Корхонада пул тушуми, уни режалаштириш ва тақсимлаш

Корхонада пул тушуми, уни режалаштириш ва тақсимлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

118 KB

Ko'chirib olish

Корхонада пул тушуми, уни режалаштириш ва тақсимлаш Режа: 1.Корхона молиявий ресурслари. 2.Корхона харажатлари. 3.Махсулот сотиш (иш бажариш,хизмат кўрсатиш)дан тушган тушум.

1. Корхона молиявий ресурслари Молиявий ресурслар корхона ихтиёридаги пул маблағлари бўлиб, улар жорий харажатлар ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун хизмат қилади, молиявий мажбуриятларни бажариш ва ишчиларнинг иқтисодий ахволи барқарорлигини таъминлаш учун ишлатилади. Молиявий ресурсларни шакллантириш бир қатор манбалар ҳисобидан амалга оширилади. Мулкчилик хуқуқи асосида молиявий ресурслар манбаи иккита йирик гурухга ажратилади, буларга: хусусий ва бегона пул воситаларидир. Уларни янада аниқроқ тоифалаш хам мумкин, яъни: хусусий ва унга тенглаштирилган маблағлар; молиявий бозордаги ресурслар; қайта тақсимлаш тартибидаги пул киримлари. Молиявий ресурслар корхона ташқил топаётган вақтда, яьни устав капитали ташқил этилганда шакилланади. Устав капитали-бу таъсисчилар капитали ҳисобига хосил қилинган корхона мулкидир. Амалдаги қонунларга асосан устав капиталининг энг кам ўлчамлари белгилаб қўилади. Молиявий ресурслар биринчи галда асосий ва ёрдамчи фаолият натижасида олинган фойда, шунингдек ишлаб чиқаришдан чиқарилган мулкни сотишдан тушган тушум, барқарор пассивлар, турли мақсадли тушумлар, мехнат жамоси азоларининг бадал тўловлари ва хиссаларидан ташқил топади. Барқарор пассивларга устав захира,ва бошқа капиталлар; узок муддатли қарзлар; корхона айланмасида доимо мавжуд бўлган кредиторлик қарзлар (тўлов муддатларининг ўзгариб туришидан келиб чиқадиган иш хақи бўйича қарзлар, бюжетдан ташқари фондларга ажратмалар бўйича қарзлар, бюжетдан қарзлар, харидор ва таьминотчилар билан ҳисоб китоблар бўйича қарзлар) киради. Янги ташқил этилаётган ёки қайта тикланаётган корхоналарнинг молиявий ресурслари молия бозорида акция сотиш, корхона томонидан чиқарилаётган қимматбохо қоғозларни сотиш орқали шаклланади. Корхоналар ўзлари қарайдиган ассоциациялар, концернлардан молиявий

ресурслари олиши мумкин; тармоқ структуралари сақлаб қолинган холда юқори ташкилотлардан, давлат бошқарув органларидан бюжет субсидиялар кўринишида, суғурта ташкилотларидан хам молиявий ёрдам олишлари мумкин. Молиявий ресурсларидан фойдаланиш қуйидаги йўналишлар бўйича амалга оширилади:  ишлаб чиқариш харажатлари ва махсулот сотиш жорий харажатлари;  ишлаб чиқаришни кенгайтириш, уни техник жихатдан янгилаш, номоддий активлардан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган капитал қўйилмаларни молиялаш;  молиявий ресурсларни қимматбахо қоғозларга инвестициялаш;  молия, банк тизимларига қўилмалар,бюжетдан ташқари фондларга тўловлар;  турли хил пул жамғармаларини ва захираларини ташқил этиш; хомийлик ва мехр-шавкат мақсадлари ва х.к. ларга йўналтириш. 2.Корхона харажатлари Корхона ўз фаолияти давомида асосий фондлар ва айланма воситаларни кенгайтириш хамда махсулот ишлаб чиқариш хамда сотиш, ўз мехнат жамоасини ижтимоий ривожлантириш учун моддий ва молиявий харажатлар киради. Корхона харажатларининг энг кўп қисмини махсулот ишлаб чиқаришга кетган харажатлар ташқил этади. Ишлаб чиқариш харажатлар йигиндиси корхонага махсулот ишлаб чиқариш таннархини беради. Корхона шунингдек, махсулот ишлаб чиқариш ва сотиш учун харажат қиладилар яъни ишлаб чиқаришдандан ташқари, тижорат харажатларини хам амалга оширадилар. Ишлаб чиқариш таннархи ва тижорат харажатлари махсулотнинг тўлиқ ва тижорат таннархини ташқил этади.Уни корхона хақконий белгилаш қуйидагилар учун зарурдир:

