Ижтимоий таъминот молияси - Iqtisodiyot - Referatlar

Ижтимоий таъминот молияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

123 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Ижтимоий таъминотнинг мохияти ва асосий йуналишлари. 2. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағларини шакилланиши ва ундан фойдаланиш. 3. Давлат пенсиялари. 4. Ижтимоий нафақалар.

www.arxiv.uz 1. Ижтимоий таъминотнингмохияти ва асосий йуналишлари . Ижтимоий йуналтирилган бозор иқтисодиёти, энг аввало, инсон манфаатларини кўзлайди. Зеро , ислохатлар жараёнида республикамизда ахолининг ижтимоий мухофазаси ва уни қўллаб- қувватлаш, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини қонунчилик хамда ҳуқуқий асосларини шакллантириш ва амалга ошириш масалаларига катта ахамият қаратилиб келинмокда. Фуқороларнинг ижтимоий таъминотга бўлган ҳуқуқлари асосий қомусимиз бўлган Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси томонидан кафолатланган.Жумладан,унинг 39-моддасида-«хар ким кариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқига эга. Пенсиялар, нафақалар, ижтимоий ёрдам бошқа турларининг миқдори расман белгилаб қўйилган тирикчилик учун зарур энг кам миқдордан оз бўлиши мумкин эмас” –дейилган. Кучли ижтимоий сиёсат Республикамиз Президенти И А Каримов томонидан бозор иқтисодиётига утишнинг тамойилларидан бири бўлиб ҳисобланади. .... «Кучли ижтимоий сиёсатни амалга ошириш , давлатнинг аҳолини ижтимоий ночор қатлам ва гуруҳларини қўллаб-қувватлаш борасида масъул бўлиши »- деган эди юртбошимиз И А Каримов 2007 йил 30 августдаги қўшма мажлисдаги маърузасида. Давлатнинг ижтимоий соҳани ривожлантиришга йўналтирилган харажатлари фақат ижтимоий эмас, балки иқтисодий ахамиятга эга булади, жамиятнинг иктисодий салоҳиятини оширишга ёрдам беради, чунки давлат амалга ошираётган, аҳолининг ҳамма қатламлари манфаатларига дахлдор бўлган иқтисодий фаолият натижалари ижтимоий соха орқали рўёбга чиқади. Инсон муносиб турмуш ва фаолият шароитларини вужудга келтириш вазифаларининг ижобий ҳал этилиши айнан ижтимоий-маданий сохалар тараққиётига боғлиқ. Юқоридагилардан келиб чиқиб кучли ижтимоий сиёсат бевосита аҳолини турмуш даражасини, унинг фаравонлигини оширишнинг асосий омили бўлиб ҳисобланади ва у қуйидаги йўналишларни ўз ичига олади:

www.arxiv.uz 1. Даромад сиёсати. 2. Ижтимоий таъминот ва ижтимоий кафолатлар. 3. Аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат бозорини шакллантириш. 4. Аҳолига ижтимоий хизматлар кўрсатиш ва улар сифатини яхшилаш. Ахоли турмуш даражасини ошишида иш ҳақи миқдорини ўзликсиз ошириб бориши муҳим аҳамиятга эга. Республикамизни ўтган даврларда қўлга киритган салмоқли ютуқ ва натижалари халқимизнинг даромадлари ва фаравонлигини изчил равишда ошириб боришга, кенг кўламли ижтимоий дастурларни муваффақиятли амалга ошириш имконини берди. Жумладан, аҳолининг реал даромадлари 2006 йилда 2000 йилга нисбатан 2,5 , 1992 йилга нисбатан эса ўртача 12 баробарга ошди. Республикамиз Президенти И.А.Каримовни 2007 йил 12 февралдаги Вазирлар Маҳкамасининг йиғилишидаги маърузасида таъкидлаганидек 2007 йилда мамлакатимизда ўртача иш ҳақини камида учдан бир миқдорда, 2010 йилга бориб эса 2.5 баробарга ошириш вазифаси қўйилмоқда. Ижтимоий таъминот ва кафолатлар деганда аҳолининг нафақаҳўр, болаликдан ногирон, уруш ногиронлари, ишсизлар, кўп болали каби қатламлари борки уларни ижтимоий химоялаш давлатнинг вазифаларидан бири ҳисобланади. Ижтимоий таъминот ва кафолатлар ичида пенсия ва ижтимоий нафақалар асосий ўринни эгаллайди. Иш билан таъминлаш меҳнат бозорини шакллантириш аҳоли ижтимоий таъминотида маълум салмоқга эга. Кейинги йилларда кўрилган чора тадбирлар асосида, юртимизда замонавий меҳнат бозори шаклланди. Мустақиллик йилларида 5 миллиондан ортиқ янги иш ўринлари ташкил этилди. Уларнинг 70 фоизидан зиёди саноат ва хизмат кўрсатиш соҳаларига тўғри келди. Шахар ва қишлоқларда биринчи навбатда хотин- қизларни иш билан таъминлаш имконини берадиган, йирик саноат корхоналари билан кооперация асосида ташкил этиладиган касаначилик жадал ривожланмоқда. Аҳолига ижтимоий хизматлар кўрсатиш (аҳолининг айрим қатламларига бепул ёки имтиёзли) ҳам уларни ижтимоий химоялашнинг йўналишларидан бири ҳисобланади . Бу бўйича кейинги йилларда аҳолига тиббиёт, таълим, коммунал ва

