Iqtisodiy raqobat tushunchasi - Iqtisodiyot - Referatlar

Iqtisodiy raqobat tushunchasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Iqtisodiy raqobat mazmuni 2. Raqobat va baho 3. Raqobat - bozorni tartibga soluvchi kuch

www.arxiv.uz Iqtisodiy raqobat mazmuni Bozor iqtisodiyotini harakatga keltiruvchi, uning taraqqiy etishiga katta ta`sir ko`rsatuvchi raqobatdir. Raqobat kurashining ahamiyati shunchalik yuqoriki, usiz bozorni tasavvur etib bo`lmaydi. Chunki, u bozor iqtisodiyotining mazmunidir. Bozor sharoitidagi raqobat iqtisodiy raqobat bo`lib, u iqtisodiy jarayonda yuz beradi. Undagi asosiy maqsad bozor ishtirokchilarining erkin faoliyat sharoitini yaratish, har bir ishtirokchi o`z harakati uchun zarur muhit va holatni ta`minlash bilan bog`liq bo`lgan kurashdan iboratdir. Har bir bozor ishtirokchisining kerakli ishlarni boshqalarga nisbatan muvaffaqiyatli hal qilishi, buning uchun zarur sharoitlarni oldindan va o`z vaq tida yarata olishi, doimo ustunlikka ega bo`lishi kabi lar iqtisodiy raqobat kurashining mazmunini tashkil qiladi. Bozor iqtisodiyotiga qatnashuvchilar bir-biri uchun raqib hisoblanib, o`zaro kurash olib boradilar. Alohida-alohida holdagi ishtirokchilarning bir-birlari o`rtasidagi kurashi umuman bozor iqtisodiyoti bilan yakun lanadi. Iqtisodiy raqobat kurashida qatnashuvchilar bir-bir larini shaxsan bilishlari, tanish bo`lishlari zarur emas. Buning uchun avvalo bozor xususiyati, uning harakat qonuniyatlarini yaxshi bilgan, sezgan holda faoliyat ko`rsatish asos bo`lib xizmat qiladi. Ma`lumki, har bir narsada, har qanday sharoitda tezroq, ertaroq, har tomonlama o`ylab harakat qilgan oldin ulgurganidek va to`la maqsadga erishganidek raqobat kurashida bozor masalalarini hal qilish ham shunga o`x shab ketadi. Raqobat kurashida barcha ham muvaffaqiyatga erishish ga muyassar bo`lmaydi. Bu tajriba, bilim, matonat, tavak kalchilik va albatta, yirik sarmoyaga ega bo`lishni talab qiladi. Raqobat kurashi keng mazmunli, ko`p qirrali bo`lib, bozor iqtisodiyotining barcha davrlari, sohalari, tarmoqlarida yuz beradi. Raqobat kurashiga bardosh bera oladigan shaxsgina bozor taraqqiyotiga ko`p hissa qo`sha oladi. Raqobat kurashining asosiy mazmuni xaridorlarni o`ziga ko`proq jalb etish sharoitini yaratishdir. Chunki, har bir tadbirkorning molini sotib oladigan xaridor ko`p bo`lsa, u sotish muammosini tezroq hal etadi, ishi tezlashadi, yuqori foyda oladi.