-маркетинг тадқиқотлари ўтказиш ва улар улар асосида энг кам харажат килган холда янги махсулот ишлаб чиқаришни бошлаш; -харажатлар айрим моддаларнинг махсулот таннархига таъсирини аниқлаш; -нарх-навони ташқил этиш; -ишнинг молиявий натижасини тўғри аниқлаш. Махсулот таннархи - бу махсулот ишлаб чиқариш жараёнида табиий ресурслар хом ашё, материал, ёқилғи, энергия,асосий фондлар, мехнат ресурслари ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларидан иборат. Махсулот таннархини ташқил этувчи харажатлар уларнинг иқтисодий таркибидан келиб чикиб, қуйидагича гурухланади: -моддий харажатлар; -иш хақи харажатлари; -ижтимоий эхтиёжларга ажратмалар; -асосий фондлар амортизацияси; -бошқа харажатлар. Моддий харажатлар ишлаб чиқаришга сарфланадиган харажатларнинг энг кўп элементидир: унинг умумий харажатлардаги улуши 60-90%ни ташқил этади, фақат қазиб чиқарувчи тармоқлардагина унинг улуши катта эмас. Моддий харажатлар таркиби бир турда бўлмасдан, унга хом ашё ва материаллар сарфи хам киради. Хом ашё ва материаллар қийматига комиссион мукофотлар, брокерлар ва бошқа воситачилик хизматлари учун тўловлар хам киради. Ишлаб чиқариш жараёнида ишлатилган хом ашё ва материаллар қийматига қўшилган қиймат солиғисиз олинган махсулот таннархи қўшилади. Лекин бу қоидани инкор этувчи бошқа қоидалар хам мавжуд. Агар корхона махсулоти ҚҚ Сдан озод бўлса, унда тўланган ҚҚ С суммасини тўланган солиқ суммасидан чиқариб бўлмайди. Бундай холларда тўланган ҚҚС махсулот таннархига олиб борилади. Моддий харажатларга, шунингдек, қуйидагилар киради:

 технологик мақсадларда ишлатилган ёнилғи ва энергия;  корхонада монтаж қилиш, йиғув, қўшимча ишлов бериш учун ишлатилган полуфабрикатлар ва буюмлар;  идиш қутилар учун сарфланган харажатлар;  машина ва жихозларни таъмирлаш учун эхтиёт қисмлар;  чет корхона ва ташкилотларнинг корхона асосий фаолиятига кирмайдиган ишлаб чиқариш хизматлари;  арзон бахоли ва ейилувчи мехнат предметларининг эскириши, асбоблар, лабаратория жихозлари, махсус кийимларнинг эскириши;  табий ресурслардан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган солиқлар ва йигимлар: ер, сув учун тўловлар ва б.  ишлаб чиқаришдаги ички сабабларга кўра бракка йўл қўйилиши ва бекор туриб колишлар туфайли йўқотишлар;  табиий йўқотиш меъёрдаги ва айбдор шахслар бўлмаган холлардаги йўқотишлар. Иш хақи тўлаш харажатлари-бу асосий ишлаб чиқариш ишларига иш хақи харажати, шу жумладан нархлар ошиши билан боғлиқ тўловлар, корхона штатида турмайдиган ишчиларга иш хақи тўлаш харажатлари в.х.к. Харажатларнинг бу элементига қуйидагилар киради:  таъриф ставкаси, окладлар ва бошқаларга асосланган хуқуқий бажарилган иш учун иш хақи тўлови;  ишчиларга натура шаклида тўланган махсулот қиймати;  ишлаб чиқариш натижаси бўйича берилаган қўшимча хақ ва мукофатлар;  ишчиларга, қонунларга асосан бепул берилган кийимлар, уй-жой комунал хизматлари ва бошқалар;  хар йилги навбатдаги ва ўқув таътиллари учун тўловлар;  корхона қайта ташқил этилиши, штатлар қисқариши ва бошқа сабаблар бўйича ишдан бўшаган ишчиларга тўловлар.