www.arxiv.uz бошқа хизматларнинг тури кўпайганлиги ва сифати яхшиланганлигини алоҳида қайд этиш лозим. Умуман аҳолини ижтимоий химоялаш ва ижтимоий таъминот мамлакатимизда долзарб сохалардан ҳисобланади. Бу тўғрисида Республикамиз Президенти И.А. Каримов Ўзбекистон Республикаси Конститутциясининг 15 йиллигига бағишланган тантанали маросимда – «Мустақилликнинг биринчи кунларидан бошлаб амалга оширилаётган бу сиёсатнинг амалий тасдиғи сифатида шуни таъкидлаш керакки, ижтимоий сохага йўналтирилаётган маблағлар давлатимиз бюджетининг умумий харажатларига нисбатан 2006 йилда 51,9 фоизни, 2007 йилда 53,8 фоизни ташкил этди. 2008 йилда эса бу кўрсатгич 54,6 фоиз бўлиши белгилаб қўйилган. Бундай кўрсатгичлар бошқа давлатлар тажрибасида камдан-кам учрайдиган ҳол, десак, бу айни ҳақиқатдир» - деган эди. 2.Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси маблағларини шаклланиши ва ундан фойдаланиш. Ижтимоий таъминот ва кафолатлар ичида пенсия таъминоти муҳим ўрин эгаллайди ва хозирги вақтда у асосан бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағлари ҳисобидан амалга оширилади. Мустақиллигимизнинг дастлабки йилларида бу жамғарма пенсия фонди номи билан 1994 йилнинг 1 январгача фаолият кўрсатиб келади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ва Ўзбекистон Республикаси касаба уюшмалари Федерацияси Кенгашининг 1993 йил 4 августдаги 391-сонли қарори билан Вазирлар Маҳкамаси хузурида Ижтимоий суғурта жамғармаси ташкил этилди. Айни пайтда унга Ўзбекистон Республикаси касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши тизимида вақтинча мехнатга лаёқатсизлик, хомиладорлик ва тўғиш бўйича, фарзанд тўғилганда, дафн этишга бериладиган нафақаларни тўлашга йўналтирилган давлат ижтимоий суғурта маблағларини беради.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 27 декабрдаги 459- сонли қарори билан Вазирлар Маҳкамаси қошидаги ижтимоий суғурта жамғармаси негизида Ўзбекистон Республикаси ижтимоий таъминот вазирлиги қошида Қорақалпоғистон Республикаси ижтимоий таъминот ва ижтимоий таъминот махаллий органлари қошида Песия фонди ва унинг худудий бўлинмалари ташкил қилинди. 1997 йилгача умумдавлат молия тизими таркибида Давлат бюджети ва мақсадли фондлар (ижтимой суғурта фонди, иш билан таъминлаш фонди, йўл фонди, Давлат мулк қўмитасининг махсус фонди) ни ҳар бири алоҳида- алоҳида фаолият кўрсатган. Республикамиз Президентининг 1996 йил 22 сентябрдаги «Ўзбекистон Республикасининг 1997 йилги Давлат бюджети муносабати билан солиқ ислохатларини чуқурлаштириш бўйича тадбирлар ҳақида» ги Фармонига асосан юқорида қайд этилган бюджетдан ташқари фондлар Давлат бюджети таркибида мақсадли фондлар номини олди. Бюджетдан ташқари фондлар ичида Пенсия жамғармаси катта улушга эга. Жумладан, Давлат бюджетининг 2007 йилги параметрларига кўра Пенся жамғармаси жами мақсадли фондлар даромадларининг 35,9 фоизини, харажатларнинг 34,4 фозини ташкил этади. Бюджетдан ташқари пенсия жағармасининг даромадлари 2007 йилги Давлат бюджетининг параметрларига кўра асосан қўйидаги манбалар ҳисобига шаклланади: - Мехнат хақига нисбатан ягона ижтимоий тўлов -23,5% - Фуқороларнинг мехнат хақидан ушловлар 2,5% - Сотилган маҳсулот (иш, хизмат) лар хажмидан 0,7% - Меъёрий хужжатларда кўзда тутилган бошқа манбалар. Умуман бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг даромадлари ва харажатлари Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 18 декабрдаги 532 - ПҚ-сонли «Ўзбекистон Республикасининг 2007 йилги асосий макроиқтисодий кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида» ги қарорларга биноан қўйидаги хажмда белгиланган, млн. сўм: I. Жами даромад 1833750,1

