logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. G'aznachilikda budjet ashkilotlari xarajatlar smetalarini va ularga kiritiladigan o`zgarishlarni ro`yhatga olish

G'aznachilikda budjet ashkilotlari xarajatlar smetalarini va ularga kiritiladigan o`zgarishlarni ro`yhatga olish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

122.5 KB
Ko'chirib olish
G`aznachilikda budjet ashkilotlari xarajatlar smetalarini va ularga kiritiladigan o`zgarishlarni ro`yhatga olish Reja: 1.Budjet ashktlotlarining xarajatlar smetasi to’g’risida umumiy tushuncha 2. Xarajatlar smetalarini tuzish, ko`rib chiqish, tasdiqlash va ro ` yxatdan o`tkazish tartibi 3. G`aznachilikda xarajatlar smetatalarini va ularga kiritjladigan o ` zgarishlami ro ` yxatga olish 1 1.Budjet ashktlotlarining xarajatlar smetasi to’g’risida umumiy tushuncha "Iqtisodiyot nazariyasi" va "Moliya" fanlaridan bizga ma`lumki, iqtisodiyot va ijtimoiy hayot sohaiari ikkt yirik sohadan iborat 1. Moddiy ishJab chiqarish sohasi. 2. Nomoddiy ishlab chiqarish (yoki noishlab chiqarish) sohasi. Iqtisodiy faoliyat Noishlab chiqarish sohasida turli xizmatlar (maishiy, kommunal, ijtimoiy, davlat boshqaruvi, mamJakat mudofaasi, milliy xavfsizlik, ichki ishlar xizmatlari) ko`rsatiladi. Noishlab chiqarish muassasa va tashkilotlarining bir qismi tijorat hisobi asosida ish yuritsa, bir qismi notijorat faoliyatini olib boradi Bu faoliyatning pirovard maqsadi tijorat foydasiga ega boiish boimaydi, lekin uiarning qo`shimcha daromadlarni jalb qilishga boigan intilishlarini ham inkor etmaydi. Bunday muassasalarning aksariyati "budjet tashkiloti" maqomida faoliyat yuritadi. 2 0'zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksining 4- moddasida budjet tashkilotlariga quyidagicha ta'rif berilgan: "Budjet tashkiloti - davlat funksiyalarini amalga oshirish uchun belgilangan tartibda davlat hokimiyati organlarining qaroriga ko`ra tashkil etilgan, davlat budjeti mablag`lari hisobidan saqlab turiladigan notijorat tashkilot" 1 . Bu tashkilotlar, asosan, yuridik shaxs maqomiga ega bo`lib, ularning faoliyati bu maqomning ablariga (moddiy-texnika bazasi va faoliyat sohasi bo`yicha xo`jalik faoliyati bilan shug`ullanish uchun yetarli sharoitning mavjudligi, buxgalter kadrlarning mayjud bo`lishi, shaxsiy hisobraqamining mavjud boiishi va sh.k.) javob berishi kerak. Lekin bugungi kunda yuridik shaxs maqomiga ega bo`lmagan budjet tashkilotlari ham faoliyat yuritib kelmoqda. Ularga tegishli davlat boshqaruv organlari (bosh bo`linma sifatidagi budjet tashkiloti) huzuridagi markazlashtirilgan buxgalteriyalar va tegishli hokimiyatlarning 1 Nurmuxamedova B.. Kabirova N. Moliya. o` quv q o`ll anma. "Vneshinvestprom". 2013. 180bet. 3 buxgalteriyalari tomonidan xizmat ko 4 rsatiladi (masalan, tuman madaniyat bo`limiga qarashli markaziy kutubxonalar tizimi, tegishli hokimiyatlar bo`linmalariga qarashli veterinariya uchastkalari va punktlari va sh.l). Davlat budjeti hisobiga mablag` bilan ta'minlanadigan tarmoqlarda iqtisodiy islohotlami chuqurlashtirish, budjet tashkilotlarini mablag` bilan ta`minlash mexanizmini takomillashtirish, budjet mablag`laridan samarali va aniq foydalanish maqsadida 1999-yil, 3-sentabrda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 414-son Qarori qabul qilindi. Mazkur Qaror 2000-yil, 1 -yanvardan boshlab budjet tashkilotlari xarajatlarini mablag` bilan ta'minlashning yangi tartibini belgilab berdi. U quyidagilami nazarda tutadi: budjet mablag`laridan tejab, samarali va aniq foydalanish hamda budjet intizomini mustahkamlash uchun budjet tashkilotlari rahbarlarining mustaqilligini kengaytirish va mas'uliyatini oshirish; budjet 4 tashkilotlarini mablag` bilan ta'minlash mexanizmini soddalashtirish va budjet mablag`laridan foydalanishda yuqori natijalarga erishish maqsadida mavjud mablag`larni oqilona taqsimlash uchun imkoniyatlar yaratish; ish haqi va unga tenglashtirilgan to`lovlarni, ish haqiga qo`shimchalar, kapital qo`yilmalar va boshqa xarajatlarni guruhlagan holda bir satrda mablag` bilan ta'minlash usulida budjet tashkilotlarini normativlar bo`yicha (faoliyat turiga ko`ra) mablag` bilan ta'minlasrining yangi tartibini joriy etish; budjetdan mablag` bilan ta'minlashni budjet tashkilotlarining faoliyat turi bo`yicha tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish faoliyatini kengaytirish bilan birga qo`shib olib borish; budjet tashkilotlari xodimlari mehnatini rag`batlantirish, ular faoliyati samaradorligini oshirish va kadrlarning almashib qolishi uchun shart-sharoitlar yaratish. Mazkur Qarorning toiiq ijrosini ta'minlash maqsadida yuridik shaxs maqomiga ega boigan faoliyatdagi tashkilotlarga qo`shimcha ravishda 2000- 5 yildan boshlab bir qator budjet tashkilotlari va muassasalariga yuridik shaxs maqomi berilgan. Bular: Mao rif sohasida: - kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar, bolalar uylari; - umumtaihn maktablari, gimnaziyalar, litseylar, maktablararo o`quv-ishlab chiqarish kombinatlari - o`quvchilar kontingenti 400 kishidan kam boimasa; - intematlar - o`quvchilar kontingenti 200 kishidan kam boimasa; - maktabgacha tarbiya muassasalari - bolalar kontingenti 350 kishidan kam bo`lmasa; - viloyat va tuman (shahar) ahamiyatiga molik maktabdan tashqari muassasalar; Sog 'liqni saqlash sohasida: - kasalxonalar (ixtisoslashtirilgan markazlar bilan), tug`ruqxonalar, tibbiy-sanitariya qismlari, dispanserlar, shifoxonaJar; 6 - bolalar uylari, bolalar sanatoriylari, kattalar uchun sil kasalliklari sanatoriylari; - tajriba tariqasida ochilgan qishloq vrachlik punktlari. Izoh: O`zbekistoRespublikasi Prezidentining 2007-yil, 26fevral "Xalq talimi muassasalarini moliyalashtirish mexanizmini takomillashtirish to`g`risida"gi Farmoni ijrosini ta'minlash doirasida barcha turdagi ta lim muassasalariga ularning kontingentidan (o'quvchilar, bolalar, tarbiyalanuvchilar sonidan) qat`i nazar yuridik shaxs maqomi berildi. Budjet tashkilotlari bo'ysunuviga ko`ra respublika budjeti va mahalliy (viloyat, tuman, shahar) budjetlardan mablag' bilan ta'minlanadi, ularning joriy faoliyati budjet tashkilotlarini mablag` bilan ta'minlashning o`rnatilgan tartibiga asosan moliyalashtiriladi, bunda yuridik shaxs maqomiga ega bo`lgan tashkilotlar mustaqil 7 - ravishda o`z moliyaviy rejalarini xarajatlar smetasi shaklida qonunchilik bilan belgilangan tartibda ishlab chiqadi. Xarajatlar smetasi - budjet tashkilotining unga ajratilgan budjet mablag`larining hajmi, maqsadli yo`nalishi va yil choraklari (har bir chorakning oylari) bo`yicha taqsimlanishini belgilab beruvchi asosiy moliyaviy hujjati. O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirining 2010- yil, 29- oktabrdagi 92-son buyrugi bilan tasdiqlanib, O`zbekistoRespublikasi Adliya vazirligida 2010- yil, 19- noyabrda 2157-son bilan ro`yhatga olingan "O`zbekistoRespublikasi Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko`rib chiqish, tasdiqlash va ro`yxatdan o`tkazish tartibi to’g’risida Nizom”ga muvofiq, budjet tashkilotlarida 8 - smetalarning quyidagi turlari amalda qo`llaniladi (5.2-rasm): - yakka (individual) smetalar; ~ jamlanma smetalar; budjetdan tashqari mablag`lar bo ` yicha smetalar; - markazlashgan tadbirlar uchun smetalar. Yakka smetalar yuridik shaxs maqomiga ega bo`lgan alohida olingan muassasa bo`yicha tuziladi. Masalan, muayyan hududda (tuman yoki shaharda) joylashgan yuridik shaxs maqomida faoliyat yurituvchi davlat sogiiqni saqlash muassasasi (kasalxona, qishloq vrichlik punkti, ixtisoslashgan dispanser va sh.k.) mustaqil ravishda budjetdan to`lanishi ko`zda tutilgan o`z xarajatlarini yakka smeta asosida rejalashtiradi. 9 - Jamlanma smetalar yuridik shaxs maqomiga ega boimagan va tegishli davlat boshqamv organlari huzuridagi markazlashtirilgan buxgalteriyalar va tegishli hokimiyatlarning buxgalteriyalan tomonidan xizmat ko`rsatilayotgan tashkilotlar bo`yicha tuziladi (masalan, tuman madaniyat bo`limiga qarashli markaziy kutubxonalar tizimi bo`yicha). O`zbekistoRespublikasi Budjet Kodeksida keltirilishicha, "jamlanma xarajatlar smetasi - budjet mablag`larini taqsimlovchi tomonidan uning tasarrufidagi budjet tashkilotlarining va budjet mablaglari oluvchilarning xarajatlar smetalari asosida tuziladigan xarajatlar smetasi" hisoblanadi. "Yuridik shaxs maqomiga ega boimagan va tegishli davlat boshqa-ruv organlari (bosh bo`linma sifatidagi budjet tashkiloti) huzuridagi markazlashtirilgan buxgalteriyalar va tegishli hokimiyatlarning buxgalteriyalari tomonidan 10 - xizmat ko`rsatilayotgan tashkilotlar bo`yicha quyidagi alohida hollarda jamlanma xarajatlar smetasi tuzilishi mumkin: - bir turdagi kichik tashkilotlar bo`yicha - veterinar uchastkalar va punktlar hamda boshqa tashkilotlar bo`yicha; - bir turdagi yirik tashkilotlar bo`yicha, qachonki ularga xo`jalikxizmatlarini ko`rsatish xo`jalik xizmatlarni ko`rsatuvchi maxsus guruhlar orqali markazlashtirilgan holda amalga oshirilsa; - fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari bo`yicha; ozodlikdan mahrum etilgan joylardan qaytgan shaxslarga ijtimoiy moslashuv markazlari hamda voyaga yetmaganlarga ijtimoiy- huquqiy yordam ko`rsatish markazlari bo`yicha." *Izoh: 2157-son bilan ro 'yxatga olingan "O'zbekiston Respublikasi 11 - Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko 'rib chiqish, tasdiqlash va ro yxatdan o 'tkazish tartibi to 'g 'risida Nizom "dan (IJ-bob, ]-§, 16-punkt). _____________ Budjetdan tashqari mablag 'lar bo`yicha smeta - tashkilotlar tomonidan joriy moliya yili uchun tuziladigan va tasdiqlanadigan hujjat bo`lib, unda tashkil bo`lish manbalari va ushbu mablag`larning qonunchilikka muvofiq foydalanish yo`nalishlari ko`rsatilgan holda, budjetdan tashqari daromadlar tushumlarining prognoz hajmlari aks ettiriladi. Masalan, oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar taiimi muassasalarida talabalarni o`qitishning to`lov- kontrakt shaklidan tushgan mablag`lar va ularni ishlatish yo ` nalishlari budjet qonunchiligi (xususan, 2157sonli Nizom) bilan belgilangan 12 - tartibda budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha smeta asosida rejalashtiriladi. "Tashkilotlar quyidagi budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha smetalarni tuzadilar: ~ Budjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg`armasi; - Tibbiyot muassasalarini moddiy rag ` batlantirish va rivojlantirish jamg`armasi; - taiim muassasalarida o`qitishning to`lov- kontrakt shaklidan tushumlar; - qonunchilikda belgilangan boshqa barcha budjetdan tashqari mablag`lar, jumladan, vazirliklar va idoralarning budjetdan tashqari jamg'armalariga yo`naltirilayotgan davlat bojlari, yig`imlar va soliq boimagan to`lovlardan, ma : muriy va 13 - moliyaviy jazolardan ajratmalar. Budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha (Budjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg'armasi va Tibbiyot muassasalarini moddiy rag`batlantirish va rivojlantirish jamg`armasi bundan mustasno) smetalar tegishli moliya organlarida xarajatlar smetasi uchun belgilangan muddatlarda va tartibda ro`yhatdan o`tkaziladi."* *Izoh: 2157-son bilan ro 'yxatga olingan "O 'zbekiston Respublikasi Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko ( rib chiqish, tasdiqlash va ro 'yxatdan o 'tkazish tartibi to 'g'risida Nizom "dan (IV-bob, 47-punkt). Markazlashgan tadbirlar uchun smetalar — vazirliklar, idoralar va hokimiyatlar boshqarmalari va bo`limlari tomonidan markazlash-tirilgan holda amalga oshiriladigan xarajatlar bo`yicha tuziladi va har bir markazlashgan tadbir uchun alohida ishlab chiqiladi. Masalan, boshlangich sinf o`quvctiilarini qishki kiyim- bosh bilan ta'minlash, birinchi sinf o`quvchilariga o`quv qurollari va anjomlari komplekti taqdim qilish bilan bogiiq tadbirlar uchun tegishli vazirlik darajasida markazlashgan tadbirlar uchun smetalar ishlab chiqiladi. "O`zbekistoRespublikasi va Qoraqalpog`istonRespublikasi vazirliklari, idoralari va hokimiyatlar boshqarmalari va bo`limlari markazlashtirilgan holda