Корхона махсулоти таннархига иш хақи билан бевосита боғлиқ бўлмаган тўловлар кирмайди: моддий ёрдам ва ишчиларга совғалар, яшаш шароитларини яхшилаш учун ссудалар, дам олиш учун тўловлар. Ошхоналар, болалар муасасалари, уй-жой хўжаликлари ходимларининг иш хақлари таннархга киритилмайди,балки махсус манбалар ҳисобидан қорежаади. Ижтимоий эхтиёжларга ажратмалар-бу бюджетдан ташқари ижтимоий фондларга ажратмалардир. Харажатларнинг навбатдаги йирик элементи-бу асосий ишлаб чиқариш фондларининг эскириши бўлиб, у амортизация ажратмалари суммасига тенгдир. Таннарх таркибидаги бошқа харажатлар-бу солиқлар, йиғимлар, бюджетдан ташқари фондларга тўловлар, корхона мулкини мажбурий суғурта қилиш, ихтирочилик учун мукофатлар, кредитлар бўйича тўловлар, хизмат сафарлари тўловлари, бошқа корхона ва ташкилотларга қўриқлаш ва ёнғинга карши кураш учун тўловлар, кафолатли таъмирлаш ва хизмат кўрсатиш учун, алока хизматлари учун, ҳисоблаш марказлари хизмати учун, банк хизматлари учун, асосий ишлаб чиқариш фондлари учун тўловлар, номоддий активлар ва бошқалар учун тўловлар киради. Ишлаб чиқариш харажатларига асосий ишлаб чиқариш фондларини ишчи холатда тутиб туриш учун сарфланадиган барча турдаги харажатлар, капитал, жорий таъмирлаш, машина ва жихозларни сақлаш хамда ишлатиш учун сарфланадиган харажатлар киради. Энг мухим таъмирлаш ишларини олиб боришининг бир меёрда бўлишига эришиш мақсадида махсулот таннархи ҳисобидан корхоналар таъмирлаш учун захира фонди ташқил этишлари мумкин. Бу хол бир неча йил мобайнида ўз жихозларини бир марта таъмирлайдиган ва таъмирловчилардан ташқари жами ишчиларга мехнат таътили берадиган корхоналарга хосдир.

Айрим турдаги махсулотларнинг таннархини аниқлашда калкулация бўйича махсулот бирлигига харажатлар гурухидан фойдаланилади, бу нархларни шакллантириш жараёнида зарурдир. Гурухлаш сифатида калкулациянинг қуйидаги туркумларидан фойдаланилади: 1. Хом-ашё ва материаллар. 2. Сотиб олинадиган ярим фабрикатлар, корхона хизматлари. 3. Кайтариладиган чикитлар. 4. Технологик мақсадлардаги ёнилғи ва энергия. 5. Ишлаб чиқариш асосий ишчиларнинг иш хақи. 6. Ишлаб чиқариш ишчиларнинг қўшимча иш хақи. 7. Ишлаб чиқаришнинг тайёрлаш ва ўзлаштириш харажатлари. 8. Ижтимоий суғурта ажратмалари. 9. Муайян мақсадга йўналтирилган асбоб ва ускуналарнинг эскириши ва бошқа ижтимоий харажатлар. 10. Жихозларни сақлаш ва ишлатиш харажатлари. 11. Цех харажатлари. 12. Умумзавод харажатлари. 13. Брак туфайли йўқотишлар. 14. Бошқа ишлаб чиқариш харажатлари. 15. Ишлаб чиқаришдан ташқари харажатлар. Корхона фаолияти самарадорлигининг оширишнинг энг асосий шарти - бу махсулот таннархини пасайтиришдир. Махсулот таннархини камайтирадиган омиллар жумласига янги технологияларни қўллаш, хом ашё, ёнилғи, электро-энергияни тежаш, мехнат унумдорлигини ошириш, тухтаб колиш ва брак туфайли йўқотишларни олдини оли, махсулот сотиш харажатларини қисқартириш, бошқарув аппаратини харажатларини тартибга солиш ва хоказолар киради. Махсулот таннархи ишлаб чиқариш ва сотишнинг ўсиши натижасида юзага