www.arxiv.uz 1. 2007 йил бошига кутилаётган қолдиқ 28350,1 2. Даромадлар 1640400,0 Шундан: 2,1 Меҳнат ҳақига нисбатан ягона ижтимоий тўлов 1184000,0 2,2 Фуқороларни мехнат хақидан мажбурий суғурта бадали 124900,0 2,3 Товар (иш, хизмат) лар хажмидан мажбурий ажратмалар 278400,0 2,4 Бошқа даромадлар 53100,0 3. Давлат бюджетидан дотация 45000,0 4. давлат мулкини хусусийлаштиришдан тушум 60000,0 5. 2006 йилни охирига Республика йўл жамғармаси маблағлари қолдиғи хисобидан тушум 60000,0 II. Харажатлар 1833750,1 1. Ишламайдиган пенсионерларга пенсия тўлови 1644600,0 2. Ишлаётган пенсионерларга пенсия тўлови 79500,0 3. Коммунал хизматлар тўлови бўйича пул компенсацияси 25400,0 4. Хомиладорлик ва тўғиш, бола тўғилганда ва дафн маросими нафақалари 66000,0 5. Бошқа хизматлар 540,0 6. 2007 йил охирига маблағлар қолдиғи 17710,1 3. Давлат пенсиялари.

www.arxiv.uz Давлат бюджетининг 2007 йилги параметрларига кўра Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси харажатлари таркибида ишламаётган пенсионерларга пенсия тўлови 89,7 фоизни, ишлаётган пенсионерларга пенсия тўлови 4,3 фоизни ва уларга тўланадиган коммунал хизматлар бўйича пул компенсациялари 1,4 фоизни ташкил этади ёки ушбу мақсадларга Пенсия жамғармасининг 95,4 фоизи (1749500 млн. сўм) сарфланади. Мамлакатимизда олиб борилаётган кучли ижтимоий сиёсий дастури асосида пенсиялар миқдорини ва пенсионерлар сонини ошиб бориши асосида пенсия таъминотига сарфланадиган маблағларнинг миқдори янада ошади. Мамлакатимизда давлат пенсиялари ва кафолатлар минимал миқдорини кейинги йилларда ошиб бориши 1- жадвалда берилган. 1- Жадвал Давлат пенсиялари ва нафақаларининг минимал миқдори, сўм. Пенсия ва нафақалар. 2005 йил, 1 март 2005 йил, 1 октябр 2006 йил, 1 июл 2006 йил, 1 ноябр 2007 йил, 1 август 2007 йил, 16 ноябр Ёшга доир пенсиялар. 15505 18605 21395 24600 30750 36900 Болаликдан ногирон- ларга бериладиган нафақа. 15505 18605 21395 24600 30750 36900 Зарур иш стажига эга бўлмаган кекса ёшдаги ва мехнатга лаёқатсиз фуқороларга нафақа. 9390 11270 12960 14900 18625 22350 Жадвал маълумотларига кўра мамлакатимизда кейинги 2,5 йил мобайнида ёшга доир пенсия, болаликдан ногиронларга ва зарур иш стажига эга бўлмаган кекса ёшдаги ҳамда мехнатга лаёқатсиз фуқороларга бериладиган нафақаларнинг минимал миқдори 2,4 баробарга ошган.