www.arxiv.uz Sarmoyasi qancha tez qaytib, tez harakatda bo`lsa, shunchalik ko`p mahsulot ishlab chiqarishga, ko`proq sotishga muyassar bo`ladi. Tadbirkor uchun kurashdagi eng muhim narsa zarur tovarni, xizmatni o`z vaqtida ko`proq ishlab chiqarish va xaridorga tezroq etkazishdir. Bu jarayonda boshqalarga nisbatan oldinroq ulgursa, albatta u bu kurashda g`olib chiqish imkoniyatini qo`lga kiritgan bo`ladi. Bu, birinchi navbatda, bir xil tovar ishlab chiqaruvchilar va bir xil xaridorlar o`rtasidagi kurashdir. Shuning uchun ham raqobatdagi harakatning keng hajmlisi bozor uchun, tovarni muvaffaqiyatli sotish uchun bo`lgan kurashdir. Raqobat kurashi iqtisodiy faoliyatning boshqa tarmoq va sohalarida ham yuz beradi. Masalan, xomashyo uchun kurashni olaylik. Ma`lumki, bu ishlab chiqarishda katta ahamiyat kasb etadi. Kerakli xom ashyodan o`z vaqtida, kerakli miqdor va xissa olish uchun harakat qilish umumiy muvaffaqiyat uchun zarur shartdir. Yuqori samarali xomashyo joylarini qo`lga kiritish, arzon energiya uchun kurash katta o`rin egallaydi. Bulardan yana biri ish kuchi ta`minotidir. Yuqori ma- lakali, tajribali ishchi, xizmatchilarga ega bo`lish, ay niqsa tadbirkor, savdogar uchun juda kerak. Etarli miq dorda ularga ega bo`lish, kasaba uyushmalariga ta`sir etish uchun kurash raqobatda o`rinlidir. Demak, sotuvchilar, tadbirkorlar o`rtasidagi raqobat asosan xaridorlar, ish kuchi, xomashyo, material, ma`qul energiya xili uchun olib bo riladi. Raqobat va baho Raqobat kurashida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`lgan narsa bahodir. Umuman, baho talab va taklif muvozanatining natijasi bo`lib, raqobat orqali yuzaga keladi. Ma`lumki, har bir tovarga talab yuqori bo`lsa, baho ham ko`tarilishi kerak. Shunga ko`ra tovarlar sarf-xarajatiga ko`ra juda yuqori yoki juda past bahoda sotilishi mumkin. Yuzaki qaraganda sun`iy ravishda talabni ko`tarish tufayli bahoni oshirish mumkinga o`xshaydi. Mavjud sharoitga ko`ra shunday holat ham yuz beradi. Lekin raqobat natijasida bunday holat doimiy yoki uzoq cho`zilishi mum kin emas. Baribir ko`p tovar sotishga intilish ustun ke ladi.

www.arxiv.uz Iste`molchining daromad darajasiga ta`sir ko`rsatuv chi baho raqobat holatiga bog`liq bo`lib, u turg`un bo`la olmaydi, to`xtovsiz o`zgarib turadi. Bozor ishtirokchi- lari uchun bozor holatini ko`rsatib turadigan narsa ham baho bo`lib, u sotuvchi va xaridorlarning harakat yo`na lishini aniqlab beradi. Chunki bozor ishtirokchilari bo zorga qachon va qancha tovar etkazib turishni baho darajasi orqali aniqlaydilar. Bu esa bevosita ishlab chiqarishga ta`sir ko`rsatadi. Qachon, qancha, qanday tovar ishlab chiqarishni bozordagi yuzaga kelib turgan baho orqali belgilab ish ko`riladi. Raqobat tufayli paydo bo`ladigan bozordagi baholarning tadbirkor va iste`molchilar uchun muhimligini ikki narsada ifodalanadi. Birinchisida tadbirkor ning foydasi va daromadi ifodalanadi, ikkinchisida bozor holati aniqlanadi. Iste`molchi - xaridorni olsak, u ham bahoga ikki tomonlama bog`liqdir. Birinchidan, bahoning darajasi, harakat mazmuniga qarab, qaysi tovarni qachon sotib olish va qancha miqdorda sotib olishni aniqlaydi. Ikkinchidan, daromadning taqsimlanishi va reallik darajasini aniqlab beradi. Baho ko`tarilib boraversa, albatta daromad darajasi pasayib boradi. Lekin raqobat baholarning pasayishiga ham olib keladi. Chunki, iqti sodiyotda, shaxsiy daromadda yuz beradigan barcha o`zga rishlar bozorda raqobat tufayli yuzaga keladigan baho darajasida o`z ifodasini topadi. Shunga ko`ra, barcha bo zor ishtirokchilari, ayniqsa tadbirkorlar, katta diqqat va e`tibor bilan bahoni kuzatib boradilar, uning o`zgarishini o`z vaqtida bilib turish choralarini qo`llayd ilar. Demak, bozorda paydo bo`ladigan baho bozor iqtisodiyotining ko`zgusi bo`lsa, raqobat uni yuzaga keltiruvchi kuchdir. Raqobat va baho mexanizmlari o`z ta`sirlari bilan bozorni harakatlantiruvchi muhim mexanizmlar bo`lib, bozor iqtisodiyotining boshqarilishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Ular bozor iqtisodiyotini o`zidan-o`zi harakatga keltiruvchi va boshqaruvchi ichki kuchlaridirki, unga tashqaridan sun`iy ta`sir ko`rsatish va bahoni raqobatsiz oldindan belgilash bozor tabiatiga to`g`ri kelmaydi, uning mexanizmi harakatlariga faqat salbiy ta`sir ko`rsatadi. Aytish mumkinki, raqobatning asosida, shaxsiy manfaat yotadi va bu raqobat kurashining kuchayishi, ta`sirining ortib borishi uchun kuch bag`ishlaydi. Buning boisi shuki, har bir iqtisodiy birlik o`z nafsini ko`zlay-di. Har bir tadbirkor yuqori foyda

