal qilishlari kerak: -majburiy sertifikatlashtirilishi lozim bo’lgan mahsulotlarni sertifikatlashtirish uchun taqdim etish; -mahsulotlarni sertifikatlashtirish idora (organ) lari yoki ular tan olgan idoralar tomonidan berilgan muvofiqlik sertifikati yoki belgisi mavjud bo’lgandagina realizatsiya qilish yoki sotish; - agar sertifikatlashtirilgan mahsulot belgilangan me’yoriy hujjatlar talablariga javob bermasa yoki ushbu mahsulotga berilgan muvofiqlik sertifikati yoki belgisining amal qilish muddati tugagan bo’lsa, u holda mahsulotni realizatsiya qilishni to’xtatib qo’yish: -mahsulot ishlab chiqarish texnalogik jarayonlariga texnik yoki boshqa o’zgartirishlar kiritilganligi to’g’risida sertifikatlashtirish idoralariga belgilangan tartibda xabar berish va boshqalar. O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonunining 17-moddasida ko’rsatilganidek, har qanday mahsulot yuridik va jismoniy shaxslarning tashabbusi bilan uning me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini tasdiqlash uchun ixtiyoriy sertifikatlashtirishdan o’tkazilishi mumkin. Yuqorida qayd kilinganidek, O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish tizimi mahsulotlarni majburiy sertifikatlashtirishdan tashqari, ixtiyoriy sertifikatlashtirishni ham amalga oshiradi. Yuqorida ko’rsatib o’tilganidek, majburiy sertifikatlashtirish ro’yxatiga kiritilmagan mahsulotlar ta’minlovchi (tadbirkor, bajaruvchi), sotuvchi (ta’minlovchi) yoki iste’molchining shaxsiy tashabbusiga ko’ra ixtiyoriy ravishda sertifikatlashtirilishi mumkin. Ixtiyoriy sertifikatlashtirish deganda, ishlab chiqaruvchi, sotuvchi yoki iste’molchining tashabbusi bilan ixtiyoriy ravishda o’tkaziladigan sertifikatlashtirish tushuniladi. Ixtiyoriy sertifikatlashtirishning asosiy maqsadi mahsulot raqobatbardoshligini ta’minlash va o’zini sifat tizimiga ishonch hosil qilishidan iborat. Shuningdek, ixtiyoriy sertifikatlashtirish o’ziga xos reklama vazifasini ham bajaradi. O’z mahsulotini sertifiktlashtirishdan o’tkazgan talabgor (arizachi) ixtiyoriy sertifikatlashtirish qonun-qoidalariga binoan o’zining hohlagan me’yoriy hujjatini tanlash huquqiga ega. Shuningdek, talabgor (arizachi, yuridik yoki jismoniy shaxs) o’z mahsulotini qanday ko’rsatkichlar va sinash uslublari bo’yicha sertifikatlashirishni ham o’zi tanlaydi. Mahsulotlarni ixtiyoriy sertifikatlashtirish qonun-qoidalari va tartiblari ham mahsulotlarni majburiy sertifikatlashtirish qonun-qoidalari va tartiblariga o’xshash bo’lib, ixtiyoriy sertifikatlashtirishdan o’tgan mahsulotga ham muvofiqlik sertifikati beriladi. Yuqorida ta’kidlanganidek, chetdan keltirilgan va sertifikatlashtirilishi lozim bo’lgan mahsulotlar ham majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirishdan o’tkaziladi. Jumladan, chet ellik talabgor yoki arizachi (jismoniy yoki yuridik shaxs) ham o’zining mahsulotlarini ixtiyoriy ravishda sertifikatlashtirishdan o’tkazishi mumkii. Bunda mahsulotni ixtiyoriy sertifikatlashtirishdan o’tkazish to’g’risidagi qarorni belgilangan tartib-qoidalar asosida talabgor yoki arizachining o’zi qabul qiladi. Chet ellik arizachining mahsuloti u hohlagan me’yoriy hujjat (milliy, xalqaro, davlatlararo yoki hohlagan rivojlangan mamlakat me’yoriy hujjatlar) talablariga asosan sertifikatlashtiriladi. Bunday mahsulotlarga ham muvofiqlik sertifikati berilib, pecpublika sertifikatlashtirish milliy tizimning Davlat ro’yxati (reestri) dan o’tkaziladi. Sertifikatlashtirish tartib va qoidalarini belgilovchi ixtiyoriy sertifikatlashtirish tizimi O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) bilan kelishilgan holda akkreditlangan idoralar tomonidan belgilanadi. 