www.arxiv.uz Умумий тартибдаги ёшга доир пенсияларнинг максимал миқдори 1993 йилда энг кам иш ҳақи миқдорининг 7 баробари хисобидан тайинланган бўлса мамлакатимизда уни максимал миқдорини ошириш имконияти яратилиши туфайли 2007 йилни 1- октябридан бошлаб уни энг кам иш ҳақи миқдорининг 8 минимали миқдори хисобидан белгиланадиган бўлди. Ўзбекистон Республикасининг « Фуқороларнинг пенсия таъминоти тўғрисида» ги қонуннинг 7 моддаси ва Ўзбекистон Республикаси Мехнат кодексининг 289 моддасига биноан ёшга доир пенсия суғурта қилинган ходимларга умумий асосда: эркаклар 60 ёшга тўлган бўлиб, умумий мехнат стажи йигирма беш йилдан кам бўлмаган тақдирда, аёллар 55 ёшга тўлган бўлиб, умумий мехнат стажи йигирма йилдан кам бўлмаган тақдирда тайинланади. Пенсия суғурта қилинган ходимларнинг айрим тоифалари (қишлоқ хужалигида тракторчи, уста сувчи, сут соғувчи ва бошқалар) пенсия ёши кам булганда хам тайинланади. Айрим мамлакатларда пенсия ёши ва унга мажбурий ажратмаларнинг миқдорини турличалиги тўғрисидаги маблумотлар 2-жадвалда келтирилган. 2-Жадвал. Айрим мамлакатларда пенсия ёши ва унга мажбурий ажратиладиган бадаллар миқдори. № Мамлакатлар номи Пенсия ёши Бадаллар миқдори, % Эркаклар Аёллар Иш берувчи Ходим томонидан 1 Англия 65 60 10 10 2 Германия 65 65 10,15 10,15 3 АҚШ 65 65 6,2 6,2 4 Франция 60 60 9,8 6,65 5 Ўзбекистон 60 55 23,5 2,5 Шуни ҳам таъкидлаш лозимки, кейинги йилларда Республикамиз аҳоли таркибида қарияларнинг улуши ошиб бориш тенденциясига эга. Жумладан, 2005

www.arxiv.uz йилда унинг салмоғи 7,1 фоизни ташкил этган бўлса хисоб китобларга кўра 2025 йилга бориб қарияларни сони 3589,3 минг кишини ташкил этади ёки 2005 йилга нисбатан 193,5 фоизга ортади. Шу даврда ахоли сони 34,1 млн кишига етади ва унинг 10,5 фоизи қариялар хиссасига тўғри келади. Статистик маълумотларга кура 1975 йилда дунёда 60 ва ундан юқори ёшдаги одамлар 350 млн. кишини ташкил этган бўлса, 2005 йилда бу 590 млн кишини ташкил этади. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг тахминларига кўра 2025 йилда дунёда қариялар 1,1 миллиард кишини ташкил этади, бу 1995 йилга нибатан 224 фоизни ташкил этади. 2025 йилда дунё ахолиси 4,1 млрд дан 8,2 млрд. га етади ва унда қариялар улуши 13,7 фоизни ташкил этади. Давлат пенсияларининг яна бир тури булиб ногиронлик пенсияси хисобланади. Ўзбекистон Республикаси Мехнат Кодексининг 290-моддасига биноан ногиронлик пенсияси сўғурта қилинган ходимларга ногиронлик мехнатда майиб бўлиш ёки касб касаллигига чалинганлиги туфайли келиб чиққан бўлса мехнат фаолиятини муддатидан қатъи назар, ногиронлик бошқа сабаблар туфайли келиб чиққанда эса – тегишли умумий мехнат стажига эга бўлганда тайинланади, бундай мехнат стажининг муддати суғурта қилинган ходимнинг ногиронлик рўй берган вақтдаги ёшига боғлиқ бўлади. Ногиронлик гурухини эса тиббий мехнат экспертизалари томонидан белгиланади. Боқувчисини йўқотганлик пенсияси давлат пенсияларининг бири хисобланади. Бунда Ўзбекистон Республикаси Мехнат кодексини 291 моддасига кўра ушбу пенсия мехнатда майиб булиш ёки касб касаллиги туфайли вафот этган боқувчининг мехнатга қобилятсиз оила аъзоларига унинг мехнат фаолиятининг муддатидан қатъи назар тайинланади, агар у бошқа сабаблар натижасида вафот этган бўлса, шунга мувофиқ келадиган умумий мехнат стажига қараб тайинланади, бундай мехнат стажининг муддати суғурта қилинган ходимнинг вафот этган кунига қадар бўлган ёшига боғлиқ бўлади.