www.arxiv.uz uchun, hech bo`lmaganda kam zarar uchun kurashadi. Moddiy resurslar egalari uni sotishda yoki ijaraga berishda yuqori baho orqali ish tutishga urinadi. Ish kuchi egalarini olsak, miqdori va murakkabligi bir xildagi mehnatlariga imkoni boricha ko`p daromad olishga harakat qiladilar. Bularning hammasi xaridor sifatida, aytganimizdek, past bahoning tarafdorlaridir. Shaxsiy manfaatdorlik bozor iqtisod iyoti faoliyatida tartib o`rnatib turadi, manfaatsiz lik esa kutilmagan tartibsizliklarga olib kelishi mum kin. Bunday voqelik shunday xulosaga olib keladiki, turli iqtisoday birliklar o`z ixtiyoriy tanlovini amal ga oshirishi davrida shaxsiy manfaat asosida ularning asosiy harakat tarzi shakllanadi. Bu bozor iqtisodiyoti taqozosidir. Masalan asosiy xalqaro savdo nazariyalarini ko`rib chiqqanda Olmoniya xalqaro bozorda sotadigan va sotib oladigan mollarining tabiati va sonini narx belgilaydi. Olmoniyada bitta sanoat uskunasiga 5 evro xarajat qilsa, qo`shni Daniyada bu xarajat 10 evroni tashkil qiladi, mebel esa 20 va 30 evroni tashkil qiladi. YA`ni Olmoniyada bitta mebelga 4 baravar ko`p xomashyo xarajat qilish kerak (20 : 5). Daniyada bu nisbat 3 ga teng (30 : 10). Demak Daniyada mebel chiqarish avzal, Olmoniyada esa uskuna ishlab chiqarish avzaldir. YAna bir misol. Braziliyada tayyorlangan poyabzalni narxi 15 evro bo`lsa, Italiyada tayyorlangani 30 evroga teng, kiyim esa 30 va 60 evrogv teng. Bu raqamlar raqobat bozorida Braziliyani ushbu tovarlar bo`yicha 1 : 2 nisbatan Italiya tovarlariga nisbatan ustunligini ko`rsatadi. Raqobat - bozorni tartibga soluvchi kuch Umuman, raqobat iqtisodchilar tasavvuri bo`yicha quyid agilarni bildiradi: 1) Bozorda turli, istagan aniq mahsulot, resurslarni erkin holda sotuvchi va sotib oluvchilarning mav judligi. 2) Sotuvchi va xaridorlarning istagan bozorda yoki iqtisodiy tarmoqda erkin qatnasha olishi yoki istaganda tarmoqdan chiqib keta olishi. Raqobat o`z mohiyatini bozor ishtirokchilariga taalluqli iqtisodiy kuchlar tarqoqligida ifoda etadi. Buni shunday izohlash mumkin. Ma`lum bir bozorda,