келадиган шартли доимий харажатларни қисқартириш ҳисобига хам камайиши мумкин. Маблағлар ортича сарфланишининг олдини олиш учун корхоналар моддий, мехнат ва молиявий ресурслар нормативларидан фойдаланишлари мумкин, улар корхона томонидан мустақил равишда ишлаб чиқарилиши хам мумкин. Жорий харажатларни бошқаришда ишлаб чиқариш харажатлари сметасини бажарилишини назорат қилиш кўзда тутилади. Ишлаб чиқариш харажатлари сметаси - бу ички хужжатлар бўлиб, умумий харажатлар даражасини нафакат назорат қилади, балки улар хажмини бўлинмалар билан хам солиштириш имкониятини беради. Харажатлар сметаси ишлаб чиқилишида махсулот бирлигининг таннархи аниқлаб олинади, улгуржи нарх ҳисоби учун база хосил қилинади, Янги технологияларни қўллаш, махсулот ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари камайтириш имконияти вужудга келтиради, фойда олиш учу насос яратади. Сметалар, шунингдек, корхонанинг айланма воситаларига бўлган эхтиёжини аниқлаш ва олиниши мумкин бўлган фойданинг ўлчамлари учун хам қўлланилади. Кейинги йилларда махсулот ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларини ўсиши кузатилмоқда бу харажатларнинг ўсишига хом ашё, материаллар, ёнилғи, энергия, жихозларнинг нархини ўсиши, кредитдан фойдаланганлик учун фоизларнинг ўсиши, транспорт хизматлари учун таърифларнинг, реклама харажатлари, ваколатчилик харажатларини ўсиши сабаб бўлмоқда. Асосий фондлар ва амартизация ажратмалари суммаси ошмоқда, бу қайта бахолаш ва индексация натижасида рўй беряпти. Бир вақтнинг ўзида ижтимоий ва табиий суғурта ажратмалари, пенсия фонди, ахолини иш блан банд этиш учун ажратмалар миқдори ортиб бормокда. Махсулот сотиш (иш бажариш, хизмат кўрсатиш)дан тушган тушум

Тайёр махсулотни сотиш, иш бажариш, хизмат кўрсатиш корхона молиявий фаолиятининг натижасини аниқлаш имконини беради. Сотиш хажмига махсулот қиймати ва ички завод айланмаси кирмайди. 3.Махсулот сотиш (иш бажариш,хизмат кўрсатиш)дан тушган тушум. Махсулот сотишдан тушган тушум-корхона томонидан ишлаб чиқарилган махсулот, кўрсатилган хизмат ва бажарилган иш учун олинган пул маблағлари суммасидир. Бу-корхона харажатларини копловчи ва унинг дарамадини ташқил этувчи бош манбадир. Асосий махсулотни сотишдан тушган тушумдан ташқари корхонада бошқа савдо-сотикдан тушган тушум хам бўлиши мумкин ва носавдо операциялардан хам тушум бўлиши мумкин. Тушумнинг келиб тушиши жараёнинг мухим элименти - бу маблағнинг ўз вақтида тушишидир. Сотишдан тушган тушим хажмига чиқарилаётган махсулот хажми, унинг тури, сифати, нарх даражаси, ҳисобланиш шакли ва б.лар таъсир кўрсатади. Халқаро стандартлар бўйича даромад ва харажатлар жамғарилиб боради, яьни пулнинг келиб тушиши ёки тўловниг амалга оширилиши бўйича эмас ,балки унинг пайдо бўлиши бўйича ҳисобга олинади, яьни тушумни махсулотни сотишга жўнатиш бўйича аниқлаш усули қўлланилади. Счётлар бўйича тўловни амалга оширишб бориш мобайнидаги молиявий натижалар ва реализация кўрсаткичлари ҳисобга олишниг асосий принципи - пул тушуми хажми билан махсулотни тайёрлаш харажатлари ўртасидаги таққословни бузади. Махсулот (иш,хизматлар) реализациясидан тушган тушим хажмига таьсир этувчи жараён нархларини шакиллантириш жараёнидир. Пировард натижада товар бахосини бозор орқали аниқланади: унга талаб ва таклиф муносабатлари катта таьсир кўрсатади. Лекин калькуляция сотиш бахоси шакилланишининг мухим қисми ҳисобланади. Агар калькуляция усули

