ИЖТИМОИЙ ТАЪМИНОТ БЎЙИЧА ТАЙИНЛАНАДИГАН НАФАҚАЛАР ТУШУНЧАСИ ВА ТУРЛАРИ - Iqtisodiyot - Referatlar

ИЖТИМОИЙ ТАЪМИНОТ БЎЙИЧА ТАЙИНЛАНАДИГАН НАФАҚАЛАР ТУШУНЧАСИ ВА ТУРЛАРИ

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

160 KB

Ko'chirib olish

ИЖТИМОИЙ ТАЪМИНОТ БЎЙИЧА ТАЙИНЛАНАДИГАН НАФАҚАЛАР ТУШУНЧАСИ ВА ТУРЛАРИ Режа : 1. Ўзбекисон Республикаси Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағларидан тўланадиган нафақалар; 2. Давлат бюджети маблағларидан тўланадиган ижтимоий нафақалар; 3. Маҳаллий бюджетлар, корхоналар бюджетларидан тўланадиган нафақалар .

Барча ходимлар Меҳнат кодексининг 282-моддасига мувофиқ давлат йўли билан ижтимоий суғурта қилиниши лозим. Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик учун, ҳомиладорлик ва туғиш учун бола туғилганда, қўшимча дам олиш куни учун, дафн этиш маросими учун, нафақалар ижтимоий суғурта бўйича Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағлари ҳисобидан тўланади. Қолган бошқа турдаги нафақалар фуқаронинг ижтимоий меҳнатдаги иштирокидан қатъий назар давлат ёки маҳаллий бюджетлардан бевосита ажратилган маблағлар ҳисобидан тўланади. 2. Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича бериладиган нафақалар Ўзбекистон республикаси Меҳнат кодексининг 284-моддасида давлат ижтимоий суғуртаси ҳисобидан бериладиган таъминот турлари кўрсатилиб қўйилган. Суғурта қилинган ходимлар, тегишли ҳолларда эса, уларнинг оилалари ҳам давлат ижтимоий суғуртаси маблағлари ҳисобидан: - вақтинча меҳнатга қобилиятсиз нафақалари, аёллар эса бундан ташқари, хомиладорлик ва туғиш нафақалари; - бола туғилганда бериладиган нафақалар; - дафн маросими учун бериладиган нафақалар; - қўшимча дам олиш куни учун бериладиган нафақалар билан таминланадилар. Шуниндек давлат ижтимоий суғуртаси маблағлардан санаторий- курортларда даволаниш дам олиш, суғурта қилинган ходимларнинг шифобахш таомлари учун ҳақ тўлаш, болаларнинг соғломлаштириш лагерларини таъминлаб туриш, давлат ижтимоий суғуртасига доир бошқа тадбирлар учун ҳам белгиланган тартибда фойдаланилади. “Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низом Меҳнат ва аҳолини ижтитмоий муҳофаза қилиш вазирлиги томонидан 2002 йил 1 апрелдаги 21-сонли буйруғ билан тасдиқланган ва Адлия вазирлигида 2002 йил 14 майда 430-рақам билан давлат рўйҳатига олинган. Айрим ҳолларда, яъни меҳнат шартномаси алоҳида асосларга кўра бекор қилингандан (Меҳнат кодексининг 67-моддаси) кейин бир ой ичида вақтинчи меҳнатга қобилиятсизлик ёки хомиладорлик туғиш таътили бошланган бўлса, нафақа яшаш жойидаги туман (шаҳар) ижтимоий таъминот бўлими томонидан тўланади. Ушбу тартиб Ўзбекистон Республикаси қуролли кучларидаги муддатли хизмат сафидан бўшатилган собиқ ҳарбий хизматчиларга ҳам қўлланилади. Нафақа меҳнат қобилияти тикланган, ногиронлик белгиланган, хомиладорлик ва туғиш таътили тугаган, вафот этган ёки бола туғилган кундан бошлаб 6 ой муддат ичида мурожаат қилинганда тўланади. Бундай ҳолда вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси уни олиш учун мурожаат қилинган кунгача бўлган 12 ойдан ошмаган давр учун берилади.

Ушбу Низомнинг 6-бандига мувофиқ, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик (хомиладорлик ва туғиш таътили) кунлари ходимнинг ишдан ноқонуний бўшатилгани тўғрисида низо кўрилаётган даврга тўғри келган ҳолларда, у ишга тикланган тақдирдагина (барча меҳнатга қобилиятсиз кунлар учун) нафақа олиш ҳуқуқига эга бўлади. Нафақа ойига бир марта-ойнинг иккинси ярми учун бериладиган иш ҳақи билан бирга тўланади. Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси Мазкур Низомнинг 9-бандига мувофиқ, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси қуйидаги ҳолларда берилади: а) вақтинча меҳнат қобилиятини йўқотиш билан боғлиқ касалликда (шикастланишда); б) санаторий-курортларда даволанганда; в) касалланган оила аъзосини парваришлаш зарур бўлганда; г) карантин пайтида; д) сил ёки касб касаллиги туфайли вақтинчи бошқа ишга ўтказилганда; е) меҳнат қобилиятини тиклаш ёки ясама аъзо (протез) қўйдириш учун реабилитация муассасаларига ёткизилганда. Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақасини тайинлаш учун фақат белгиланган тартибда берилган вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик варақаси (касаллик варақаси) асос бўлади. Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик варақаси ва маълумотномалар бериш тартиби ҳақидаги йўриқнома Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқланган ва Адлия вазирлигида 2000 йил 19 январда 873-сон рақам билан давлат рўйхатидан ўтказилган . Нафақа меҳнат қобилияти йўқолган биринчи кундан то у тиклангунга қадар ёки Тиббий-меҳнат экспертизаси комиссияси (ТМЭК) томонидан ногиронлик белгилангунга қадар, ҳатто бу даврда ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинган ҳолларда ҳам берилади. Иш ҳақи суткалик пул ва кўчиш бўйича харажатларни олиш ҳуқуқига эга бўлган ходимга иш жойига бораётган даврда бошланган меҳнатга қобилиятсизлик кунлари учун нафақа тўланади. Ходимнинг меҳнатга қобилиятсизлик кунлари йиллик (асосий ва қўшимча) таътил даврига тўғри келган ҳолларда, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик варақасида кўрсатилган барча кунлар учун нафақа тўланади. Ўн олти ёшгача бўлган ногирон болани тарбиялаётган ота-оналардан бирига (хомийга ёки васийга), ногирон боланинг санаторийда даволанган барча даври учун (санаторийга бориб-келиш вақтини ҳисобга олиб) унга якка тартибда парвариш зарурлиги тўғрисидаги тиббий хулоса мавжуд бўлганда нафақа берилади. Уч ёшгача бўлган болани ёки 16 ёшгача бўлган ногирон болани парваришлаш билан банд бўлган она касал бўлиб, болани парваришлашга қурби етмай қолган ҳолларда, парвариш билан банд бўлган ишлаётган бошқа