2. Milliy mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartibi va qoidalari Yuqorida aytib o’tilganidek, sertifikatlashtirishdan majburiy o’tkazilishi lozim bo’lgan, ammo xali sertifikatlashtirishdan o’tmagan barcha mahsulot respublika hududida realizatsiya qilinishi (sotilishi) man etilgan. Sertifikatlashtirishni O’zbekiston sertifikatlashtirish milliy tizimi doirasida o’tkazish uchun respublika yoki chet el so’rovchi (arizachi)si bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan muvofiqlik idorasiga dekloratsiya - buyurtmanoma yuboradi. Dekloratsiya – talabnomaga sertifikatlashtirish bo’yicha sinovlarni o’tkazish, sertifikatni rasmiylashtirish va uni Davlat ro’yxati (reestri)dan o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan hujjatlar ilova qilinadi. Sertifikatlashtirish bo’yicha idora dekloratsiya - buyurtmanomani ko’rib chiqadi, ularni tekshiradi va tahlil qiladi, so’ngra 15 kundan kechiktirmasdan (hujjat kelib tushgandan so’ng) sertifikatlashtirish bo’yicha barcha asosiy shartlarni o’z ichiga olgan, ya’ni sertifikatlashtirish sxemasi va sertifikatlashtirish o’tkaziladigan meyoriy hujjatlar ko’rsatilgan qarorni so’rovchi (arizachi)ga xabar qiladi. Undan tashqari qarorda sinovlarni o’tkazadigan akkreditlangan sinov laboratoriyalari (markazlari) va sifat tizimi yoki ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish (agar bu sertifikatlashtirish sxemasi bilan nazarda tutilgan bo’lsa) kim tomonidan o’tkazilishi ham ko’rsatiladi. Sertifikatlashtirish idorasining ijobiy qarorini olgan arizachi (talabgor) qarorda ko’rsatilgan sinov laboratoriyasi (markazi) bilan sinov o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan harajatlarni to’lash haqida xo’jalik shartnomasini to’zadi. Sertifikatlashtirishning umumiy muddati bir oydan oshmasligi kerak. Sinovlarni o’tkazish uslublari, sinovlar uchun namunalar olish (tanlash) qoidalari va ularning maqsadi hamda identifikatsiyalash (tenglashtirish, o’xshatish) va ularni saqlash me’yorlari sertifikatlashtirish me’yoriy hujjatlarida belgilab berilgan. Sinov namunalari O’zRH 51-094-98 (O’zbekiston sertifikatlashtirish milliy tizimi. Mahsulotni identifikatlash-tirish bo’yicha yo’riqnoma) rahbariy hujjat talablariga binoan identifikatlashtiriladi. Sinovlarni o’tkazishdan asosiy maqsad – mahsulot sifat ko’rsatkichlarining xaqiqiy qiymatlari haqida ob’ektiv va ishonchli axborot olish va ularni ushbu mahsulotni me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini baholashdan iborat. Namunalar tanlab olish sertifikatlashtirish bo’yicha idora yoki sinov laboratoriyasi tomonidan so’rovchining ishtirokida amalga oshiriladi va dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi. Agar uning maxfiyligiga rioya qilish kerak bo’lsa, u holda tanlab olingan namunalar yopiq idishlarga solinib, muhrlanishi va kodlanishi mumkin. Bu paytda dalolatnoma uch nusxada to’ziladi va ikkita nusxasi bojxona idorasiga yuboriladi. O’tkazilgan sinov natijalari bo’yicha sinov laboratoriyasi (markazi) qaror qabul qiladi va u vakolatlangan mutaxassislar tomonidan imzo qo’yilgandan so’ng laboratoriya (markaz) boshlig’i tomonidan tasdiqlanadi. Agar sinov natijalari salbiy bo’lsa, u holda sertifikatlashtirish idorasi arizachi (so’rovchi)ga sertifikat bermaslik to’g’risidagi rad xulosasi (javobi)ni yuboradi. Arizachi va sinov laboratoriyasi (markazi) o’rtasida sinov o’tkazish bo’yicha to’zilgan xo’jalik shartnomasiga asosan sinov namunalari saqlanadi, utillashtiriladi yoki arizachi (so’rovchi)ga