Халқаро туризм ягона тизим сифатида - Iqtisodiyot - Referatlar

Халқаро туризм ягона тизим сифатида

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108.5 KB

Ko'chirib olish

Халқаро туризм ягона тизим сифатида: Асосий тушунчалар Режа: 1. Туризм тўғрисида тушунча 2. Туризм туркумлари 3. Халқаро туризм таснифи

Туризм тўғрисида тушунча Ҳозирги замон хорижий илмий адабиётларида «Туризм» тушунчасини аниқлашга турлича ёндошувлар мавжуд. Бу ёндошувларни турлича белгиларга қараб бир неча гуруҳларга бирлаштириш мумкин: • туризм одамларни йўналиш бўйича аниқ объектга ташриф бюриши ёки махсус қизиқишини қондириш ва доимий яшаш жойига қайтиб келиши ҳаракатларининг алоҳида шаклидир; • туризм одамларнинг ҳаракатланиши (жойини ўзгартириши), уларни доимий яшаш жойида бўлмаслиги ва қизиққан объектида (сафарда) вақтинча бўлиши; • туризм шахсни уни ижтимоий-гуманитар функцияси орқали (тарбиявий, таълимий, соғломлаштириш ва спорт) амалга ошириладиган ривожланишининг алоҳида шаклидир; • туризм дам олишни, бўш вақтни ўтказишнинг оммавий шаклидир; • туризм одамларга вақтинча доимий яшаш жойида бўлмаган пайтида хизмат кўрсатиш бўйича хўжалик соҳасидир; • туризм бозор сегменти сифатида истеъмолчиларга ўз маҳсулотлари ва хизматларини (маркетинг назарияси нуқтаи назаридан) таклиф этиш мақсадида анъанавий хўжалик тармоқлари (транспорт, умумий овкатланиш, меҳмонхона хўжалиги, маданият, савдо ва бошқа.) билан бозорга чиқади; • туризм ҳодиса сифатида мутлақо дам олиш деб онгимизга сингиб кетган анъанавий тасаввурларга сиғмайди. 1991й Оттава, (Канада)да булиб ўтган БТТ - Бутунжаҳон туристик ташкилоти саёҳат ва туризм статистикаси бўйича конференцияда концепция сифатида талаблар йўналиши танланди ва туризм шундай белгиланиш олди: «Туризм - одатдаги муҳитдан ташқарида дам олиш, ишга алоқадор ва бошқа мақсадларда бир йилдан кўп бўлмаган даврда бўлган саёхат ва жойларда бўлишни амалга оширган шахс фаолияти»;

• Туризм – жисмоний шахснинг доимий истиқомат жойидан соғломлаштириш, маърифий, касбий – амалий ёки бошқа мақсадларда борилган жойда (мамлакатда) ҳақ тўланадиган фаолият билан шуғулланмаган ҳолда узоғи билан бир йил муддатга жўнаб кетиши (саёҳат қилиши) дир. (Ўзбекистон Республикасининг «Туризм тўғрисидаги қонуни». 3 модда. 1999 йил 20 август). Тизимли ёндошувдан фойдаланиб, «туризм» тушунчасини таҳлил қилар эканмиз, Америкалик профессор Мейнсен университети, Окленд ш. Лейпер концепциясини ажратамиз. У туризмни уч асосий элементлардан иборат тизим деб атайди: 1. Географик компонент; 2. Туристлар; 3. Туристик индустрия. Географик компонент ўз ўрнида қўйидаги элементларни қамраб олади:  туристларни «вужудга келтирувчи» минтақа;  транзит минтақа;  туристик манзил (дестинация)лар минтақаси. Туристларни «вужудга келтирувчи» минтақа ўзида туристлар ўз саёҳатини бошлаган уни ташкил қилган жой сифатида намоён бўлади. Табиийки, туризм индустриясида асосий маркетинг операциялари худди шу ерда амалга оширилади. Туристларни «вужудга келтирувчи» минтақада доимий равишда потенциал истеъмолчиларни саёҳатга чорловчи, рағбатлантирувчи жараёнлари кечади. Одамлар турли мамлакатлар ҳақида китоблар ўқийдилар, журналларни тамошо қиладилар, реклама ахборотларини ўрганадилар, телевизор кўрадилар, таниш-билишлари, қариндош-уруғлари билан мулоқатда бўладилар ва ниҳоят маълум қарорга келадилар ва саёҳатга йўл олдилар. Транзит сўзининг маъноси бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга учинчи мамлакат тупроғи орқали йўловчилар ва юкларни олиб ўтиш тушунилади.