оила аъзолари ёки қариндошларига меҳнатга қобилиятсизлик варақасига асосан нафақа берилади. Оиланинг касал аъзосини парваришлаш чоғида вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик варақаси бемор ўзганинг парваришига муҳтож бўлган, тақдирда, лекин 7 календар кундан ошмаган давр учун берилади. Ўн тўрт ёшга етмаган бемор болага қараш учун вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик варақаси болага парвариш керак бўлган тақдирда, аммо 14 календарь кундан ошмаган давр учун берилади. Агарда ходим карантин вақтида санитария-эпидемиология хизмати органлари томонидан атрофдаги шахслар орқали юқумли касалликка чалиниш хавфи олдини олиш мақсадида ишдан четлатилган бўлса, нафақа берилади. Сил касаллиги ёки касб касаллигига чалинган ходимга вақтинча камроқ ҳақ тўланадиган ишга ўтган вақт учун, лекин икки ойдан ортиқ бўлмаган муддат давомида касаллик варақаси бўйича янги ишда бериладиган иш ҳақи қўшилганда аввалги ишидаги тўлик иш ҳақидан ошиб кетмайдиган миқдорда нафақа тўланади. Башарти касаллик варақасида кўрсатилган муддатда иш берувчи ходимга бошқа иш топиб беролмаган бўлса, шунинг оқибатида бекор ўтган иш кунлари учун умумий асосларда нафақа тўланади. Ушбу Низомга мувофиқ, реабилитация муассаларида бўлган барча вақт учун ва унга келиб-кетиш вақти учун нафақа тўланади. Мавсумий ва вақтинчалик ишларда банд бўлган ходимларга меҳнатда майибланиш ёки касб касаллиги оқибатида вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик, хомиладорлик ва туғиш бўйича нафақа умумий асосларда тўланади. Ишлаётган ногиронларга вақтинча меҳнатга қобилитсизлик нафақаси меҳнатда майибланиш ходисалари ёки касб касаллигидан ташқари кетма-кет икки ойдан ва календарь йилда уч ойдан ошмаган муддатга берилади. Ишлаётган Иккинчи жаҳон урушининг ногиронларига ва имтиёзлари жиҳатидан уларга тенглаштирилган бошқа ногиронларга, Чернобил АЭСдаги фалокат ёки унинг оқибатларини бартараф этиш бўйича ишларни бажариш билан борлиқ сабабларга кўра ногирон бўлган шахсларга вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси (меҳнатда майибланиш ҳодисалари ёки касб касаллигидан ташқари) кетма-кет тўрт ойгача ёки календарь йилда беш ойгача берилади. Агар ишловчи ногироннинг вақтинча меҳнатга қобилиятсизлиги меҳнатда майибланиш ёки касб касаллиги туфайли юз берса, нафақа у тўла соғайгунга ёки меҳнатда майибланиш ёҳуд касб касаллиги билан боғлиқ ногиронлик гуруҳи қайта кўриб чиқилгунга қадар тўланади. Сил касаллиги оқибатидаги вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси шахс тўла соғайгунга қадар, лекин кўпи билан 10 ойга берилади. Ходим сил касаллиги билан касалланганда ёки сил касаллиги оқибатида ногирон деб топилганда, нафақа кўпи билан 6 ойга берилади.

Ушбу Низомга мувофиқ, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик қуйидаги даврларага тўғри келганда нафақа тўланмайди: иш ҳақи сақланмаган таътил; болани парваришлаш таътили; иш вақтинча тўхтатилган; ходим ишдан (лавозимидан) четлаштирилиб, иш ҳақи тўлаш тўхтатиб қўйилганлиги сабабли ишламаган; ҳарбий ўқув ёки текширув йиғини; ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда ўқув юртларида таҳсил олиш муносабати билан берилган қўшимча таътил. Ушбу дааврларда бошланиб, давом этаётган меҳнатга қобилиятсизлик нафақси ходим ишга чиқиши (лавозимига тикланиши) лозим бўлган кундан бошлаб берилади. Мазкур Низомга кўра, айрим ҳолларда вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси берилмайди, чунончи: ишдан ёки бошқа вазифалардан бўйин товлаш мақсадида ўз саломатлигига атайлаб зиён етказилган ёхуд ўзини касалликка солганда; гиёҳвандлик ёки мастлик билан боғлиқ харакатлар оқибатида, шунингдек спиртли ва гиёҳвандлик моддаларини истеъмол қилиш натижасида касалликка чалинганда (жараҳотланганда); жиноят содир қилиш вақтида жароҳатланганда; суд қарори асосида мажбурий даволанишга юборилганда; ҳибсда бўлган даврда; суд-тиббиёт экспертизасидан ўтиш даврида. Низомга кўра-қуйидаги шахс ларг а в ақтинча меҳнатга кобилиятсизлик нафакас и меҳнат с тажининг муддатидан қатъи назар, иш хақининг 100 фоизи микдорида тўланади: ишлаётган Иккинчи жахон уруши қатнашчиларига; байналминал жангчиларга ва уларга тенглаштирилган бошқа шахсларга; қарамо ғ ида 16 ёшга ( ў қувчилар 18 ёшга) етмаган уч ёки ундан ортиқ болалари бўлган ходимларга; Чернобил АЭСдаги авария оқибатларини тугатишда қатнашган ходимларга; Чернобил АЭСдаги авария натижасида радиоактив ифлосланиш зонасидан эвакуация қилинган ва кўчирилган, қон ҳосил қилувчи органлар касалликлари (ўткир лейкоз), қалқонсимон без (аденома, рак) ва хавфли ўс и м т алар билан боғлиқ касалликларга чалинган ходимларга; меҳнатда майибланиш ва касб касаллиги натижасида вақтинча меҳнатга қобилиятсиз бўлган ходимларга. Ижтимоий аҳамиятга эга бўлган касалликлар (сил касаллиги, онкология касалликлари, янгидан пайдо б ў ладиган хатарли ўсимталар, жинсий йўл билан ўтадиган касалликлар, СПИД , мохов (лепра) касаллиги, руҳ и й касалликлар) бўйича ҳисобда турган ходимларга улар томонидан давлат ижтимоий сурурта бада л и тўлаган даврининг (умуми й меҳнат