билан ҳисобланган нархлар бозор нархидан юқори бўлса, у холда таннархни камайтириш ёки бу турдаги товарни ишлаб чиқаришдан воз кечиш лозим. Хар бир товарнинг 2 хил бахоси олдиндан ҳисобланади: сотиш бахоси, яьни тайёрловчига ишлаб чиқаришнинг нормал шароитини яратиб берувчи бахо ва минимал бахо, корхона харажатларини минимал фойда шароитида қоплайдиган бахо. Йирик бюртмалар бўлганда ёки ишлаб чиқарувчиларнинг харидорлар билан алокалари мустахкам бўлганда, харидорлар каъкуляцияси билан танишиш хуқуқига эгалар. Ишлаб чиқарувчи калькуляцияни тақдим этишдан бош тортган тақдирда, харидорлар товар сотиб олишдан воз кечишлари мумкин. Калькуляция усули билан бир қаторда нархлар шаклланишининг бошқа усуллари дастлабки буюм чиқаришда қўлланилиши мумкин: параметрик, бу усул нархда катъий назар махсулот кўрсаткичларига асосланади; статистик усул - бу усул ўхшаш буюмлар бахоларини тахлил қилишга асосланган. Лекин хар кандай шароитда хам нарх ишлаб чиқарувчининг харажатларини қоплаши керак, шунинг учун калькуляциядан фойдаланиш зарур. Айрим холларда йирик қимматбахо буюмлар нархини лойихалаш йирик консалтинг фирмаларга топширилади, улар хаққонийлигига икки томон хам ишонч хосил килган бўлиши лозим. Бундай ишни, мисол учун, Американинг « Rond conporation » фирмаси бажаради. Тошкент Молия Институти доценти Х.Жамоловнинг кичик корхоналар молиясини ўрганиш борасида олиб борган изланишлари диққатга сазавордир. Унинг ёзишича иқтисодиётнинг маъмурий усуллари ёрдамида бошқаришдан воз кечиш ва ривожланишнинг бозор муносабатлари асосларига кириб бориш, мулк давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш натижасида турли мулк шакллари заминида кичик бизнес корхоналари вужудга келди. Охирги йилларда Республикада Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб қувватлаш юзасидан Давлат дастурига мувофиқ қатор тадбирлар амалга оширилди: жами 34452 янги хусусий ва кичик корхоналар ташқил этилди ва рўйхатдан ўтди. Булардан 25015 таси хусусий