Транзит минтақаси (транзит йўналиш) туристларни «вужудга келтирувчи» ва туристик дестинация (манзил)лар ўртасида боғловчи бўғин ҳисобланади. Бу тушунча мазкур схеманинг энг муҳим элементлари саналади. Чунки транзит минтақа орқали турли туристик оқимлар ўтиши мумкин. Аммо бироқ саёҳатнинг мақсади – бу туристик дестинация минтақасидир. Дестинация тушунчаси, унинг моҳияти ва хусусиятларига тўхталамиз. «Дестинация» лотинча сўздан келиб чиққан бўлиб, турар жой (ўрин, манзил, макон) маъносини англатади. Бу атама XX асрнинг 90-йилларида туризм соҳасида кенг қўлланила бошлади. Хорижий адабиётларда «дестинация» тушунчасини аниқлаштириш учун икки хил ёндошув мавжуд. Биринчи ёндошувда дестинация маълум (проф. Лейпер табрича) географик чегарага эга территория сифатида талқин этилади. Бошқа нуқтаи назардан «дестинация» - бу туристлар учун жалб этувчи географик территория бўлиб ҳисобланади. Яъни жалб этувчи категория биринчи ўринга чиқади. У турли туристик гуруҳлар учун бир хил бўлмаслиги мумкин. Шундай қилиб, дестинация (бориладиган манзил) саёҳатчиларни вақтинча бўлишга жалб қилади. Чунки у улар яшайдиган мамлакатда бўлмаган характерли хусусиятларга эгадир. Бу жойлар туризм индустрияси туристларни жойлаштириш, овқатланишини ташкил қилиш, сайр – тамошо ва дам олиш, саёҳлик эҳтиёж товарлари ва сувенирларнинг чакана савдосини ташкил қилишга мўлжалланган. Шунга қарамасдан, ҳар қандай жойни дестинацияга киритиб бўлмайди. Жой (ҳудуд) дестинация деб аталиши учун қуйидаги асосий талабларга жавоб бериши керак. Биринчидан туристларни қабул қилиш учун зарур маълум хизматлар тўплами мавжудлиги, бу шундай хизматлар тўплами бўлиши керакки, туристга маҳсулот таклиф қилинганда айтилганидан зиёда худди турист кутаётганидай бўлсин. Бундай тўпламга биринчи навбатда қуйидагилар киради:

• дестинация (манзил)га олиб бориш ва қайтиб келиш ҳозирги пайтда туристларни ташишда қулай ва сифатли транспорт хизматига талаб ошмоқда; • етарли даражада хизмат кўрсатиладиган тунаш (отеллар, кемпинглар, дала ҳовлилар ва бошқалар мавжудлиги) ва овқатланиш (ресторанлар, кафе, барлар ва бошқ.) жараёнлари. Иккинчидан, туристларни қизиқтирувчи диққатга сазовар жойларнинг мавжудлиги, худди ана шу борада дестинациялар ўртасида рақобат вужудга келади. Қанча кўп янги нарсаларни тамошо қилиш, мириқиб сайр қилиш, хордиқ чиқариш имконияти бўлса, шунчалик туристларнинг қизиқиши ва келиши ортиб боради. Учинчидан т уристик бозорда маҳсулот ҳаракатланишида зарур восита ҳисобланган ахборот тизимининг мавжудлигидир. Бу энг аввало резервлаштириш ва бронлаштириш ахборот тизимига кириш имкониятидир. Шундай қилиб , дестинация – бу маълум хизматлар таклиф қиладиган, туристнинг эҳтиёжини қондирадиган, мақсадлари талабига жавоб берадиган территория ёки манзилдир. Дестинация бирламчи ва иккиламчи бўлиши мумкин. Бирламчи дестинацияга ўзининг жалб қилиш хусусиятлари билан мижозни ташриф буюришга чорлайди. Бундан кўзда тутилган асосий мақсад – бу қизиқишни маълум етарли узоқ вақт оралиқда (масалан, бир ҳафтага) қондиришдан иборат. Иккиламчи дестинация (ёки йўлда тўхташ) биринчи дестинацияга бориш йўлида тўхталмаса бўлмайдиган жойни билдиради. Иккиламчи дестинациянинг асосий вазифаси туристларни бир – икки кунга истакларини қондиришдан иборат. 1.2. Туризм туркумлари Туризм соҳаси – кўпқиррали ҳодиса бўлиб, у кўпгина шаклларда намоён бўлади ва илмий адабиётларда унинг жуда кўп таърифлари учрайди. Аммо туризм концепциясини ёзиш ва бу тушунчани имконият даражасида