стажининг) мудда тига б оғ лиқ равишда вақтинча меҳ н атга қобилиятсизлик нафақаси қуйидаги миқдорларда тўланади: а) умумий меҳ н ат стажи 8 йил ва ундан ортиқ бўлган ходимларга — иш хақининг 100% фоизи миқдорида; б) умумий меҳ н ат стажи 5 йилдан 8 йилгача бўлган ходимларга — иш ҳақининг 80 фоизи миқдорида; в) умумий меҳрат стажи 5 йилгача бўлган ходимларга-иш ҳақининг 60 фоизи миқдорида. Мазкур Низомнинг ушбу бандларида назарда тутилган ходимлардан ташқари бошқа ходимларга вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси қуйидаги миқдорларда тўланади: а) умумий меҳ н ат стажи 8 йил ва ундан ортиқ бўлган ходимларга ҳамда 21 ёшга етмаган чин(сағир) етимларга-иш ҳақининг 80 фоизи миқдорида; б) умумий меҳнат стажи 8 йилгача бўлган ходимларга-иш ҳақининг 60 фоизи миқдорида. Низомнинг 4-бандига биноан, тайинланган вақтинча меҳ н атга қобилиятсизлик нафақаси қуйидаги миқдорларда тўланади: а) Ўзбекистон Республикаси Қ уролли кучлари сафидаги муддатли хизматдан бўшатилгандан сўнг бир ой ичида касал бўлиб қолган собиқ ҳарбий хизматчиларга-республикада белгиланган энг кам иш ҳақи микдорида; б) бошқа ҳолларда — иш ҳақининг 60 фоизи миқдорида. Тўланадиган нафақа миқдори вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик бошланган кунгача, меҳнат дафтарчаси ёки унинг ўрнига берилган бошқа ҳужжат, шунингдек ижтимоий таъминот бўлимлари томонидан берилган маълумотнома асосида ҳисобланган умумий меҳнат стажига мувофиқ белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Ядро полигонларида ва бошқа радиация-ядро объектларида ҳарбий хизматни ўтаган пенсия ёшидаги шахсларни ижтимоий қўллаб-қувватлашни таъминлаш чора-тадбирлари тўгрисида" 2002 йил 31 майдаги 188-сонли қарори билан мазкур қарорга қўшимча киритилиб, бунда ядро полигонларида ва бошқа ядровий радиация объектларида ҳарбий хизматни ўтаган шахсларга ҳам вақтинча меҳнатга қобилятсизлик нафақаси иш ҳақининг 100 % микдори тўлаш белгиланган. Шу тоифа шахсларга кирувчи ногиронларга вақтинча меҳнатга қобилятсизлик нафақаси меҳнат стажидан қатъий назар тўлиқ иш ҳақи миқдорида тўланиши белгиланади. Шунингдек бу тоифа ногиронларга саломатлигини тиклаш учун: 1 ва 2 гуруҳ ногиронларига-энг кам иш ҳақининг уч ҳиссаси миқдорида: 3-гуруҳ ногиронларига-энг кам иш ҳақининг икки ҳиссаси миқдорида йиллик бир йўла бериладиган моддий ёрдам белгиланади. Бу моддий ёрдам ишлаётган ногиронларга яшаш жойидан ижтимоий таъминот органлари, ишлаётган ногиронларга эса, асосий иш жойидан тўланади.

Хомиладорлик ва туғиш нафақалари Хомиладорлик ва туғиш нафақасини тайинлаш ва тўлаш учун белгиланган тартибда берилган меҳнатга қобилиятсизлик варақаси асос бўлади. Иш ҳақи тўлаш тўхтатилиб, ишдан (лавазимидан) четлаштириш оқибатида аёл ишламаган даврда ҳомиладорлик ва туғиш таътили учун меҳнатга қобилиятсизлик варақаси берилган тақдирда, нафақа тўланмайди. Агар бундай таътил ишга қўйилгандан кейин ҳам давом этаётган бўлса, нафақа у ишга чиқиши лозим бўлган кундан бошлаб тўланади. Хомиладорлик ва туғиш нафақаси, шу жумладан, мазкур Низомнинг 4- бандига мувофиқ нафақа тайинланганда ҳам, иш ҳақининг 100 фоизи миқдорида берилади. Шуни эслатиб ўтиш лозимки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини аниқ йўналтирилган тарзда қўллаб-қувватлашнинг 2002-2003 йилларга мўлжалланган дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўгрисида" 2002 йил 25 январдаги 33-сонли қарорига мувофиқ, болани ўз тарбиясига (патронаж) олган тутинган ота-оналарга олинган ҳар бир бола учун энг кам ойлик иш ҳақининг 3 баравари миқдорида нафақа бериш белгиланди. Тутинган ота-оналарига ҳар ойлик нафақа тўлаш билан боғлиқ харажатлар Қорақалпоғистон Республикаси Молия вазирлиги , вилоятлар ва Тошкент шаҳар молия бошқармалари томонидан маҳаллий ҳокимият органларининг тегишли қарорлари асосида маҳаллий бюджетларнинг заҳира жамгармалари маблағи билан таъминланади. Вақтинча меҳнатга қобилятсизлик, хомиладорлик ва туғиш нафақалари барча ҳолларда ходимнинг ҳақиқий иш ҳақидан ҳисоблаб чиқарилади. Нафақаларни ҳисоблашда асос қилиб олинадиган ҳақиқий иш ҳақига иш жойидан, суғурта бадаллари ундирилиб тўланадиган жами иш ҳақи тўловлари киради. Суғурта бадали хисобланмайдиган иш ҳақи турлари Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 11 майдаги 249-сонли қарори билан тасдиқланган, Суғурта бадаллари қўшилмайдиган ва пенсияни ҳисоблаб чиқишда ҳисобга олинмайдиган иш ҳақи ва бошқа тўлов турлари рўйхати асосида аниқланади. Нафақаларни ҳисоблаб чиқаришда ҳисобга олинадиган иш ҳақининг барча турлари, шу жумладан мазкур ойда иш хақи билан биргаликда тўланадиган ойлик мукофотлар уларнинг ҳақиқатда олинган вақти бўйича эмас, балки улар ҳисоблаб ёзилган вақт бўйича иш ҳақига қўшилади. Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик ёки ҳомиладорлик таътили бошланган ойдан олдинги 12 ой даврида олган ва суғурта бадаллари чегирилган барча мукофотларнинг 1/12 қисми нафақа ҳисоблаб чиқариладиган ойлик иш ҳақига қўшилиб, ўртача ойлик иш ҳақи микдори белгиланади. Бола туғилганда бериладиган нафақа Бола туғилганда бериладиган бир марталик нафақа Ўзбекистон

Республикаси ҳудудида белгиланган энг кам ойлик иш ҳақининг икки баравари микдорида тўланади. Иш ҳақига коэффициент қўлланиладиган туманларда нафақа ушбу коэффициентларни ҳисобга олган ҳолда белгиланади. Агар аёл ҳомиладорлик бўйича таътил даврида ишдан бўшаб, шу давр мобайнида ҳомиладорлик ва туғиш бўйича нафақа олган бўлса, бир марталик нафақа умумий асосларда берилади. Бола ўлик туғилган ҳолларда нафақа тўланмайди. Ўзбекистон Республикаси ижтимоий таъминот ҳақидаги қонунчиликда қўшимча дам олиш куни назарда тутилган. Мазкур Низомга биноан, ногирон боласини тарбиялаётган ишловчи ота-онанинг бирига (васийга, хомийга) бола ўн олти ёшга тўлгунга қадар давлат ижтимоий суғуртаси маблағлари ҳисобидан бир кунлик иш ҳақи миқдорида ҳақ тўлаган ҳолда ойига қўшимча бир дам олиш куни берилади. Дафн этиш маросими учун бериладиган нафақа Мазкур Низомга биноан, дафн этиш маросими учун нафақа ходим ёки унинг қарамоғида бўлган қуйидаги оила аъзолари вафот этганда берилади: a) турмуш ўртоғи; b) 18 ёшга тўлмаган ёки вақтинча меҳнатга қобилиятсиз (ёшидан қатъи назар) болалари, ака-укалари ва опа-сингиллари ; c) ота-онаси; d) бобоси ёки бувиси. Яшаш учун мустақил маблағ манбаига эга бўлган (иш ҳақи, пенсия, стипендия олувчи, ширкат хўжалигининг меҳнатга қобилиятли аъзолари ҳисобланувчи ва ҳакозо) оила аъзолари қарамоғида турган деб ҳисобланмайди. Ходим вафот этганда дафн этиш маросими учун нафақа унинг оила аъзоларига ёки дафн ўтказишни ўз зиммасига олган шахсларга берилади. Оиланинг вафот этган аъзосини дафн этиш маросими учун нафақа ишловчи ходимга берилади. Аёлнинг хомиласи тушган ҳолларда дафн этиш маросими учун нафақа берилмайди. Қоидага кўра, дафн этиш маросими учун нафақа энг кам иш ҳақининг уч баравар миқдорида берилади. Ишламайдиган пенсиянер вафот этган тақдирда дафн этиш маросими учун нафақа унинг оиласига ёки пенсиянернинг дафн маросимини ўтказган шахсга икки ойлик пенсия миқдорида, лекин энг кам иш ҳақининг икки ҳиссасидан кам бўлмайдиган миқдорда ижтимоий таъминот бўлими томонидан тўланади. Олий, ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларида, магистратурада, аспирантурада, клиник ординатурада, докторантурада таҳсил олаётган шахслар, шунингдек, уларнинг оила аъзолари вафот этган тақдирда, дафн этиш маросими учун нафақа умумий асосларда тўланади. Мактаблар, курсларининг (кадрлар малакасини ошириш, қайта тайёрлаш ва тайёрлаш бўйича), шунингдек, малака ошириш институтлари ўқувчилари ва тингловчилари ёки уларнинг оила аъзолари вафот этганда, агар улар курсларга, мактабларга, институтларга корхона томонидан