etkazib beriladi. Sertifikatlashtirish idorasi o’tkazgan sinov natijalari bo’yicha to’zilgan qarorni ko’rib chiqadi va u ijobiy bo’lsa, mahsulotga muvofiqlik sertifikat berish to’g’risida qaror qabul qiladi. So’ngra rasmiylashtirilgan muvofiqlik sertifikati sertifikatlashtirish milliy tizimining Davlat ro’yxatiga (reestriga) kiritiladi va unga ro’yxatga olingan tartib raqami (nomeri) qo’yiladi. Aks holda, u haqiqiy deb hisoblanmaydi. Muvofiqlik sertifikatining amal qilish muddati uch yildan oshmasligi kerak. Mahsulotlarni sertifikatlashtirishdan o’tganligi to’g’risidagi ma’lumotlar davriy ravishda O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi)ning bosma idoralari tomonidan berilib turiladi. Bojxona ta’minotida bo’lgan chetdan keltirilgan (import bo’yicha) mahsulotdan namunalar tanlab olish bojxona idorasining ruxsati bilan bojxona inspektori va tovar egasi yoki uning vakili ishtirokida sertifikatlashtirish bo’yicha idora vakillari tomonidan bajariladi. Bunda uch nusxada tanlab olish dalolatnomasi to’ziladi, ulardan ikkinchi nusxasi bojxona idorasiga topshiriladi. Qolgan protseduralar (ish tartibi) yuqorida qayd etilganidek amalga oshiriladi. 3. Chet el mamlakatlarining sertifikatlashtirish ahamiyati Mahsulotlar, jarayonlar yoki xizmatlar xavfsizligini tekshirish bo’yicha o’tkaziladigan ishlar butun jahon miqyosida amalga oshiriladi. Mahsulot xavfsizligini tasdiqlash esa, mahsulotni sertifikatlashtirish orqali yoki sertifikatlarni tan olish hamda respublikadan tashqarida tovar ishlab chiqaruvchilarga tovarlari uchun berilgan tashqi muvofiqlik guvohnomalari orqali amalga oshiriladi. Hozirgi kunda turli idora (tashkilot)lar tomonidan bajariladigan mahsulot xavfsizligini tekshirishning ko’plab protseduralari va uslublari mavjud. Bularga standartlar talablariga rioya qilinishi ustidan davlat nazorati, sanitariya-gigiena nazorati, mahsulotni mahkama (uchrejdenie) tekshiruvi va uni qabul qilish, milliy iste’molchi tashkilotlar tomonidan bajarilayotgan mahsulot sifati va xavfsizligini tekshirish bo’yicha faoliyatlarni misol tariqasida keltirish mumkin. Chet mamlakatlarda xavfsizlik va xususiy biznesning paydo bo’lgan an’analari sohasida yaxshi rivojlangan qonunchilikning mavjudligida ishlab chiqarilayotgan mahsulot xavfsizligi, uni tekshirish, sinash va yaroqsizlantirish (utilizatsiya) javobgarligi ishlab chiqaruvchiga yuklatilgan. Davlatning tekshiruvchi idoralari yalpi tekshiruvlarni amalga oshirmaydi, ular faqat jabrlangan tomon yoki uning vakilini murojaati bo’yicha noinsof ishlab chiqaruvchilarga nisbatan sud tartibida zarur choralar qo’llaydi. Ko’plab chet mamlakatlarining qonunchiligi mahsulotning muayyan (mavjud) turlari va guruhlariga bo’lgan talablarni belgilovchi alohida qonunlardan tashkil topgan. Masalan, sertifikatlashtirish bo’yicha franso’z assotsiatsiyasi (AFNOR) ning ma’lumotlariga qaraganda, Evropa iqtisodiy hamjamiyati (EIH) a’zo mamlakatlarida va Evropa erkin savdo assotsiatsiyasi (EESA) da 500 dan ortiq buyumlar sertifikatlashtiriladi, 300 dan ortiq sertifikatlashtirish tizimlari va 700 dan ortiq sertifikatlashtirish idoralari faoliyat ko’rsatadi. Sanoati rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda ko’pdan buyon va keng miqyosda qo’llanilayotgan sertifikatlashtirish o’z mamlakatlari va o’z bozorlariga milliy standartlar yoki mamlakatda amal qilayotgan boshqa texnik me’yoriy hujjatlarga muvofiq kelmaydigan mahsulotlarni kirib qolishidan himoya qiladi.Shu narsani alohida ta’kidlab o’tish joizki, chet mamlakatlarda bitta mahsulot uchun mo’ljallangan standartlar va