корхона, 6254 таси кичик корхона ва 3183 таси дехқон фермер хўжаликларидир. Кичик бизнес ва тадбиркорликни қўллаб-кувватлаш мақсадида мулк давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришдан тушган жами 1582,7 млн. сўм маблағ Ўзбекистон Республикаси «Бизнес фонд»ига ўтказилди. 1996 йилда «Бизнес фонд» томонидан 1958 та инвестицион лойиха бўйича умумий қиймати 2,49 млрд. сўм миқдорида имтиёзли кредитлар берилди. Бундан ташқари кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб - кувватлашнинг бозор инфра тўзилмалари тизимини яратиш мақсадида жойларда 232 та худудий бўлимлар ва 54457 тадан ортик аъзоси бўлган Республика товар ишлаб чиқарувчилар ва тадбиркорлар палатаси ташқил этилди. Хозирги кунда бизнес фонд фаолияти тугатилиб, уни кредит сохасидаги ишларини банклар бажариб келмоқда. Бирок кичик бизнес корхоналари рахбарларининг ўз жамоалари тараққиётида хали бозор иқтисодиёти хусусиятларининг, кучли бозор рақобати шароитида яшовчанлик сирларини, менежмент, маркетинг, молиявий фаолият сохаларидаги билимларини ўзлаштириб олганлар, деб бўлмайди. Кўпчилик кичик корхоналар ўтиш даврига хос иқтисодий холатда фаолият юритишнинг молиявий дастакларига эга эмаслар. Кичик бизнес тараққиётининг мухим шартларидан бири фаолиятда молиявий менежмент асосларидан кенг фойдаланиш, унинг илғор йўналиш ва воситаларини амалда етарлича самара олишдан иборатдир. Молиявий менежмент асосларини такомиллаштиришнинг мухим воситаларидан бири - корхона молиясини молиявий сметалар ёрдамида бошқаришдир. Молиявий смета - корхонанинг келгуси даврдаги ресурс имкониятлари ва бажарилиши лозим бўлган операцияларини киёсловчи молиявий тушунчалар орқали эришилган тўлиқ режасидир, у корхона фаолиятиннинг барча сохаларини қамраб олади. Шунинг учун молиявий смета бўлинмалар айрим сохаларнинг эмас, балки бутун корхонанинг режасидир. Бироқ амалиётда

бўлим молиявий системаси, реклама учун молиявий смета каби тушунчалар хам учраб туради. Бундай холатда бўлим сметаси ва реклама учун молиявий сметании корхона учун умумий молия сметасининг таркибий қисмлари карашлари лозим. Умумий режа кўпинча корхонанинг асосий молия сметаси деб хам аталади, чунки бу режа бир-бирини тўлдирувчи қисмлардан иборат бўлади. Молиявий сметанинг асосий вазифаси-олинадиган даромад ва келгусида қилинадиган харажатларни корхонанинг маълум даврдаги имкониятларини ҳисобга олган холда оптимал нисбатларда миқдорий ифодалашдир. Келгусида олинадиган даромадлар ва қилиниши лозим бўлган харажатлари хақидаги маълумотлар тўла ёритилиши керак. Корхона даромадлари алохида махсулот турлари билан боғланган бўлиши, корхона харажатлари эса мазкур даромадлар олинишини таъминловчи товар ва хизматлар билан мутаносиб бўлиши зарур. Бундан ташқари, корхона учун оператив режалар бажарилишини таъминловчи ресурс имкониятларини хам олдиндан режалаштириш асосан кичик корхона нисбий фаолиятини таъминловчи турли хилдаги активларни режалаштиришни ўз ичига олади. Таъкидлаш лозимки, кичик корхона молиявий сметаси корхона рахбариятининг бош мақсади бўлган узоқ муддатли капитал фойда олишни таъминловчи бошқариш воситасидир. Бошқа воситалар каби молиявий сметалар тегишли харажатларни талаб этади. Тўлиқ ва мукаммал тузилган молиявий сметалар қўшимча олинадиган фойда ёки тежалиши мумкин бўлган маблағлар миқдорининг тахминан хақикатга якинлиги нуктаи назаридан асосланган бўлиши лозим. Молиявий смета тегишли мазмунга эга бўлиши учун бюджет даври деб аталадиган маълум вақт билан аниқ белгиланиши керак. Корхонанинг барча фаолият сохаларини ўзида камраб олган тўлиқ молиявий смета нисбатан қисқа муддатга, одатда бир йилга тузилади. Барча қисмлар бўйича аниқлаштирилган мазкур молиявий смета кутилаётган барча даромадлар ва харажатларни, хар бир даврда тўланиши лозим бўлган тўловлар ва бошқа