юборилган бўлсалар ва уларнинг ўқиш давридаги иш ҳақи тўла ёки қисман сақланиб қолган бўлса, умумий асосларда дафн этиш маросими учун нафақа берилади. Нафақалар ходимнинг асосий иш жойидан корхонанинг ижтимоий суғурта бўйича комиссияси ёки шу иш учун вакил қилинган комиссия аъзоси томонидан тайинланади. Комиссиялар бўлмаган корхоналарда нафақалар иш берувчи томонидан шу ишга буйруқ билан вакил қилинган шахс томонидан тайинланади. Юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи шахслар, деҳқон хўжалиги аъзоларига, шунингдек, айрим фуқароларникида шартнома асосида ишлаётганларга нафақалар ижтимоий таъминот бўлимлари томонидан тайинланиб, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағлари хисобидан тўланади. Ўқувчи, талаба ва асперантларга нафақалар ўқиш жойларида тайинланади ва тўланади. Хомиладорлик ва туғиш нафақаси туғишдан олдин амалда фойдаланилган кунларнинг сонидан қатъи назар, таътилнинг тўлиқ даври учун бир йўла тўланади. Бола туғилганда бир йўла тўланадиган нафақани олиш ҳуқуқига эга бўлган она вафот этганда, мазкур нафақа отага ёки болани ўз тарбиясига олган бошқа шахсга берилади. Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағидан бериладиган нафақа белгиланган тартибда расмийлаштирилган ваколатнома буйича тўланиши, фуқароларнинг аризасиги биноан банк муассасаларидаги хисоб рақамига ўтказилиши ҳамда алоқа бўлими орқали жўнатилиши мумкин. Корхонанинг бош бугалтери комиссия билан бир каторда нафақа тўлаш бўйича маблағларнинг тўғри сарфланиши учун жавобгардир. Иш берувчи томонидан меҳнатни мухофаза қилиш ва техника хафсизлиги коидалари бузилиши оқибатида ходимнинг меҳнатда майибланганлиги ёки касб касаллигига чалинганлиги аниқланса, корхона маъмуряти Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига ушбу шикастланиш ва касаллик сабабли берилган вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақасини тўлашга кетган барча харажатларни қоплаши лозим. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Кексалар ва меҳнатга лаёқатсиз фуқаролар, ногирон болалар ва болаликдан ногиронларнинг дафн маросими учун бир йўла бериладиган нафақалар тўғрисида” 2002 йил 1 майда «Қарияларни қадрлаш йили» давлат дастурига мувофиқ ва аҳолининг ижтимоий ночор қатламларини қўллаб қувватлаш мақсадида 149-сонли қарори 1 қабул қилинган. Мазкур қарорда таъкидланишича, Вазирлар Маҳкамасининг “Болаликдан ногиронларга, қарияларга ва меҳнатга лаёқатсиз фуқароларга нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида” 1994 йил 24 июндаги 319- сонли қарорига мувофиқ ҳаёт чоқида нафақа олган шахсларнинг дафн маросими учун 2002 йил 1 майдан бошлаб энг кам ойлик иш ҳақининг икки баровари миқдорида бир йўла бериладиган нафақа белгиланган ва ушбу 1 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2002 йил, 9-сон, 65 - модда .

қарор билан эслатилган нафақаларни тайинлаш ва тўлаш тартиблари тўғрисида махсус Низом тасдиқланган 2 . Ушбу Низомга мувофиқ, дафн маросими учун бир йўла бериладиган нафақани олиш ҳуқуқига ҳаёт чоқида нафақа олган кексалар ва меҳнатга қобилиятсиз фуқаролар, ногирон болалар ва болаликдан ногиронларни дафн этган оила аъзоларидан бири ёки бошқа жисмоний шахс эга бўлади. Бир йўла бериладиган нафақа туман ижтимоий таъминот бўлимининг қарори асосида Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағлари ҳисобидан тўланади. 10-§ Болаликдан ногиронларга тайинланадиган ва тўланадиган нафақалар. Ҳар ойда бериладиган нафақанинг бу тури Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 24 июндаги 319-рақамли қарори билан тасдиқланган «Болаликдан ногиронларга нафақа тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисидаги” низомда 3 назарда тутилган бўлиб, бу нафақа Тиббий-меҳнат экспертиза комиссиялари томонидан болаликдан биринчи ёки иккинчи гуруҳ ногиронлари деб тан олинган меҳнат стажига эга бўлмаган 16 ёшга тўлмаган ногирон болаларга тайинланади. Шунингдек, нафақа тайинлаш тўғрисида ариза болаларнинг ота-оналари, ҳомий ёки васийлари томонидан яшаш жойидаги ижтимоий таъминот бўлимига берилади. Ногирон боланинг ёки болаликдан 1 ва 2-гуруҳ ногирон шахснинг ёши, турар жойи кўрсатилиб, васий мурожаат қилган қарорнинг бир нусхаси, 1 ёки 2-гуруҳ ногиронларига ТМЭК текшириш далолатномасидан кўчирма, 16 ёшга етмаган ногирон болаларга Соқлиқни сақлаш муассасалари томонидан белгиланган тиббий хулоса тақдим этилади. Нафақа тайинлаш учун зарур барча хужжатлар туман ижтимоий таъминот бўлими томонидан қабул қилиниб олинган кун ариза билан мурожаат қилинган кун бўлиб хисобланади, у 10 кун ичида кўриб чиқилади ва ҳал этилади. 1 ёки 2 гуруҳ болаликдан ногирон шахсларга нафақа ногиронликнинг бутун даврида, ногирон болаларга эса тиббий ҳулоса кўрсатилган муддатларга тайинланади ва ногирон боланинг ота-онаси, васийси, 1-2 гуруҳ болаликдан ногирон шахснинг, унинг ота-онаси ёки васийнинг яшаш жойидаги ижтимоий таъминот бўлими томонидан тўланади. Нафақа олувчи Ўзбекистон Республикаси ҳудуди доираси бошқа туманга доимий яшашга кетганида нафақа олувчининг шахсий хужжатлари йиғма жилди олинганидан кейин янги яшаш жойида давом эттирилиб, аввалги яшаш жойидан нафақа тўлаш тўхтатилади. Ногирон бола, 1 ёки 2-гуруҳ болаликдан ногирон шахс интернат уйига ўтказилиб, тўлиқ давлат таъминотига олинганда нафақа тўлаш тўхтатилади. 2 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари тўплами. 2002 й. 9-сон, 65-модда. 3 ҚТ, 1994 й, 6-сон, 33-модда.