аниқроқ шакллантириш учун иложи борича қўйидаги саволларни албатта таҳлил этиш зарур: • туризмни ўрганиш мақсадида – туризм феномени (ҳодиса) таҳлили биринчи галда бу феномен нималарни ўз ичига қамраб олганлигини аниқлаш талаб этилади; • статистика мақсадлари учун – туризм феноменини ўлчаш учун уни жуда ҳам аниқликда белгилаш лозим. Туризмни бошланғич ва нисбатан аниқроқ белгилаш Берн университети профессорлари Гунзикер ва Крапаф (Швецария) томонидан амалга оширилди ва кейинроқ туризм илмий экспертлари Халқаро ассоциацияси томонидан қабул қилинди. Олимлар туризмни ҳодиса сифатида ва саёҳат чоғида вужудга келадиган ўзаро муносабатлар деб қараш керак деб ҳисоблайдилар. Қайсиким, у ҳали доимий бўлишга олиб келгани йўқ ва бирор-бир фойда олиш билан боғлиқ эмас. Вақт ўтиши билан туризмнинг бу концепцияси модификациялашди ва туризмда ишбирлармонликка доир турли хил саёҳатларни ҳам кирита бошлашди. Қайсиким, доимий бўлишга олиб келмайди ва келган мамлакатда даромад кўришни хаёлига келтирмайди. Шунинг учун уларнинг иқтисодий аҳамияти ҳам шундайлигича қолади. Яъни туризм «шахсларни уларнинг одатдаги муҳитидан ташқарида бўлган чоғи, саёҳатга чиққан ва жой (манзил)га етиб келган, дам олиш ёки иш юзасидан четда бир йилдан ортиқ бўлмаган даврдаги фаолиятидир» (БТТ). Улар орасида туризмнинг беш хил таърифини концептуал аниқланиши зарур: • туризм – одамларнинг мўлжалланган туристик манзиллар сари ҳаракатланиши натижаси ва у ерда туристик эҳтиёжларини қондириш мақсадида тўхташидир; • туризмнинг турли шакллари икки базавий элементни ўз ичига олади: кўзланган туристик манзилга саёҳат (жойни алмаштириш)

ва мазкур манзилда тўхташ, қайсиким, жойлашиш ва овқатланиш ва бошқа эҳтиёжларни қондиришни кўзда тутади; • саёҳат туристнинг доимий яшаш жойидан – мамлакатдан (ҳудуд, яшаш жойи) чиқиб кетишини билдиради; • туристларнинг турли туристик манзиллар сари ҳаракатлари вақтинчалик ҳисобланади. Яъни туристлар доимий яшаш жойига бир неча кун, ҳафта ёки ойдан кейин қайтиб келадилар; • одамлар туристик жойларга турли мақсадларда ташриф буюрадилар, қайсиким, доимий яшаш ва даромад олиш (ишчанлик фаоллиги)ни кўзда тутмайди. Туризм унинг барча шаклларида ривожланиши мавжуд маблағ ресурслари ва индивидуалларнинг бир вақтларига боғлиқ фаолиятида намоён бўлади. Таъкидлаш зарурки, одамларнинг саёҳат қилишлари бўйича сабаблардан бири бу – сайр, тамошо ва кундалик ташвишлардан холи бўлиш ҳисобланади. Туризм саёҳатчиларнинг кўзланган жойга ҳаракатланиши ҳисобланади, қайсиким ҳам мамлакатда, ҳам ундан ташқарида бўлишади. Кўпинча саёҳатчилар сони маҳаллий аҳоли сони билан таққосланади, қайсиким улар ташриф буюради (ҳатто сон жиҳатидан улардан ошади). Туризмнинг барча шакллари қайсидир саёҳат турини ўз ичига олади. Лекин саёҳатнинг ҳамма тури ҳам туризм бўлавермайди. БТТ тавсияларига кўра, туристлар ҳаммаси ташриф буюрувчилар сифатида белгиланади. Шу тарзда барча саёҳатчилар ташриф буюрувчиларга бўлинади. Туризм таърифини тўлароқ белгилаш учун БТТ туризм турлари бўйича қуйидаги тасниф (классификация)ни киритишни таклиф қилди: ички, кириш ва чиқиш туризми. Ички туризм – фуқароларнинг аниқ бир мамлакатда доимо яшаган ҳолда, ўша мамлакат миллий чегараси доирасида дам олиш, дунёни билишга бўлган қизиқишини қониқтириш, спорт машғулотлари билан шуғулланиш ва бошқа туристик мақсадларни амалга ошириш учун вақтинчалик чиқишидир. Бу туризм тури мамлакатга валютани олиб келмайди. Шундай