amalga oshiriladigan xarajatlar bo`yicha ularning o`zini saqlash uchun xarajatlar smetasidan tashqari tashkilotning markaziashtirilgan tadbirlari uchun xarajatlar smetasini tuzadilar. Bunda, O`zbekistoRespublikasi va Qoraqalpogiston Respublikasi vazirliklari, idoralari va hokimiyatlar boshqarmalari va bo`limlari tomonidan markazlashtirilgan holda bir necha tadbirlar (tizimdagi barcha tashkilotlar bo`yicha qo`riqlash xizmatini to`lash, xizmat kiyimini sotib olish, yagona axborotkompyuter tizimiga xizmat ko`rsatish, seminarlar o`tkazish va boshqalar) bo`yicha xarajatlar amalga oshirilayotganda, xarajatlar smetasiga har bir to`lanadigan markazlashtirilgan tadbirlar bo`yicha hisob-kitoblar ilova qilinadi" *Izoh: 2157-son bilan ro 'yxatga olingan "O 'zhekiston Respublikasi Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar 14 - jadvalini tuzish, ko 'rih chiqish, tasdiqlash va ro 'yxatdan o 'tkazish tartibi to l g 'risida Nizom "dan (IV-bob, l-§, 22-punkt). ___________ Xarajatlar smetasi va budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha smeta bir yillik muddatga - 1-yanvardan 31 -dekabrgacha boigan davrga tuziladi (mavsumiy tadbirlar uchun yoki joriy moliya yilida ishga tushiriladigan tashkilotlar bo`yicha esa ularning mazkur yildagi faoliyat ko`rsatish oylariga tuziladi va amal qiladi). Budjet qonunchiligida kelgusi moliya yili uchun davlat budjeti yil boshlangunga qadar qabul qilinmagan holatdagi xattiharakatlar belgilab berilgan. Xususan, agar moliya yili boshlangunga qadar shu yilga mo`ljallangan davlat budjeti mamlakat qonun chiqaruvchi organi tomonidan qabul qilinmasa, budjet tashkilotlarini mablag ` bilan ta'minlash ular tomonidan tuzilgan vaqtinchalik xarajatlar smetasi asosida amalga oshiriladi. Vaqtinchalik xarajatlar smetasi — budjet tashkilotining (yoki budjet mablag`lari oluvchining) xarajatlar smetasi tasdiqlanguniga va ro`yhatdan o`tkazilguniga qadar amal qiladigan hujjat boiib, unda qonun hujjatlaridagi o`zgartirishlar hisobga olingan holda uning uchun nazarda tutilgan budjetdan ajratiladigan mablag`lar har oy uchun aks ettiriladi. Vaqtinchalik xarajatlar smetasi oylar kesimida birinchi chorakdan oshmagan davr uchun tuziladi, ko`rib chiqiladi va tasdiqlanadi. Bunda har oylik xarajatlar o`tgan moliya yilining oxirgi choragida budjet tashkiloti tomonidan sarflangan budjet mablaglarining uchdan bir qismidan oshib ketmasligi shart. "Kelgusi moliya yilining birinchi choragi uchun budjet tashkilotlarining va budjet mablag`lari oluvchilarning vaqtinchalik xarajatlar smetalari joriy moliya yilining 25dekabrigacha tuziladi, tasdiqlanadi va ro 4 yxatdan o`tkaziladi" 2 . Vaqtinchalik xarajatlar smetasi asosiy smeta tasdiqlangunga qadar amalda boiadi, bunda belgilangan tartibda ro`yhatdan o`tkazilgan xarajatlar smetasidagi birinchi chorak uchun ko`zda tutilgan xarajadar summasi tashkilotlarning vaqtinchalik 2 O` zbekiston Kespublikasi Budjet Kodeksi. 104-modda. 15 - xarajatlar smetasida rejalashtirilgan xarajatlar summasidan kam bo`lishi mumkin cmas. Budjet tashkilotlari o`zlarining xarajatlarini hisoblab chiqishda va smetalami rejalashtirishda quyidagilarga amal qiladi: - O`zbekistoRcspublikasi qonunlari, O`zbekistoRespublikasi Oliy Majlisi qarorlari, Prezident Farmonlari va qarorlari, O`zbekistoRespublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlari, O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligining normativ hujjatlariga; - budjet tashkilotlari xarajatlarini rejalashtirishning normativ uslubiga; - tovar va xizmatlarning davlat tomonidan tartibga solinadigan bahoJari va tariflariga, shuningdek, nodavlat korxonalar va tashkilotlamirig ayrim tovarlari va xizmatlari baholariga; - yuqori turuvchi tashkilotlar rahbarlarining o`zlari tasarrufidagi muassasalarning kelgusi yil uchun xarajatlar smetalarini tuzish masalalari bo`yicha ko`rsatmalari va takliflariga, agarda ular qonun hujjatlariga zid bo`lmasa, - bolalar va boshqa ijtimoiy-ma`daniy tashkilotlarda ovqatlanishga ketadigan xarajatlar summasi tashkilotlarning ayrim turlari uchun qonun hujjatlari bilan tasdiqdangan ovqatlanish me'yorlari va ovqatlanish kunlari sonidan kelib chiqib hisoblanadi; - dori-darmonlarga ketadigan xarajatlar summasi qonun hujjatlari bilan belgilangan pul xarajatlari me'yoriga qarab hisoblab chiqiladi; - ijtimoiy-madaniy tashkilotlarning ayrim guruhi uchun kiyim-kechak, poyabzal, choyshab, yotoq anjomlari va boshqa yumshoq jihozlar sotib olishga ketadigan xarajatlar moddiy ta`minotning amaldagi me'yorlari asosida, lekin ajratilgan mablag`lar doirasida hisoblanadi. 16 - 2. Xarajatlar smetalarini tuzish , ko`rib chiqish , tasdiqlash va ro ` yxatdan o`tkazish tartibi Yuqoridagi paragrafda O`zbekistoRespublikasida budjetdan moliyalashtirish va budjetdan mablag` oluvchilarning aksariyat qismini tashkil qiluvchi budjet tashkilotlarida moliyaviy rejalashtirish-ning me'yoriy-huquqiy asoslarini tashkil qiluvchi hujjatlar sharhini keltirgan edik. Ushbu hujjatlar qatorida nomi keltirilgan "O`zbekistoRespublikasi Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko`rib chiqish, tasdiqlash va ro'yxatdan o`tkazish tartibi to’g’risida Nizom" 3 bugungi kunda budjet tashkilotlari xarajatlanni smeta asosida rejalashtirish va moliyalashtirish tartibini belgilab beradi. Budjet tashkilotlarining xarajatlar smetasi Davlat budjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnifiga muvofiq xarajatlar guruhlari bo`yicha, 4 guruh xarajatlarining to`liq yoyilmasini va hisobkitoblar-ni o`z ichiga olgan holdagi ilova bilan birgalikda tuziladi. Ilova xarajatlar smetasining ajralmas qismi bo`lib, smetaning prognoz hisob- kitoblarini asoslaydi va hisobot tuzish maqsadida foydalaniladi. Xarajatlar smetasini tuzish bo`yicha ishlarni tashkil etish davomi-da O`zbekistoRespubiikasi va Qoraqalpogiston Respublikasi vazirliklari, idoralari, tegishli hokimiyatlarning boshqarma va bo`limlari o`zlariga bo`ysunuvchi tashkilotlarga tegishli xalq deputatlari Kengashi sessiyasining budjetni tuzish tartibi va muddati to’g’risidagi qaroridan va moliya organining ushbu masala bo`yicha ko`rsatmalaridan kelib chiqib, kelgusi yil uchun smetalarni tuzish tartibi va muddatlari to’g’risida ko`rsatmalar beradi. Buning uchun O`zbekistoRespublikasi va Qoraqalpog`istonRespublikasi vazirliklari va idoralari, tegishli hokimiyatlarning boshqarma va bo`limlari o`ziariga qarashli tashkilotlarning rahbarlari hamda tegishli xodimlari kengashini chaqiradi va xarajatlar smetasini tuzish tartibi, muddatlari to’g’risida yo`riqlar ko`rsatadi, ularga tashkilotlarning moliyaviy- xo`jalik faoliyatiga va ularga xarajatlar smetasini tuzish masalalari bo`yicha 3 O` zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010-yil, 19-noyabrda 2157-son bilan ro ` yxatga olingan. 