boshqa turli texnik me’yorlar bir-biridan farq qiladi, natijada ular xalqaro savdoda texnik to’siqlar kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun ham jahon bozorida raqiblarni teng huquqli sherikchiligini ta’minlash uchun ularni muvofiqlashtirishni taqoza etadi.Barcha chet mamlakatlarda sertifikatlashtirish idoralaridan tashqari ularning chegaralarida joylashgan maxsus xizmatlar ham mavjud. Bu xizmatlar chetdan olib kirilayotgan mahsulotning veterinariya (chorva va chorvachilik mahsulotlari), tez bo’zuluvchi mahsulotlar, alohida xavfli kimyoviy moddalar, transport vositalarini tekshiruv kabi tekshirish turlarini amalga oshiradi. 1947 yildan boshlab ta’riflar va savdo bo’yicha faoliyat ko’rsatib kelayotgan bosh bitim (TSBB) jahon savdo qoidalarini ishlab chiquvchi xalqaro tashkilot hisoblanadi. 1993 yilning dekabrida TSBB tarkibidagi Urugvay ko’p tomonlama savdo mo’zokaralarida TSBBni jahon savdo tashkiloti (JST)ga o’zgartirish to’g’risida taklif kiritdi va uni o’zgartirish bo’yicha qaror qabul qilindi.Hozirgi kunda 25 davlat ushbu tashkilot a’zosi hisoblanadi, ularning umumjahon tovar oborotini 90 foizini tashkil qiladi. Undan tashqari 20 ga yaqin davlatlar Bosh bitimga qo’shilish arafasida turibdi.Sinov tashkilotlarini o’zaro tan olish va akkreditlash sohalarida xalqaro darajada davlatlar orasidagi hamkorlik 1977 yilda chiqarilgan sinov laboratoriyalarini akkreditlash bo’yicha xalqaro konferensiya (ILAK) doirasida amalga oshiriladi.ILAK – bu xalqaro forum bo’lib, uning vazifasiga laboratoriyalar (markazlar)ni akkreditlash mezonlarini xalqaro miqyosda uyg’unlashtirish, xalqaro savdoda texnik to’siqlarni bartaraf qilishga ko’maklashish, xalqaro va milliy darajada amal qilayotgan sertifikatlashtirish bo’yicha idoralar (organlar) bilan faol hamkorlik qilish kiradi. 4. Sertifikatlashtirilgan mahsulot ustidan inspeksion nazorat Shu narsani ta’kidlash joizki, mahsulotga berilgan har qanday muvofiklik sertifikati ham o’zining amal qilish davrida korxonada sifatli, inson sog’ligi, uning hayoti va atrof-muhit uchun xavfsiz mahsulot ishlab chiqarilishini kafolatlay olmaydi. Shuning uchun ham sertifikatlashtirilgan mahsulot ustidan inspeksion nazorat o’tkaziladi. Masalan, mahsulotni sertfikatlashtirishdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi Nizomning 28-bandiga asosan seriyalab ishlab chiqarilayotgan mahsulot ustidan yiliga kamida bir marta inspeksion nazorat o’tkaziladi.Inspeksion nazoratning o’tkazilishi na uning davriyligi mahsulotning turi, uning o’ziga xos xususiyatlari, ishlab chiqarish muddati, hajmi va boshqa omillarga bog’liq bo’ladi.Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sertifikatlashtirishdan o’tkazilgan tavsif va me’yorlarini me’yoriy hujjatlar talablari asosida nazoratdan o’tkazish yo’li bilan ularning barqarorligiga ishonch hosil qilish inspeksion tekshiruvning asosiy maqsadi hisoblanadi.Agar mahsulot sifati me’yoriy hujjatlar talablariga mos kelmasa, u holda inspeksion nazorat natijasi bo’yicha berilgan muvofiqlik sertifikatining muddati vaqtincha to’xtatiladi. Inspeksion nazoratning asosiy vazifasi – sertifikatlash-tirilgan mahsulotning me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini tasdiqlashdan iborat. Mahsulotni sertifikatlashtirish sxemasiga asosan inspeksion nazoratning ob’ekti quyidagilar bo’lishi mumkin: - mahsulotga belgilangan me’yoriy hujjatlar, mahsulot tavsiflarini sinash usullari va ishlab chiqarish texnologiyasi; - sertifikatlashtirilgan mahsulot tavsiflari; - ishlab chiqarish holati va sifat tizimlari; - sertifikatlashtirilgan