молиявий операцияларни ўз ичига қамраб олган бўлиши лозим. Хозирги кунда кичик корхоналарда молияий сметаларни тузиш уларнинг бажарилишини назарат қилиш ва таьминлаш билан махсус хизмат амал қилмаяпти. Ходимларнинг чекланганлиги шароитида бу вазифаларни молиявий менежер ёки бош ҳисобчи бажариши мақсадга мофикдир. Бу сохада Халқаро тажриба тасдиқлаган маълум андозалар мавжуд бўлиб, маскур жараёнда уларни тўғри тушиниб етиш ва уларга асосланиш хар қандай корхонага муваффакият келтиради. Булар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин:  молиявий смета шундай тайёрланиши ва фойдаланиши лозимки, натижада кичик корхона ўзининг асосий мақсадларига эришсин, корхонанинг бюджет сметаси, аввало алохида бўлиммалар ва сохалар бўйича масъул ходимларга ўзларининг аниқ мақсадларга эришиш имконини бериш лозим. Бунинг учун молиявий сметани шундай тузиш керакки, алохида бўлинмалар орқали бутун корхона умумий мақсадларининг амалга ошиши таъминлансин;  молиявий смета кичик корхонанинг барча сохаларини ва умумий вазифаларини мантикан хамда самарали мувофиқлаштирилиши лозим, чунки бир соханинг ва вазифалари бошқа бўлиммалар билан бевосита ва билвосита боғланган. Шунинг учун молиявий сметани тузишда иштирок этувчи масъул ходим барча сохалар ва уларнинг вазифаларини ҳисобга олиши мухимдир;  молиявий смета, улардан фойдаланувчилар учун тушунарли, асосланган ва вазифалар атрофлича аниқ белгиланган бўлиши керак. Молиявий менежер ва бошқа тегишли ходимлар масалага жиддий ёндашишлари, мавжуд имкониятларни тўғри бахолай билишлари камчиликларни ўз вақтида бартараф эта олишлари мухимдирки акс холда бу сохадаги уринишлар салбий окибатларга олиб келиши мумкин. Молиявий смета назоратнинг самарали воситаси ҳисобланса ва стратегик режалаштиришнинг асоси бўлса, уни ҳисобот даври хамда келгуси давр нуқтаи назаридан муттасил кўзатиб бориш имкониятларини қайта бахолаш орқали тегишли оператив ўзгаришлар киритиб бориш лозим. Молиявий

сметанинг тахлилини даврий ҳисоботларни тайёрлаш хамда хақикатда бажарилган режаларни ва келгуси давр режаларини қайта бахолаш учун молиявий смета тузиш юзасидан махсус комиссия йиғилишини ўтказиб амалга ошириш зарур. Таянч сўз ва иборалар: молиявий ресурс, таннарх, харажат, ишлаб чиқариш, пул тушуми, моддий харажат.

Фойдаланилган адабиётлар 1. «Корхоналар тўғрисида»ги қонун. 1991-2006 йиллар. 2. «Хусусий корхоналар тўғрисида»ги қонун. 2003 йил. 3. «Банкротлик тўғрисида»ги қонун. 2005 йил 16-декабрь. 4. «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги қонун. 2000 йил 25 май. 5. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 22 июндаги «Нақд пул муомаласини мустахкамлаш ва тижорат банкларининг масулиятини оширишга доир қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. 6. Вазирлар махкамасининг 2003 йил августдаги «Паст рентабелли зарар кўриб ишлаётган иқтисодий ночор давлат корхоналарини ва объектларини хусусийлаштиришни жадаллаштиришга доир қўшимча чора тадбирлари тўғрисида»ги қарори. 7. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 10 сентябрдаги 366 сонли «Кичик корхоналар, дехқон фермер хўжаликларини маблағ билан тағминлаш моддий техник таъминлаш уларга божхона имтиёзларини бериш банк хизматларини кўрсатиш бўйича қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Пул айланиши ва уни ташкил этиш

Пул тизими ва пул муомаласи

Молиявий режа

Пул муомаласи конуни инфляция ва пул массаси

Пул ва пул муомаласи ҳақида шарқ таълимоти.