17 - qonunchilik talablarini tushuntiradi, budjet mablag`lari bo`yicha xarajatlar smetasi hisobkitoblarining qonunchilikka muvofiq kelishi, xarajat qilishda moliya intizomiga, iqtisod qilish tartibiga rioya qilish haqida ko`rsatmalar beradi, shuningdek, xarajatlar smetasini tuzish hamda blankalarni toidirish texnikasi masalalari bo`yicha yoiyo`riqlar ko`rsatadi. Bir vaqtning o`zida o`zlariga qarashli tashkilotlarga ijtimoiy rivojlanishning iqtisodiy ko`rsatkichlari asosida (sinflar, o`quvchilar, bolalar, shifoxonalarda joy- kimlar, bola-kunlar soni va boshqalar) kelgusi yil uchun ishlab chiqarish ko`rsatkichlarini yozma ravishda xabar qiladi. Xarajatlar smetasi bo`yicha xarajatlarni hisoblab chiqish mablag`larga boigan ehtiyojga muvofiq iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish ko`rsatkichlari va iqtisod qilishning qatiy tartibini amalga oshirishni hisobga olgan holda amalga oshirilishi shart. Xarajatlarni hisoblab chiqishda quyidagilarga amal qilish kerak: - O`zbekistoRespublikasi qonunlari va O`zbekistoRespubli-kasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari, O`zbekistoRespublikasi Prezidenti farmonlari, qarorlari va farrnoyishlari, O`zbekistoRespublikasi Hukumatining qarorlari va farmoyishlari, shuningdek, Qoraqalpog`istonRespubiikasi Vazirlar Kengashi, tegishli hokimiyatlarning ularga berilgan huquq va vakolatlar doirasida qabul qilingan qaror va farmoyishlariga; - budjet tashkilotlarining belgilangan tartibda tasdiqlangan xarajatlar me'yorlariga; - tovar va xizmatlaming davlat tomonidan tartibga solinadigan baholari va tariflariga, Jumladan: -xarajatlar smetasiga ish haqi uchun mablag`lar qormnchilik bilan belgilangan maoshlari va ish haqi stavkalari hamda ularga qo`shimcha to`loviardan, amaldagi namunaviy shtarJar va meyorlarga rioya qilishdan kelib chiqib kiritiladi. Ishbay usul bilan bajariladigan ishlar uchun ish haqi xarajatlar smetasiga budjet ytliga xarajatlar smetasida ko`zda tutilgan ish hajmlaridan keiib chiqib kiritiladi; -pedagog xodimlar ish haqi uchun mablag`larni ajratishda, qonunchilikda belgilangan ish haqi stavkalaridan va o`quv rejasiga muvofiq daftar tekshirish, sinf 18 - rahbariigi va boshqalar uchun qo`shim-cha haq to`lashni hisobga oigan holda tuzilgan tarifikatsiyalardan keiib chiqilislii lozim; -tibbiyot xodimlari ish haqi uchun mablag`larni ajratishda, ish haqi stavkalari va qonunchilikka muvofiq mehnatga haq to`lash shartlarini hisobga olgan holda tuzilgan tibbiyot xodimlari tarifikatsiyalaridan kelib chiqilishi lozim; - oiiy o`quv yurtidan keyingi ta'linida ta'1im oluvchilarning stipendiya xarajatlari beigiiangan stipendiyalar miqdori va stipendiya ta'minoti tartibidan kelib cbiqqan holda hisoblanadi; - mehnatga haq to`lash jamg`armasidan yagona ijtimoiy to`lovni to`lash xarajatlari xarajatlar smetasiga O`zbekistoRespublikasi Prezidentining qarorlariga muvofiq belgilangan stavkalarda, qonunchilikka muvofiq yagona ijtimoiy to`lov to`lanadigan barcha to`lov summaiaridan kelib ehiqqan holda kiritiladi; - ish beruvehining fuqarolik javobgarligini majburiy sug`urta qilish bo`yicha sug`urta mukofotini to`lash xarajatlari xarajatlar smetasiga qonunchilikda belgilangan tartibda ish beruvchining barcha xodimJarming o`tgan yilgi ish haqining haqiqiy xarajatlaridan kelib chiqqan holda kiritiladi; - xo`jalik xarajatlari, jumladan, kommunal xizmatlar uchun xarajatlar limitlar doirasida kommunal xizmatlar uchun baho va tariflarni hisobga olgan holda hisoblanadi; - telefon va boshqa telekommunikatsiya xizmatlari xarajatlari abonent raqamlari soni va xizmatlar uchun tasdiqlangan tariflardan kelib chiqib hisoblanadi. Bunda, limitdan oshiq foydalanilgan shaharlararo (davlatlararo) so`zlashuvlar uchun aloqa xizmatlari, internet bo`yicha xizmatlar va boshqa aloqa xizmatlari xarajatlari budjet tashkilotJarining xarajatlar smetasida tegishli moliya organlari bilan kelishilgan holda, o`zlarining faoliyat xususiyatlaridan va ushbu xizmatlarga boigan talabdan kelib chiqib ko`zda tutiladi; - davolash, bolalar va boshqa ijtimoiy soha muassasalarida ovqatlanishga ketadigan xarajatlar tashkilotlarning har bir turi uchun tasdiqlangan ovqatlanish kunining o`rtacha yillik sonidan va natural me'yorlaridan kelib chiqib hisoblanadi; 19 - - dori-darmonlarga ketadigan xarajatlar qonunchilikda belgilan-gan pul xarajatlari me'yoriga qarab: - statsionarlarda - har bir joy-kunga, shifoxonalarda - har bir vrach qabuliga belgilanadi; - ijtimoiy-madaniy tashkilotlarning ayrim guruhi uchun kiyim-kechak, poyabzal, choyshab, yotoq anjomlari va boshqa yumshoq buyumlar sotib olishga ketadigan xarajatlar moddiy ta`minotning me`yorlari asosida, lekin ajratilgan mablag`lar doirasida hisoblanadi; - suv, o`rmon xo`jaligi va boshqa tashkilotlarni saqlash xarajatlari ularning bajarayotgan ish me'yori va hajmidan kelib chiqqan holda aniqlanadi; - inspeksiya va qo`riqlash faoliyati bilan bog`liqxizmatlar to`lovi xarajatlari tashkilotlar va ushbu xizmatlarni yetkazib beruvchilar o`rtasidagi shartnomaga muvofiq aniqlanadi; - tashkilotlarning binolar, inshootlar va transport vositalaridan foydalanish, binolar va transport vositalari, shuningdek, boshqa davlat mulklan yarasi bilan bogiiq xarajatlari