www.arxiv.uz Агар ходим юқорида келтирилган давлат пенсияларининг бир нечтасини олиш хуқуқига эга бўлганда Ўзбекистон Республикаси Мехнат Кодексининг 292 моддаси асосида уларнинг ўзлари танлаган пенсиянинг битта тури тайинланади. Юқорида (2- жадвал) келтирилганидек давлат ижтимоий суғуртаси учун иш берувчилар, шунингдек суғурта қилинган ходимларнинг ўзлари бадал тўлайдилар. Ўзбекистон Республикаси Мехнат кодексининг 283- моддасига биноан иш берувчиларнинг давлат ижтимоий суғуртаси учун бадал тўламаганликлари суғурта қилинган ходимни давлат ижтимоий суғуртаси маблағлари хисобидан таъминлаш хуқуқидан маҳрум қилмайди. Ўзбекистон Республикасининг «Фуқороларнинг жамғариб бориладиган пенсия таминоти тўғрисида» ги Қонунга кўра иш берувчи ва фуқоронинг ўзи шахсий жамғариб бориладиган пенсия хисоб варақаларига қўшимча бадаллар киритиш хуқуқига эга. Ушбу Қонунга мувофиқ хозирги вақтда иш берувчилар ходимга хисобланган мехнат хақи суммасидан ушланган солиқларнинг бир фоизи миқдоридаги маблағни ходимнинг жамғариб бориладиган хисобварағига ўтказиб борилиши кафолатланган. Қонуннинг 16- моддасига биноан давлат жамғариб бориладиган пенсия тизимида иштирок этувчи фуқоролар пенсия тўловлари олувчилар сифатида жамғариб бориладиган пенсия тўловларини қонун хужжатларига мувофиқ давлат пенсиясини олиш хуқуқи юзага келган тақдирда олиш ҳуқуқига эга. 4. Ижтимоий нафақалар. Бозор иқтисодиёти шароитида ахолининг барча табақалари учун моддий фаравонлик ва ижтимоий кафолатни юқори даражада таъминланиши муҳим ҳисобланади. Ушбу вазифани бажарилишида ижтимоий нафақалар муҳим уринни эгаллайди. Мамлакатимизда ижтимоий нафақаларнинг қўйидаги турлари мавжуд: - болалар учун нафақа - вақтинча мехнатга қобилятсизлик учун нафақа - хомиладорлик ва тўғиш учун нафақа