mahsulotni ishlab chiqarish korxonalari va savdo tashkilotlarida saqlanish sharoiti; - markalash va tashish jarayonlari; - mahsulotga takdim etiladigan (soprovajdayu щ ie) hujjatlar; - mahsulotni muvofiqlik belgisi bilan markalanishi. Inspeksion nazorat o’tkazishda mahsulotga muvofiqlik sertifikatini bergan sertifikatlashtirish idorasi yoki uning topshirig’iga ko’ra akkreditlangan boshqa nazorat idoralari xodimlari ishtirok etishadi. Agar mahsulot 5 va 6 sertifikatlashtirish sxemalari bo’yicha sertifikatlash-tirishdan o’tkazilgan bo’lsa, u holda inspeksion nazoratga korxona sifat tizimini yoki ishlab chiqarish holatini sertifikatlashtirishda ishtirok etgan idora xodimlari ham jalb etiladi. Bu jarayonda sertifikatlashtirish, standartlashtirish va metrologiya sohasi bo’yicha katta tajribaga ega bo’lgan ekspert-auditorlar qatnashadi. Agar zarur bo’lsa, shartnoma asosida boshqa tashkilotlarning mutaxassislari ham qatnashishi mumkin.Respublikada sertifikatlashtirilgan mahsulotlarni inspeksion nazoratdan o’tkazish tartibi O’zbekiston Respublikasining O'zRH 51-104:2000 (O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sertifikatlash-tirilgan mahsulotlarni inspeksion tekshiruvini o’tkazish tartibi) rahbariy hujjati bilan belgilanadi. Sertifikatlashtirilgan mahsulot ustidan inspeksion nazorat boshlash uchun muvofiqlik sertifikati bo’yicha mahsulot ishlab chiqarilayotgan korxona va sertifikatlashtirish idorasi o’rtasida to’zilgan shartnoma asos bo’ladi. Shartnomada bajariladigan ish turlari, ularni bajarish muddati va nazorat xizmatlari uchun to’lov shartlari ko’rsatiladi. Sertifikatlashtirilgan mahsulot ustidan inspeksion nazorat quyidagi tartib va bosqichlarda amalga oshiriladi: - nazoratga tayyorlanish; - nazorat ob’ektlarining muvofiqligini baholash; - nazorat natijalarini rasmiylashtirish; - nazorat natijalari bo’yicha qaror va chora-tadbirlar qabul qilish. Nazoratga tayyorlanish bosqichida sertifikatlashtirish idorasining inspeksion nazoratga jalb etilgan xodimlari tomonidan korxonaning ishlab chiqarish holati bilan bog’liq bo’lgan ma’lumotlar, amaldagi sifat tizimi, sertifikatlashtirilgan mahsulotdan foydalanish, ularni tashish, ishlab chiqarish korxonasi va savdo tashkilotlarida saqlanish shartlari to’g’risidagi ma’lumotlar hamda ishlab chiqarilayotgan mahsulotga majburiy talablar qo’yadigan me’yoriy hujjatlar to’liq o’rganib chiqiladi. Natijada nazorat turlari, mahsulotni sinash usullari aniqlanadi va inspeksion nazorat dasturi, anketa-savolnomalari to’ziladi. Ularning bir nusxasi esa nazoratdan o’tadigan korxonaga beriladi. Inspeksion nazorat dasturi nazorat ishtirokchilari bilan kelishilgandan so’ng sertifikatlashtirish idorasi rahbari tomonidan tasdiqlanadi va u inspeksion nazoratini boshlash uchun asos hisoblanadi.Inspeksion nazorat dasturi quyidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi: komissiya tarkibi, nazorat o’tkazish muddati va joyi, nazorat maqsadi va ob’ekti, nazorat ishlarining hajmi, mazmuni va nazorat natijalarining maxfiyligiga qo’yiladigan talablar. Bular inspeksion nazorat dasturining quyidagi bandlarida o’z aksini topadi: - umumiy ma’lumotlar; - ishlab chiqarishni nazorat qilish; - mahsulotni nazorat qilish; - litsenzion shartnomalar shartlariga rioya etilishini nazorat qilish; - nazorat dalolatnomasini rasmiylashtirish. Inspeksion nazoratning «Tekshiruvni o’tkazish» bosqichida nazorat dasturining «Umumiy ma’lumotlar», «Ishlab chiqarishni nazorat qilish», «Mahsulotni nazorat qilish», «Litsenzion shartnomalariga rioya etilishini nazorat qilish» bandlaridagi ishlar