бўлсада, мамлакат минтақалари ўртасида даромадларнинг тақсимланишига таъсир этиб, иқтисодиётнинг ривожланишига туртки беради. Кириш туризми даромад олиш нуқтаи назаридан фаол сифатида характерланади. Чунки у хорижий валюта оқимини яратади. Чиқиш туризми – бирор бир мамлакат шахсининг ўзи аҳолиси бўлмаган мамлакатга саёҳат қилиш учун келиши. Чиқиш туризми эса пассив ҳисобланади ва валюта мамлакатдан олиб чиқиб кетилади. Кўпчилик мамлакатларда кириш туризми туристик (миллий) иқтисодиётнинг истиқболли ривожланиши йўналишларидан саналади. Аниқ мамлакатлар туризми иқтисодиётини ўрганиш чоғида унинг ривожланиш йўналиши ва ишлаш самарадорлигини оширишга «Миллий туризм», «Халқаро туризм», «Мазкур мамлакат доирасида туризм» тушунчалари сифатида қаралиши зарур. Келтирилган классификациялар нуқтаи назаридан ички ва чиқиш туризми миллий туризмга киритилади. Халқаро туризм - мунтазам ва аниқ бир мақсадга қаратилган корхоналарнинг туризм соҳасидаги фаолияти билан боғлиқ ҳолда, бирон бир мамлакат ҳудудида (кириш туризми) туристик хизматлар ва туристик маҳсулотларни бирон-бир мамлакатда (чиқиш туризми) доимо яшайдиган саёҳат қилувчи шахсларга тақдим этишдир. Халқаро туризмга эса кириш ва чиқиш туризми киради. Мазкур мамлакат доирасидаги туризм билан шу мамлакатлар фуқаролари (ички туризм) ҳам, бошқа мамлакатлардан келадиганлар (кириш туризми) ҳам шуғулланади. Мамлакатлар даромадларини ошириш нуқтаи назаридан у кўпроқ жалб қилади. Бу йўналишдаги туристик фаолиятнинг ривожланиши бир томондан мамлакатга валюта оқимини, иккинчи томондан – мазкур мамлакатда яшовчи фуқароларнинг пул маблағларини кўпайтиради. Бу даромадлар ушбу мамлакатда қолади ва унинг иқтисодиётини ривожлантиришга жалб этилади. Бундан ташқари, ички туризм шундай муҳим иқтисодий функцияни бажарадики, мазкур мамлакатда даромад даражасини маромига етказишга ёрдам беради. Бу дегани шуки, саноати ривожланган