www.arxiv.uz - бола тўғилгани учун нафақа - қўшимча дам олиш куни нафақаси - дафн маросими нафақаси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1996 йил 10 декабрдаги «Болали оилаларни давлат томонидан қўллаб қувватлашни янада кучайтириш тўғрисида» ги Фармони ва шу асосда тасдиқланган Низомга асосан 16 ёшгача болалари бўлган оилаларга нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби белгиланган. Болалар учун нафақа ота-оналардан бирининг аризаси асосида фуқороларни ўзини ўзи бошқариш органлари томонидан 6 ой муддатга тайинланади ва тўланади, ушбу муддат тугагач аризачи янги муддатга нафақа тулашни давом эттириш тўғрисида ариза мурожат қилиш хуқуқига эга. Нафақа тайинлаш учун мурожаат қилувчи шахс аризадан ташқари фуқороларнинг ўзини ўзи бошқариш органига қўйидаги хужжатларни топширади: 1. Оила аъзоларининг таркиби тўғрисида яшаш жойдан маълумотнома. 2. Болаларнинг тўғилганлик тўғрисидаги гувоҳномалар нусхаси. 3. Восийлик (хомийлик) да бўлган болаларга нафақа тайинлаш чоғида восийлик (хомийлик) хуқуқини белгиловчи органнинг қароридан кўчирма. 4. Фуқоролар оила аъзоларининг даромадлари ҳақида маълумотнома. 5. Фуқороларнинг ўзини ўзи бошқариш органи талабига кўра айрим бошқа хужжатлар. Низомга асосан болали оилаларга ҳисобланадиган нафақаларнинг миқдори қуйидагича: Бир болали оилалар учун – энг кам иш ҳақи миқдорининг 50 фоизи Икки болали оилалар учун – энг кам иш ҳақи миқдорининг 100 фоизи Уч болали оилалар учун – энг кам иш ҳақи миқдорининг 140 фоизи Тўрт болали оилалар учун – энг кам иш ҳақи миқдорининг 175 фоизи Низомга кўра ушбу нафақанинг манбалари бўлиб Республика ва махаллий бюджетлар хамда бюджетдан ташқари манбалар ҳисобланади. Нафақалар тўлаш учун юқоридаги манбалар бўйича маблағлар фуқороларнинг ўзини ўзи бошқариш

www.arxiv.uz органларининг халқ банкининг маҳаллий бўлинмаларидаги махсус хисобварақларига ўтказилади. Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида Низомга кўра вақтинча мехнатга қобилятсизлик нафақаси қўйидаги холларда тайинланади: - вақтинча мехнат қобилятини йўқотиш билан боғлиқ касалликда (шикастланишда); - тиббиёт муассасаларининг йулланмаси билан сиҳатгоҳларда даволанганда; - касалланган оила аъзосини парваришлаш зарур бўлганда; - карантинда; - сил ёки касб касаллиги туфайли вақтинча бошқа ишга ўтказилганда; - мехнат қобилятини тиклаш ёки ясама аъзо (протез) қўйдириш учун реабилитация муассасаларига ётқизилганда. Вақтинча мехнатга қобилятсизлик нафақасини тайинлаш учун фақат белгиланган тартибда берилган вақтинча мехнатга лаёқатсизлик варақаси (касаллик варақаси) асос бўлади. Вақтинча мехнатга қобилятсизлик бўйича нафақа мехнат қобиляти йўқолган биринчи кундан то у тиклангунга қадар ёки тиббий мехнат экспертиза камиссияси (ТМЭК) томонидан ногиронлик белгиланганга қадар, хатто бу даврда ходим билан мехнат шартномаси бекор қилинган холларда хам берилади. Вақтинча мехнатга қобилятсизлик қўйидаги даврларга тўғри келганда нафақа тўланмайди: - Иш хақи сақланмаган таътил: - болани парваришлаш бўйича таътил; - иш вақтинча тухтатилганда; - ходим ишдан (лавозимидан) четлаштирилиб, иш хақи тўлаш тўхтатилиб қўйилганлиги сабабли ишламаган; - харбий ўқув ёки текширув йиғини; - ишлаб чиқаришдан ажралмаган холда ўқув юртларида таҳсил олиш муносабати билан берилган қўшимча таътил. Ушбу даврлардан, бошланиб, давом этаётган мехнатга қобилятсизлик нафақаси ходим ишга чиқиши (лавозимга тикланиши) лозим бўлган кундан бошлаб берилади.