bajariladi. Inspeksion nazorat dasturining «Umumiy ma’lumotlar» bandida sertifikatlashtirilgan mahsulotni ishlab chiqarayotgan korxona rekvizitlari, inspeksion nazoratni o’tkazish joyi va vaqti, nazoratning asosiy maqsadi va vazifalari hamda nazorat komissiyasining tarkibi ko’rsatiladi. «Ishlab chiqarishni nazorat qilish» bandida mahsulotni sertifikatlashtirish sxemasiga asosan quyidagi ishlarni bajarish rejalashtiriladi: - sertifikatlashtirilgan mahsulotga belgilangan me’yoriy va texnik hujjatlarning mavjudligi va ularga o’z vaqtida o’zgartirishlar kiritilganligini nazorat qilish; - bekor qilingan standart va texnik shartlar bo’yicha mahsulot ishlab chiqarilganligi to’g’risidagi ma’lumotlarni o’rganish; -muvofiqlik belgisinipg to’g’ri qo’llanilishi, muvofiqlik sertifikatining asl nusxasi va nusxalardan to’g’ri foydalanishni aniqlash; -sertifikatlashtirilgan mahsulotga berilgan reklamatsiya va iste’molchilarning narozichiliklarini hisobga olib borilganligi va ro’yxatdan o’tkazilganligi hamda ular to’g’risida o’z vaqtida sertifikatlashtirish idoralariga xabar qilingan-ligini tahlil qilish; -korxona omborlarida xom ashyo va butlovchi buyumlarning ehtiyoj zahirasining mavjudligi va ularni saqlash sharoitini nazorat qilish; - ish joylarida konstruktorlik va texnologik hujjatlar va korxonada ajratilgan sifatsiz mahsulotlarni saqlash uchun maxsus xonalarning mavjudligini o’rganish; - sinov jihozlarining holati, sinov usullarining to’g’ri tanlanganligi, o’lchash asboblari va sinov jihozlarining mavjudligi hamda ularning o’z vaqtida bajarilishini nazorat qilish; - texnologik jarayonlarga rioya qilinishi, shu jumladan texnologik operatsiyalarning to’g’ri bajarilishini aniqlash; - texnologik jihozlarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatish bo’yicha ishlarni rasmiylashtirilganligini tahlil qilish; - mahsulotni ortish, tashish, tushirish, saqlash va omborlarda joylashtirish usullarini aniqlash; - kirish nazoratining o’tkazilishi, xom ashyo va materiallari hamda yordamchi buyumlardan foydalanishning to’g’riligini o’rganib chiqish; - sertifikatlashtirish idorasi tomonidan tasdiqlangan kamchiliklarni to’zatish chora-tadbirlari bo’yicha ishlarni o’z vaqtida bajarilishini nazorat qilish va boshqalar. Inspeksion nazorat dasturining «Mahsulotni tekshirish» bandi mahsulotga belgilangan amaldagi me’yoriy hujjatlarni nazorat qilish, sinovlar uchun namunalar olish tartibi, sinovlar hajmi va sharti, sinovlar o’tkazish joyi, oldinlari o’tkazilgan sinov natijalaridan foydalanish choralari, ishlab chiqarilayotgan mahsulotni identifikatsiyalash tartibi va muvofiqlik sertifikati bo’yicha ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorini aniqlashni o’z ichiga qamrab oladi. Ushbu dasturning «Litsenzion shartnomalar shartlariga rioya qilish» bandida quyidagi masalalarni o’rganish rejalashtirilgan: -sertifikatlashtirilgan mahsulotda muvofiqlik belgisining mavjudligi va uni to’g’ri qo’yilishi; - muvofiqlik belgisini qo’llanganligi va litsenzion shartnomaning boshqa shartlariga rioya qilinganligi uchun litsenzion to’lovlarning to’g’riligi va muntazamligi. Inspeksion nazorat dasturining «Ishlab chiqarishni tekshirish» bandida ko’rsatilgan savollar bo’yicha sertifikatlashtirilgan mahsulot ishlab chiqarayotgan korxonaning holatini tekshirish sertifikatlashtirish sxemalari asosida, mahsulotni nazorat qilish esa nazorat dasturining tegishli bandidagi savollari asosida amalga oshiriladi. Namunalar olish maxsus dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi. Ularni sinovdan o’tkazish esa akkreditlangan