минтақалардан фуқароларни юқори даромадлари нисбати суст иқтисодий ривожланган минтақалардаги кам даромадли фуқароларга тақсимланишига имкон яратади. Лекин бу минтақалар одатда бой табиий ресурсларга эга. Шуни таъкидлаш зарурки, индивидуал ташриф буюрувчи туристик мақсад учун ажратадиган даромадининг бир қисмини бориладиган манзилда сарфланади, қолган қисмини – ташкил қилиш ва ўша манзилга етиб бориш учун саёҳат вақтида сарфланади. Туризмни аниқлаш учун энг аввало қуйидаги асосий қоидаларни шакллантириш лозим: • турист – бу саёҳатда ўз табиий эҳтиёжини қондиришга интилувчи киши. Туристнинг эҳтиёжи ва истаги борган манзилида аниқланади. У ташриф буюриш ва фаолият кўрсатишда иштирок этишга шайланаётгани ҳақида қарорга келади; • туристик бизнес – бу туристлар эҳтиёжини қондириш, фаолиятдан маҳсулотлар ва хизматлар ишлаб чиқариш бўйича даромад олишдан кўзланган бизнесдир; • меҳмондўстлик соҳаси учун туризм асосан ижобий омил сифатида чиқади. Шунингдек у янги ишчи ўринлари очиш ва минтақалар даромадларини кўпайтириш омили ҳамдир. Туризм атроф муҳитга салбий таъсир этиши ҳам мумкин; • туризм миллий маъмурий ташкилотлар томонидан иқтисодиётни ривожлантириш омили сифатида қаралади. Кўп ҳолларда эҳтимол тутилган салбий оқибатлар (бевосита ва билвосита зарарлар) унда ҳисобга олинмайди. Юқорида айтилганларга мувофиқ, туристик фаолият – туристлар, туристик корхоналар, меҳмонновозлик соҳаси, ташриф буюрувчиларни жойлаштириш ва хизмат кўрсатишга маъмуриятни жалб қилиш жараёнлари натижасида қатор ҳодисалар ва ўзаро муносабатларни намоён этиш билан белгиланади.

Туризм – таркиби турли хил ўхшашликлардан иборат бўлган маҳсулот, сервис, хизмат кўрсатув объектлари, ишлаб чиқариш бирлигига эга бўлган барчаси индивидуал истеъмолчига ёки гуруҳ истеъмолчиларга вақтинчалик, доимий яшаш жойини тарк этган ва маълум туристик манзилда саёҳат қилувчилар тушунилади. Агар туризм турларининг кўп қирралигини ёритишга уринилса ва уни иқтисодиётнинг турли соҳаларига таъсири баҳоланса, туризмни ҳал қилувчи белгиларини шакллантириш нечоғлик қийинлиги равшан бўлади. Туризмга берилган ҳар бир белгиланиш турли ихтисослашган нашрларда аниқ вазият билан боғлиқ аниқ муаммоларни ҳал қилишга асосланган. Туризмни белгилашдаги етишмовчилик бу индустриянинг хусусияти билан боғлиқдир. 1.3. Халқаро туризм таснифи Улкан хилма-хил саёҳатлар маълум гуруҳлари орасидан зарурларини ажратиш шундан иборатки, туризмнинг конкрет тури кўп жиҳатдан тур бўйича хизматлар тўпламини, нарх белгиланишини тақозо этади. Сафар ташкилотчиси фаолияти характери, қабул қилувчи минтақа хусусияти, маркетинг ва туристик бизнесни бошқариш бўйича етакчи фаолият ўрнини эгалловчи бошқа кўплаб параметрларни белгилайди. Халқаро туризм классификациясини келтириш бўйича кўпроқ ёйилган белгилар таклиф типи, сафарни уюштириш усули, саёҳат мақсади, ҳаракатланиш усули ҳисобланади. Дам олиш ва рекреацион туризмга дам олиш мақсадидаги турли кўринишдаги туризм, диққатга сазовар жойлар билан танишиш (Excursions), спорт билан шуғулланиш (Skiinq, Divinq, Fishinq), походлар уюштириш (Activity Adventure), экзотик дам олиш (Exotic Travel), тематик сафар (Theme Trips, based around cultural themes inarts, history, archalology, etc) лар киради. Ишга доир туризмга конгрессли (Conference Travel), ишга доир музокаралар олиб бориш мақсадидаги сафар, семинарлар ва бошқа