belgilangan limitlar va natural ko £ rsatkichlardan kelib chiqib aniqlanadi; -xizmat safarlari bilan bog`liqxarajatlar tashkilotlarning oldiga qo`yilgan vazifalardan, shuningdek, qonunchilikda belgilangan me'yorlardan kelib chiqqan holda aniqlanadi; - epizootik kasalliklarga qarshi tadbirlar va qishloq xo`jaligi zararkunandalariga (chigirtkalar, tut parvonasi va boshqalar) qarshi kurashish bilan bog`liqxarajatlar prognoz ish hajmlari va kimyoviy preparatlarga bo`lgan ehtiyojlar, shuningdek, bajariladigan ish turlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Yuqorida ko`rsatilgan xarajatlar, shuningdek, Davlat budjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnifi bo`yicha boshqa xarajatlarni aniqlashda boshqa ko`rsatkichlar va uslublar qo`llanishi mumkin, ularning asoslanganligi xarajatlar smetasini ro`yhatdan o`tkazuvchi tegishli moliya organlari tomonidan tekshiriladi. Yuridik shaxs maqomiga ega boimagan va tegishli davlat boshqaruv organlari (bosh bo`linma sifatidagi budjet tashkiloti) huzuridagi markazlashtirilgan 20 - buxgalteriyalar va tegishli hokimiyatlarning buxgalteriyalari tomonidan xizmat ko`rsatilayotgan tashkilotlar bo`yicha jamlanma xarajatlar smetasi tuziladi. Markazlashtirilgan buxgalteriyalar tashkil etilgan tegishli davlat boshqaruv organlari (bosh tashkilotlar) rahbarlari va tegishli hudud hokimlari (ular vakolat bergan mansabdor shaxslar) jamlanma xarajatlar smetasi bo`yicha budjetdan ajratilgan mablag`larni taqsim qiluvchilar bo`lib hisoblanadi. Jamlanma xarajatlar smetasi, xizmat ko`rsatiladigan tashkilotlarning rahbarlaridan olingan buyurtmalar asosida hamda markazlashtirilgan buxgalteriyada mavjud bo`lgan hisob va hisobot, shuningdek, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish ko`rsatkichlariga muvofiq markazlashtirilgan buxgalteriya tomonidan tuziladi. Jamlanma xarajatlar smetasini tuzish uchun buyurtmalar hokimiyatlarning tegishli boshqarma va bo`limlari tomonidan belgilangan shakllar yoki ko`rsatkichlar ro`yhati bo`yicha xarajatlarning guruhlari bo`yicha va ilovalarni hamda smetalarga qilingan hisob-kitoblarni ilova qilgan holda tashkilotlar tomonidan taqdim qilinadi. Buyurtmalarda quyidagi ma`lumotlar ko`rsatiladi: - isitish, yoritish, suv ta'minoti xarajatlarini hisoblash uchun zarur natural ko`rsatkichlar; - sotib olish uchun mo`ljallangan asbob-uskunalar va jihozlar ro`yhati; - kapital va joriy ta'mirlash bo`yicha asosiy ishlar ro`yhati; - o`rmon xo`jaligi tashkilotlarining bajaradigan ishlari hajmi; - qonunchilikka rauvofiq belgilangan kadastr yuritish bo`yicha ishlar hajmi va boshqa ko`rsatkichlar hisobi; - bino va inshootlarni kapital ta'mirlash bo`yicha manzilli ro ` yxatga kiritish uchun hisob-kitoblarning asoslanganligi; - budjetdan mablag`lar ajratishni asoslash uchun kerakli boshqa hisob-kitoblar. Tashkilotlar tomonidan berilgan buyirrtmalar markazlashtiri [gan buxgalteriyalar tomonidan tegishli tashkilotlarning vakillari ishtirokida oldindan ko`rib chiqiladi hamda jamlanma xarajatlar smetasini tuzishda hisobga olinadi. 21 - Markazlashtirilgan buxgalteriya tomonidan tuzilgan jamlanma xarajatlar smetasining loyihalari tegishli tashkilotlar rahbarlari ishtirokida ko`rib chiqiladi va tasdiqlanadi. Markazlashtirilgan buxgalteriyalar tomonidan xizraat ko`rsatila-digan tashkilotlarning xarajatlar smetasi tashkilotlar bilan markazlashtirilgan buxgalteriyalar bosh (katta) hisobchilari yoki iqtisodchilari ishtirokida tuziladi. O`zbekistoRespublikasi va Qoraqalpogiston Respublikasi vazirliklari, idoralari va hokimiyatlar boshqarmalari va bo`limlari markazlashtirilgan holda amalga oshiriladigan xarajatlar bo`yicha ularning o`zini saqlash uchun xarajatlar smetasidan tashqari, tashki-lotning markazlashtirilgan tadbirlari uchun xarajatlar smetasini tuzadi. Bunda, O`zbekistoRespublikasi va Qoraqalpogiston Respublikasi vazirliklari, idoralari va hokimiyatlar boshqarmalari hamda bo`limlari tomonidan markazlashtirilgan holda bir necha tadbirlar (tizimdagi barcha tashkilotlar bo`yicha qo`riqlash xizmatini to`lash, xizmat kiyimini sotib olish, yagona axborotkompyuter tizimiga xizmat ko`rsatish, seminarlar o`tkazish va boshqalar) bo`yicha xarajatlar amalga oshirilayotganda, xarajatlar smetasiga har bir to`lanadigan markazlashtirilgan tadbirlar bo`yicha hisob-kitoblar ilova qilinadi. Kelgusi yilga ochilishi kerak bo`lgan tashkilotlarni tashkil etish, saqlash bo`yicha xarajatlar smetasi tegishJi vazirliklar, idoralar hamda tegish li hokimiyatlarning boshqarmalari, bo`limlari tomonidan har bir tashkilotga alohida, mehnatga haq to`lash shartlari va faoliyat ko`rsatayotgan shunga  xshash tashkilotlarda mavjud boigan xarajatlarining o`rtacha me'yorlaridan kelib chiqqan holda tuziladi. Bunda, yangi tashkilotlarni saqlash xarajatlari ushbu tashkilotlar faoliyatining boshlanishi moijallanayotgan muddatlardan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Yuqorida ta'kidlanganidek, smeta xarajatlari quyidagi xarajat guruhlari bo`yicha rejalashtiriladi: 1 guruh - Ish haqi va unga tenglashtirilgan to`lovlar (stipendiyalar va boshqalar); // guruh - Ish beruvchilarning ajratmalari (ish haqiga ustamalar); /// guruh - Kapital qo`yilmalar; IVguruh - Boshqa xarajatlar. 