www.arxiv.uz chu nonchi, g`alla bozori yoki ip gazlama bozorida juda ko`p sotuvchi va xaridorlar mavjud, shu bilan birga tovarlar mo`l-ko`l, deylik. Bunday sharoitda sotuvchi va xaridorlar o`zlari uchun ma`qul bahoni talab eta olmaydilar. Chunki, alohida holdagi ularning urinishlari bahoga ta`sir etmaydi va bunda ayrim harakatlar muvaffaqiyat keltirmay, mavjud muvozanat belgilaydigan umumiy baho bo`yicha oldi- sotdi amalga oshadi. Raqobatning mohiyati shuki, har bir sotuvchi bozordagi juda ko`p miqdordagi sotuvchilar ishtirokida o`zining nisbatan kichik hissasi bilan umumiy taklifga ta`sir ko`rsata olmaydi, demak, bahoni ham yakka holda o`zgartira olmaydi. Aytish mumkinki, raqobat shundan iboratki, har bir sotuvchi — taklif sub`ekti umumiy taklifga kichik hissa qo`sha oladi va umumiy oqim ichida bo`ladi. YAkka holdagi sotuvchilar taklifning umumiy miqdoriga sezilarli ta`sir ko`rsata olmaydilar, shuning uchun ham yakka ishlab chiqaruvchi sifatidagi sotuvchi mahsulot narxini istaganicha o`zgartira olmaydi va unga istagan holda munosabatda bo`la olmaydi. Haqiqatan ham har bir sotuvchi yakka-yakka holdagi harakatda va raqobatda qatnashuvchi sifatida bozor ixtiyorida bo`ladi. Bunda raqobat yakka-yakka holdagi barcha yoki juda ko`pchilik sotuvchilar harakatidan iborat bo`ladi. Ko`rinib turibdiki, raqobat bozorda hukmronlikni inkor etib, erkin harakatni talab etadi. Хaridorlar to`g`risida ham shuni aytish mumkin, ya`ni ular ham bir-biriga bog`liq bo`lmagan ixtiyoriy harakatda bo`ladilar. Umumlashtirib aytganda, raqobatning asosini tashkil qiluvchi iqtisodiy hokimiyatning keng tarqoqligi bu hokimiyatdan foydalanishni tartibga solib turadi va undan zararli foydalanish imkoniyatlarini chegaralab boradi. Demak, iqtisodiy imkoniyatlar uchun kurash iqtisodiy birliklarning o`z foydasini ko`zlab, bir-biriga zarar keltirishga to`siq bo`lib xizmat qiladi. Raqobat sotuvchi va xaridorlarning o`z manfaatla rini ta`minlashining amalga oshuvining chegaralari ni belgilab turadi. Shuning uchun ham raqobat bozor iqtisodiyotida asosiy tartibga soluvchi kuch bo`lib xizmat qiladi. Yuqorida qayd qilib o`tilgan raqobatlarning ik kinchi tomoni ishtirokchilarning tanlov erkinligid ir. Bozor sharoitida har bir tadbirkor istagan tovari bilan ish ko`rishi, xohlagan tarmoqda faoliyat ko`rsatishi va zarur topganda hech qanday to`siqlarsiz va qiyinchiliksiz bu tarmoqdan chiqib ketib boshqasiga o`tish imkoniga egadir. Bu bilan