www.arxiv.uz Вақтинчалик мехнатга лаёқатсизлик нафақаси қўйидаги холларда берилмайди: - ишдан ёки бошқа вазифалардан бўйин товлаш мақсадида ўз саломатлигига атайлаб зиён етказган ёки ўзини касалликга солганда; - гиёхвандлик ва мастлик билан боғлиқ харакатлар оқибатида, шунингдек спиртли ва гиёхвандлик моддаларини истемол қилиш натижасида, касалликга чалинганда (жарохатланганда); - жиноят содир қилиш вақтида жарохатланганда; - суд қарори асосида мажбурий даволанишга юборилганда (рухий касалликлардан ташқари); - хибсда бўлган даврда. Низомнинг 26 моддасига биноан вақтинча мехнатга қобилятсизлик нафақаси иш стажининг давомийлигидан қатъий назар иш хақининг 100 фоизи миқдорида қўйидагиларга тўланади: - Ишлаётган иккинчи жахон уруши қатнашчиларига; - байналминал жангчиларга ва уларга тенглаштирилган бошқа шахсларга; - қарамоғида 16 ёшга (ўқувчилар 18 ёшга) етмаган уч ёки ундан ортиқ болалари бўлган ходимларга; - чернобил АЭС даги авария оқибатларини тугатишда қатнашган ходимларга; - чернобил АЭС даги авария натижаларида реактив ифлосланиш натижасида эвакуация қилинган ва кўчирилган қон хосил қилувчи органлар касалликлари (ўткир лейказ), қалқонсимон без (оденома, рак) ва хавфли ўсмалар билан боғлиқ касалликларга чалинган ходимларга; - мехнатда майибланиш ва касб касаллиги натижасида вақтинча мехнатга қобилятсиз бўлган ходимларга. Низомнинг 27 моддасига биноан ижтимоий аҳамиятга эга бўлган касалликлар (сил касаллиги, онкология касалликлари, янгидан пайдо бўладиган хатарли ўсимталар, жинсий йўл билан ўтадиган касалликлар, СПИД, махов(лепра)касаллиги, рухий касалликлар) бўйича хисобда турган ходимларга улар томонидан давлат ижтимоий суғурта бадали тўлаган даврнинг (умумий иш стажининг) давомийлигига боғлиқ равишда вақтинча мехнатга қобилятсизлик нафақаси қўйидаги миқдорда тўланади:

www.arxiv.uz а) умумий иш стажи 8 йил ва ундан ортиқ бўлган ходимларга –иш хақининг 100 фоизи миқдорида: б) умумий иш стажи 5 йилдан 8 йилгача бўлган ходимларга –иш хақининг 80 фоизи миқдорида: в) умумий иш стажи 5 йилгача бўлган ходимларга –иш хақининг 60 фоизи миқдорида. Низомнинг 26 ва 27 бандларида назарда тутилган ходимлардан ташқари ходимларга вақтинча мехнатга қобилятсизлик бўйича нафақа қўйидаги миқдорларда тўланади: а) умумий иш стажи 8 йил ва ундан ортиқ бўлган ходимларга хамда 21 ёҳга етмаган чин (сағир)етимларга –иш хақининг 80 фоизи миқдорида: б) умумий иш стажи 8 йилгача бўлган ходимларга –иш хақининг 60 фоизи миқдорида: Вақтинча мехнатга лаёқатсизлик нафақалари 2007 йилни 1 январидан бошлаб: - бюджет ташкилотлари томонидан – мехнат хақи фондига ажратиладиган бюджет маблағлари доирасида; - хўжалик юрутувчи субъектлар томонидан – фойда солиғини хисоблашда мазкур харажатлар солиққа тортиладиган базадан чиқарилиб ташланган холда шахсий маблағлари хисобидан амалга оширилади. Хомиладорлик ва тўғиш бўйича нафақа (шу жумладан хомила тушган холларда) вақтинча мехнатга лаёқатсизлик варақасида кўрсатилган барча давр учун тўланади. Ушбу нафақа ишловчи аёлларга жами 126 кунга (тўғишгача70, бола тўғилгандан кейин 56 кун), тўғиш қийин кечган ёки икки ёки ундан ортиқ бола тўғилган холларда 140 кун муддатга берилади. Иш хақи тухтатилиб, ишдан (лавозимдан) четлаштириш оқибатида аёл ишламаган даврда, хомиладорлик ва тўғиш бўйича таътил учун мехнатга қобилятсизлик нафақаси берилган холда нафақа тўланмайди. Агар хомиладорлик ва тўғиш бўйича таътил ишга қўйилгандан кейин хам давом этадиган бўлса, нафақа у ишга чиқиши лозим бўлган кундан бошлаб берилади.