22 - Xarajatlarni moliyalashtirish (to`lash) budjet ijrosi jarayonida xarajatlar ro'yxati va smetasiga kiritiladigan o`zgartirishlarni hisobga olgan holda tegishli yil uchun tasdiqlangan budjet parametrlariga hamda budjet tashkilotlarining xarajatlar smetalariga muvofiq tuzilgan budjet xarajatlarining choraklar bo`yicha taqsimlangan yillik ro`yhatiga binoan amalga oshiriladi. / guruh - Ish haqi va unga tenglashtirilgan to 'lovlarga quyidagi xarajat turlari kiradi: - "Ishhaqi"; - "Ta`lim muassasalarining o`rnak ko`rsatgan xodimlarini rag`batlantirish Direktor fondi mablag`lari" (umumta`lim maktablari, kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarda); - Stipendiyalar. Umuman olganda, budjet taslikilotlari xodimlari ish haqini hisoblashda ular mehnatiga haq to`lashning Yagona Tarif Setkasi (YaTS) qo`llaniladi. YaTS O c zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan o`rnatiladi. U 22 ta razraddan va har bir razrad uchun o`rnatilgan tegishli tarif koeffitsiyentlaridan iborat. Yagona Tarif Setkasi qonunan o`rnatilgan eng kam ish haqi miqdoriga asoslanadi va budjet tashkilotlari xodimlari lavozim okladlarini aniqlash uchun qoilaniladi. Ayrim tarmoqlar uchun esa mehnatga haq to`lashning tarmoq setkasi qoilaniladi. Masalan, oliy taiim muassasalari, xalq ta`limi muassasalari, sogiiqni saqlash davlat tashkilotlari uchun ular xodimlari mehnatining xususiyatidan kelib chiqqan holda haq to`lashning tarmoq setkalari ishlab chiqilgan. // guruh ~ "Ish haqiga ustamalar" (Ish beruvchilarning ajratmalari): Bu guruhda mehnat haqi fondiga nisbatan foizlarda hisoblanadigan yagona ijtimoiy to`lov summasi aks ettiriladi. Xarajatlar hisoblab chiqilgan mehnat haqi fondi summasiga nisbatan o`rnatilgan foizlarda hisoblanadi. 2014-yil uchun yagona ijtimoiy to`lov miqdori mehnat haqi fondiga nisbatan 25 foiz qilib belgilangan 1 . III guruh - "Kapital qo`yilmalar" guruhi bo`yicha xarajatlar Davlat investitsiya dasturida nazarda tutilgan aniq ro`yhatlarga muvofiq alohida tarzda rejalashtiriladi. Bu xarajatlar alohida budjet tashkilotining smetasida rejalashtirilmaydi. 23 - IVguruh - "Boshqa xarajatlar" tarkibiga quyidagi xarajat turlari va ularga mos xarajat kodlari kiradi: - "Xizmat safar xarajatlari" - "Kommunal xizmatiarni to`lash xarajatlari" - "Telefon, telekommunikatsion va axborot xizmatlari xarajatlari" - "Joriy ta'mirlash xarajatlari" - "Saqlash, ekspluatatsion xarajatlar va boshqa xizmatlarni to`lash xarajatlari" - "Texnika, uskunalar, joriy maqsadlardagi boshqa buyumlami va oziq-ovqat mahsulotlarmi sotib olish xarajatlari" - "Boshqajoriy xarajatlar". IV guruh moddalari bo`yicha xarajatlarni rejalashtirish va hisob-kitob qilishning eng umumiy boigan o`ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: - amaldagi narxlar va tariflar asosida hisoblab chiqariladi; - natural shaklda ajratilgan limitlar asosida aniqlanadi; - hisoblagichlarning ko`rsatkichlan bo`yicha o`tgan yildagi haqiqiy xarajatlar inobatga olinadi; - har bir birlik uchun o`rnatilgan xarajat me`yorlariga rioya etiladi; - energoyoqilgi va boshqa resurslami iqtisod qilish rejimiga rioya etiladi. Xulosa qilib aytganda, keyingi yillarda budjet amaliyotidagi o^zgarishlar, "Davlat budjetining g’azna ijrosi to`g ; risida"gi Qonun-ning qabul qilinishi va budjet tashkilotlari xarajatlarini moliyalashtirish mexanizmining o`zgarishi munosabati bilan amaldagi 414-son Qarorga 2007-yil, 19-iyul 148-son Vazirlar Mahkamasining Qarori bilan qator o`zgartirishlar kiritilishi, 2007-son "Davlat budjetining g’azna ijrosi Qoidalari"ning qabul qilinishi, 2157-son "O`zbekistoRespublikasi Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko`rib chiqish, tasdiqlash va ro`yhatdan o`tkazish tartibi to’g’risida Nizom"ning kuchga kirishi, 2013-yilda O`zbekistoRespublikasi Budjet Kodeksining qabul qilinishi bilan budjet tashkilotlari xarajatlarini rejalashtirish va to`lovlarini amalga oshirish tartiblari tubdan o`zgardi. Ushbu hujjatlarga muvofiq, g’azna ijrosiga o`tgan budjet tashkilotlarining xarajatlari Moliya vazirligining g`aznachiligiva uning hududiy 24 - bo`linmalari tomonidan yagona g’azna hisob raqamidan, shuningdek, smetada ko`rsatilgan xarajatlar guruhiarining har bir moddasi bo`yicha g’aznachilik hisob raqamidan amalga oshiriladi. Bu tadbirlar budjet tashkilotlari xarajatlarini to`lovlari va oqilona rejalashtirish, mavjud resurslardan samarali foydalanish, mablag`larni iqtisod qilish, budjetdan tashqari mablag`larni jalb qilishga yangicha talablarni qo'ymoqdaki, ushbu talablar budjetdan moliyalashtirish, budjet tashkilotlarida moliyaviy rejalashtirish va xarajatlar smetasini tuzish hamda ijro etish jarayonlarini chuqurroq o 4 rganishni talab etadi. 3.G`aznachilikda xarajatlar smetatalarini va ularga kiritjladigan o ` zgarishlami ro ` yxatga olish Budjetdan mablag ` oluvchilar budjet xarajatlarini amalga oshirish uchun g’aznachilik bo`linmalariga quyidagilarni: a) budjet mablag`lari bo`yicha: doimiy xarajatlar smetalari moliya organlarida ro`yhatga olinguniga qadar — birinchi chorak uchun oylar kesimida moliya bo`limlarida ro`yhatga olingan vaqtinchalik xarajatlar smetalari nusxalarini; doimiy xarajatlar smetalari moliya organlarida ro`yhatga olingandan so`ng — moliya organlarida ro`yhatga olingan, oylar kesimida doimiy xarajatlar smetalarini; b) budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha — moliya organlarida ro`yhatga olingan, budjetdan tashqari mablag`larning kelib tushishi va ishlatilishining cheklanishi oylar kesimida ko`rsatilgan vaqtinchalik va aniqlangan xarajatlar smetalari nusxalarini taqdim etadi (kelib tushishi va sarflanish yo`nalishi cheklanmagan budjetdan tashqari mablag`lar turlari bundan mustasno). Budjetdan mablag` oluvchilar budjet mablag`lari bo`yicha xarajatlar smetalari nusxalarini va ularga ilovalarni hamda O`zbekistoRespublikasi Vazirlar Mahkamasi Zaxira jamg`armasi, Qoraqalpogiston Respublikasi Vazirlar Kengashi zaxira jamg £ armasi, viloyatlar hamda Toshkent shahar hokimligi zaxira jamg`armalari mablag`lari hisobiga va budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha 25 - smetalarni, ular moliya organlarida o`rnatilgan tartibda ro`yhatga olinganidan so`ng, g’aznachilik bo`linmalariga taqdim qiladi. Kapital qurilish obyektlari bo`yicha kapital qurilish buyurtmachilari g’aznachilik bo`linmalariga "Davlat budjeti g ` azna ijrosi qoidalari"da keltirilgan shaklga muvofiq, tegishli moliya organlari bilan kelishilgan, tasdiqlangan qurilishlarning manzilli ro`yhati (loyiha-tadqiqot ishlarining manzilli ro`yhati) va qurilishlarning titul ro`yhati asosida tuzilgan xarajatlarning oylar kesimidagi yoyilmasini (Davlat budjeti mablag`lari hisobidan kapital qurilish obyektlari bo`yicha xarajatlar smetasi) taqdim