профессионал (касбий) мақсадлардаги (Business Talks. ete), шоп турлар киради. Таклифлар тури бўйича таснифлаш. Гуруҳ (Group) ва якка ҳолда (FIT)ги хорижий туризм. Туристик бизнесда профессионал (касб мутахассис)лар бир-бирларини ярим сўзда тушунадиган бир қатор атамалар мавжуд. «FIT» ва “Group” атамалари кўпроқ ишлатиладиган атамалар ҳисобланади. FIT аббревиатураси Foreiqn Independent Traveler маъносини англатади. Том маънода – хорижий мустақил саёҳатчи, русчада – индивидуал (якка) турист деб аталади. У саёҳат маршрути ва графигини ўз хоҳишига қараб, ўзи белгилайди. Якка турист турагентлик хизматидан фойдаланиши мумкин. Лекин, саёҳатни мустақил ташкил этаолиши ҳам мумкин. Масалан, Интернет орқали. Отеллар, ресторанлар, транспорт ва бошқа корхоналар (етказиб берувчилар) ўз хизматларини якка – (индивидуал) туристлар ва гуруҳ ҳолдаги туристлар учун алоҳидаги тарифлар бўйича таклиф қиладилар. Якка ҳолдаги саёҳат одатда гуруҳ саёҳатига қараганда қимматга тушади. Комплекс хизмат кўрсатиш (Packaqe tour) гуруҳ туризми учун таклиф қилинган хизматларнинг асосий типи ҳисобланади. Турист турпакетни сотиб олади. Унда тур қийматига қўшилган хизматлар тўплами қайд этилган бўлади. Одатда, турпакет қиймати тур пакетга кирган айрим хизматлар қиймати суммасидан пастроқ бўлади. Гуруҳ турпакети гуруҳ ваучери билан расмийлаштирилади. Гуруҳ туристлари унинг эвазига комплекс хизмат кўрсатишларни олади. Бунга авиаташиш, меҳмонхонага жойлашиш, ресторанда овқатланиш, экскурсия хизматлари ва бошқа хизматлар қўшилади. Турпакетга бутун маршрут бўйлаб гид-таржимон хизматлари ҳам киритилиши мумкин. Бу ёшлар ва мактаб гуруҳлари, шунингдек учинчи ёшдаги туристлар орасида айниқса машҳурдир. Профессионал (касбий) гидтаржимонлар экскурсиялар ўтказадилар. Улар туристлар борадиган

йўналиш бўйича ахборотлар берадилар. Гуруҳга хизмат кўрсатишда барча ташкилий масалаларни ҳам ҳал этишда кўмаклашадилар. Гуруҳнинг барча аъзоларига ғамхўрлик ва эътибор кўрсатадилар. Гид – таржимонлар саёҳат чоғида туристлар кўрганларини тушунтирадилар, улар ҳақида айтиб берадилар. Ҳаммаси қўшилган (All - inclusive) – жойлашиш хизматининг алоҳида тури бўлиб, айрим қиммат отеллар томонидан бутун ресторан – меҳмонхона хизматлари тўплами битта нархга қўшилгандир. Айниқса муҳим муътабар шахс (VIP) лар учун туристик комплекс хизмат таклиф қилиш алоҳида катта эътиборни талаб қилади. Бу юқори сервис даражаси (ва баланд нархни) ни тақозо этади. Клубда дам олиш (Club Holdays) алоҳида ташкилий таркибга таклиф қилинади. Қайсиким у ўз ҳудудига ва жойлашиш воситаларига эга. Клуб мижозларининг кўнгил-очиш ва фаол дам олиши учун махсусланган. Сафарни ташкил этиш бўйича таснифлаш. Ташкиллаштирилган туризм – туристик фирма томонидан якка ёки гуруҳ ҳолдаги туристларга ташкил қилинган саёҳат. Ташкиллаштирилган туристлар туроператор ёки унинг агентидан турли хизматлар тўплами билан турпакетларни сотиб олиш ҳуқуқини олади. Туризмда ташкил этишнинг қарама-қарши усуллари бўйича уюштирилмаган ёки хусусий туризмни кўрсатиш мумкин. Хусусий саёҳат турагентликка мурожаат қилмасдан, бевосита етказиб берувчидан хизматларни сотиб олиш йўли билан мустақил равишда ташкил қилинади. Баъзан хусусий саёҳатни «Ўзбошимчалик» деб хато айтилади. Саёҳат мақсади бўйича таснифлаш. БТТ бош мақсадга боғлиқ ҳолда сафарни қуйидаги гуруҳларга бўлади:  дам олиш ва рекреация;  ижтимоий мақсадлар;  ишга алоқадор ва касбий (профессионал) мақсадлар;