www.arxiv.uz ma`lum tarmoqlar, sohalarning zaruriyatga qarab kengayishi yoki torayishi imko ni ta`minlanib boriladi. Chunki, talab va taklif mu vozanati tufayli ishlab chiqaruvchi va xaridorlarning tarmoqlararo harakati erkinligi ta`minlanadi. Bunday sharoit iqtisodiy moslashuvni ta`minlaydi va samaradorlikning saqlanib borishi imkonini tug`dirib boradi. Endi biz raqobatning faqat tarmoqlar manfaati bilan chegaralanmay, uning tarmoqlararo va umumjamiyat manfaatlari borasidagi ta`siri va harakatini ko`rib chiqaylik. Bozor mexanizmlari bo`lgan talab va taklif orqali iste`molchilar va jamiyat istaklari korxonalarga, korxonalar orqali esa resurslar bilan ta`minlovchilargacha etkaziladi. Bu jarayonda raqobat ta`sirini ko`ramiz. Ma`lumki, iste`mol talabining ko`tarilishida baho o`z aksini topadi. Talab ortib borishi tufayli baho ko`tarilib boradiki, natijada yuqori foyda olinadi. Bu o`z-o`zidan shu mahsulotlarga talab oshgan va ularni ko`proq ishlab chiqarish kerakligadan xabar beradi. Raqobat, ayniqsa bunga qo`shiluvchi yangi firmalar ishlab chiqarishni kengaytirib, bahoning xarajatlar darajasida bo`lishini ta`minlashi mumkin. Agarda bu jarayonga raqo-batning ta`siri bo`lmay, monopoliyalik mavjud bo`lsa, o`zgarish yuz bermaydi va ortiqcha foyda olish davom eta veradi. Raqobat faqat jamiyat talabiga e`tibor berish va ba`zi tarmoqlarning kengayishi va qisqarishiga olib kelish bilan chegaralanmay, firmalarni eng samarali texnolo giyaga o`tish, ilg`or ishlab chiqarishni ta`minlab borish ga undaydi. U past va kam samarali texnologiya asosida ishlab chiqarishni uyushtirgan firmalarni qo`llamaydi va ularning boshqa ilg`or raqiblar tomonidan siqib chiqarilishiga olib keladi. Shuning uchun raqobat, aytganimizdek, texnik progress imkonini qo`llaydi va uni keng taraqqiyotiga undaydi. Raqobatli bozorning yana eng muhim tomonlaridan biri, oldingi mavzuda ko`rganimizdek, xususiy va ijtimoiy manfaatlar uyg`unligining ta`minlanishidir. Chunki, bu juda muhim va o`ta zarur bo`lgan manfaatlar tengligiga xos hodisadir. Bunda o`ta muhim bo`lgan davlat manfaati ham ko`zda tutiladi. Aytganimizdek, tad birkorlar eng tejamli resurslar kombinatsiyasini, ya`ni mavjud raqobat sharoitida xususiy manfaatga ham to`la mos keladigan kombinatsiyani qo`llaydilar.

www.arxiv.uz Tadbirkorlarning texnik progressga asoslanmagan holdagi ishlab chiqarishi zarur foyda bermaydi va pirovardida sinishga olib keladi. Shu bilan birga kamyob resurslarni ishga solish, kam xarajatli ishlab chiqarishni uyushtirish eng samarali usullardan bo`lib, bu jamiyatga juda foydali dir. Хulosa qilib aytganda, raqobat kuchi shaxsiy manfaatni tartibga solib, uni shunday yo`naltiradiki, u o`zidan-o`zi jamiyat manfaatining maqsadga muvofiq ravishda ta`minlanishiga olib keladi. Bozorga xos "ko`zga ko`rin maydigan qo`l" ta`siri shunday yakunlanadiki, firmalar o`z foydalarini imkoni boricha yuqori darajaga etkazsalar, jamiyat mahsuloti ham shunchalik yuqori dara jada bo`ladi. Raqobatning bo`lishi, raqobat ta`sirining kuchayi shidagi asosiy shart xo`jaliklarning turli-tumanligi dir. Umuman, kurash to`g`rililik, ko`p xalollikni talab qiladi. Bozor iqtisodiyotida ko`p xillik xo`jaliklar, ularning egalari bir-birlarining raqiblari bo`lib, ular raqobat jarayonida faol ishtirok etishlari kerak. Хo`jalik turlari juda oz yoki bir xil bo`lsa, raqobat ning ta`sir doirasini kengaytirish uchun sharoit bo`lmaydi. Raqobat uchun xo`jalik usullari, shakllari ko`payishi kerak. Ayniqsa, xususiy xo`jaliklar ko`payib, asosiy o`rinni egallashi zarur. Qaror xususiy xo`jaliklar bilan bir qatorda kooperativlar, birlashma, qo`shma xo`jaliklar ko`payishi talab etiladi. Davlat xo`jaliklari ham shaklan va ham mazmunan o`zgarib, bozor talablari asosida qayta tashkil etilishi kerak. Bularga hissador (aktsiya li) jamiyatlar, ijarali xo`jaliklar kabilar misol bo`li- shi mumkin. Yuqorida aytganimizdek, busiz xo`jalik yuritishda mustaqillik bo`lmaydi, mustaqilliksiz raqobatni tasav vur etib bo`lmaydi va umuman bozor mazmunsiz bo`ladi. Raqobat jahon iqtisodiyoti miqyosida ham bo`lib, uning milliy mamlakatlar iqtisodiyotiga ham ta`siri bo`ladi. Хalqaro raqobat kurashi Хalqaro raqobat kurashini olsak, u mamlakatlar o`rtasidagi, shuningdek, xalqaro yirik birlashmalar, ayniqsa, transmilliy korporatsiyalar o`rtasidagi kurashdir. Bunda