etadi. Kapital qurilish obyektlari bo`yicha xarajatlarning oylar kesimidagi yoyilmasiga aniqlikJar qurilishlarning manzilli va titul ro`yhatlarining aniqlanishi asosida kiritiladi. g`aznachilik bo`linmalari budjetdan mablag` oluvchilarning budjet tasnifining tegishli bo`lim, bob va paragraflari bo ` yicha xarajatlarini quyidagi hollarda to ` xtatish huquqiga ega: - budjetdan mablag` oluvchilarning tegishli moliya organlariga O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan hisobotlarni taqdim etmagan hollarda (moliya organlari tomonidan g’aznachilik bo`linmalarini budjetdan mablag` oluvchilarning hisobot topshirmaganligi to`g ` risidagi yozma bildirishnomasi bo`yicha), tegishli budjetdan mablag` oluvchilarning rahbarlarini xabardor qilgan holda; - tegishli moliya organlari tomonidan tegishli budjetlarning vaqtinchalik va doimiy daromadlar hamda xarajatlar yoyilmalari belgilangan muddatlarda taqdim etilmaganda — ular taqdim etilgunga qadar muddatga; - tegishli budjetdan mablag` oluvchilar tomonidan xarajatlar smetalari belgilangan muddatlarda taqdim etilmaganda — ular taqdim etilgunga qadar muddatga; - yoyilmada ko`rsatilgan budjetlar xarajatlari summasi va smetalarda ko`rsatilgan xarajatlar summasining yig`indisi o`rtasida farqlar aniqlanganda — 26 - farqlarning kelib chiqish sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etgungacha muddatga; - budjetdan mablag` oluvchilar tomonidan ajratilgan budjet mablag`larini o'zgartirishga so`rovnoma kelishish uchun taqdim qilinganda — ular tomonidan so`rovnoma asosida tayyorlangan smetaga tegishli barcha o`zgartirishlarni va ularning o`zaro muvaffaqiyatli solishtirishiarni yoki tegishli moliya organining kiritilayotgan o`zgartirishni rad etganligi to’g’risidagi yozma xabarnomasi taqdim etilgunga qadar muddatga; - moliya organlari tomonidan ajratilgan budjet mablag`larini o`zgartirishga taqdimnoma kelishish uchun taqdim qilinganda — ular tomonidan taqdimnomalar asosida tayyorlangan smetalarga tegishli barcha o`zgartirishlarni va ularni o`zaro muvaffaqiyatli solishtirishlari yoki tegishli moliya organining kiritilayotgan o`zgartirishlarni rad etganligi to’g’risidagi yozma xabarnomasi taqdim etilgunga qadar muddatga; - qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollarda. Bunda, xarajatlarning to`xtatilishi ajratilgan budjet mablag`larining kamaytirilishi nazarda tutilayotgan bo`lim, bob va paragraflar va xarajatlar moddalari bo ` yicha amalga oshiriladi. Tegishli budjetlar daromadlari va xarajatlarining yoyilmasiga, budjetdan mablag` oluvchilarning xarajatlar smetalariga, qurilishlarning manzilli va titul ro`yhatlari (loyihatadqiqot ishlarining manzilli ro`yhati)ga o`zgartirishlarning kiritilishi moliya organlari tomonidan budjetdao mablag` oluvchilar va buyurtmachilar bilan birgalikda, ushbu o`zgartirishlar uchun so`rovnomalar va taqdimnomalar tegishb g’aznachilik bo`linmalari bilan kelishilgandan so`ng amalga oshiriladi. Ajratilgan budjet mablag`lari qoldiqlari summalarining qabul qilingan yuridik va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek, amalga oshirilgan kassa xarajatlarining ajratilgan budjet mablag`lari qoldiqlari summalaridan oshishiga olib keladigan miqdorlarda budjet mablag`larining kamaytirilishiga yoi q  yilmaydi. 27 - Ajratilgan budjet mablag`larining kamaytirilishi budjetdan mablag` oluvchilar va ularning mahsulot yetkazib beruvchilari bilan o`zaro yuridik majburiyatlarni bir xilga kamaytirish hollarida amalga oshirilishi murnkin. Ajratilgan budjet mablag`lari ko`paytirilgandan so`ng, budjetdan mablag` oluvchilar va ularning mahsuiot yetkazib beruvchilar bilan shartnomalariga tomoniar yuridik majburiyatlarining bir xilda ko`payishini nazarda tutadigan o`zgartirishiar kiritilishi mumkin. Tegishli budjet mablag`larining taqsimlovchilari (oluvchilari) tashabbusi bilan budjet mablag`lari bo`yicha xarajatlar smetalariga o`zgartirish kiritilgan hollarda, ular tomonidan o`rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan so`rovnomalar imzolash uchun g’aznachilik bo`linmalariga taqdim etiladi. G`aznachilik bo`linmalari taklif qilinayotgan o`zgartirishlarni amalga oshirish imkonini tekshirishni taklif qilinayotgan o^zgartirish-lar summasini, tegishli budjet mablag`larining taqsimlovchilari (oluvchilari) bo`yicha ularning yuridik va moliyaviy majburiyatlari, shuningdek, kassa xarajatlari bilan band qilinmagan, ajratilgan budjet mablag`lari qoldiqlari bilan solishtirish orqali amalga oshiradi. So`rovnomada ko`rsatilgan xarajatlar turlari bo`yicha ajratilgan budjet mablag`lariga taklif qilinayotgan o`zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud bo`lganda, g’aznachilik bo`linmaiari g`aznachilikdasturiy majmuida ushbu budjet mablag`larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning shaxsiy g ` azna hisobvaraqlaridagi tegishli xarajatlar moddalari bo`yicha keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlarni ro`yhatga olish va kassa xarajatlarini amalga oshirishni to`xtatib qo 4 yadi. g`aznachilikdasturiy majmuida keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlarni ro`yhatga olish va kassa xarajatlarini amalga oshirish to`xtatib qo`yilgandan so`ng, budjetdan mablag` oluvchilar (taqsimlovchilar)ning so`rovnomasi tegishli g’aznachilik bo`linmala-rining vakolatli xodimJari tomonidan imzolanadi va muhri bilan tasdiqlanadi. Tmzolangan va rauhr bilan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga o`zgartirish kiritish to’g’risidagi so`rovnoma, uni g’aznachilik bo`linmasiga taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, budjet mablag`ining 28 - taqsimlovchi (oluvchi)ga keyinchalik uni tegishli moliya organlariga taqdim etish uchun qaytariladi. Yuridik va moliyaviy majburiyatlar bilan band boimagan budjet mablag`lari mavjud boimaganda va budjet mablag`lariga so`rovnomada ko`rsatilgan xarajat turlari bo`yicha taklif qilinayotgan o`zgar-tirishlar kiritishning imkoni mavjud boimagan hollarda, g’aznachilik bo`linmalari so`rovnomani