 танишлар, қариндошларникига ташриф буюриш;  диний (зиёрат);   бошқа мақсадлар. Дам олиш ва рекраеция мақсадидаги туризм. Бу туризмнинг асосий мақсади дам олиш, даволаниш ва бошқа соғломлаштириш мақсадларидан иборат. У бўш вақтни тўлдириш учун сайр-тамошо ва турли хил спорт машғулотларини таклиф этади. Баъзи асосларга кўра унга туризмнинг экскурсия, ихтисослашган, таълимий, спорт, саргузашт, экзотик, экологик турлари ҳам қўшилади . Экскурсия туризми билим ортириш туризмининг кўпроқ оммалашган турларидан бири ҳисобланади. У туристик диққатга сазовар жойлар билан танишиш мақсадида амалга оширилади (тарихий ёдгорликлар, архитектура обидалари ва санъат бошқ.). Махсус туризм. Оддий дам олиш саёҳатидан фарқли равишда мазкур туризм маълум мақсадга эга. Халқаро спорт мусабақаларида иштирок этиш, хоҳ ҳайвонларни кузатиш, хоҳ от спорти йўналиши, тарихий ва шахс билан боғлиқ жойда бўлиши учун келган бўлсин туристларнинг мақсади шулар билан боғлиқдир. Махсус ихтисослашган туризмда ғайриоддий жойлашиш масканида тўхташни истовчи бирлашган туристлар гуруҳлари ажратилади. Бу жой саломатлик фермаси ёки деҳқон уйи бўлиши мумкин. Бу сегмент бўйича ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бундай туристлар юқори даражада маълумотли, шахсий даромади баланд, ижтимоий аҳволи мартабали (бошқарувчи, ноёб мутахиссислар ва бошқа юқори даражадаги касб эгалари) кишилардир. Таълимий туризм . Ўқиш, малака ошириш мақсадидаги саёҳат халқаро туризмда нисбатан янгидир. Кўпроқ тил ўрганиш учун сафарлар оммавийлашмоқда. Айниқса Буюкбритания ва бошқа инглиз тилида сўзловчи мамлакатларга қизиқиш катта ортиб бормоқда. Спорт туризми. Спорт сафарларининг бош мақсади – танланган спорт тури билан шуғулланиш. Бундай сафарлар фаол ва пассив ҳолатга бўлинади.

Фаолда қайсидир спорт тури билан шуғулланиш асосий ўрин тутади. Пассивда эса спортга қизиқиш масалан мусобақаларга ташриф буюриш- тамошо асосий мақсаддир. Саргузашт туризми. Бу туризм дам олишнинг ўзига хос тури ҳисобланади. У туристларни нафақат уларни маҳлиё қилган жойларда бўлишини таъминлайди, балки ғайриодатий фаолият билан ҳам шуғулланишига имкон беради. Экзотик туризм. Бу туризм тури экзотик мамлакатларга, Тинч ва Атлантика океанлари оролларига, саёҳат билан ёки ғайриоддий транспорт воситасида саёҳат қилиш билан боғлиқ. Кейинги йилларда ўзининг ғайриоддийлиги билан ҳайрон қолдирувчи сафарлар пайдо бўлди. Ҳозирча энг ҳайратлиси ва ўта қимматлиги космосга учишдир. Экологик туризм (экотуризм) кейинги йилларда ўзига диққат – эътиборни жалб этаяпти. Европа ва Америка аҳолиси учун қўриқланаётган табиий ҳудуд бўйлаб саёҳат қилиш дам олишнинг энг кенг тарқалган турларидан бири бўлиб қолмоқда. Туризмнинг мазкур тури бош фарқи қирралари шундаки, саёҳат нигоҳида бўлган табиий атроф-муҳитга туристлар зарар етказмасликка ҳаракат қиладилар. Табиатни муҳофаза қилишга ва маҳаллий аҳоли фаровонлигини яхшилашга кўмаклашадилар. Ижтимоий туризм – ижтимоий эҳтиёжлар учун давлат томонидан ажратиладиган маблағ ҳисобига амалга ошириладиган саёҳатдир. Ижтимоий туризмдан мақсад даромад олиш эмас, балки кам даромадли кишиларни қўллаб – қувватлаш, уларни дам олишга бўлган ҳуқуқларини таъминлашдир. Ишга алоқадор ва касбий (профессионал) мақсадлардаги туризм. Айрим меҳмонновоз мамлакатлар туристик индустриясида туристларнинг икки бош категориясидан бири – ишбилармон саёҳатчилар турғунлигига қаратилган ҳолат кузатилмоқда. Туризм бу турининг хусусиятлари шундан иборатки, ишга алоқадор мақсадларда келувчи туристлар асосий вақтларини мажлислар ёки иш