Тайинланган, аммо ўз вақтида олинмаган нафақа олдинги уч йилгача бўлган вақт учун берилиши мумкин, янги тайинланган, ҳисоблаб чиқарилган нафақа миқдорини талаб қилиб олиш юзасидан уч йиллик умумий даъво муддати белгиланган. Ногирон болаларга нафақа у бошқа турдаги нафақа (алимент, боқувчисини йўқотганлик пенсияси) олиш-олмаслигидан қатъий назар тўланаверади. 1 ёки 2-гуруҳ болаликдан ногирон шахсларга эса улар олаётган иш ҳақи, стипендия, алимент ёки бошқа даромадларидан қатъий назар тўланаверади. Улар тўлиқ давлат таъминотида бўлган даврлар учун нафақа тўланмайди. Лепразорийлар бўлган 1 ёки 2-гуруҳ болаликдан ногирон шахсларга, ногирон бола у ерда бўлган вақтларда нафақа тўланаверади. Оиланинг нафақа таъминлашда ҳисобга олинган аъзолари сони ўзгариши, иш ҳақининг энг кам миқдори ўзгариш, район коэффиценти белгиланиши, аҳоли даромадлари индексацияланиши нафақа миқдорини қайта ҳисоблаш учун асос бўлади. Низомга кўра, ногирон болаларга, 1 ва 2 гуруҳ болаликдан ногирон шахсларга энг кам ойлик иш ҳақининг 100 фоизи миқдорида нафақа тайинлаш белгиланган, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йилнинг 1 апрелидан бошлаб “иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва ижтимоий нафақалар миқдорини ошириш тўғрисида” 2003 йил 2 апрелдаги ПФ-3231 сонли Фармони билан болаликдан ногиронлик нафақаларининг миқдорини 10765 сўм қилиб белгиланган. 4 Маълумки, пенсия тайинлаш учун зарур бўлган иш стажига эга бўлмаган қарияларига, меҳнатга қобилиятсиз фуқароларга тайинланадиган, ҳар ойда тўланадиган нафақа ҳам ҳар ойда тўланадиган нафақаларнинг муҳим шаклларидан бири саналади. Ушбу нафақа турини тайинлаш асослари, тартиби ва нафақа олувчи шахслар доираси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 24 июндаги 319-рақамли қарори билан тасдиқланган “Пенсия тайинлаш учун зарур меҳнат стажига эга бўлмаган қарияларга ва меҳнатга, қобилиятсиз фуқароларга нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисидаги низом” да баён этилган. 5 Ўзбекистон Республикаси “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида” ги қонунига биноан пенсия олиш ҳуқуқига эга бўлмаган ҳамда Ўзбекистон Республикаси “Оила кодекси”га мувофиқ уларни боқиш ва моддий жиҳатдан таъминлашга мажбур бўлган қариндошлари йўқ фуқаролар: ёш бўйича, ногиронлик бўйича, боқувчисини йўқотганлик бўйича давлат ижтимоий таъминоти юзасидан белгиланган нафақалар олишга ҳақли бўладилар. Мазкур қонунга кўра пенсия ололмайдиган қария, ногирон ва бошқа меҳнатга қобилиятсиз шахсларга нафақалар уларнинг ёши эътиборга олгани 4 Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари тўплами, 2003 й. 7-8-сонлар, 57-модда. 5 ҚТ., 1994 й., 6-сон, 33-модда.

ҳолда, 1 ёки 2 гуруҳ ногирони бўлгани туфайли, боқувчисини йўқотганлиги сабабли тайинланиши мумкин. Бундай нафақа манфаатдор шахснинг аризаси асосида туман ижтимоий таъминот бўлимлари томонидан тайинланади. Ёши бўйича нафақалар ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга бўлмаган фуқароларга:  Аёлларга – 60 ёшга етганларида;  Эракакларга – 65 ёшга етганларидан сўнг тайинланади. Зарур меҳнат стажига эга бўлмаган кекса ёшдаги ҳамда меҳнатга қобилиятсиз фуқароларга нафақанинг миқдори Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 2 апрелдаги 3231-сонли Фармонга биноан 6520 сўм қилиб белгиланган. (Фармоннинг 2-моддаси). 6 Ногиронлик нафақалари ногиронлик содир бўлган, яъни меҳнат қобилияти доимий ёки узоқ муддатга йўқотилганида фақат 1 ёки 2 – гуруҳ ногиронларига тайинланиши мумкин. Нафақа миқдори Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2002 йил 1 июлдаги фармонига мувофиқ “2002 йил 1 августдан бошлаб иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва ижтимоий нафақаларнинг миқдорини ошириш тўғрисида”ги Фармонига биноан белгиланган бундай 1 ва 2 – гуруҳ ногиронларига 8970 сўм, миқдорида тайинланади 7 . Ишлаб турган ёки бошқа даромад манбаига эга бўлган ногиронларга бундай нафақа тўланмайди. Пенсия тайинлаш учун зарур бўлган меҳнат стажига эга бўлмаган шахс вафот этган тақдирда, унинг қарамоқида бўлган меҳнатга қобилиятсиз, моддий ёрдамга мухтож бўлган оила аъзоларига 8 нафақа тайинланади. Нафақа миқдори бундай ҳолда оиланинг 3 ва ундан ортиқ меҳнатга қобилиятсиз аъзосига вафот этган фуқаро олган ёки олиши лозим бўлган нафақанинг 100 фоизи, оиланинг 2 та меҳнатга қобилиятсизлик аъзосига – 75 % ,бир аъзосига эса,-50 % миқдорида тайинланади. Нафақанинг ушбу турини олиш учун ариза ҳамда ариза берувчининг ёшини тасдиқловчи ҳужжат, яшаш жойидан берилган маълумотнома, оиланинг умумий даромади ҳақида маълумотнома, ногиронлик бўйича нафақа тайинлашда эса қўшимча равишда ТМЭКнинг ногиронликни тасдиқловчи ҳулосаси, боқувчининг йўқотганлик нафақасини тайинлаш пайтида боқувчисининг вафот этганлиги тўғрисида гувохнома, боланинг туғилганлиги ҳақидаги гувохномалар нусҳалари тақдим этилади. Ариза ва зарур ҳужжатлар қабул ҳилинганидан бошлаб 10 кун ичида ижтимоий таъминот бўлими томонидан кўриб чиқилади. Ариза қондирилган ҳолда шу кундан бошлаб нафақа тайинланади. Ариза рад этилган тақдирда эса, бу ҳақда 10 кун ичида аризачига тегишли қарор нусҳаси барча ҳужжатлар билан қайтарилиб, қарор устидан шикоят бериш тартиби тушунтирилади. 6 Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари тўплами, 2003 й. 7-8-сонлар, 57-модда. 7 Қаранг : “Халқ сўзи”, 2002 йил 2 июлдаги сони. 8 Оиланинг меҳнатга қобилиятсиз аъзолари қаторига “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонуннинг 19-моддасида кўрсатилган шахслар киритилади.