qaytarish sabablarini ko`rsatgan holda budjetdan mablag` oluvchilar (taqsimlovchilar)ga qaytaradi. Budjet mablag`lari bo`yicha xarajatlar smetalariga tegishli moliya organlari tashabbusi bilan o`zgartirishlar kiritilgan hollarda, ular tomonidan o`rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan taqdimnoma yoki ma' lumotnoma-bildirishnoma loyihalari g’aznachilik bo`linmalariga imzolash uchun taqdim etiladi. g`aznachilikbo`linmalari taqdimnomada taklif qilinayotgan o`zgartirishlarni amalga oshirish imkonini, taklif qilinayotgan o`zgar-tirishlar summasini tegishli budjet mablag`larining taqsimlovchilari (oluvchilari) bo`yicha yuridik va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek, kassa xarajatlari bilan band qilinmagan ajratilgan budjet mablag`lari qoldiqlari bilan solishtirish orqali amalga oshiradi. Taqdimnomada ko`rsatilgan xarajat turlari bo`yicha ajratilgan budjet mablag`lariga o`zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud bo`lganda, g’aznachilik bo`linmalari g`aznachilikdasturiy majmuida ushbu shaxsiy g’azna hisobvaraqlaridagi tegishli bo`lim, bob, paragraf va xarajatlar moddalari bo`yicha keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlarni ro`yhatga olish hamda kassa xarajatlarini amalga oshirishni to`xtatib qo`yadi. g`aznachilikdasturiy majmuida keyingi yuridik va moliyaviy majburiyatlarni ro`yhatga olish hamda kassa xarajatlarini amalga oshirish to`xtatib qo`yilgandan so`ng, moliya organining taqdimnomasi tegishli g’aznachilik bo`linmasining vakolatli xodimlari tomonidan imzolanadi va uning muhri bilan tasdiqlanadi. Imzolangan va muhr bilan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga o`zgartirishlar kiritish to’g’risidagi taqdimnoma, u g’aznachilik bo`linmasiga taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, tegishli moliya organiga qaytariladi. 29 - Yuridik va moliyaviy majburiyatlar bilan band boimagan ajratilgan budjet mablag`lari mavjud boimaganda va ajratilgan budjet mablag`lariga taqdimnomada ko`rsatilgan xarajat turlari bo`yicha taklif qilinayotgan o`zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud boimagan hollarda, g’aznachilik bo`linmalari taqdimnomani tegishli moliya organiga qaytarish sabablarini ko`rsatgan holda yozma ravishda qaytaradi. Moliya organlari tomonidan qonun hujjatlari asosida budjet mablag`lari bo`yicha xarajatlar smetalariga o`zgartirishlar (kamay-tirishlar) kiritilgan hollarda, g’aznachilik bo`linmalariga malumotnoma bildirishnoma loyihalari taqdim qilinadi (respublika budjeti bo`yicha — Moliya vazirligining tarmoq boshqarmalari O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi g`aznachiligiga ma`lumotnoma bildirishnoma loyihasini taqdim etadi). G`aznachilik bo`linmalari taklif qilinayotgan o`zgartirishlarni amalga oshirish imkonini tekshirishni, takiif qilinayotgan o`zgartirishlar summasini yuridik va moliyaviy majburiyatlar, shuningdek, tegishli budjetda turuvchi, barcha budjet mablag`larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning tegishli bo`lim, bob, paragraf va xarajatlar moddalari bo`yicha kassa xarajatlari bilan band qilinmagan ajratilgan budjet mablag`lari qoldiqlari bilan solishtirish orqali amalga oshiradi. Ma`lumotnoma bildirishnomada ko`rsatilgan ajratilgan budjet mablag`lari limitlariga taklif qilinayotgan o`zgartirishlarni kiritish imkoni mavjud bo`lganda, g’aznachilik bo`linmalari: - g`aznachilik dasturiy majmuida tegishli budjet mablag`larini taqsimlovchilar (oluvchilar)ning tegishli bo`lim, bob, paragraf va xarajatlar moddalari bo`yicha keyingi yuridik va moliyaviy majbu-riyatlar olishni hamda kassa xarajatlarini amalga oshirislmi to`xtatib qo`yadi; - ma`lumotnoma bildirishnoma loyihasi taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda ijobiy xulosa tuzadi va uni tegishli moliya organlariga taqdim etadi. Yuridik va moliyaviy majburiyatlar bilan band bo`lmagan ajratilgan budjet mablag`lari mavjud bo`lmagan hollarda va s  rov-nomada ko`rsatilgan xarajat 30 - turlari bo`yicha ajratilgan budjet mablag`lari limitlariga taklif qilinayotgan o`zgartirishlar kiritishning imkoni mavjud boimaganda, g’aznachilik bo`linmalari, maiumotnoma-bildirishnoma loyihasi taqdim qilingan kunning keyingi ish kunidan kechikmagan muddatda, unga o`zgartirishlar kiritish imkoni yo`qligi sabablari ko`rsatilgan holda xulosa tuzadi. Maiumotnoma-bildirishnomaga salbiy xulosa olingandan so`ng, tegishli moliya organlari ularni o`zgartirish yoki bekor qilish bo`yicha choralarni ko`radi. Yuridik va moliyaviy majburiyatlarni qabul qilish va kassa xarajatlarini amalga oshirishni to`xtatib qo`yishni yechish, g’aznachilik bo`linmalari tomonidan moliya organlari tegishli ma`lumotnoma-bildirishnomalar va ularni o`zaro solishtirish asosida tayyorlangan budjet mablag`lari taqsimlovchilar (oluvchilar)ning xarajatlar smetalariga o`zgartirishlar ro`yhatining barcha nusxalarini taqdim qilganidan keyin amalga oshiriladi. 31 - Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. Akperov I. Kaznacheyskaya sistema ispolneniya byudjeta v Rossiyskoy Federatsii. Uchebnoe posobie. – M.: “KNORUS”, 2010. - 640 str. 2. Burxanov U., Atamuradov T. Davlat xaridi. O‘quv qo‘llanma. – T.: “Fan va texnologiya”, 2012. -152 bet. 3. Davlat byudjetining g‘azna ijrosi. Me’yoriy-huquqiy hujjatlar to‘plami. - T.: “Koh`inur", 2006. - 257 str. 4. Malikov T, Jalilov P. Byudjet-soliq siyosati. - T.: Akademiya, 2011. – 264 bet. 5. Qosimova G.A. G‘aznachilik faoliyati mexanizmni tashkil qilish. O‘quv-uslubiy majmua. – T.: “Moliya”, 2010. - 256 bet. 32

O'xshashlar

Budjet tashkilotlarida budjet va budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha daromadlar va xarajatlar smetalari hamda shtatlar jadvalini tuzish, tasdiqlash va taqdim etish tartibi
Nizo, stress va o`zgarishlarni boshqarish
Budjet tashkilotlarida moliyalashtirish, pul mablag‘lari va xarajatlar hisobi
G'aznachilikda yuridik majburiyatlar va narxlar monitoringi
G'aznachilik yagona g`azna hisob raqamini yuritish