юзасидан учрашувларда ўтказадилар, қатъий дастурга ва тадбирлар графигига амал қилади. Улар кўпинча ўзларининг манфаатлари билан боғлиқ ўша битта шаҳарга келишади. Қиммат нархдаги меҳмонхоналарда тўхтайдилар, буюртма транспортдан, ишбилорманлар билан учрашув учун махсус жиҳозланган бинолардан фойдаланадилар, ҳамда тантанали қабуллар, шунингдек якка экскурсияларда иштирок этадилар. Ишбилармонлик туризмига шунингдек рағбатлантирувчи (инсентивтуризм) ҳам киритилади. Рағбатлантирувчи туризм буюртмачиси сифатида йирик корпорациялар чиқишади, улар алоҳида ўрнак кўрсатган ходимлари гуруҳ сафарлари учун тўловларни зиммасига оладилар. Ишбилармон туризмида икки йирик сегмент ажратилади: якка ёки гуруҳ, улар ишга доир мақсадларда саёҳатга чиқишади ва турли компаниялар ходимлари тез-тез компания иши бўйича сафарга борадилар. Бу кейингиси ўзида корпоратив туризм деб аталадиган сафарларни намоён этади. Танишлар ва қариндош – уруғларникига ташриф. Туристик статистиканинг кўрсатишича, саёҳатнинг бу тури ўзида халқаро туризмнинг катта сегментини мужассам этган. Қариндошлар билан учрашиш мақсадида жуда тез-тез сафарлар қайта такрорланади, бўлиш давомийлиги эса ишга доир ва рекреацион сафарлардан ортиқдир. Туристик бозорнинг мазкур сегменти яна этник ёки қўмсаш – соғиниш туризми деб ҳам аталади. Бу одамларни дўстлари, қариндошлари билан учрашиш эҳтиёжга боғлиқ бўлиб, халқаро туристик алмашинишда муҳим ўрин эгаллайди. Одатда бозорнинг бу сегментида ишлашга бир неча турфирмалар ихтисослашади. Диний (зиёрат) туризми ҳозирги пайтда оммавий тус олаяпти. Унинг бир неча турлари ажратилади:  зиёрат (муқаддас жойларга ташриф ва ибодат қилиш);  билимни орттириш сафари (диний, тарихий ёдгорликлар ва бошқалар билан танишиш);

 илмий сафар дин билан шуғулланувчи (тарихчи ва бошқа мутахассисларни сафари). Ҳаракатланиш усуллари бўйича таснифлаш. Ҳаракатланиш усули ва танланган транспорт турига боғлиқ ҳолда туризмни авиацион, темирйўл, автотуризм, автобусли, сув, пиёда, велосипедли турларга ажратиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Александрова Ю.А. «Международный туризм». Учебник. М:«Аспект пресс» 2004г. 2. Александрова Ю.А. «Международный туризм» Учебное пособие для вузов. М:«Аспект пресс» 2001г. 3. Балабанов. И.Т. «Экономика туризма» М.,«Финанси и статистика»2000 г. 4. Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004г. 5. Вавилова Е.В. Основы международного туризма. Учебное пособие. М., ГАРДАРИКИ, 2005. 6. География туризма: учебник / кол.авторов: Под ред. А.Ю. Александровой. М.: КНОРУС, 2008. 7. Дворниченко В.В. История международного и национального туризма. М., Издательство МЭСИ, 2001. 8. Дурович А.П. «Маркетинг в туризме». Минск. «Новое знание».2001. 10. Дурович А.П. Реклама в туризме. Учебное пособие. 2003. 11. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. Алматы, 2000. 12. Ердавлетов С.Р. История туризма. Развитие и научное изучение. Алматы, 2003 13. Жукова М.А. Индустрия туризма: менеджмент организации. М.: «Финансы и статистика», 2006. 14.Зорин И.В., Квартальнов В.А. Энциклопедия туризма. М. Финансы и статистика, 2000. 15. Кабушкин Н.Н. Менеджмент туризма. «Новое знание» М., 2001. 16. Квартальнов В.А. Иностранный туризм. М.: «Финансы и статистика», 2003. 17.Квартальнов В.А. Туризм . Учебник. М., «Финансы и статистика». 2004.

O'xshashlar

Халқаро туризм статистикаси

Халқаро туризм бозори

Халқаро туризм географияси

Халқаро туризм индустрияси

Халқаро туризм бозорида трансмиллий компаниялар