www.arxiv.uz xalqaro bozorlarni egallash, xomashyo hududlarini o`zlashtirish, ilmiy-texnika manbalarini qo`lga kiritish kabi asosiy tomonlarni ko`proq egallashga uriniladi. Natijada iqtisodiy taraqqiyot manbalarini o`z ixtiyoriga olish, buning asosida o`z boyliklarini orttirish, olinadigan foydaning darajasini ko`tarish kabilarga muyassar bo`linadi. Jahon iqtisodiyotiga qo`shilib borish, xalqaro bozorda ta`sirli kuchga ega bo`lish va xalqaro mehnat taqsimotida manfaatli o`rinlarni egallash xalqaro raqobat tufayli amalga oshadi. Bu barcha mamlakatlarni kuchli iqtisodiyotga ega bo`lishga, ilyur ishlab chiqarish darajasini qo`lga ki ritishga undaydi. Jahon miqyosida faoliyat ko`rsatuvchi mamlakatlar va birlashmalar soni ortib bormoqda. Bu faqat jahon iqtisodiyoti taraqqiyotiga ta`sir qo`rsatish bilan chegaralanmasdan, balki ichki bozordaga monopol holatning oldini olishga ham ta`sir etmoqda. Chunki, bozorda qatnashuvchi sotuvchilar qancha ko`payib borsa, monopol ta`sir shuncha zaiflashib boradi. Ko`pchilik mahsulot bozorla rida mayda firmalar kamayib, yiriklari ko`payib bor moqda. Bu resurslar bozoriga ham taalluqlidir. Mehnat bozoridagi kasaba uyushmalarining faoliyati ham shunday mazmunda bo`ladi. Bir qator yuqori foydali tarmoqlarda patent mushkulligi va boshqa tur resurslardan foydalanishdagi to`siqlarning ko`payib borishi raqobat kuchini zaiflashtiradi. Lekin jahon raqobat kurashi natijasida chet mahsulotlarining kirib kelishi bozor ishtirokchilarini ko`paytirish orqali ichki raqobat imkoniyatlarini oshiradi. Chunonchi, AQSh, G`arbiy Ovro`po, qisman YAponiyani olsak, avtomobil va po`lat bozorlari kabi, oziq-ovqat mahsulotlari, resurslar bozorlarida ham yirik firmalar hissalari oshib, bu raqobat ta`siriga salbiy ta`sir ko`rsatmoqda. Ma`lumki, hozirgi davrda bir qancha oziq-ovqat mahsulotlari bo`yicha chet firmalar o`zlariga yo`l ochib, istiqbollarini ta`minlamoqdalar. Masalan Gollandiya oziq-ovqat eksporti bo`yicha etakchi o`ringa chiqdi. Raqobat turlari va harakat mazmunlari mavjud bo`lib, u jadvalda ko`rsatilganlardan iborat bo`ladi. RA Q OBAT Tarmo q lar ichki ra q obati Tarmo q lararo ra q obat Jaщon i q tisodiyotidagi ra q obat Х aridor uchun kurash, ba h o darajasiga ta’sir etish. Texnik progress, shaxsiy va ijtimoiy manfaatdorlar Jahon bozori rivoji, ichki bozorga ta’sir