sertifikatlashtirish idorasi tomonidan sinov laboratoriyalari (markazlari)da amalga oshiriladi. Bordiyu sinov laboratoriyalari bo’lmasa, u holda sinovlar belgilangan tartibda attestatsiyadan o’tgan ishlab chiqarish korxonasining laboratoriyasida ham o’tkazilishi mumkin. Bunday hollarda sinov o’tkazish paytida inspeksion nazorat guruhi a’zolari hamda sertifikatlashtirish idorasining masul xodimi ishtirok etadi. So’ngra sinov natijalari asosida bayonnoma to’ziladi. Litsenzion shartnomalar shartlariga rioya qilinishini nazorat qilish muvofiqlik belgisining mavjudligini aniqlashdan va uning buyumga, taraga, o’rabbog’lash materialiga va ko’zatuv hujjatlariga to’g’ri qo’yilganligini o’rganishdan boshlanadi. Nazorat bevosita ishlab chiqarish korxonasi yoki savdo tashkilotida o’tkaziladi.Inspeksion nazorat dalolatnomasini tuzish va nazorat obektlarining muvofiqligini baholash ishlab chiqarish, mahsulot va muvofiqlik belgisini nazorat qilish natijalari asosida amalga oshiriladi. Shu narsani alohida ta’kidlash joizki, nazoratdan o’tkazilgan ob’ektlarni baholash bo’yicha xulosalar (qarorlar) aniq va shubhasiz to’g’ri bo’lishi kerak. Inspeksion nazorat dalolatnomasida esa alohida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning muhim tavsiflari baholari va sertifikatlashtirilgan mahsulotning me’yoriy hujjatlar talablariga mos kelishi haqidagi xulosalarga alohida e’tibor qaratiladi. Ushbu dalolatnoma inspeksion nazorat dasturining « Tekshirish dalolatnomasini rasmiylashtirish» bandining talablari asosida rasmiylashtiriladi va uning birinchi nusxasi (ilovalari bilan) nazorat o’tkazilgan korxonalar, ikkinchisi sertifikatlashtirish idorasiga beriladi. Agar dalolatnoma ijobiy to’zilgan bo’lsa, u holda sertifikatlashtirish idorasi muvofiqlik sertifikati va belgisini qo’llashga huquq beradigan litsenzion shartnomani 15 kun maboynida tasdiqlaydi. Bordiyu iisneksion nazorat natijasida mahsulotning xavfsizligiga ta’sir qilmaydigan tavsiflarida kamchiliklar aniqlangan bo’lsa va ular me’yoriy hujjatlarning majburiy talablari bilan bog’liq bo’lmasa, u holda ham sertifikatlashtirish idorasi muvofiqlik sertifikati va litsenzion shartnomani qayta tasdiqlab,mavjud kamchiliklarini bartaraf etish uchun ishlab chiqarish korxonasiga muddat beradi. Agar inspeksion nazorat natijasi bo’yicha mahsulotni me’yoriy hujjatlarning majburiy talablariga muvofiq kelmaganligi aniqlansa, u holda sertifikatlashtirish idorasi muvofiqlik sertafikatining amal qilishini vaqtincha to’xtatadi va davlat nazorat idoralariga ishlab chiqarishni to’xtatilishi va mavjud kamchiliklarni to’zatish uchun kerak vaqtini kelishib olish to’g’risida qaror yuboradi.Agar korxona tomonidan kamchiliklarni to’zatish bo’yicha to’zilgan choratadbirlar belgilangan muddatda bajarilmasa, u holda sertifikatlashtirish idorasi mahsulotga berilgan muvofiqlik sertifikatini bekor qilish haqida qaror qabul qiladi va qarorni o’zining kitobida ro’yxatdan o’tkazadi. So’ngra qarorni mahsulot ishlab chiqarayotgan korxonaga va 5 kun muddat ichida O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi), bojxona idoralari va kerak bo’lsa ommaviy axborat vositalariga beradi. Muvofiqlik sertifikati bekor qilingan ishlab chiqarish korxonasi qarorini dalolatnoma orqali sertifikatlashtirish idorasiga qaytarib, tezlik bilan mahsulot ishlab chiqarishni to’xtatadi. Agar savdo korxonalarida sotilmasdan qolgan mahsulot bo’lsa, ularni qaytarib oladi.Shuning bilan birgalikda ispeksiop nazoratdan o’tkazilayotgan mahsulot ilgari 5 va 6 sertifikatlashtirish sxemalari bo’yicha sertifikatlashtirilgan bo’lsa, u