Нафақа уни олувчи турган жойдаги ижтимоий таъминот органи орқали тўланади. Нафақа олувчи тўлиқ давлат таъминотига ўтказилганда нафақа тўлаш тўхтатилади. Оиланинг нафақа тайинлашда ҳисобга олинадиган сон таркиби ўзгарган, иш ҳақининг энг кам миқдори, ногиронлик гуруҳи, район коэффицентлари ўзгарган, бекор қилинган, аҳоли даромадлари индексацияланган тақдирда нафақа миқдори қайта ҳисоблаб чиқилади. Нафақаларнинг қайта ҳисоблаб чиқиш муддати ва тартиблари низомда белгиланган. Нафақа олувчи Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарига кўчиб кетганида нафақа тўлаш бекор қилинади. 10 -§ Бошқа турдаги нафақалар билан таъминлаш. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини аниқ йўналтирилган тарзда қўллаб – кувватлашнинг 2002-2003 йилларга мўлжалланган дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида” 2002 йил 25 январдаги 33-сонли қарорини ижро этиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги ва Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан 2002 йил 18 февралда (588,35) ишлаётган оналарга бола икки ёшга тўлгунча парваришлаш бўйича ҳар ойлик нафақа тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида низом тасдиқланган. Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2002 йил 14 мартда 1113-рақам билан давлат рўйҳатидан ўтказилган. 9 Ушбу Низомга мувофиқ, бола икки ёшга тўлгунча бериладиган ҳар ойлик парваришлар бўйича нафақа, фоизга биноан, онага, отага, фарзандликка олган шахсларга, ҳомий ёки туғилган, фарзандликка олинган, ҳомийликка олинган бола икки ёшга тўлгунча амалда уни парвариш қилган бошқа қариндошларга (бундан кейин – “она” ўрнидаги шахслар деб аталади) тайинланади ва тўланади. Болани парваришлаш нафақаси парвариш қилаётган болалар сони ва нафақа олувчининг меҳнат стажидан қатъий ой сайин тўланади. Бола икки ёшга тўлгунга қадар уни парваришлаш бўйича оналарга бериладиган ойлик нафақалар 2002 йилнинг 1 февралидан бошлаб Ўзбекистон Республикасида ўрнатилган энг кам иш ҳақининг 170 фоизи, 2003 йилнинг 1 январидан бошлаб энг кам иш ҳақининг 200 фоизи миқдорида тўланади. Агар туғилган ёки фарзандликка олинган ёхуд хомийлик белгиланган икки ва ундан кўпроқ болаларни парвариш қилинаётган бўлса. (кичик боласи 2 ёшга тўлгунга қадар) битта бола учун нафақа тўланади. Агар она болани парваришлаш отпускаси даврида хомиладорлик ва туғиш таътилларини олишга ҳақли бўлса, бу даврда унинг танлашига қараб икки турдаги нафақанинг биттаси тўланади. (Ушбу Низомнинг 4-банди). Ишлаётган (ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда ўқиётганларга, хизматни 9 Ўзбекистон Республикаси вазирликлари давлат қўмиталари ва идораларининг норматив ҳужжатлари ахборотномаси, 2000 й, 5-сон, 297 бет.

ўтаётганларга) болани парваришлаш нафақаси иш, ўқиш, хизмат жойидан тайинланади. Ишловчи аёллар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар). Агар тўлиқсиз иш куни буйича, ёки иш берувчи билан келишиб, уйда ишласалар, бир вақтнинг ўзида ҳам болани парваришлаш нафақасини, ҳам иш даврида иш ҳақи олиш ҳуқуқига эгадирлар. Болани парваришлаш нафақасини тайинлаш учун куйидаги хужжатлар тақдим этилади: а) болани парваришлаш нафақасини тайинлаш ҳақидаги ариза; б) боланинг туғилганлик ҳақидаги гувоҳномаси. Онанинг ўрнига болани парваришлаш нафақасини олувчи шахслар кўрсатилган бошқа хужжатлари ҳам кўшимча тарзда тақдим этадилар. Ушбу Низомнинг 10-бандида кўрсатилган холатларда болани парваришлаш нафақасини тўлаш бекор қилинади: а) парвариш қилинаётган бола икки ёшга тўлганда; б) болалар тўлиқ давлат таъминотига олиниб, ихтисослаштирилган муассасаларга (чақалоқлар уйига) жойлаштирилганда; в) бола вафот этганда; г) оила бола билан биргаликда Ўзбекистон Республикасидан ташқарига доимий яшаш жойига кўчиб кетганда. Нафақа тўлаётган органнинг айби билан берилмаган нафақа ҳеч қандай чеклашларсиз ўтган давр учун тўлиқ тўланади. Болани парваришлаш нафақасини тўлаш куйидаги тартибда амалга оширилади: -бюджет ташкилотларида ишлаётган оналарга (уларнинг ўрнини босувчи шахсларга) бюджет маблағлари хисобидан; бундан ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда контракт буйича тўлов асосида ўқиётганлар, хизматни ўтаётганлар мустасно. -мулкчилик шаклидан катъий назар, бошқа корхоналар (ташкилотлар) да ишлаётган оналарга(уларнинг ўрнини босувчи шахсларга) шу корхоналарнинг (ташкилотларнинг) хусусий маблағлари хисобидан. Болани парваришлаш нафақаси тўланганда ижтимоий суқурта юзасидан белгиланган суммалар ушлаб қолинмайди. Таъкидлаш жоизки, кейинги йилларда республиканинг ижтимоий таъминот ҳақидаги қонунчилигида рўй берган янгиликлардан бири шуки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Аҳолининг ижтимоий химояга мухтож катламларини аниқ йуналтирилган тарзда кўллаб-кувватлашни кучайтириш тўғрисида» 2002 йил 25 январдаги ПФ-3017 сонли Фармонида назарда тутилган тадбирларни ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2002 йил, 25 январдаги 33-сонли қарорини амалга ошириш мақсадида ишламайдиган оналарга ҳам 2002 йил 1 феврал ойидан бошлаб болани парваришлаш нафақасини тўлаш жорий қилинди. Шу боис Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий мухофаза қилиш вазирлиги ҳамда Молия вазирлиги томонидан бошқа тегишли ташкилотлар билан келишиб, 2002 йил 8 февралдаги (№11/501, 32, 16, 8). «Ишламайдиган оналарга бола икки ёшга тўлгунга қадар парвариш қилиш буйича нафақалар

тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида»ги Низом (Янги тахрири) тасдиқланди. 10 Ушбу Низом Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирликлигида 2002 йил 14 майда 1112-сонли раками билан давлат рўйхатидан ўтказилган. Ушбу Низомга мувофик, амалда бола икки ёшга тўлгунга қадар парвариш қилаётган шахсларга фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари томонидан болани парваришлаш нафақаси тайинланади, чунончи: а) ишламайдиган аёлларга ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларга (қоида тариқасида, отаси, фарзандликка олувчилар, хомийлар ёки бошқа кариндошларга); б) оналарга ёки олий, урта махсус ва урта хунар техника ўқув юртларида контракт буйича тўлов асосида ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда ўқиётганларга, уларнинг ўрнини босувчи шахсларга; в) юридик шахс ташкил этмасдан тадбиркорлик фаолияти балан шугулланаётган оналарга (она ўрнидаги шахсларга), шунингдек юридик шахс ташкил қилмасдан фаолият кўрсатаётган деҳкон хужаликларининг оила аъзоларига. Болани парваришлаш нафақаси парвариш қилинаётган болалар сони ва нафақани олаётган шахснинг меҳнат стажидан катъи назар, ой сайин куйидаги миқдорларда тўланади: 2002 йилнинг 1 феврал кунидан бошлаб Ўзбекистон Республикасида белгиланган энг кам ойлик иш ҳақининг 170 фоизи; 2003 йилдан бошлаб Ўзбекистон Республикасида урнатилган энг кам иш ҳақининг 200 фоизи миқдорида. Коидага биноан, нафақа 12 ой муддатга тайинланади, лекин бу муддат боланинг икки ёшга тўлган вақтидан ортиб кетмаслиги лозим. Зарурат бўлган холларда узилишсиз нафақа олиш учун бола икки ёшга тўлгунча яна мурожат қилиш мумкин. Нафақа болалар сонидан катъий назар бита бола учун энг кичик бола икки ёшга тўлгунига қадар тўланади. Нафақада кишлок, посёлка, овул, махала фуқаролари йигини ёки вакил қилинган комиссия томонидан онанинг ёки амалда боланинг парвариши билан шугулланаётган бошқа шахснинг аризасига биноан тайинланади. Аризага куйидагилар: а) боланинг туқулганлик тўғрисидаги гувоҳнома; б) илгари ишлаганлар учун меҳнат дафтарчасидан кучирма; в) оила аъзоларининг ариза берилган даврга қадар даромадлари ҳақида маълумотнома; г) боланинг ногиронлигини тасдиқловчи ТМКнинг хулосаси (зарурат бўлганда); д) никоҳ бекор қилинганлиги тўғрисидаги гувоҳноманинг нусхаси ёки зарурат бўлганда, суднинг хал қилув кароридан кучирма; 10 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат кумиталари ва идораларининг норматив хужжатлари ахборотномаси, 2002, 5-сон, 286-бет.

е) она йўқлиги туфайли амалда болани парвариш қилаётган шахслар ушбу Низомда кўрсатилган бошқа хужжатларни ҳам тақдим этадилар. Низомда айрим холларда оила даромади хисобга оинмасдан албатта нафақа тайинлаш белгиланган. Чунончи: а) болани моддий жихатдан кувватсиз оилада тарбияланаётган оналар ва оталарга; бундай боланинг она ёки ота томонидан шундай оилада тарбияланаётганлик факти фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари томонидан белгиланади. б) ногирон болани тарбиялаётган онага (ёки унинг ўрнидаги шахсга), бунда болалардан кайси бирининг ногиронлиги аҳам иятга эга эмас. Нафақа тайинлаш учун оиланинг мухтожлик даражаси мезони оиланинг жами даромади юзасидан белгиланади. (бундан Низомнинг юкорида зикр этилган 10-бандининг «а ва б» кичик бандларида кўрсатилган шахслар бундан мустаснодир). Бунда даромад хар бир оила аъзосига энг кам иш ҳақининг 1,5 хиссасидан оз миқдорда тўғри келса, нафақа тайинланади. Оиланинг жами даромадини хисоблашда: солик солинадиган даромадлар, пенсиялар, стипендиялар ва ижтимоий характердаги тўловлар (бундан болани парваришлаш нафақаси мустасно), шунингдек шахсий томоркадан олинадиган даромадлар хисобга олинади. Нафақа тайинлаш ёки уни тайинлашни рад этиш ҳақида фуқаролар йигини ёки махсус вакил қилинган комиссия томонидан кабул қилинади. Ушбу Низомнинг 17-бандида кўрсатилган холларда фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари томонидан нафақа бериш бекор қилинади: Аввал бошлагану, лекин фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари айби билан тўланмаганлиги сабабли олинмай колган нафақалар ҳеч қандай чеклашларсиз барча вақт учун тўланади. Болани парваришлаш нафақаси махаллий бюджет маблағлари хисобидан тўланади, (Ушбу Низомнинг 21-банди). Маълумки, Ўзбекистон республикаси Президенти томонидан «Кам таъминланган оилаларни ижтиомий химоялашни кучайтиришга оид тадбирлар тўғрисида» 1994 йил 23 августда ПФ-938-сонли Фармони кабул қилинган эди. Ушбу Фармонни бажариш максадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Кам таъминланган оилаларни ижтиомий химоя қилишни ташкил этиш масалалари тўғрисида» 1994 йил 24 августда 434-сонли карори 11 кабул қилинган эди. Вазирлар Махкамасининг ушбу карори билан «Кам таъминланган оилаларни хисобга олиш, уларга моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тўғрисидаги Низом» тасдиқланган. Мазкур Низомда Ўзбекистон Республикаси Президентининг карорида номи зикр этилган Фармонига мувофик жорий этилган кам таъминланган оилаларни хисобга олиш, уларга хар ойлик моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тартиби белгилаб куйилди. Низомнинг 2-бандида таъкидлангандек, кам даромадли оилаларга хар хар ойлик моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тўғрисидаги карор фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари, шахарча, кишлок, овул ва 11 ҚТ, 1994 йил, 8-сон, 40-модда.

шахар махаллалари, фуқаролар йигинлари ёки фуқаролар йигини томонидан кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тўғрисидаги масалаларни хал этиш учун вакил қилинган комиссия томонидан кабул қилинади. Мазкур Низомга мувофик, хар ойлик моддий ёрдам оилага 3(уч)ой муддатга тайинланади ва тўланади. Ушбу муддат тугагач, агар оилада моддий ахвол яхшиланмаган бўлса, Низомда белгиланган янги муддатга моддий ёрдам тайинлаши мумкин. Низмда таъкидланишича, объектив сабабларга кўра оиланинг биринчи навбатдаги эхтиёжларини таъминлай олмайдиган кам даромадли оилалар ва ёлгиз фуқаролар (вояга етмаган болалари бўлган кўп болали оилалар; боқувчиси ногирон ёки меҳнат кобилиятини кисман йўқотган сурункали касал оилалар, ишсиз шахсларнинг оилалари, ёлгиз пенсионерлар ва бошқа жуда мухтож оилалар) хар ойлик моддий ёрдам олиш ҳуқуқига эгадирлар. Коидага биноан, моддий ёрдам сўраб ариза берилган, махсус комиссия томонидан оиланинг моддий ва мулкий холати текширилиб, оиланинг мухтожлик даражаси ва тавсия қилинаётган моддий ёрдам миқдори ҳақида хулоса берилади. Оилада моддий таъминотнинг етарлиги, анчагина мол-мулк жамгармаси мавжудлиги, шунингдек меҳнат фаолиятидан бош тортиш холлари аниқланган такдирда, комиссия оилага моддий ёрдам тайинлаш тўғрисидаги аризани рад этиш мумкин ва бу хакда аризасига маълум қилинади. Хар ойлик моддий ёрдамнинг миқдори уша вақтда ва амалда бўлган энг кам иш ҳақининг 1,5 дан 3(уч) бараваригача миқдорда белгиланади. Оиланинг мухтожлик даражасини аниқлаш буйича махсус комиссия томонидан белгиланган хар ойлик моддий ёрдам фуқароларнинг умумий йиғини миқдори (йигилиши)да ёки фуқаролар йиғини вакил қилинган комиссия томонидан тасдиқланади ва фақат шундан кейингина тайинланади. Мазкур Комиссия кам таъминланган оилага берилган моддий ёрдам суммасининг бир кисмини шу оиланинг уй-жойнинг коммунал хизматлар ҳақини тўлаш билан боғлик карзларини қоплаш учун ўтказиш юзасидан қарор кабул қилиши мумкин. (Ушбу Низомнинг 15-банди). Куйидаги оилаларга хар ойлик моддий ёрдам тўлашни маблағ билан таъминлаш манбалари хисобланади: -республика бюджети маблағлари; -махаллий (вилоятлар, шахар ва туманлар;) бюджет маблағлари; -бюджетдан ташқари турли манбалар (жамоат ва хайрия жамгармалари, корхона ва хужаликларнинг маблағлари, фуқароларнинг ихтиёрий хайр- эхсонлари ва бошқалар. Низомнинг 22-бандига мувофик, оилага моддий ёрдам тўлаш айрим холларда, чунончи: -моддий ёрдам тўлаш муддати туганда; -моддий ёрдам кўрсатилаётган оиланинг моддий холати ўзгарганда; -доимий яшаш жойи ўзгарганда тухтатилади.