www.arxiv.uz Хомиладорлик ва тўғиш бўйича нафақа иш хақининг 100 фоизи миқдорида берилади. Бола тўғилганда бериладиган нафақа ишлаётган аёлларга, хамда ишлаб чиқаришдан ажралган холда олий, ўрта махсус, касб -хунар таълим муассасаларида, магистратура, аспирантура, клиник ординатура, доктарантурада таҳсил олаётган аёлларга бола тўғилганда бериладиган бир марталик нафақа тегишлича иш ёки ўқиш жойидан энг кам ойлик иш хақининг икки баробари миқдорида тўланади. Боланинг онаси ишламайдиган ва ўқимайдиган холларда нафақа боланинг ишлайдиган ёки ишлаб чиқаришдан ажралган холда ўқийдиган отаси ёки ота-она ўрнини босувчи шахсларга тўланади. Ишламайдиган ва ўқимайдиган ота-оналарга бола тўғилгандан нафақа ижтимоий таъминот булимлари томонидан тайинланади ва тўланади. Бола ўлик тўғилган холларда нафақа тўланмайди. Бола тўғилганда бир йўла тўланадиган нафақани олиш учун ота ёки она комиссияга Фуқоролик холати далолатномаларини ёзиш (ФХДЁ) булими томонидан тиббиёт муассасаларининг бола тўғилганлиги тўғрисидаги далолатномасига асосан берилган хужжатни тақдим этиши лозим. Қўшимча дам олиш куни нафақаси ногирон боласини тарбиялаётган ишловчи ота-онанинг бирига (васийга, хомийга) бола ўн олти ёшга тўлгунга қадар ойига бир кунлик иш ҳақи миқдорида қўшимча бир дам олиш куни сифатида берилади. Дафн этиш маросими учун нафақа ходим ёки унинг қарамоғида бўлган қўйидаги оила аъзолари вафот этганда берилади: а) турмуш ўртоғи; б) 18 ёшга тўлмаган ёки вақтинча мехнатга қобилятсиз (ёшидан қатъий назар) болалари, ака укалари ва опа сингиллари; в) ота-онаси; г) бобоси ёки бувиси; Яшаш учун мустақил маблағ манбаига эга бўлган (иш хақи, пенсия, степендия олувчи ва бошқалар) оила аъзолари қарамоғида турган деб хисобланмайди.

www.arxiv.uz Нафақа унинг оила аъзоларига ёки дафн ўтказишни ўз зиммасига олган шахсларга берилади. Дафн этиш маросими учун нафақа энг кам ойлик иш хақининг уч баробари миқдорида берилади. Ишламайдиган пенсионер вафот этганда дафн этиш маросими учун нафақа унинг оиласига ёки пенсионернинг дафн маросимини ўтказган шахсга икки ойлик пенсия миқдорида, лекин энг кам ойлик иш хақининг икки баробаридан кам бўлмаган миқдорда ижтимоий таъминот бўлими томонидан тўланади. Юқорида таъкидланган хомиладорлик ва тўғиш учун, бола тўғилгани учун, қўшимча дам олиш куни учун ва дафн этиш учун нафақалар бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағлари хисобидан берилади.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, Тошкент, 2001й. 2. Банклар ва банк фаолияти тўғрисидаги қонун , Тошкент,1996й. 3. Марказий банк тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2002й. 4. Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2007й. 5. Банк сири тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2003й. 6. Валютани тартибга солиш тўғрисидаги қонун, Тошкент, 2003й. 7. Давлат бюджетининг ғазна ижроси тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2007й. 8. Фуқароларни жамғариб бориладиган пенсия таъминоти тўғрисидаги қонун, Тошкент, 2004й. 9. Кредит уюшмалари тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2006й. 10. Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2003-й. 11. Бюджет тизими тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2007й. 12. Ўзбекистон Республикасининг Мехнат Кодекси, Тошкент, 1995й. 13. Фермер хўжалиги тўғрисидаги қонун , Тошкент, 2004й. 14. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ижтимоий таъминот

Ижтимоий таъминот харажатларини молиялаштириш

Ижтимоий таъминот харажатларини молиялаштириш

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИЖТИМОИЙ ТАЪМИНОТ ҲУҚУҚИНИНГ ТУШУНЧАСИ

Корхоналар молияси