holda unga berilgan muvofiqlik sertifikati va litsenzion shartnomasining amal qilish muddati ishlab chiqarish yoki sifat tizimini sertifikatlashtirish bo’yicha idora qarori bilan ham vaqtincha yoki butunlay to’xtatilishi mumkin. Buning uchun ishlab chiqarish yoki sifat tizimini sertifikatlashtirish idorasi ishlab chiqarish yoki sifat tizimiga berilgan muvofiqlik sertifikatining amal qilish muddatini vaqtincha yoki butunlay to’xtatish bo’yicha qaror qabul qilishi kerak. Bunday hollarda mahsulotga muvofiklik sertifikatini bergan idora uning amal qilish muddatini vaqtincha yoki butunlay to’xtatish bo’yicha qaror qabul qiladi. Tayanch iboralar: 1994 yil 14 avgustdagi 409-sonli qaror; majburiy sertifikatlashtirish; ro’yxatga kiritilmagan mahsulot; me’yoriy hujjatni tanlash; ixtiyoriy sertifikatlashtirish; Davlat ro’yxati (reestri); ISO/MEK, ISO; EN 45000; dekloratsiya buyurtma; xo’jalik shartnomasi; identifikatsiyalash; ijobiy qaror, rad javobi; namuna; AFNOR, EIH, EESA, TSBB, JST, ILAK; inspeksion nazorat ob’ekti va bosqichlari; tekshiruvga tayyorgarlik; inspeksion nazorat ob’ekti va bosqichlari; tekshiruvga tayyorgarlik; mahsulotni tekshirish; nazorat dasturi va dalolatnomasi; litsenzion shartnoma; muvofiqlik sertifikati; namuna olish dalolatnomasi; idora qarori va boshqalar. Nazorat uchun savollar: 1.Qaysi qonunga asosan «O’zstandart» agentligiga sertifikatlashtirish ishlarini tashkil qilish yuklatiladi? 2. Majburiy sertifikatlashtirish nima va uning qanday bosqichlari mavjud? 3. Ixtiyoriy sertifikatlashtirish nima? 4. Dekloratsiya nima, u qanday amalga oshiriladi? 5. Sinovlarni o’tkazishdan asosiy maqsad nimalardan iborat? 6.Chet el mamalakatlarining sertifikatlashtirish ahamiyatlari nimalardan iborat? 7. ILAK nima va uning vazifalari nimalardan iborat? 8. Qaysi nizomga asosan inspeksion nazorat qachon o’tkaziladi? 9.Mahsulotni sertifikatlashtirish sxemasiga asosan inspeksion nazoratning ob’ektlari qaysilarni tashkil qiladi? 10.Sertifikatlashtirilgan mahsulot ustidan inspeksion nazorat qanday tartib va bosqichlarda amalga oshiriladi? 11. Inspeksion nazorat dasturi qanday ma’lumotlarni o’z ichiga oladi va ular dasturning qaysi bandlarida keltirib o’tilgan? 12. Inspeksion nazorat dalolatnomasini tuzish va nazorati qanday amalga oshiriladi? Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida (yangi tahriri)”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2002 y. 29 avgust. 2. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2001 y. 30 avgust. 3. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar va ma’lumotlar ba’zalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 1994 y. 6 may. O’zbekiston Respublikasi qonuniga o’zgartirishlar 05.04.2002. №364-11. 30.08.2002 y. №405-11. 4. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2001 y. 30 avgust. 5. O’zbekiston Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 14 iyun 209 – sonli qarori: O’zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasi to’g’risida Nizom. 6. Kak zaregistrirovat tovarn ы y znak v Respublike O’zbekistan. – Tashkent, GPV RO’z. 2006 g. 7. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Seleksiya yutuqlari to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2002 y. 29 avgust. 8. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Firma nomlari to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2006 y. 18 sentyabr.

O'xshashlar

Turizm sohasidagi xizmatlar va mahsulotlar
Davlat moliyaviy nazorati
Soliq nazorati 2
Mahsulotni sertifikatlashtirish
Sertifikatlangan mahsulotlar sifatini ta’minlash va boshqarish