Кам таъминланган оилаларга хар ойлик моддий ёрдамнинг тўғри хисобланиши, ўз вақтида тўланишини назорат қилиш қорақолпоқистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг Раиси, вилоятлар, шаҳарлар ва туманлар хокимлари, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Назорат тафтиш бош бошқармаси ва унинг жойлардаги органлари томонидан амалга оширилади. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Болали оилаларни давлат томонидан куллаб- кувватлашни янада кучайтириш тўғрисида» 1996 йил 10 декабрдаги ПФ- 1657-сонли Фармонида белгиланган тадбирларни амалга ошириш максадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Болали оилаларни ижтимоий куллаб кувватлашни кучайтириш чора тадбирлари тўғрисида» 1996 йил 10 декабрда 437-сонли карори кабул қилинган эди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2002 йил 25 январдаги 33-сонли карори билан «Вояга етмаган болалари бўлган оилаларга нафақалар тайинлаш ва тўлаш тўғрисида Низом» (янги тахрири) 12 тасдиқланган. Ушбу Низом Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Болали оилаларни давлат томонидан кўллаб кувватлашни янада кучайтириш тўғрисида» 1996 йил 10 декабрдаги ПФ-1657-сонли ва «Аҳолини ижтимоий химояга мухтож катламларини, аниқ йуналтирилган тарзда куллаб- кувватлашни кучайтириш тўғрисида» 2002 йил 25 январдаги ПФ-3107-сон Фармонларига мувофик 16 ёшгача болалари бўлган, шунингдек умумтаълим мактабларида, академик лицейлар, касб хунар коллежларида таълим олаётган 16 ёшдан 18 ёшгача болалари бўлган оилаларга нафақа (бундан кейин «нафақа» деб юритилади) тайинлаш ва тўлаш тартибини белгилайди. Мазкур Низомда таъкидланишича, 16 ёшгача бўлган оилаларга нафақалар тайинлаш ва тўлаш тўғрисидаги карор шахарча, кишлок, овул ёки махалла фуқаролари йигини томонидан шундай масалаларни хал этиш учун вакил қилинган комиссия томонидан кабул қилинади. Нафақа ушбу нафақани олишга мухтож бўлган, туғилган, болаликка ва хомийликка (васийлик) олинган 16 ёшгача (умутаълим мактабларида, академик лийеёлар ва касб-хунар коллежларида таълим олаётган 16 ёшдан 18 ёшгача) болалари бўлган оилаларга тайинланади ва тўланади. Нафақа ота-оналаридан бирининг шахсий аризаси асосида олти ой муддатга тайинланади ва тўланади: Ушбу муддат тугагач, аризачи янги муддатга нафақа тўлашни давом эттириш тўғрисида ариза билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Нафақа хар ойда тўланади. 4. Оилага нафақа: бир болали оилалар учун – энг кам ойлик иш ҳақининг 50 фоизи миқдорида; икки болали оилалар учун – 100 фоизи миқдорида; уч болали оилалар учун – 140 фоизи миқдорида; 12 Қаранг : Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатлари тўплами. 2002 йил, 2-сон, 22- модда.

турт ва ундан куп болали оилалар учун – 175 фоизи миқдорида белгиланади. Агар нафақа белгиланган давр мобайнида энг кам ойлик иш ҳақи миқдори ўзгарса, нафақа миқдори энг кам ойлик иш ҳақи миқдори ўзгарган ойдан бошлаб тегишли равишда купаяди. Низомга кўра қуйидагилар нафақалар олишда имтиёзли ҳуқуқка эгадирлар: ногирон чакалокли (болали) оилалар; ота-онанинг иккаласи ҳам булмаган, болалар тарбияси билан эса кариндошлари шугулланадиган оилалар; болаларнинг ота-онасидан бири ёки иккаласи ҳам ногирон бўлган оилалар; ота-онадан бири ёки иккаласи ҳам ишсиз бўлган, меҳнат органида иш кидирувчи сифатида хисобда турган оилалар. Махаллий меҳнат органи ходими нафақа тайинлаш ва тўлаш ҳамда ажратилган маблағлардан кўзланган максадларда фойдаланишнинг белгиланган тартибига риоя қилиниши учун шахсан жавоб беради.

АДАБИЁТЛАР: 1. 2008 йил «Ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун. 2. Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 17 июлдаги «Ўзбекистон Республикасида ногиронларни ижтимоий ҳимоя килиш тўғрисида»ги 328- сонли қарори. 3. 1995 йил 11 ноябрдаги «Ўзбекистон Республикасида ногиронларни реабилитация қилишнинг 1996-2000 йилларга мўлжалланган давлат дастури тўғрисида»ги 433-сонли қарори. 4. 1999 йил 7 декабрдаги «2000-2005 йилларда ёлғиз кексаларни, пенсионерлар ва ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилишни кучайтиришга қаратилган чора-тадбирлар дастури тўғрисида» 520-сонли қарор. 5. Вазирлар Маҳкамасининг «Чернобил ҳалокатидан зиён кўрган, Ўзбекистон Республикасида истиқомат қилувчи фуқароларни ижтимоий ҳимоялаш ҳақида» 1992 йил 6 апрелдаги 17-сонли карори. 6. Вазирлар Махкамасининг 2001 йил 24 августдаги 350-сонли қарори билан тасдиқланган Юридик шахс ташкил этмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахсларнинг меҳнат стажини ҳисобга олиш ва уларнинг Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига бадаллар ажратиш тартиби тугрисидаги низом.

O'xshashlar

ИЖТИМОИЙ НАФАҚАЛАР ВА ИМТИЁЗЛАР

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИЖТИМОИЙ ТАЪМИНОТ ҲУҚУҚИНИНГ ТУШУНЧАСИ

Ижтимоий таъминот

Ижтимоий таъминот молияси

Ижтимоий таъминот харажатларини молиялаштириш