www.arxiv.uz Raqobat turlari va ta`siri Raqobatning bozor iqtisodiyotidagi ahamiyatini e`tiborga olgan holda marketing kontseptsiyasida raqiblarga, uni tanlashga katta e`tibor beriladi. Raqiblarni avvalo firmalarga qarab belgilash kerak, ya`ni qaysi firmalar qanday tovarlarni bozorga chiqaradi, ya`ni sotuvchi sifatidagi raqiblarni aniqlash va ularni o`rganishga qaratil gan ishlarni belgilash va amalga oshirish talab etiladi. So`ngra xaridor-raqiblar o`rganiladi. Bunda mashhur "Mar- keting asoslari" kitobi muallifi Filip Kotlyar izla nish usulini taklif etadi. U raqiblarni to`rtga bo`lib o`rganishni tavsiya etadi: 1) istak bo`yicha raqib; 2) tovar turi bo`yicha raqib; 3) tovar xili bo`yicha raqib va 4) tovar markasi bo`yicha raqiblar. Iste`molchilar xarid qilish bo`yicha qanday qarorga kelishini aniqlash har bir firma uchun ko`proq o`z tovarini sotish yo`lini topish, ya`ni o`z xaridorlarini aniqlash imkonini beradi. U "Neksiya" mashinasini chiqaruvchi Asakadagi zavod misol keltirib, avvalo xaridorning qanday tovarlar sotib olishi mumkinligi, ular ichida qanchasi transport vositalari, so`ngra qanchasi mashina sotib olishi, oxiri mashinaning "Neksiya" markalisini qancha xaridor sotib olishi mumkinligini va umuman, boshqa markali mashinalarni sotib oluvchi raqiblarni Rossiya, Qozog`iston va boshqa davlatlarda aniqlab, o`z xaridorlarini ko`paytirish choralarini qo`llashi qayd qilinadi. Raqobat asosiy tartibga solish mexanizmi sifatida ishlab chiqaruvchilar va resurslar bilan ta`minlovchilarni xaridorlar hukmiga yoki iste`molchilar mustaqilligini ta`minlash manfaatiga to`la bo`ysundiradi. Haqiqatan ham raqobat sharoitida ko`pchilik sotuvchi va xaridorlarning hukmi bozor bahosini belgilaydi, ya`ni yakka holdagi ishlab chiqaruvchilar va resurslar bilan ta`minlov chilar xaridorlarning istagiga moslashadilar. Bu istak- larni bozor tizimi inobatga olgan holda sotuvchilarga etkazadi. Bozor tizimiga bo`ysunib ish tutuvchi raqobatdagi ishlab chiqaruvchilar foydaga ega bo`lib, o`z mavqelarini mustahkamlab borsa, bozor qonunlarini buzuvchi lar zarar ko`radi va ularni sinish, bankrotlik kutishi mumkin. Raqobat kuchi ta`siri sharoitida xaridorlar xo`jayin, bozor — ularning vakili, korxonalar esa ularning xizmatkori vazifasini bajaruvchi sifatida mavjud bo`ladilar.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. O`zbekiston Respublikasini majlisning ikkinchi chaqiriq birinchi sessiyasi ikkinchi yig`ilishda so`zlagan nutqi. Хalq so`zi 23 yanvar 2000y. 2. Iqtisodni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish bosh yo`limiz. xalq so`zi 13 fevral, 2002 yil. 3. O`zbekiston Respublikasining konuni "Bankrotlik to`g`risida" (yangi tarixi) - Zakon Respubliki Uzbekistan "O bankrotstve" (novaya redaktsiya) G`Muxarirlar: S.Mirzaxujaev, O.E.Vulf. - T.: Ukituvchi, 2003.-288 c. 1 ekz. 4. Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.- 208 c. 1 ekz. 5. Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qo`llanma /A.E.Ishmuxamedov va boshk.-T.: TDIU, 2004.-160 c. 1 ekz. 6. Круглова Н.Ю. Основы бизнеса. учебник для вузов Издательство: РДЛ, 2005. 7. Кузнецов А. Основы рыночной экономики. Терминологический словарь. Издательство: Владос, 2004. 8. Куторжевский Г.А. Экономика. Основы теории. Учебное пособие, Издательство: Экономика, 2004. 9. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Nomukammal raqobat - oligopoliya va monopol raqobat

Raqobat kuchlari nazariyasi

Tadbirkorlik sohasida raqobat

Raqobat nazariyasining evolutsion rivojlanishi

Raqobat strategiyasini ishlab chiqish